تبیین جامعه‌شناختی هویت ملی ایرانیان

الموضوعات : مطالعات میان فرهنگی

طاها عشایری ¹ , اکبر ذوالفقاری ² , فاطمه نامیان ³ , الهام حسین زاده ⁴

1 - دکتری علوم اجتماعی، مدرس دانشگاه کاشان
2 - استادیار، دکتری علوم سیاسی-توسعه، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور
3 - کارشناسی علوم اجتماعی-پژوهشگری، دانشگاه کاشان
4 - کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی دانشگاه کاشان

تاريخ الإرسال : 24 الإثنين , ذو القعدة, 1439 تاريخ التأكيد : 07 الثلاثاء , صفر, 1440 تاريخ الإصدار : 15 الأربعاء , جمادى الثانية, 1440

الکلمات المفتاحية: هویت ملی, تاریخ, فرهنگ, ایران, جغرافیا, سرزمین,

ملخص المقالة :

هویت ملی، امری جمعی، کلی و بالاترین سطح هویت که در چارچوب یک سرزمین معنا می‌یابد و بیانگر تعلق اجتماعی، احساس مشترک و باورهای کلی یک اجتماع با مؤلفه‌های زبانی، جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی، نمادها، آداب‌ و رسوم، هنجارهای مشترک است. هویت در ایران از عصر مشروطه به بعد یک مسئله اجتماعی مطرح‌ شده و در آثار تاریخی و ادبیات روشنفکران و متفکران انعکاس یافته است. این پژوهش با هدف بررسی جامعه‌شناختی هویت ملی ایرانیان در پی آن است که مکانیسم علّی اثرگذار بر هویت ملی ایرانیان چیست؟ و این هویت چگونه تکوین یافته است؟ پژوهش برای پاسخ به این پرسش، کلیه مطالعات تجربی (پیمایشی) صورت گرفته بین ۱۳79 تا ۱۳۹7 را با رویکرد cm2 بررسی و تحلیل نموده است. جامعه آماری آن 26 سند پژوهشی و حجم نمونه 19 مطالعه بوده است. نتایج پژوهش حاکی از این است ‌که 65 درصد مرد،35 درصد زن، 59 درصد متأهل، 41 درصد مجرد، 65 درصد دارای تحصیلات دانشگاهی و 36 درصد دیپلم و پایین‌تر، به لحاظ قومیت، 31 درصد فارس، 28 درصد ترک، 10 درصد بختیاری و 9 درصد کرد، مذهب 59 درصد پاسخگویان شیعه، 25 درصد سنی و 16 درصد سایر مذاهب است. هویت ملی 35 درصد سطح بالا، 32 درصد سطح متوسط و 33 درصد سطح پایین است. اندازه اثر کوهن نشان می‌دهد که عوامل سرمایه اجتماعی، ارزشی و هنجاری، هویتی، مصرف رسانه‌ای و نگرشی در شکل‌گیری هویت ملی ایرانیان اثرگذار بوده است.

المصادر:

 

