پژوهشی تطبیقی درباره وحدت وجود از دیدگاه مولوی و اسپینوزا

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

مهناز صفائی هوادرق ¹ ( دانش آموخته مقطع دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی )
علی اصغر حلبی ² ( استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. )

تاریخ دریافت : 1394/03/01 تاریخ پذیرش : 1394/03/01 تاریخ انتشار : 1391/07/01

کلید واژه: خدا, مولوی, وحدت وجود, جوهر, اسپینوزا, حقیقت, هستی, صفت,

چکیده مقاله :

وحدت وجود یکی از گسترده ترین مفاهیمی است که ریشه در مکاتب بسیار کهن بشری دارد. گستردگی این مفهوم مانع از یافتن معنایی واحد در میان مشرب های فکری است و دست یابی به نظریه ای مبتنی بر حقیقتی که تفاوت های لفظی و ظاهری این مفهوم را خاتمه بخشد بس دشوار است. با وجود این ، پرداختن به این مسأله برای تقریب دیدگاه اندیشمندانی که در این باره تفکّر نموده اند لازم و ضروری به نظر می آید. در این مقاله پژوهشگر بر آن است که وجوه تشابه و تفاوت آن حوزه را آشکار سازد. لذا در راستای تبیین مفهوم وحدت وجود ، به بررسی راه های شناخت و معرفت در اندیشه مولوی و اسپینوزا که از برجسته ترین پژوهندگان حقیقت و از بزرگترین چهره های اندیشه بشری اند پرداخته و سعی شده است که برخی از وجوه تشابه وحدت وجود متعالی مولوی و وحدت تک جوهری اسپینوزا که به ظاهر بس متفاوت از یکدیگر می نماید مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد

چکیده انگلیسی:

Pantheism is one of the broadest concepts in the history of thought which can be traced back to the ancient times. Therefore, reaching a consensus about its true meaning is not an easy task. However, for improving our understanding about the pantheist thinkers it appears necessary to deal with this concept comparatively. This article tries to survey the views of Rumi and Spinoza, two great thinkers of the history of thought, on knowledge and the ways of gaining it. It also tries to compare Rumi’s transcendental pantheism with Spinoza’s monistic pantheism, which apparently seem different, and enumerate their similarities.

منابع و مأخذ:

- قرآن مجید،ترجمة حلبی،علی اصغر،اساطیر،تهران،1380 ش.

2- ابن ترکه اصفهانی،صائن الدین،تمهیدالقواعد، با حواشی آقامحمدرضا قمشه ای و آقا میرزا محمود قمی  و تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی،انتشارات بوستان کتاب قم(دفتر تبلیغات اسلامی)،1381ش.

3-    ابن عربی،محیی الدین،فتوحات،جلد دوم،دارالفکر،بیروت،1976 م.

4-    اسپینوزا،باروخ،اخلاق،ترجمة محسن جهانگیری،مرکز نشر دانشگاهی،تهران،1364 ش.

5-    همو،رساله در اصلاح فاهمه،ترجمة اسماعیل سعادت،مرکز نشر دانشگاهی،تهران،1374 ش.

6-    اسکروتن،راجر،اسپینوزا،ترجمه اسماعیل سعادت،طرح نو،تهران،1376 ش.

7-    افلاکی،محمّد،مناقب العارفین،تصحیح تحسین یازیجی،دنیای کتاب، چاپ چهارم،تهران،1385 ش.

8-    بهاء ولد (پدر مولانا)،معارف،به کوشش بدیع الزمان فروزانفر،طهوری،چاپ دوم، تهران، 1352 ش.

9-    پارکینسون،جورج هنری ردکلیف،نظریة شناخت اسپینوزا،ترجمة سیّدمحمود سیف،علمی فرهنگی،چاپ اول،تهران ،1380 ش.

10-   اَندَلسی،ابن رشد،تهافُت التهافُت،ترجمة علی اصغر حلبی،جامی،چاپ دوم،تهران،1384 ش.

11-حسن زاده آملی،حسن،رسالۀ وحدت از دیدگاه عارف و حکیم،فجر،چاپ اول،تهران،1362ش.

12-حلبی،علی اصغر،جلوه های عرفان و چهره های عارفان،قطره،چاپ اول،تهران،1383ش.

13-خوانساری،محمّد،بررسی هایی دربارة مولوی مقالة «انسان شناسی مولانا»،زر ،چاپ اول،تهران،1354 ش.

14-دانا سرشت،علی اکبر،بررسی هایی دربارۀ مولوی مقالۀ «برای دانستن مثنوی چه معلوماتی لارم است»، چاپ زر،تهران،1354 ش.

