تبیین جامعه‌شناختی هویت ملی ایرانیان

محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی

طاها عشایری ¹ (دکتری علوم اجتماعی، مدرس دانشگاه کاشان)
اکبر ذوالفقاری ² (استادیار، دکتری علوم سیاسی-توسعه، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور)
فاطمه نامیان ³ (کارشناسی علوم اجتماعی-پژوهشگری، دانشگاه کاشان)
الهام حسین زاده ⁴ (کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی دانشگاه کاشان)

تاریخ دریافت : 1397/05/15 تاریخ پذیرش : 1397/07/24 تاریخ انتشار : 1397/12/01

کلید واژه: هویت ملی, تاریخ, فرهنگ, ایران, جغرافیا, سرزمین,

چکیده مقاله :

هویت ملی، امری جمعی، کلی و بالاترین سطح هویت که در چارچوب یک سرزمین معنا می‌یابد و بیانگر تعلق اجتماعی، احساس مشترک و باورهای کلی یک اجتماع با مؤلفه‌های زبانی، جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی، نمادها، آداب‌ و رسوم، هنجارهای مشترک است. هویت در ایران از عصر مشروطه به بعد یک مسئله اجتماعی مطرح‌ شده و در آثار تاریخی و ادبیات روشنفکران و متفکران انعکاس یافته است. این پژوهش با هدف بررسی جامعه‌شناختی هویت ملی ایرانیان در پی آن است که مکانیسم علّی اثرگذار بر هویت ملی ایرانیان چیست؟ و این هویت چگونه تکوین یافته است؟ پژوهش برای پاسخ به این پرسش، کلیه مطالعات تجربی (پیمایشی) صورت گرفته بین ۱۳79 تا ۱۳۹7 را با رویکرد cm2 بررسی و تحلیل نموده است. جامعه آماری آن 26 سند پژوهشی و حجم نمونه 19 مطالعه بوده است. نتایج پژوهش حاکی از این است ‌که 65 درصد مرد،35 درصد زن، 59 درصد متأهل، 41 درصد مجرد، 65 درصد دارای تحصیلات دانشگاهی و 36 درصد دیپلم و پایین‌تر، به لحاظ قومیت، 31 درصد فارس، 28 درصد ترک، 10 درصد بختیاری و 9 درصد کرد، مذهب 59 درصد پاسخگویان شیعه، 25 درصد سنی و 16 درصد سایر مذاهب است. هویت ملی 35 درصد سطح بالا، 32 درصد سطح متوسط و 33 درصد سطح پایین است. اندازه اثر کوهن نشان می‌دهد که عوامل سرمایه اجتماعی، ارزشی و هنجاری، هویتی، مصرف رسانه‌ای و نگرشی در شکل‌گیری هویت ملی ایرانیان اثرگذار بوده است.

چکیده انگلیسی:

    National identity is a collective reality and it is the highest level of identity that finds meaning within a land. National identity reflects the social belonging, common sense, and general beliefs of a community with linguistic, geographical, historical, cultural, symbols, customs, and common norms. Identity in Iran has been a social issue since the constitutional era and has been reflected in the historical works and literature of intellectuals and thinkers. The purpose of this research is to investigate the sociological causes of Iranian national identity? And how has this identity evolved? To answer this question, the research has analyzed and analyzed all empirical studies between ۱۳79 to ۱۳۹7 cm2. The statistical population consisted of 26 research papers and sample size of 19 studies. The results showed that 65% men, 35% women, 59% married, 41% single, 65% college educated and 36% diploma and lower, ethnicity, 31% Fars, 28% Turk, 10% Bakhtiari and 9% of Kurds, 59% of Shia respondents, 25% Sunnis and 16% other religions. National identity is 35% high, 32% medium and 33% low. The magnitude of Cohen's work shows that social capital, value and normative factors, identity, media consumption, and attitudes have influenced the formation of Iranian national identity.