ابوالحسنی، رحیم (1389). تعیین و سنجش مؤلفه‌های هویت ایرانی، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک. اجلال، مریم صنیع (1384). درآمدی بر فرهنگ و هویت ایرانی، تهران: موسسه مطالعات ملی. احمدی، حمید (1382). «هویت ملی ایرانیان»، نامه پژوهش فرهنگی، شماره 6. احمدی، حمید (1389). بنیادهای هویت ملی ایرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. اسمیت، دی آنتونی (1383). ناسیونالیسم، نظریه، ایدئولوژی تاریخ، ترجمه منصور انصاری، تهران: نشر تمدن ایرانی. آزاد ارمکی، تقی و وکیلی، عارف (1392). «مطالعه جامعه‌شناختی تعریف مفهوم هویت ملی میان اندیشمندان ایرانی»، فصلنامه مطالعه توسعه اجتماعی –فرهنگی، 2(1)، صص 9-35. تاجیک، محمدرضا (1384). «جهانی‌شدن و هویت»، مجموعه مقالات جهانی‌شدن و هویت، دانشگاه تهران، صص 38-25. جعفرزاده پور، فروزنده و حیدری، حسین (1393). «فرا تحلیل رابطه هویت ملی و هویت قومی در ایران»، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگ، 3(11)، صص 96-63. جعفری، علی‌اکبر و پاینده، عظیمه (1394). «بررسی هویت ملی –تاریخی ایرانی در سفرنامه شاردن»، دو فصلنامه علمی –ترویجی سخن تاریخ، 9(21)، صص 47-68 جنکینز، ریچارد (1381). هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی، تهران: شیرازه. جولیوس، گولد و کولب، ویلیام ل (1391). فرهنگ علوم اجتماعی، گروه مترجمان، تهران: مازیار. جونز، مارتین و وودز، مایکل (1386). مقدمه‌ای بر جغرافیای سیاسی، ترجمه زهرا پیشگاهی فرد، تهران: موسسه چاپ و انتشار دانشگاه تهران. جهانگیری، جهانگیر و معینی، مهدی (1389). «بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و هویت ملی؛ نمونه مطالعه: دانشجویان دانشگاه شیراز»، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 7(2)، صص 74-37. چلپی، مسعود (1389). تحلیل نظری و تطبیقی در جامعه‌شناسی، تهران: نشر نی. چمن خواه، لیلا (1391). الگوی نظری مطالعه تنوع قومی انسجام و فرهنگ در ایران، تهران: دفتر گسترش تولید علم. حاجیانی، ابراهیم (1387). «نسبیت هویت ملی با هویت قومی در میان اقوام ایرانی»، مجله جامعه‌شناسی ایران، 9(3 و 4)، صص 164-143. حاجیانی، ابراهیم (1388). جامعه‌شناسی هویت ایرانی، تهران: پژوهشکده تحقیقات.  حاجیانی، ابراهیم (1389). کنکاشی در هویت ایرانیان، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک. حاجیانی، ابراهیم (1379). «تحلیل جامعه‌شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه»، فصلنامه مطالعات ملی، 2(5)، صص 193-228. حافظ نیا، محمدرضا (1388). مبانی مطالعات سیاسی-اجتماعی، سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج کشور، صص 185-195. حقیقتیان، منصور؛ غضنفری، احمد و تکه اکبرآبادی، پروانه (1390). «هویت ملی و برخی عوامل مؤثر بر آن در بین دانش آموزان مقطع متوسطه اصفهان»، جامعه‌شناسی کاربردی، 22(1)، صص 82-71. حیدری، شقایق (1396). «سنجش هویت جمعی ایرانیان با تأکید بر مؤلفه دین‌داری»، فصلنامه مطالعات ملی، 18(23)، صص 2-3. ربانی، علی؛ یزد خواستی، بهجت، حاجیانی، ابراهیم و میرزایی، حسینعلی (1387). «بررسی رابطه هویت ملی و قومی با تأکید بر احساس محرومیت و جامعه‌پذیری قومی: مطالعه موردی دانشجویان آذری، کرد و عرب»، مسائل اجتماعی ایران، 16(63)، صص 69-33. رجایی، فرهنگ (1386). مشکله هویت ایرانیان امروز، تهران: نشر نی. رزازی فر، افسر (1379). «الگوی جامعه‌شناختی هویت ملی در ایران با تأکید بر رابطه میان هویت ملی و ابعاد آن»، فصلنامه مطالعات ملی، 