15- رازی،فخر،تفسیر کبیر(مفاتیح الغیب)،ترجمة علی اصغرحلبی،اساطیر،چاپ دوم،تهران، 1379ش.

16-سجادی،جعفر،فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی،طهوری،چاپ هشتم،تهران،1386ش.

17-سلطان ولد،محمدبن محمد(بهاءالدین فرزند مولانا)،ابتداءنامه،تصحیح محمّد علی موحّد ، خوارزمی،تهران،1389 ش.

18-سنایی،مجدود بن آدم،دیوان،تصحیح  مدرّس محمدتقی رضوی،دانشگاه تهران،1356 ش.

19-سیوطی،جلال الدین عبدالرحمن،جامع صغیر،جلد اول،مصطفی محمّد عماره،قاهره،1954م.

20-شبستری،محمود،گلشن راز،چاپ دکتر صمد موحد،طهوری،تهران،1374ش.

21-شیرازی،بابا فغانی،دیوان،چاپ درویش،انتشارات سنایی،چاپ دوم،تهران،1362ش.

22-شیرازی،صدرالدین،الاسفار الاربعه فی حکمه المتالیه،چاپ سنگی،تهران،بی.تا.

23-شیمل،آن ماری،ابعاد عرفانی اسلام،ترجمۀ عبدالرحیم گواهی،دفتر نشر فرهنگ اسلامی،تهران ،  1377ش.

24-صفا،ذبیح الله،تاریخ ادبیات،جلد چهارم،فردوسی،چاپ سوم،تهران،1364 ش.

25-عبدالحکیم،خلیفه،عرفان مولوی،ترجمۀ احمد محمدی؛احمد میرعلایی،علمی ـ فرهنگی ،چاپ ششم،تهران،1389 ش.

26-غزالی،محمد،احیاءعلوم الدین،داراحیاءالتراث العربی،بیروت، بی تا.

27-فروزانفر،بدیع الزمان،شرح مثنوی،جزءاول از دفتر اول،علمی ـ فرهنگی،چاپ نهم،تهران ، 1380ش.

28-همو،احادیث و قصص مثنوی،چاپ سپهر،چاپ سوم،تهران،1385ش.

29-فروغی،محمدعلی،سیر حکمت در اروپا،هِرمس،چاپ اول،تهران،1383 ش.

30- فولکیه، پُل،هستی شناسی،ترجمة یحیی مهدوی،مرکز نشر دانشگاهی،چاپ اول،تهران،1347 ش.

31-کاپلستون،فردریک،اسپینوزا،ترجمة سیّدمحمّد حکّاک،حکمت،تهران1373 ش.

32-کاشانی،عبدالرزاق،اصطلاحات الصوفیه،ترجمۀ محمدعلی مودود لاری،به کوشش گل بابا سعیدی، انتشارات حوزۀ هنری،چاپ اول،تهران،1376ش.

33- کاکایی،قاسم،وحدت وجود به روایت ابن عربی و اکهارت،هرمس،چاپ اول،تهران،1381ش.

34-کرم،یوسف،تاریخ الفلسفه الحدیث،دارالقلم،بیروت،بی.تا.

35-مصاحب،غلامحسین،داﺋره المعارف فارسی،جلداول،امیرکبیر،چاپ پنجم،تهران،1380ش.

36-مروزی،احمد بن حنبل،المٌسند،محمد احمد شاکر،چاپ دوم،مصر،1967م.

37- مولوی بلخی،جلال الدّین محمّد، فیه ما فیه،تصحیح بدیع الزمان فروزانفر،زوّار،چاپ هفتم ،تهران، 1384 ش.

38-همو،کلّیّات دیوان شمس تبریزی،تصحیح بدیع الزمان فروزانفر،نگاه،چاپ سوّم،تهران،1385 ش.

39-همو،مثنوی معنوی،تصحیح نیکلسون،به کوشش مهدی آذریزدی (خرّمشاهی )،پژوهش،چاپ هفتم ،تهران،1383 ش.

40-همو،مثنوی،علاءالدوله،تهران،1299م.

41-میهنی،محمّدبن منوّر،اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید،امیرکبیر،تهران،1344ش.

42-یثربی،سید یحیی،عرفان نظری،تحقیقی در سیر تکامل و اصول و مسائل تصوف،انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم،قم،1372 ش.

43-Alison, Henri. E , “Spinoza”,Concise Routledge ency. of Philosophy ,London ,2002

44-Copleston , Frederick , ”Spinoza” ,.A History of philosophy , Vol.4, New York, 1960.

45-Russell, Bertrand ,“Spinoza”, A History of western Philosophy, Tenth impression , London, 1967.