منابع و مأخذ:

 

ابوالحسنی، رحیم (1389). تعیین و سنجش مؤلفه‌های هویت ایرانی، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک. اجلال، مریم صنیع (1384). درآمدی بر فرهنگ و هویت ایرانی، تهران: موسسه مطالعات ملی. احمدی، حمید (1382). «هویت ملی ایرانیان»، نامه پژوهش فرهنگی، شماره 6. احمدی، حمید (1389). بنیادهای هویت ملی ایرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. اسمیت، دی آنتونی (1383). ناسیونالیسم، نظریه، ایدئولوژی تاریخ، ترجمه منصور انصاری، تهران: نشر تمدن ایرانی. آزاد ارمکی، تقی و وکیلی، عارف (1392). «مطالعه جامعه‌شناختی تعریف مفهوم هویت ملی میان اندیشمندان ایرانی»، فصلنامه مطالعه توسعه اجتماعی –فرهنگی، 2(1)، صص 9-35. تاجیک، محمدرضا (1384). «جهانی‌شدن و هویت»، مجموعه مقالات جهانی‌شدن و هویت، دانشگاه تهران، صص 38-25. جعفرزاده پور، فروزنده و حیدری، حسین (1393). «فرا تحلیل رابطه هویت ملی و هویت قومی در ایران»، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگ، 3(11)، صص 96-63. جعفری، علی‌اکبر و پاینده، عظیمه (1394). «بررسی هویت ملی –تاریخی ایرانی در سفرنامه شاردن»، دو فصلنامه علمی –ترویجی سخن تاریخ، 9(21)، صص 47-68 جنکینز، ریچارد (1381). هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی، تهران: شیرازه. جولیوس، گولد و کولب، ویلیام ل (1391). فرهنگ علوم اجتماعی، گروه مترجمان، تهران: مازیار. جونز، مارتین و وودز، مایکل (1386). مقدمه‌ای بر جغرافیای سیاسی، ترجمه زهرا پیشگاهی فرد، تهران: موسسه چاپ و انتشار دانشگاه تهران. جهانگیری، جهانگیر و معینی، مهدی (1389). «بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و هویت ملی؛ نمونه مطالعه: دانشجویان دانشگاه شیراز»، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 7(2)، صص 74-37. چلپی، مسعود (1389). تحلیل نظری و تطبیقی در جامعه‌شناسی، تهران: نشر نی. چمن خواه، لیلا (1391). الگوی نظری مطالعه تنوع قومی انسجام و فرهنگ در ایران، تهران: دفتر گسترش تولید علم. حاجیانی، ابراهیم (1387). «نسبیت هویت ملی با هویت قومی در میان اقوام ایرانی»، مجله جامعه‌شناسی ایران، 9(3 و 4)، صص 164-143. حاجیانی، ابراهیم (1388). جامعه‌شناسی هویت ایرانی، تهران: پژوهشکده تحقیقات.  حاجیانی، ابراهیم (1389). کنکاشی در هویت ایرانیان، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک. حاجیانی، ابراهیم (1379). «تحلیل جامعه‌شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه»، فصلنامه مطالعات ملی، 2(5)، صص 193-228. حافظ نیا، محمدرضا (1388). مبانی مطالعات سیاسی-اجتماعی، سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج کشور، صص 185-195. حقیقتیان، منصور؛ غضنفری، احمد و تکه اکبرآبادی، پروانه (1390). «هویت ملی و برخی عوامل مؤثر بر آن در بین دانش آموزان مقطع متوسطه اصفهان»، جامعه‌شناسی کاربردی، 22(1)، صص 82-71. حیدری، شقایق (1396). «سنجش هویت جمعی ایرانیان با تأکید بر مؤلفه دین‌داری»، فصلنامه مطالعات ملی، 18(23)، صص 2-3. ربانی، علی؛ یزد خواستی، بهجت، حاجیانی، ابراهیم و میرزایی، حسینعلی (1387). «بررسی رابطه هویت ملی و قومی با تأکید بر احساس محرومیت و جامعه‌پذیری قومی: مطالعه موردی دانشجویان آذری، کرد و عرب»، مسائل اجتماعی ایران، 16(63)، صص 69-33. رجایی، فرهنگ (1386). مشکله هویت ایرانیان امروز، تهران: نشر نی. رزازی فر، افسر (1379). «الگوی جامعه‌شناختی هویت ملی در ایران با تأکید بر رابطه میان هویت ملی و ابعاد آن»، فصلنامه