نگرش عارفانه احمد غزالی و استحاله عشق عُذری لیلی و مجنون

محورهای موضوعی : اسطوره

سهیلا نمازعلیزاده ¹ , اشرف السادات موسوی لر ²

1 - دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشگاه الزهرا (س)
2 - استاد گروه پژوهش هنر دانشگاه الزهرا (س)

تاریخ دریافت : 1397/10/22 تاریخ پذیرش : 1398/04/03 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: عشق عُذری, لیلی و مجنون, احمد غزالی, سوانح العشاق, ادب عرب,

چکیده مقاله :

اندیشمندان حوزة عرفان ایرانی همواره نظرات گوناگونی را در باب مفهوم عشق ابراز داشته‌اند که بیانگر اهمیت مقام عشق در تعالیم و آموزه‌های اندیشه دینی ایرانی است. احمد غزالی (520-452 ه.ق) با خلق آثار عرفانی خویش، تحولاتی چشمگیری در باب سرشت عشق پدید آورده است و در سوانح العشاق که نخسین اثر وی در ساحت عشق و به زبان فارسی است، تعابیر و تفسیرهای بدیعی از حکایت دلدادگی لیلی و مجنون ارائه نموده است. از آنجایی که داستان عشق لیلی و مجنون ریشه در عشق عُذری ادب عرب دارد، این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، با هدف شناخت مراحل استحالة عشق عُذری لیلی و مجنون در نگرش احمد غزالی شکل گرفته و تلاش شده به این پرسش پاسخ دهد، در یک مطالعه تطبیقی، وجوه افتراق و اشتراک میان عشق لیلی و مجنون در نگرش احمد غزالی با عشق عُذری عرب چگونه تفسیر می‌شوند؟ بر اساس نتایج بدست آمده، عشق عفیفانه، ناسوتی، دردآور، کُشنده و بی‌فرجام عُذری با مبانی نظری ناب عاشقانه و عارفانة احمد غزالی مبتنی بر اتحاد رابطة عاشق و معشوق با عشق؛ به عشقی پسندیده، لاهوتی، خوشایند و امیدبخش استحاله یافته و عاملی مهم برای استکمال وجودی انسان می‌شود.

چکیده انگلیسی:

The scholars in the field of mysticism have expressed a variety of ideas about the concept of love, which show the importance of it in Iranian religious thoughts. Ahmad Ghazali (452 -520 AH) created a dramatic change in the nature of love by writing mystical works. He presented a new interpretation of the story of Layla and Majnun's love in Sawāneh, his first work in the field of love in Persian language. In Arabic literature, Layla and Majnun love story is a kind of pure love (Ishq-e Azrā) or Platonic love. By using descriptive-analytical method, in the present article the attempt is made to consider the stages of the transformation of pure love of Layla and Majnun in Ahmad Ghazali's thoughts and to answer this question: In a comparative study, how do we interpret the similarities and differences between the Layla and Majnun love in Ahmed Ghazali's attitude and the pure love in Arabic literature? The results show that, based on Ghazali's romantic and mystical principles, virtuous, secular, painful, unending and pure love transforms to admirable, divine, pleasant and hopeful love and leads to perfection.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

قرآن کریم.

افراسیاب‌پور، علی‌اکبر. 1387. «عرفان سهروردی و زیبایی پرستی». فصلنامة تخصصی عرفان. س4.ش16. صص30-13.

افلاطون. 1385. رسالة ضیافت. ترجمة محمدعلی فروغی. تهران: جامی.

احمدنژاد، کامل. 1378. لیلی و مجنون با مقدمة کراچکوفسکی. چ3. تهران: زوار.

اصفهانی، ابومنصور. 1367. نهج الخاص. تصحیح نصرالله پورجوادی. تهران: تحقیقات اسلامی.

ابن‌داوود اصفهانی .1406هجری قمری/ 1985 میلادی. الزهره. الاردن: مکتبةالمنار.

ثروتیان، بهروز. 1394. جادوی سخن جهان نظامی. تهران: معین.

حسینی، سیّدمحمد.1372. مجنون و لیلی عربی و لیلی و مجنون نظامی. مندرج در مجموعه مقالات کنگرة بین‌المللی نهمین سدة تولد نظامی گنجوی. به اهتمام منصور صحت. ج1. تبریز: دانشگاه تبریز.