2(5)، صص 132-101. رستگار خالد، امیر؛ سلمانی بیدگلی، مسعود و پاکیده دلشاد، هادی (1395). «رابطه سرمایه اجتماعی و هویت ملی در شهرهای کرمانشاه و جوانرود»، فصلنامه مطالعات ملی، 17(1)، صص 144-133. رضایی خیرآبادی، فاطمه؛ حکیم زاده، رضوان، محمدی، محمدحسین و خالقی نزاد، سید علی (1390). «جایگاه نمادهای هویت ملی در زبان و ادب فارسی، مطالعه موردی: آثار داستانی جمال‌زاده»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، 5(2)، صص 114-89 رضویان، محمدتقی، شمس پویا، محمدکاظم، ملاتبارلهی، عبدالله (1393). «کیفیت محیط کالبدی و حس مکان (مورد شناسی: دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی تهران)»، مجله جغرافیا و آمایش شهری-منطقه­ای، شماره 10، صص 96-87. رفیعی جیردهی، علی و حبیب زاده خطبه سرا، رامین (1392). «بررسی عوامل مؤثر بر هویت جمعی (محلی، ملی و جهانی) شهروندان گیلک»، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 1(2)، صص 129-100. سیف‌اللهی، سیف‌الله و مروت، برزو (1392). «شکل‌گیری هویت قومی و ملی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در نزد ساکنان کرج»، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 6(1)، صص 50-31. شمشیری، بابک (1387). درآمدی بر هویت ملی، شیراز: نوید شیراز. شیخاوندی، داود (1379). تکوین و تنفیذ هویت ایرانی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران. صادق زاده، رقیه و نادی، محمدعلی (1396). «رابطه هویت ملی و هویت قومی در بین دانشجویان آذری، فارس، لر، کرد و عرب در دانشگاه‌های ایران»، پژوهش‌نامه فرهنگی هرمزگان، شماره 14، صص 117-100. صالحی امیری، سید رضا؛ نوبخت حقیقی، محمدباقر و ذره پرست ملک‌زاده (1393). «بررسی عوامل مؤثر بر ارتقای هویت ملی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشجویان مدیریت امور فرهنگی دانشگاه جامع علمی-کاربردی رشت)»، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، 3(11)، صص 116-97. صالحی، عمران، ابراهیم، شکیبایان طناز (1386). «بررسی میزان توجه به مؤلفه مای هویت ملی در کتاب‌های درسی دوره آموزش ابتدایی»، فصل‌نامه مطالعات علمی 8(1). عبداللهی، محمد و حسین بر، محمد عثمان (1381). «گرایش دانشجویان بلوچ به هویت ملی در ایران»، مجله جامعه‌شناسی ایران، 4(4)، صص 126-101. عبدالهی، محمد (1375). «جامعه‌شناسی بحران هویت»، نامه پژوهش، شماره 2 و 3، غفاری نسب، اسفندیار؛ مساوات، سید ابراهیم، قاسمی نژاد، محمدعلی و علایی، احمد (1395). «بررسی جامعه‌شناختی عوامل اجتماعی-فرهنگی مؤثر بر هویت ملی (مطالعه موردی: شهروندان 15 سال به بالای شهر اقلید)»، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 4(4)، صص 35-9. قاسمی، علی‌اصغر (1389). نسبت سنجش هویت و وحدت ملی در ایران، تهران: دفتر گسترش تولید علم. قمری، داریوش (1384). همبستگی ملی در ایران، تهران: موسسه مطالعات ملی. کاستلز، مانوئل (1380). جامعه شبکه‏ای و عصر اطلاعات، جلد اول، ترجمه: احد عقیلیان و افشین خاک‌باز، چاپ دوم، انتشارات طرح نو. کاستلز، مانوئل (1390). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: طرح نو. کاویانی، مراد (1389). ناحیه گرایی در ایران از منظر جغرافیای سیاسی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی. کیاکجوری، سعید (1386). «عوامل مؤثر در هویت ملی دانشجویان دانشگاه پیام نور شیراز»، پیک نور، 5(1)، صص 110-97. گل محمدی، احمد (1381). جهانی‌شدن، فرهنگ و هویت، تهران: نشر نی. گلشن محمودی فومنی، محمد رسول و اسکندری، سعید (1391). «تأثیر سرمایه اجتماعی بر هویت ملی جوانان در شهر ارسنجان»، فصلنامه علوم رفتاری، 4(12)، صص 90-75. گل‌محمدی، احمد (1386). جهانی‌شدن، فرهنگ و هویت، نشر نی.  