پژوهشی تطبیقی درباره وحدت وجود از دیدگاه مولوی و اسپینوزا
الموضوعات : پژوهشهای معرفت شناختیمهناز صفائی هوادرق 1 , علی اصغر حلبی 2
1 - دانش آموخته مقطع دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
2 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
الکلمات المفتاحية: خدا, مولوی, وحدت وجود, جوهر, اسپینوزا, حقیقت, هستی, صفت,
ملخص المقالة :
وحدت وجود یکی از گسترده ترین مفاهیمی است که ریشه در مکاتب بسیار کهن بشری دارد. گستردگی این مفهوم مانع از یافتن معنایی واحد در میان مشرب های فکری است و دست یابی به نظریه ای مبتنی بر حقیقتی که تفاوت های لفظی و ظاهری این مفهوم را خاتمه بخشد بس دشوار است. با وجود این ، پرداختن به این مسأله برای تقریب دیدگاه اندیشمندانی که در این باره تفکّر نموده اند لازم و ضروری به نظر می آید. در این مقاله پژوهشگر بر آن است که وجوه تشابه و تفاوت آن حوزه را آشکار سازد. لذا در راستای تبیین مفهوم وحدت وجود ، به بررسی راه های شناخت و معرفت در اندیشه مولوی و اسپینوزا که از برجسته ترین پژوهندگان حقیقت و از بزرگترین چهره های اندیشه بشری اند پرداخته و سعی شده است که برخی از وجوه تشابه وحدت وجود متعالی مولوی و وحدت تک جوهری اسپینوزا که به ظاهر بس متفاوت از یکدیگر می نماید مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد
- قرآن مجید،ترجمة حلبی،علی اصغر،اساطیر،تهران،1380 ش.
2- ابن ترکه اصفهانی،صائن الدین،تمهیدالقواعد، با حواشی آقامحمدرضا قمشه ای و آقا میرزا محمود قمی و تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی،انتشارات بوستان کتاب قم(دفتر تبلیغات اسلامی)،1381ش.
3- ابن عربی،محیی الدین،فتوحات،جلد دوم،دارالفکر،بیروت،1976 م.
4- اسپینوزا،باروخ،اخلاق،ترجمة محسن جهانگیری،مرکز نشر دانشگاهی،تهران،1364 ش.
5- همو،رساله در اصلاح فاهمه،ترجمة اسماعیل سعادت،مرکز نشر دانشگاهی،تهران،1374 ش.
6- اسکروتن،راجر،اسپینوزا،ترجمه اسماعیل سعادت،طرح نو،تهران،1376 ش.
7- افلاکی،محمّد،مناقب العارفین،تصحیح تحسین یازیجی،دنیای کتاب، چاپ چهارم،تهران،1385 ش.
8- بهاء ولد (پدر مولانا)،معارف،به کوشش بدیع الزمان فروزانفر،طهوری،چاپ دوم، تهران، 1352 ش.
9- پارکینسون،جورج هنری ردکلیف،نظریة شناخت اسپینوزا،ترجمة سیّدمحمود سیف،علمی فرهنگی،چاپ اول،تهران ،1380 ش.
10- اَندَلسی،ابن رشد،تهافُت التهافُت،ترجمة علی اصغر حلبی،جامی،چاپ دوم،تهران،1384 ش.
11-حسن زاده آملی،حسن،رسالۀ وحدت از دیدگاه عارف و حکیم،فجر،چاپ اول،تهران،1362ش.
12-حلبی،علی اصغر،جلوه های عرفان و چهره های عارفان،قطره،چاپ اول،تهران،1383ش.
13-خوانساری،محمّد،بررسی هایی دربارة مولوی مقالة «انسان شناسی مولانا»،زر ،چاپ اول،تهران،1354 ش.
14-دانا سرشت،علی اکبر،بررسی هایی دربارۀ مولوی مقالۀ «برای دانستن مثنوی چه معلوماتی لارم است»، چاپ زر،تهران،1354 ش.
15- رازی،فخر،تفسیر کبیر(مفاتیح الغیب)،ترجمة علی اصغرحلبی،اساطیر،چاپ دوم،تهران، 1379ش.
16-سجادی،جعفر،فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی،طهوری،چاپ هشتم،تهران،1386ش.
