بررسی تحلیلی₋تطبیقی دو سفر رستم با آیین‌های شمنی

الموضوعات :

علی فرزانه قصرالدشتی ¹ , محمود رضایی دشت ارژنه ² , فرخ حاجیانی ³

1 - دانش‌جوی بخش زبان و ادبیات فارسی دانش‌گاه شیراز، شیراز، ایران
2 - استاد بخش زبان و ادبیات فارسی دانش‌گاه شیراز، شیراز، ایران (نویسندة مسؤول)
3 - دانش‌یار بخش فرهنگ و زبان ایران باستان دانش‌گاه شیراز، شیراز، ایران

تاريخ الإرسال : 05 الأحد , صفر, 1443 تاريخ التأكيد : 16 الأحد , رمضان, 1443 تاريخ الإصدار : 01 الجمعة , شوال, 1444

الکلمات المفتاحية: رستم, ببر بیان, هفت‌خان رستم, تشرف, شمنیسم,

ملخص المقالة :

خاندان رستم در حماسه‌های ایرانی پیوند بسیاری با جادو₋درمان‌گری و شمنیسم دارد. احتمال می‌رود این خاندان یکی از انجمن‌های اخوت آریایی پر نفوذ در ایران بوده باشد. در این انجمن‌ها فرد پیش از شمن یا پهلوان شدن تشرف می‌یافته و علاوه بر جنگ‌جویی، توانایی ارتباط با جهان زیرین یا جهان مردگان را برای ارتباط با ارواح مردگان و درمان بیماری به دست می‌آورد. دو داستان دربارة رستم در حماسه‌های ملی ایران با دو مفهوم تشرف و سفر به جهان زیرین یا جهان مردگان در رابطه است. نخست داستان ببر بیان که مقام تشرف رستم به انجمن‌های شمنی₋جنگ‌جویی است و دیگر هفت خان رستم که نمودی از سفر به جهان زیرین است. در این مقاله به بررسی نشانه‌های آیین‌های شمنی در این دو داستان پرداخته‌ شده و در نهایت مشخص می‌شود که هفت‌خان رستم بر خلاف هفت‌خان اسفندیار مقام تشرف او نیست؛ بلکه روایتی از سفر شمن به جهان ارواح برای بازگرداندن روح بیمار است.

المصادر:

• آیدنلو، سجاد. (1388). «هفت‌خان پهلوان»، نثر پژوهی ادب فارسی، 23، 28‌₋‌1.


• الیاده، میرچا. (1382). اسطوره؛ رویا؛ راز، رویا منجم، تهران: علم.


• الیاده، میرچا. (1386). چشم‌اندازهای اسطوره، ستاری، تهران: توس.


• الیاده، میرچا. (1387الف). مقدس و نامقدس، نصرالله زنگوئی، تهران: سروش.


• الیاده، میرچا. (1387ب). «معماری قدسی و رمزپردازی»، جهان اسطوره‌شناسی 6، ترجمة جلال ستاری، تهران: مرکز.


• الیاده، میرچا. (1388). شمنیسم؛ فنون خلسة کهن، محمدکاظم مهاجری، تهران: ادیان.


• الیاده، میرچا. (1392). آیین‌ها و نمادهای تشرف، مانی صالحی علامه، تهران: نیلوفر.


• الیاده، میرچا. (1397). خدای ناپدید شونده، مانی صالحی علامه، تهران: نیلوفر.


• امیدسالار، محمود. (1363). «خداوند این را ندانیم کس»، ایران نامه، 9، 117‌₋‌108.


• بالستر، ماریوری م. (1396). «آیین شمنی»، اسطوره و آیین، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: هیرمند.


• خسروی، رکن‌الدین. (1366الف). «سیمرغ و جادو₋پزشکی»، چیستا، 43، 274‌₋‌269.


• خسروی، رکن‌الدین. (1366ب). «اسفندیار، سیمرغ، زال و جادو₋پزشکی»، چیستا، 45 و 46، 536‌₋‌526.


• دانگلور، ب. س. (1396). «شمن‌گرایی»، اسطوره و آیین، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: هیرمند.


• دومزیل، ژرژ. (1380). «پزشکی و سه کنش»، جهان اسطوره‌شناسی 5، ترجمة جلال ستاری، تهران: مرکز.


• رحیمی، ابوالقاسم، و زهرا شیردل. (1392). «آیین تشرف زال، فریدون و کیخسرو؛ آیین رازآموزی جادوگران و داروگران»، مطالعات ایرانی، 24، 173‌₋‌153.


• ریویر، کلود. (1395). درآمدی بر انسان‌شناسی، ناصر فکوهی، تهران: نی.


