بازخوانی نظریه علم دینی جوادی آملی در پرتو اندیشه علامه طباطبایی

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

محمد رضا اسدی ¹ , سید سعید لواسانی ²

1 - دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی
2 - دانشجوی دکترای پژوهش‌محور حکمت و کلام اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی

تاریخ دریافت : 1395/02/15 تاریخ پذیرش : 1395/05/13 تاریخ انتشار : 1395/07/01

کلید واژه: عقل, علامه طباطبایی, علم دینی, فلسفه الهی, موضوع علوم, نقد علم جدید, جوادی آملی,

چکیده مقاله :

نظریه علم دینی آیت‌الله جوادی آملی یکی از جدی‌ترین نظریات حوزه معرفت و علمی است که در سال‌های اخیر بیان شده است. صرف‌نظر از موافقت یا مخالفت با کل یا بعض اجزای این نظریه، هر کس در این حوزه فعالیت می‌کند ناچار است اطراف و اکناف آن را بررسی و تدقیق کند. نظریه علم دینی هم نقص علم جدید را روشن می‌کند و هم پایه‌های علم دینی را مشخص می‌نماید. این نظریه سه پایه دارد: علم لزوماً مبانی فلسفی دارد، قوام و تمایز علوم به موضوعشان است و عقل از منابع دین و علم دینی است. آنچه مهم است و کمتر به آن توجه شده این نکته است که علی‌رغم نو و بدیع بودن این نظریه، بنیاد و پایه‌های آن ریشه در منظومه فکری علامه طباطبایی دارد. مقاله حاضر درصد تبین این مطلب و روشن کردن تأثیر علامه طباطبایی در نگرش استاد جوادی آملی است. بدین منظور ابتدا سه پایه نظریه مذکور تقریر می‌شود، سپس نسبت آن با مکتب فلسفی علامه سنجیده می‌شود اما نقد آن، جز در یک مورد، به نوشتاری دیگر واگذار می‌گردد.

چکیده انگلیسی:

Ayatollah Javadi Amoli’s theory on the religious knowledge is one of the most significant theories articulated in recent decades. Whether we agree or disagree with the elements of this theory entirely, it is inevitable for the scholars to analyze and speculate its contexts. This theory illustrates the shortcomings of modern sciences, specifying the pillars of religious knowledge. This theory is based on three principles: science unavoidably is bounded by the philosophical presuppositions; the sciences are separated from each other by their subjects; and the intellect is one of the resources of religion and of the religious sciences. The important thing which has been mostly neglected is that although this theory is new and creative, but his theory and principles are rooted in Allameh Tabatabai’s intellectual school. This article attempts to explain this issue and to illustrate how Allameh Tabatabai has influenced Ayatollah Javadi Amoli. At this article, three principles of the theory will be explained while its critics are deferred to another article. 

منابع و مأخذ:

بدیع، امیرمهدی (1363) هگل و مبادی اندیشه معاصر، ترجمه احمد آرام، تهران: خوارزمی.

حسینی طهرانی، سید محمدحسین (بی‌تا) مهر تابان، مشهد: نور ملکوت قرآن.

جوادی آملی، عبدالله (1383) توحید در قرآن، قم: اسراء.

همو. (1386الف) سرچشمه اندیشه، تحقیق عباس رحیمیان‌محقق، ج4، قم: اسراء.

همو. (1386ب) منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، تنظیم و تحقیق احمد واعظی، قم: اسراء.

همو. (1388الف) اسلام و محیط زیست، تحقیق عباس رحیمیان، قم: اسراء.

همو. (1388ب) تفسیر تسنیم، تحقیق علی اسلامی، ج1، قم: اسراء.

همو. (1388ج) شکوفایی عقل در پرتو نهضت عاشورا، تحقیق سعید بندعلی، قم: اسراء.

همو. (1388د) قرآن در قران، تحقیق محمد محرابی، قم:  اسراء.

همو. (1389) «ویژگی فلسفه و نسبت آن با علوم»، حکمت اسراء، ش5، ص20ـ7.

همو. (1391) تحول در علوم انسانی، ج3، تدوین علی محمدی، محسن دنیوی و میثم گودرزی، تهران: کتاب فردا.

همو. (1392) «فلسفه الهی و محال بودن علم غیر دینی»، فصلنامه کتاب نقد، ش69، ص43ـ23.

همو. (1393الف) «فلسفه الحادی علم الحادی می‌دهد»، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، ش11و12، ص270-259.

همو. (1393ب) «شناخت مبتنی بر روش تجربی و نیمه‌تجربی کف سواد است»، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، شماره 11و12، ص314-295.

همو. (بی‌تا) «سخنرانی در همایش هفته پژوهش با محوریت علم دینی»، http://www.portal.esra.ir/Pages.

راسل، برتراند (1351) جهان‌بینی علمی، ترجمه حسن منصور، تهران: دانشگاه تهران.

طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا الف) «البرهان»، مجموعه رسائل، تصحیح صباح ربیعی، قم باقیات.

همو. (بی‌تا ب) علی و فلسفه الهی، ترجمه سیدابراهیم سیدعلوی، قم: دار التبلیغ الاسلامی.

همو. (بی‌تا ج) نهایة الحکمة، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

همو. (1364) اصول فلسفه و روش رئالیسم، با پاورقی‌های استاد مطهری، تهران: صدرا.

همو. (1387) شیعه، مجموعه مذاکرات با پرفسور‌هانری کربن، تصحیح سید‌هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.

همو. (1388) بررسی‌های اسلامی، تصحیح سید هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.

همو. (1403ق) تعلیقه علی بحار الانوار، بیروت: دار احیاء لتراث العربی.

همو. (1415ق) الرسائل التوحیدیه، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

همو. (1417ق) المیزان فی تفسیر القرآن، یبروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.

همو. (1981م) «تعلیقه بر اسفار اربعه» در ملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

گاتریری، دبلیو. کی. سی. (1375) تاریخ فلسفه یونان، (10) سوفسطائیان (بخش نخست)، ترجمه حسن فتحی، تهران: فکر روز.