بررسی تحلیلی₋تطبیقی دو سفر رستم با آیین‌های شمنی

محورهای موضوعی : تکتونواستراتیگرافی

علی فرزانه قصرالدشتی ¹ (دانش‌جوی بخش زبان و ادبیات فارسی دانش‌گاه شیراز، شیراز، ایران)
محمود رضایی دشت ارژنه ² (استاد بخش زبان و ادبیات فارسی دانش‌گاه شیراز، شیراز، ایران (نویسندة مسؤول))
فرخ حاجیانی ³ (دانش‌یار بخش فرهنگ و زبان ایران باستان دانش‌گاه شیراز، شیراز، ایران)

تاریخ دریافت : 1400/06/21 تاریخ پذیرش : 1401/01/28 تاریخ انتشار : 1402/02/01

کلید واژه: رستم, ببر بیان, هفت‌خان رستم, تشرف, شمنیسم,

چکیده مقاله :

خاندان رستم در حماسه‌های ایرانی پیوند بسیاری با جادو₋درمان‌گری و شمنیسم دارد. احتمال می‌رود این خاندان یکی از انجمن‌های اخوت آریایی پر نفوذ در ایران بوده باشد. در این انجمن‌ها فرد پیش از شمن یا پهلوان شدن تشرف می‌یافته و علاوه بر جنگ‌جویی، توانایی ارتباط با جهان زیرین یا جهان مردگان را برای ارتباط با ارواح مردگان و درمان بیماری به دست می‌آورد. دو داستان دربارة رستم در حماسه‌های ملی ایران با دو مفهوم تشرف و سفر به جهان زیرین یا جهان مردگان در رابطه است. نخست داستان ببر بیان که مقام تشرف رستم به انجمن‌های شمنی₋جنگ‌جویی است و دیگر هفت خان رستم که نمودی از سفر به جهان زیرین است. در این مقاله به بررسی نشانه‌های آیین‌های شمنی در این دو داستان پرداخته‌ شده و در نهایت مشخص می‌شود که هفت‌خان رستم بر خلاف هفت‌خان اسفندیار مقام تشرف او نیست؛ بلکه روایتی از سفر شمن به جهان ارواح برای بازگرداندن روح بیمار است.

چکیده انگلیسی:

 Rostam’s family is very much associated with magic-healing and shamanism in Iranian epics. It is possible that this family belonged to one of the most influential Aryan brotherhood associations in Iran. In these associations, each person performed initiation rituals before entering and in addition to fighting, he acquired the ability to communicate with the underworld to communicate with the spirits and cure diseases. Two stories about Rostam in the national epics of Iran are related to the two concepts of initiation and traveling to the underworld. The first is the story of ''Babr-e Bayan'', which is Rostam's initiation in the shamanic and militancy associations, and the second is the story of ''Haft Khan Rostam'', which is an aspect of a journey to the underworld. In this article, we have examined the signs of shamanic rituals in these two stories. Eventually, it becomes clear that ''Haft Khan Rostam'', unlike ''Haft Khan Esfandiar'', is not his initiation; rather, it is a narration of the shaman traveling to the spirits world to recapture the sick soul. 

منابع و مأخذ:

• آیدنلو، سجاد. (1388). «هفت‌خان پهلوان»، نثر پژوهی ادب فارسی، 23، 28‌₋‌1.


• الیاده، میرچا. (1382). اسطوره؛ رویا؛ راز، رویا منجم، تهران: علم.


• الیاده، میرچا. (1386). چشم‌اندازهای اسطوره، ستاری، تهران: توس.


• الیاده، میرچا. (1387الف). مقدس و نامقدس، نصرالله زنگوئی، تهران: سروش.


• الیاده، میرچا. (1387ب). «معماری قدسی و رمزپردازی»، جهان اسطوره‌شناسی 6، ترجمة جلال ستاری، تهران: مرکز.


• الیاده، میرچا. (1388). شمنیسم؛ فنون خلسة کهن، محمدکاظم مهاجری، تهران: ادیان.


• الیاده، میرچا. (1392). آیین‌ها و نمادهای تشرف، مانی صالحی علامه، تهران: نیلوفر.


• الیاده، میرچا. (1397). خدای ناپدید شونده، مانی صالحی علامه، تهران: نیلوفر.


• امیدسالار، محمود. (1363). «خداوند این را ندانیم کس»، ایران نامه، 9، 117‌₋‌108.


• بالستر، ماریوری م. (1396). «آیین شمنی»، اسطوره و آیین، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: هیرمند.


• خسروی، رکن‌الدین. (1366الف). «سیمرغ و جادو₋پزشکی»، چیستا، 43، 274‌₋‌269.


• خسروی، رکن‌الدین. (1366ب). «اسفندیار، سیمرغ، زال و جادو₋پزشکی»، چیستا، 45 و 46، 536‌₋‌526.


• دانگلور، ب. س. (1396). «شمن‌گرایی»، اسطوره و آیین، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: هیرمند.