• سرکاراتی، بهمن. (۱۳۸۵). سایه‌های شکار‌ شده، تهران: طهوری.


• عدنانی، مسعود. (1384). «آیین‌های شمنی و شاهنامه»، نامة پارسی، 1‌/‌10، 70‌₋‌61.


• فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خاقی مطلق، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.


• کمپل، جوزف. (1398). قدرت اسطوره، عباس مخبر، تهران: مرکز.


• کوپر، جی. سی. (1392). فرهنگ نمادهای آیینی، رقیه بهزادی، تهران: علمی.


• گاردنر، هلن. (1394). هنر در گذر زمان، محمدتقی فرامرزی، تهران: نگاه.


• هفت منظومة حماسی. (1394). تصحیح رضا غفوری. تهران: میراث مکتوب.


• هینلز، جان راسل. (1385). شناخت اساطیر ایران، باجلان فرخی، تهران: اسطوره.


• هنری‌هوک، ساموئل. (1391). اساطیر خاورمیانه، علی اصغر بهرامی و فرنگیس مزداپور. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.


• ‌واحددوست، مهوش. (۱۳۸۷). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامة فردوسی، تهران: سروش.


• Lindiw, j. (2001). Norse mythology. New York, U. S.: Oxford University Press.


• Littleton, C. S. (1966). The New Comprative Mythology. Colifornia & Los Angles, U. S.: University of Colifornia Press Barkely and Los Angles.

References

• Aydenlu, Sajjad. (2009). "Campion's Haftkhan". Nasr Pazhouhi-e Adab-e Farsi, 23, 1-28. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2003). Myths, dreams, mystries. Trans. Monajjem. Tehran: Elmi. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2007). Aspects du Mythe. Trans. J. Sattari. Tehran: Tous. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2008A). The sacred and the profane. Trans. N. Zangooi. Tehran: Soroush. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2008B). "Architecture sacrée et cryptographie". In J. Sattari (Translator), The World of Mythology 6. Tehran: Markaz. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2009). Shamanism archaic techniques of ecstasy. Trans. M. K. Mohajeri. Tehran: Adyan. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2013). Rites and symbols of initiation. Trans. M. Salehi. Tehran: Niloofar. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2018). The vanishing God. Trans. M. salehi. Tehran: Niloofar. ]In Persian.[


• Omidsalar, Mahmoud. (1984). "Khodavand-e In Ra Nadanim Kas". Iran Nameh, 9, 108-117. ]In Persian.[


• Baltzer, M. M. (2017). "Shamanic Rite". Trans. Esmaeilpur , Myth and Ritual. Tehran: Hirmand.] In Persian.[


• Khosravi, R. (1987A). "Simorq and Shamanism". Chista, 43, 269-274. ]In Persian.[


• Khosravi, R. (1387B). "Esfandiar, Simorq and Shamanism". Chista, 45 & 46, 526-536. ]In Persian.[


• D'anglure, B. S. (2017). "Shamanism". Transl. Esmaeilpur , Myth and Ritual. Tehran: Hirmand.] In Persian.[


• Dumezil, G. (2001). "Médecine et trois actions". Trans. J. Sattari, The World of Mythology 5. Tehran: Markaz. ]In Persian.[


• Rahimi, A, & Shirdel, Z. (2013). "Initiation Rites of Zal, Fereydun and Kayxosro". Motale'at-e Irani, 24, 153-173. ]In Persian.[


• Riviere, C. (2016). Introduction a l'Anthropology. Trans. Fakuhi. Tehran: Ney. ]In Persian.[  


• Sarkarati, Bahman. (2014, 1393SH). Sāyehā-ye Šekār Šode. Tehran: Tahūrī. ]In Persian.[


• Adnani, Masud. (2005). " Shamanic Rites and Shahnameh". Name-ye Parsi, 10/1, 61-70. ]In Persian.[


• Ferdosi, Abolqasem. (2007). Shahnameh. Ed. Khaleghi M. Tehran: dayeratolma'aref. ]In Persian.[


• Campbell, J. (2019). The Power of Myth. Trans. A. Mokhber. Tehran: Markaz. ]In Persian.[


• Cooper, J. C. (2013). An Illustrated Encyclopedia of Traditional Symbols. Trans. Behzadi. Tehran: Elmi. ]In Persian.[


• Gardner, H. (2015). Art Through the passing Age. Trans. Faramarzi. Tehran: Agah. ]In Persian.[


• Haft Manzumah-yi Hamasi. (2015). Edited by R. Ghafouri. Tehran: Miras maktoub. ]In Persian.[


• Hinnells, J. R. (2006). Persian Mythology. Trans. M. B. Farrofki. Tehran: Asatir. ]In Persian.[


• Hooke, S. H. (2012). Middle Eastern Mythology. Trans.A. Bahrami & F. Mazdapur. Tehran: Roshangaran va Motaleat-e Zanan. ]In Persian.[


• Vaheddust, Mahvash. (2008). Nahādinehāy-e Asātiri Dar Shāhnāme. Tehran: Sorosh. ]In Persian.[


• Lindiw, j. (2001). Norse mythology. New York, U. S.: Oxford University Press.