مطالعات ملی، 2(5)، صص 132-101. رستگار خالد، امیر؛ سلمانی بیدگلی، مسعود و پاکیده دلشاد، هادی (1395). «رابطه سرمایه اجتماعی و هویت ملی در شهرهای کرمانشاه و جوانرود»، فصلنامه مطالعات ملی، 17(1)، صص 144-133. رضایی خیرآبادی، فاطمه؛ حکیم زاده، رضوان، محمدی، محمدحسین و خالقی نزاد، سید علی (1390). «جایگاه نمادهای هویت ملی در زبان و ادب فارسی، مطالعه موردی: آثار داستانی جمال‌زاده»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، 5(2)، صص 114-89 رضویان، محمدتقی، شمس پویا، محمدکاظم، ملاتبارلهی، عبدالله (1393). «کیفیت محیط کالبدی و حس مکان (مورد شناسی: دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی تهران)»، مجله جغرافیا و آمایش شهری-منطقه­ای، شماره 10، صص 96-87. رفیعی جیردهی، علی و حبیب زاده خطبه سرا، رامین (1392). «بررسی عوامل مؤثر بر هویت جمعی (محلی، ملی و جهانی) شهروندان گیلک»، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 1(2)، صص 129-100. سیف‌اللهی، سیف‌الله و مروت، برزو (1392). «شکل‌گیری هویت قومی و ملی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در نزد ساکنان کرج»، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 6(1)، صص 50-31. شمشیری، بابک (1387). درآمدی بر هویت ملی، شیراز: نوید شیراز. شیخاوندی، داود (1379). تکوین و تنفیذ هویت ایرانی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران. صادق زاده، رقیه و نادی، محمدعلی (1396). «رابطه هویت ملی و هویت قومی در بین دانشجویان آذری، فارس، لر، کرد و عرب در دانشگاه‌های ایران»، پژوهش‌نامه فرهنگی هرمزگان، شماره 14، صص 117-100. صالحی امیری، سید رضا؛ نوبخت حقیقی، محمدباقر و ذره پرست ملک‌زاده (1393). «بررسی عوامل مؤثر بر ارتقای هویت ملی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشجویان مدیریت امور فرهنگی دانشگاه جامع علمی-کاربردی رشت)»، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، 3(11)، صص 116-97. صالحی، عمران، ابراهیم، شکیبایان طناز (1386). «بررسی میزان توجه به مؤلفه مای هویت ملی در کتاب‌های درسی دوره آموزش ابتدایی»، فصل‌نامه مطالعات علمی 8(1). عبداللهی، محمد و حسین بر، محمد عثمان (1381). «گرایش دانشجویان بلوچ به هویت ملی در ایران»، مجله جامعه‌شناسی ایران، 4(4)، صص 126-101. عبدالهی، محمد (1375). «جامعه‌شناسی بحران هویت»، نامه پژوهش، شماره 2 و 3، غفاری نسب، اسفندیار؛ مساوات، سید ابراهیم، قاسمی نژاد، محمدعلی و علایی، احمد (1395). «بررسی جامعه‌شناختی عوامل اجتماعی-فرهنگی مؤثر بر هویت ملی (مطالعه موردی: شهروندان 15 سال به بالای شهر اقلید)»، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 4(4)، صص 35-9. قاسمی، علی‌اصغر (1389). نسبت سنجش هویت و وحدت ملی در ایران، تهران: دفتر گسترش تولید علم. قمری، داریوش (1384). همبستگی ملی در ایران، تهران: موسسه مطالعات ملی. کاستلز، مانوئل (1380). جامعه شبکه‏ای و عصر اطلاعات، جلد اول، ترجمه: احد عقیلیان و افشین خاک‌باز، چاپ دوم، انتشارات طرح نو. کاستلز، مانوئل (1390). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: طرح نو. کاویانی، مراد (1389). ناحیه گرایی در ایران از منظر جغرافیای سیاسی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی. کیاکجوری، سعید (1386). «عوامل مؤثر در هویت ملی دانشجویان دانشگاه پیام نور شیراز»، پیک نور، 5(1)، صص 110-97. گل محمدی، احمد (1381). جهانی‌شدن، فرهنگ و هویت، تهران: نشر نی. گلشن محمودی فومنی، محمد رسول و اسکندری، سعید (1391). «تأثیر سرمایه اجتماعی بر هویت ملی جوانان در شهر ارسنجان»، فصلنامه علوم رفتاری، 4(12)، صص 90-75. گل‌محمدی، احمد (1386). جهانی‌شدن، فرهنگ و هویت، نشر نی.  