کاربردهای ادبی احجار کریمه در دیوان حافظ

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

ایوب کوشان ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/09/27 تاریخ پذیرش : 1402/09/27 تاریخ انتشار : 1402/09/01

کلید واژه: بسامد, دیوان حافظ, احجار کریمه, کاربردهای ادبی, دیدگاه سنتی,

چکیده مقاله :

شعرا برای بیان موضوعات و مفاهیمی که در ضمیرشان داشته‌اند. از عناصر متعدّدی برای هنرنمایی استفاده می‌کرده‌اند. بر این اساس است که آثار برجستة ادبی مشحون از عناصر متعدّدی از هنر، علوم متداول، پندارهای عامیانه و هر عنصری است که بتوان در هنرپردازی از آن استفاده کرد. از آن میان می‌توان به احجار کریمه اشاره کرد که هم در هنرپردازی‌های لفظی و هم معنوی مورد استفاده شعرا قرار گرفته است. در پژوهش حاضر کاربردهای ادبی احجار کریمه را در دیوان حافظ مورد بررسی قرار داده و علّت انتخاب این موضوع این است که اوّلاً به کاربردهای ادبی احجار کریمه در ادب فارسی کمتر پرداخت شده است و ثانیاً شاعری هنرمند مانند حافظ با بسامد بالا در هنرپردازی‌هایش از احجار کریمه استفاده کرده در حدّی که می‌توان این کاربردها را جزو ویژگی سبکی حافظ به شمار آورد. در این پژوهش هدف، استخراج و تبیین کاربردهای ادبی احجار کریمه در دیوان حافظ است و به طور مستقیم پاسخ دادن به این سؤال است که احجار کریمه در دیوان حافظ دارای چه کاربردهای ادبی دارند؟ روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و شواهدی از دیوان برای همان کاربرد آورده سپس به تحلیل نمونه‌ها پرداخته شده است. از یافته‌ها و نتایج به دست آمده به طور عمده می‌توان به بسامد بالای وجود کاربردهای احجار کریمه در سیزده عنوان، یکصد و سی و دو موضوع و دویست و شصت و هفت بار در دیوان حافظ اشاره کرد که قریب یک دهم ابیات دیوان حافظ را شامل می‌شود.

منابع و مأخذ:

الف: کتابنامه

1. ابن سینا، محمّد، (1370)، قانون در طب، ترجمه عبد‌الرّحمان شرفکندی، تهران: سروش.


2. اخوان الصفا، (1347)، رسایل اخوان الصفا و خلان الوفا، به تصحیح خیرالدّین زرکلی، المطبعه العربیه بمصر.


3. بیرونی، ابوریحان، (بی تا)، الجماهر فی معرفه الجواهر، مطبعه جمعیه دایرة‌المعارف العثمانیه.


4. پادشاه، محمّد، (1335)، آنندراج، زیر نظر محمّد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانة خیّام.


5. جزیری، عبدالرّحمان، (بی‌تا)، الفقه عن المذاهب الاربعه، دارالکتب عربی.


6. حافظ شیرازی، شمس‌الدّین محمّد، (1374)، دیوان خواجه شمس‌الدّین محمّد حافظ شیرازی، به اهتمام محمّد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوّار.


7. دهخدا، علی اکبر، (1330)، لغت نامه دهخدا، تهران: چاپخانه مجلس.


8. ذکا، یحیی، ( 1346)، گوهرها، تهران: کتابخانه ابن سینا.


9. سعدی شیرازی، مصلح‌الدّین، (1365)، کلیّات سعدی، به اهتمام محمّدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.


10. سنایی غزنوی، (1388)، دیوان، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: انتشارات سنایی


11. طوسی (خواجه نصیر)، محمّد بن محمّد، (1363)، تنسوخ نامه ایلخانی، مقدّمه و تعلیقات سیّد محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: اطّلاعات.


12. ____________________ ، (1360)، اخلاق ناصری، به تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.


13. قبادیانی، ناصر خسرو، ( 1398 ه‍.ق)، وجه دین، به تصحیح غلامرضا اعوانی، تهران: چاپ انجمن فلسفه ایران در تهران.


14. معین، محمّد، (1371)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.


15. مؤمن حسینی، محمّد، (1373)، تحفة حکیم (تحفة المؤمنین)، تهران: مصطفوی.


16. همدانی، محمّد بن محمود، (1375)، عجایب نامه، ویرایش جعفر مدرّس صادقی، تهران: نشر مرکز.

 

ب - مقالات

1 – دیانت خواه، مریم و رادفر، ابوالقاسم، نشریه تفسیر و تحلیل متون زبان و ادب فارسی (دهخدا)، نقش احجار کریمه در مضمون سازی شعر شعرای سبک خراسانی، بهار 1398، دوره 11، شماره 39