• Littleton, C. S. (1966). The New Comparative Mythology. California & Los Angles, U. S.: University of California Press Barkely and Los Angles.

• Lindiw, j. (2001). Norse mythology. New York, U. S.: Oxford University Press.


• Littleton, C. S. (1966). The New Comprative Mythology. Colifornia & Los Angles, U. S.: University of Colifornia Press Barkely and Los Angles.

References

• Aydenlu, Sajjad. (2009). "Campion's Haftkhan". Nasr Pazhouhi-e Adab-e Farsi, 23, 1-28. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2003). Myths, dreams, mystries. Trans. Monajjem. Tehran: Elmi. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2007). Aspects du Mythe. Trans. J. Sattari. Tehran: Tous. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2008A). The sacred and the profane. Trans. N. Zangooi. Tehran: Soroush. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2008B). "Architecture sacrée et cryptographie". In J. Sattari (Translator), The World of Mythology 6. Tehran: Markaz. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2009). Shamanism archaic techniques of ecstasy. Trans. M. K. Mohajeri. Tehran: Adyan. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2013). Rites and symbols of initiation. Trans. M. Salehi. Tehran: Niloofar. ]In Persian.[


• Eliade, Mircia. (2018). The vanishing God. Trans. M. salehi. Tehran: Niloofar. ]In Persian.[


• Omidsalar, Mahmoud. (1984). "Khodavand-e In Ra Nadanim Kas". Iran Nameh, 9, 108-117. ]In Persian.[


• Baltzer, M. M. (2017). "Shamanic Rite". Trans. Esmaeilpur , Myth and Ritual. Tehran: Hirmand.] In Persian.[


• Khosravi, R. (1987A). "Simorq and Shamanism". Chista, 43, 269-274. ]In Persian.[


• Khosravi, R. (1387B). "Esfandiar, Simorq and Shamanism". Chista, 45 & 46, 526-536. ]In Persian.[


• D'anglure, B. S. (2017). "Shamanism". Transl. Esmaeilpur , Myth and Ritual. Tehran: Hirmand.] In Persian.[


• Dumezil, G. (2001). "Médecine et trois actions". Trans. J. Sattari, The World of Mythology 5. Tehran: Markaz. ]In Persian.[


• Rahimi, A, & Shirdel, Z. (2013). "Initiation Rites of Zal, Fereydun and Kayxosro". Motale'at-e Irani, 24, 153-173. ]In Persian.[


• Riviere, C. (2016). Introduction a l'Anthropology. Trans. Fakuhi. Tehran: Ney. ]In Persian.[  


• Sarkarati, Bahman. (2014, 1393SH). Sāyehā-ye Šekār Šode. Tehran: Tahūrī. ]In Persian.[


• Adnani, Masud. (2005). " Shamanic Rites and Shahnameh". Name-ye Parsi, 10/1, 61-70. ]In Persian.[


• Ferdosi, Abolqasem. (2007). Shahnameh. Ed. Khaleghi M. Tehran: dayeratolma'aref. ]In Persian.[


• Campbell, J. (2019). The Power of Myth. Trans. A. Mokhber. Tehran: Markaz. ]In Persian.[


• Cooper, J. C. (2013). An Illustrated Encyclopedia of Traditional Symbols. Trans. Behzadi. Tehran: Elmi. ]In Persian.[


• Gardner, H. (2015). Art Through the passing Age. Trans. Faramarzi. Tehran: Agah. ]In Persian.[


• Haft Manzumah-yi Hamasi. (2015). Edited by R. Ghafouri. Tehran: Miras maktoub. ]In Persian.[


• Hinnells, J. R. (2006). Persian Mythology. Trans. M. B. Farrofki. Tehran: Asatir. ]In Persian.[


• Hooke, S. H. (2012). Middle Eastern Mythology. Trans.A. Bahrami & F. Mazdapur. Tehran: Roshangaran va Motaleat-e Zanan. ]In Persian.[


• Vaheddust, Mahvash. (2008). Nahādinehāy-e Asātiri Dar Shāhnāme. Tehran: Sorosh. ]In Persian.[


• Lindiw, j. (2001). Norse mythology. New York, U. S.: Oxford University Press.


• Littleton, C. S. (1966). The New Comparative Mythology. California & Los Angles, U. S.: University of California Press Barkely and Los Angles.