17-سلطان ولد،محمدبن محمد(بهاءالدین فرزند مولانا)،ابتداءنامه،تصحیح محمّد علی موحّد ، خوارزمی،تهران،1389 ش.
18-سنایی،مجدود بن آدم،دیوان،تصحیح مدرّس محمدتقی رضوی،دانشگاه تهران،1356 ش.
19-سیوطی،جلال الدین عبدالرحمن،جامع صغیر،جلد اول،مصطفی محمّد عماره،قاهره،1954م.
20-شبستری،محمود،گلشن راز،چاپ دکتر صمد موحد،طهوری،تهران،1374ش.
21-شیرازی،بابا فغانی،دیوان،چاپ درویش،انتشارات سنایی،چاپ دوم،تهران،1362ش.
22-شیرازی،صدرالدین،الاسفار الاربعه فی حکمه المتالیه،چاپ سنگی،تهران،بی.تا.
23-شیمل،آن ماری،ابعاد عرفانی اسلام،ترجمۀ عبدالرحیم گواهی،دفتر نشر فرهنگ اسلامی،تهران ، 1377ش.
24-صفا،ذبیح الله،تاریخ ادبیات،جلد چهارم،فردوسی،چاپ سوم،تهران،1364 ش.
25-عبدالحکیم،خلیفه،عرفان مولوی،ترجمۀ احمد محمدی؛احمد میرعلایی،علمی ـ فرهنگی ،چاپ ششم،تهران،1389 ش.
26-غزالی،محمد،احیاءعلوم الدین،داراحیاءالتراث العربی،بیروت، بی تا.
27-فروزانفر،بدیع الزمان،شرح مثنوی،جزءاول از دفتر اول،علمی ـ فرهنگی،چاپ نهم،تهران ، 1380ش.
28-همو،احادیث و قصص مثنوی،چاپ سپهر،چاپ سوم،تهران،1385ش.
29-فروغی،محمدعلی،سیر حکمت در اروپا،هِرمس،چاپ اول،تهران،1383 ش.
30- فولکیه، پُل،هستی شناسی،ترجمة یحیی مهدوی،مرکز نشر دانشگاهی،چاپ اول،تهران،1347 ش.
31-کاپلستون،فردریک،اسپینوزا،ترجمة سیّدمحمّد حکّاک،حکمت،تهران1373 ش.
32-کاشانی،عبدالرزاق،اصطلاحات الصوفیه،ترجمۀ محمدعلی مودود لاری،به کوشش گل بابا سعیدی، انتشارات حوزۀ هنری،چاپ اول،تهران،1376ش.
33- کاکایی،قاسم،وحدت وجود به روایت ابن عربی و اکهارت،هرمس،چاپ اول،تهران،1381ش.
34-کرم،یوسف،تاریخ الفلسفه الحدیث،دارالقلم،بیروت،بی.تا.
35-مصاحب،غلامحسین،داﺋره المعارف فارسی،جلداول،امیرکبیر،چاپ پنجم،تهران،1380ش.
36-مروزی،احمد بن حنبل،المٌسند،محمد احمد شاکر،چاپ دوم،مصر،1967م.
37- مولوی بلخی،جلال الدّین محمّد، فیه ما فیه،تصحیح بدیع الزمان فروزانفر،زوّار،چاپ هفتم ،تهران، 1384 ش.
38-همو،کلّیّات دیوان شمس تبریزی،تصحیح بدیع الزمان فروزانفر،نگاه،چاپ سوّم،تهران،1385 ش.
39-همو،مثنوی معنوی،تصحیح نیکلسون،به کوشش مهدی آذریزدی (خرّمشاهی )،پژوهش،چاپ هفتم ،تهران،1383 ش.
40-همو،مثنوی،علاءالدوله،تهران،1299م.
41-میهنی،محمّدبن منوّر،اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید،امیرکبیر،تهران،1344ش.
42-یثربی،سید یحیی،عرفان نظری،تحقیقی در سیر تکامل و اصول و مسائل تصوف،انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم،قم،1372 ش.
43-Alison, Henri. E , “Spinoza”,Concise Routledge ency. of Philosophy ,London ,2002
44-Copleston , Frederick , ”Spinoza” ,.A History of philosophy , Vol.4, New York, 1960.
45-Russell, Bertrand ,“Spinoza”, A History of western Philosophy, Tenth impression , London, 1967.