• دومزیل، ژرژ. (1380). «پزشکی و سه کنش»، جهان اسطوره‌شناسی 5، ترجمة جلال ستاری، تهران: مرکز.


• رحیمی، ابوالقاسم، و زهرا شیردل. (1392). «آیین تشرف زال، فریدون و کیخسرو؛ آیین رازآموزی جادوگران و داروگران»، مطالعات ایرانی، 24، 173‌₋‌153.


• ریویر، کلود. (1395). درآمدی بر انسان‌شناسی، ناصر فکوهی، تهران: نی.


• سرکاراتی، بهمن. (۱۳۸۵). سایه‌های شکار‌ شده، تهران: طهوری.


• عدنانی، مسعود. (1384). «آیین‌های شمنی و شاهنامه»، نامة پارسی، 1‌/‌10، 70‌₋‌61.


• فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خاقی مطلق، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.


• کمپل، جوزف. (1398). قدرت اسطوره، عباس مخبر، تهران: مرکز.


• کوپر، جی. سی. (1392). فرهنگ نمادهای آیینی، رقیه بهزادی، تهران: علمی.


• گاردنر، هلن. (1394). هنر در گذر زمان، محمدتقی فرامرزی، تهران: نگاه.


• هفت منظومة حماسی. (1394). تصحیح رضا غفوری. تهران: میراث مکتوب.


• هینلز، جان راسل. (1385). شناخت اساطیر ایران، باجلان فرخی، تهران: اسطوره.


• هنری‌هوک، ساموئل. (1391). اساطیر خاورمیانه، علی اصغر بهرامی و فرنگیس مزداپور. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.


• ‌واحددوست، مهوش. (۱۳۸۷). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامة فردوسی، تهران: سروش.


• Lindiw, j. (2001). Norse mythology. New York, U. S.: Oxford University Press.


• Littleton, C. S. (1966). The New Comprative Mythology. Colifornia & Los Angles, U. S.: University of Colifornia Press Barkely and Los Angles.

References

• Aydenlu, Sajjad. (2009). "Campion's Haftkhan". Nasr Pazhouhi-e Adab-e Farsi, 23, 1-28. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2003). Myths, dreams, mystries. Trans. Monajjem. Tehran: Elmi. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2007). Aspects du Mythe. Trans. J. Sattari. Tehran: Tous. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2008A). The sacred and the profane. Trans. N. Zangooi. Tehran: Soroush. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2008B). "Architecture sacrée et cryptographie". In J. Sattari (Translator), The World of Mythology 6. Tehran: Markaz. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2009). Shamanism archaic techniques of ecstasy. Trans. M. K. Mohajeri. Tehran: Adyan. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2013). Rites and symbols of initiation. Trans. M. Salehi. Tehran: Niloofar. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2018). The vanishing God. Trans. M. salehi. Tehran: Niloofar. ]In Persian.[


• Omidsalar, Mahmoud. (1984). "Khodavand-e In Ra Nadanim Kas". Iran Nameh, 9, 108-117. ]In Persian.[


• Baltzer, M. M. (2017). "Shamanic Rite". Trans. Esmaeilpur , Myth and Ritual. Tehran: Hirmand.] In Persian.[


• Khosravi, R. (1987A). "Simorq and Shamanism". Chista, 43, 269-274. ]In Persian.[


• Khosravi, R. (1387B). "Esfandiar, Simorq and Shamanism". Chista, 45 & 46, 526-536. ]In Persian.[


• D'anglure, B. S. (2017). "Shamanism". Transl. Esmaeilpur , Myth and Ritual. Tehran: Hirmand.] In Persian.[


• Dumezil, G. (2001). "Médecine et trois actions". Trans. J. Sattari, The World of Mythology 5. Tehran: Markaz. ]In Persian.[


• Rahimi, A, & Shirdel, Z. (2013). "Initiation Rites of Zal, Fereydun and Kayxosro". Motale'at-e Irani, 24, 153-173. ]In Persian.[


• Riviere, C. (2016). Introduction a l'Anthropology. Trans. Fakuhi. Tehran: Ney. ]In Persian.[  


• Sarkarati, Bahman. (2014, 1393SH). Sāyehā-ye Šekār Šode. Tehran: Tahūrī. ]In Persian.[


• Adnani, Masud. (2005). " Shamanic Rites and Shahnameh". Name-ye Parsi, 10/1, 61-70. ]In Persian.[


• Ferdosi, Abolqasem. (2007). Shahnameh. Ed. Khaleghi M. Tehran: dayeratolma'aref. ]In Persian.[


• Campbell, J. (2019). The Power of Myth. Trans. A. Mokhber. Tehran: Markaz. ]In Persian.[


• Cooper, J. C. (2013). An Illustrated Encyclopedia of Traditional Symbols. Trans. Behzadi. Tehran: Elmi. ]In Persian.[


• Gardner, H. (2015). Art Through the passing Age. Trans. Faramarzi. Tehran: Agah. ]In Persian.[


• Haft Manzumah-yi Hamasi. (2015). Edited by R. Ghafouri. Tehran: Miras maktoub. ]In Persian.[


• Hinnells, J. R. (2006). Persian Mythology. Trans. M. B. Farrofki. Tehran: Asatir. ]In Persian.[


• Hooke, S. H. (2012). Middle Eastern Mythology. Trans.A. Bahrami & F. Mazdapur. Tehran: Roshangaran va Motaleat-e Zanan. ]In Persian.[


• Vaheddust, Mahvash. (2008). Nahādinehāy-e Asātiri Dar Shāhnāme. Tehran: Sorosh. ]In Persian.[


• Lindiw, j. (2001). Norse mythology. New York, U. S.: Oxford University Press.