زرّین‌کوب، عبدالحسین.1394. ارزش میراث صوفیه. چ17. تهران: امیرکبیر.

ستاری، جلال. 1385. حالات عشق مجنون. چ2. تهران: توس.

ـــــــــــــ . 1397. عشق صوفیانه. چ9. تهران: نشر مرکز.

سجادی، ضیاءالدین. 1372. لیلی و مجنون در قرن ششم هجری و لیلی و مجنون نظامی. مندرج در مجموعه مقالات کنگرة بین‌المللی نهمین سدة تولد نظامی گنجوی. به اهتمام منصور ثروت. ج2. تبریز: دانشگاه تبریز.

صفا، ذبیح‌الله .1391. تاریخ ادبیات در ایران. ج2. چ18. تهران: فردوس.

عین‌القضات همدانی. 1362. نامه‌ها. به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عسیران. ج2. تهران: کتابخانه منوچهری.

عقدایی، تورج و فاطمه بیدا خویدی .1394. «تعامل زبان و معنا در سوانح احمد غزالی بر پایة نظریة ارتباطی یاکوبسن». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش14. صص 232-199.

غزالی، احمد. 1368. سوانح. به تصحیح هلموت ریتر. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

کربن، هانری. 1382. روابط حکمت اشراق با ایران باستان. ترجمة عبدالمحمد روح بخشان. تهران: اساطیر.

ـــــــــــ . 1395. تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمة محمدجواد طباطبایی. چ2. تهران: مینوی خرد.

کراچکوفسکی .1376. پژوهشی در ریشه‌های تاریخی و اجتماعی داستان لیلی و مجنون. ترجمة کامل احمدنژاد. تهران: زوّار.

لویزن، لئونارد.1397. میراث تصوف. ترجمة مجدالدین کیوانی. ج1. چ3. تهران: نشر مرکز.

مجاهد، احمد. 1376. مجموعه آثار فارسی احمد غزالی. تهران: دانشگاه تهران.

مؤیّد، حشمت .1371. «در مدار نظامی (نقدی بر لیلی و مجنون نظامی)»، فصلنامة ایران‌شناسی (پژوهش در تاریخ و تمدّن و فرهنگ ایران و زبان و ادبیّات فارسی). تهران: بنیاد مطالعات ایران. ش15. صص 542-528.

نوروزی، خورشید. 1386. «نقد و تحلیل شرح‌های لیلی و مجنون نظامی گنجوی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س3. ش7. صص100-84.

نیکلسون، ر.ا. .1341. اسلام و تصوف. ترجمة محمد‌حسین مدرس نهاوندی. تهران: زوّار.

یثربی، سیّدیحیی. 1395. عرفان نظری، تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوف. چ9. قم: بوستان کتاب.

هاشمی، زهره و ابوالقاسم قوام. 1392. «نگرش احمد غزالی بر بنیاد نظریه استعاره‌شناختی». نشریة ادب پژوهی. ش26. صص 71-49.

References

The Holy Quran.

Afrāsyābpūr, Alī Akbar.( 2008/1387SH). “Erfān-e sohrevardī va zībāyī-parastī”. Fasl-nāme-ye Taxassosī-ye Erfān. Year 4. No. 16. Pp. 13-30.

Ahmadnežād, Kāmel. (1999/1378SH). Leylī va majnūn bā moqaddame-ye Krachkovsky. 3^rd ed. Tehrān: Zavvār.

Ayn al-qozāt Hamedānī. (1983/1362SH). Nāme-hā. With the Effort of Alī Naqī Monzavī & Afīf Asīrān. 2^nd Vol. Tehrān: Ketāb-xāne-ye Manūčehrī.

Corbin. Henry. (2003/1382SH). Ravābet-e hekmat-e ešrāq bā irān-e bāstān (Les motifs zoroastriens dans la philosophie de sohrawardi shaykh -ol- Ishraq). Tr. By Abdolmohammad Rūhbaxšān. Tehrān: Asātīr.

____________. (2016/1395SH). Tārīx-e falsafe-ye eslāmī (Histoire de la philosophie islamique). Tr. by .Mohammad Javād Tabātabāeī. 2^nd ed. Tehrān: Mīnū-ye Xerad.