گودرزی، حسین (1384). جامعه‌شناسی هویت در ایران، تهران: نشر موسسه مطالعات ملی. گیدنز، آنتونی و بردسال، کارن (1386). جامعه‌شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: ‌ نشر نی. گیدنز، آنتونی (1383). تجدّد و تشخّص، ترجمه‌ی ناصر موفقیان، تهران: نشر نی. محرابی، علیرضا (1385). ژئوپولتیک و تحول اندیشه حکومت در ایران، تهران: نشر انتخاب. محمودی، علی (1386). بحران هویت در ایران امروز، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی. مسعود نیا، حسین؛ مهرابی کوشکی، راضیه و کیانی، ناهید (1393). بررسی رابطه هویت ملی و قومی (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه تهران)، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 3(2)، صص 165-139. مقیمی، اعظم و امینی، مجید (1391). «بررسی نگرش جوانان یزدی نسبت به مؤلفه‌های هویت ملی و عوامل مؤثر بر آن»، فصلنامه جامعه‌شناسی مطالعات جوانان، 3(6)، صص 168-155. ملکشاهی، مالک، قاسمی، یار محمد و گیایوو، قربان (1393). «هویت جمعی خرد و میانی (قومی-قبیله ای، ملی) با اعتماد اجتماعی (موردمطالعه: جوانان تاجیکستان، شهر دوشنبه)»، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، 9 (22)، صص 183-59. ملکی، امیر و عباس پور، علیرضا (1388). «بررسی جامعه‌شناختی نگرش جوانان نسبت به هویت ملی و مؤلفه‌های آن؛ مطالعه موردی: جوانان 16 تا 29 ساله شهرستان رودسر-استان گیلان»، فصلنامه دانش انتظامی، 10 (2)، صص 176-159. مویر، ریچارد (1379). درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی، ترجمه دره میرحیدر، تهران: نشر سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. مهرابی کوشکی، راضیه؛ امام‌جمعه زاده، جواد، مسعود نیا، حسین و ربانی خوراسگانی، علی (1395). «نقش سبک‌های هویتی در تبیین هویت ملی؛ موردمطالعه دانشجویان دانشگاه اصفهان»، جامعه‌شناسی کاربردی، 27 (2)، صص 60-43. میرحیدر، دره (1385). مبانی جغرافیای سیاسی، تهران: نشر سمت.  میرمحمدی، داود (1383). گفتارهایی درباره هویت ملی در ایران؟ نوری، سعید؛ حلاج زاده، هادی و شنوا، معصومه (1397). «بررسی رابطه استفاده از شبکه‌های اجتماعی و هویت ملی دانشجویان؛ مورد مطالعه: دانشگاه پیام نور رشت»، پژوهش‌نامه فرهنگی هرمزگان، شماره 15، صص 31-8. یزدانی، محمود و کاویانی، یونس (1387). «هویت فضایی و شهر از دیدگاه دانش جغرافیا، نشریه علمی آموزشی شهر نگار»، 8 (14)، صص 19-12 Anderson, B (1991). Imagined communities, London, UK: Verso Book Berg, L. and Hjerm, M. (2010). ‘National identity and political trust’, Perspectives on European Politics and Society 11: 390–407. Cohen, A.P (1996). Personal nationalism: a Scottish view of some rites, rights and wrongs. Americam Ethnologist, 23 (4), 1-14. Jenkins, Richard (2004). Social Identity, 2nd edition London and New York: Routledge. Spieberger, Stefan; Ungersböck, Marliese (2005). "national identity", Internationale Betriebswirtschaft, international identity seminar Tajfel, Henry (1978). Interindividual behavior an Intergroup Behavior, London. Academic press. Tony yu,Fu-lai & Man Kwan, Diana sze (2008). "Social Consciousness", Social Identities, www.Informaworld.com