• Littleton, C. S. (1966). The New Comparative Mythology. California & Los Angles, U. S.: University of California Press Barkely and Los Angles.

• Lindiw, j. (2001). Norse mythology. New York, U. S.: Oxford University Press.


• Littleton, C. S. (1966). The New Comprative Mythology. Colifornia & Los Angles, U. S.: University of Colifornia Press Barkely and Los Angles.

References

• Aydenlu, Sajjad. (2009). "Campion's Haftkhan". Nasr Pazhouhi-e Adab-e Farsi, 23, 1-28. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2003). Myths, dreams, mystries. Trans. Monajjem. Tehran: Elmi. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2007). Aspects du Mythe. Trans. J. Sattari. Tehran: Tous. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2008A). The sacred and the profane. Trans. N. Zangooi. Tehran: Soroush. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2008B). "Architecture sacrée et cryptographie". In J. Sattari (Translator), The World of Mythology 6. Tehran: Markaz. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2009). Shamanism archaic techniques of ecstasy. Trans. M. K. Mohajeri. Tehran: Adyan. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2013). Rites and symbols of initiation. Trans. M. Salehi. Tehran: Niloofar. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2018). The vanishing God. Trans. M. salehi. Tehran: Niloofar. ]In Persian.[


• Omidsalar, Mahmoud. (1984). "Khodavand-e In Ra Nadanim Kas". Iran Nameh, 9, 108-117. ]In Persian.[


• Baltzer, M. M. (2017). "Shamanic Rite". Trans. Esmaeilpur , Myth and Ritual. Tehran: Hirmand.] In Persian.[


• Khosravi, R. (1987A). "Simorq and Shamanism". Chista, 43, 269-274. ]In Persian.[


• Khosravi, R. (1387B). "Esfandiar, Simorq and Shamanism". Chista, 45 & 46, 526-536. ]In Persian.[


• D'anglure, B. S. (2017). "Shamanism". Transl. Esmaeilpur , Myth and Ritual. Tehran: Hirmand.] In Persian.[


• Dumezil, G. (2001). "Médecine et trois actions". Trans. J. Sattari, The World of Mythology 5. Tehran: Markaz. ]In Persian.[


• Rahimi, A, & Shirdel, Z. (2013). "Initiation Rites of Zal, Fereydun and Kayxosro". Motale'at-e Irani, 24, 153-173. ]In Persian.[


• Riviere, C. (2016). Introduction a l'Anthropology. Trans. Fakuhi. Tehran: Ney. ]In Persian.[  


• Sarkarati, Bahman. (2014, 1393SH). Sāyehā-ye Šekār Šode. Tehran: Tahūrī. ]In Persian.[


• Adnani, Masud. (2005). " Shamanic Rites and Shahnameh". Name-ye Parsi, 10/1, 61-70. ]In Persian.[


• Ferdosi, Abolqasem. (2007). Shahnameh. Ed. Khaleghi M. Tehran: dayeratolma'aref. ]In Persian.[


• Campbell, J. (2019). The Power of Myth. Trans. A. Mokhber. Tehran: Markaz. ]In Persian.[


• Cooper, J. C. (2013). An Illustrated Encyclopedia of Traditional Symbols. Trans. Behzadi. Tehran: Elmi. ]In Persian.[


• Gardner, H. (2015). Art Through the passing Age. Trans. Faramarzi. Tehran: Agah. ]In Persian.[


• Haft Manzumah-yi Hamasi. (2015). Edited by R. Ghafouri. Tehran: Miras maktoub. ]In Persian.[


• Hinnells, J. R. (2006). Persian Mythology. Trans. M. B. Farrofki. Tehran: Asatir. ]In Persian.[


• Hooke, S. H. (2012). Middle Eastern Mythology. Trans.A. Bahrami & F. Mazdapur. Tehran: Roshangaran va Motaleat-e Zanan. ]In Persian.[


• Vaheddust, Mahvash. (2008). Nahādinehāy-e Asātiri Dar Shāhnāme. Tehran: Sorosh. ]In Persian.[


• Lindiw, j. (2001). Norse mythology. New York, U. S.: Oxford University Press.


• Littleton, C. S. (1966). The New Comparative Mythology. California & Los Angles, U. S.: University of California Press Barkely and Los Angles.