Ebn-e Dāvūd Esfahānī. (1985/1406AH). Al-zahrat. Jordan: Maktabat al-Manār.

Esfahānī, Abūmansūr. (1988/1367SH). Nahj al-xās. Ed. by Nasrollāhpūrjavādīi. Tehrān: Tahqīqāt-e Eslāmī.

Hāšemī, Zohre & Abolqāsem Qavām. (2013/1392SH). “Negareš-e ahmad qazālī bar bonyād-e nazarīe-ye este’āre-šenāxtī”. Adab-pažūhī. No. 26. Pp. 49-71.

Hosseinī. Seyyed Mohammad. (1993/1372SH). “Majnūn va leylī-ye arabī va leylī va majnūn-e nezāmi”. Majmū’e maqālāt-e nohomīn sade-ye tavallod-e hakīm nezāmī–e ganjavī. With the Effort of Mansūr Servat. 1^st Vol. Tabrīz: Tabrīz University.

Krachkovsky, Ignaty. (1997/1376SH). Pažūhešī dar rīše-hā-ye tārīxī va ejtemā’ī-ye dāstān-e leylī va majnūn. Tr. by Kāmel Ahmadnežād. Tehrān: Zavvār.

Lewisohn, Leonard. (2018/1397SH). Mīrās-e tasavvof (The heritage of sufism). Tr. by Majdoddīn Keyvānī. 1^st Vol. 3^rd ed. Tehrān: markaz.

Mo’ayyed, Hešmat .(1992/1371SH). “Dar madār-e nezāmī (naqdī bar leylī va majnūn-e nezāmī)”. Fasl-nāme-ye Irān-šenāsī. No. 15. Pp. 528-542.

Mojāhed, Ahmad. (1997/1376SH). Majmū’e āsār-e ahmad qazālī. Tehrān: Tehrān University.

Nicholson, R.A. (1962/1341SH). Eslām va tasavvof (Sufism: The Mysticism of Islam). Tr. by Mohammadhossein Modarres Nahāvandī. Tehrān: Zavvār.

Nowrūzī, Xoršīd. (2007/1386SH). “Naqd va tahlīl-e šarh-hā-ye leylī va majnūn-e nezāmī-ye ganjavī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 3. No 7. Pp. 84-100.

Oqadāyī, Tūraj & Fāteme Bīdā Xoveydī. (2015/1394SH). “Ta’āmol-e zabān va ma’nā dar savāneh-e ahmad-e qazālī bar pāye-ye nazarīe-ye ertebātī-ye jakobson”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature.Islamic Azad University- South Tehrān Branch.Year 11. No 14. Pp. 199-232.

Plato .(2006/1385SH). Resāle-ye zīyāfat (Symposium). Tr. by Mohammad Alī Forūqī. Tehrān: Jāmī.

Qazālī, Ahmad. (1989/1368SH). Savāneh. Ed. by Helmut Ritter. Tehrān: Markaz-e Našr-e Dānešgāhī.

Safā, Zabīhollāh. (2012/1391SH). Tārīx-e adabīyāt dar irān. 2^nd Vol. 18^th ed. Tehrān: Ferdows.

Sajjādī, Ziā’oddīn . (1994/1372SH). “Leylī va majnūn dar qarn-e šešom-e hejrī va leylī va majnūn-e nezāmī”. Majmū’e maqālāt-e nohomīn sade-ye tavallod-e hakīm nezāmī–e ganjavī. With the Effort of Mansūr Servat. 2^nd Vol. Tabrīz: Tabrīz University.

Sattārī, Jalāl. (2007/1385SH). Hālāt-e ešq-e majnūn. 2^nd ed. Tehrān: Tūs.

__________. (2018/1397SH). Ešq-e sūfīyāne. 9^th ed. Tehrān: Markaz.

Servatīyān, Behrūz .(2017/1394SH). Jādū-ye soxan-e jahān-e nezāmī. Tehrān: Mo’īn.

Yasrebī. Seyyed Yahyā. (2016/1395SH). Tahqīqī dar seyr-e takāmolī va osūl va masā’el-e tasavvof. 9^th ed. Qom: Būstān-e Ketāb.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (2015/1394SH). Arzeš-e mīrās-e sūfīe. 17^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.