گودرزی، حسین (1384). جامعه‌شناسی هویت در ایران، تهران: نشر موسسه مطالعات ملی. گیدنز، آنتونی و بردسال، کارن (1386). جامعه‌شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: ‌ نشر نی. گیدنز، آنتونی (1383). تجدّد و تشخّص، ترجمه‌ی ناصر موفقیان، تهران: نشر نی. محرابی، علیرضا (1385). ژئوپولتیک و تحول اندیشه حکومت در ایران، تهران: نشر انتخاب. محمودی، علی (1386). بحران هویت در ایران امروز، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی. مسعود نیا، حسین؛ مهرابی کوشکی، راضیه و کیانی، ناهید (1393). بررسی رابطه هویت ملی و قومی (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه تهران)، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 3(2)، صص 165-139. مقیمی، اعظم و امینی، مجید (1391). «بررسی نگرش جوانان یزدی نسبت به مؤلفه‌های هویت ملی و عوامل مؤثر بر آن»، فصلنامه جامعه‌شناسی مطالعات جوانان، 3(6)، صص 168-155. ملکشاهی، مالک، قاسمی، یار محمد و گیایوو، قربان (1393). «هویت جمعی خرد و میانی (قومی-قبیله ای، ملی) با اعتماد اجتماعی (موردمطالعه: جوانان تاجیکستان، شهر دوشنبه)»، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، 9 (22)، صص 183-59. ملکی، امیر و عباس پور، علیرضا (1388). «بررسی جامعه‌شناختی نگرش جوانان نسبت به هویت ملی و مؤلفه‌های آن؛ مطالعه موردی: جوانان 16 تا 29 ساله شهرستان رودسر-استان گیلان»، فصلنامه دانش انتظامی، 10 (2)، صص 176-159. مویر، ریچارد (1379). درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی، ترجمه دره میرحیدر، تهران: نشر سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. مهرابی کوشکی، راضیه؛ امام‌جمعه زاده، جواد، مسعود نیا، حسین و ربانی خوراسگانی، علی (1395). «نقش سبک‌های هویتی در تبیین هویت ملی؛ موردمطالعه دانشجویان دانشگاه اصفهان»، جامعه‌شناسی کاربردی، 27 (2)، صص 60-43. میرحیدر، دره (1385). مبانی جغرافیای سیاسی، تهران: نشر سمت.  میرمحمدی، داود (1383). گفتارهایی درباره هویت ملی در ایران؟ نوری، سعید؛ حلاج زاده، هادی و شنوا، معصومه (1397). «بررسی رابطه استفاده از شبکه‌های اجتماعی و هویت ملی دانشجویان؛ مورد مطالعه: دانشگاه پیام نور رشت»، پژوهش‌نامه فرهنگی هرمزگان، شماره 15، صص 31-8. یزدانی، محمود و کاویانی، یونس (1387). «هویت فضایی و شهر از دیدگاه دانش جغرافیا، نشریه علمی آموزشی شهر نگار»، 8 (14)، صص 19-12 Anderson, B (1991). Imagined communities, London, UK: Verso Book Berg, L. and Hjerm, M. (2010). ‘National identity and political trust’, Perspectives on European Politics and Society 11: 390–407. Cohen, A.P (1996). Personal nationalism: a Scottish view of some rites, rights and wrongs. Americam Ethnologist, 23 (4), 1-14. Jenkins, Richard (2004). Social Identity, 2nd edition London and New York: Routledge. Spieberger, Stefan; Ungersböck, Marliese (2005). "national identity", Internationale Betriebswirtschaft, international identity seminar Tajfel, Henry (1978). Interindividual behavior an Intergroup Behavior, London. Academic press. Tony yu,Fu-lai & Man Kwan, Diana sze (2008). "Social Consciousness", Social Identities, www.Informaworld.com