نگرش عارفانه احمد غزالی و استحاله عشق عُذری لیلی و مجنون

الموضوعات :

سهیلا نمازعلیزاده ¹ , اشرف السادات موسوی لر ²

1 - دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشگاه الزهرا (س)
2 - استاد گروه پژوهش هنر دانشگاه الزهرا (س)

تاريخ الإرسال : 06 السبت , جمادى الأولى, 1440 تاريخ التأكيد : 21 الإثنين , شوال, 1440 تاريخ الإصدار : 19 السبت , شوال, 1440

الکلمات المفتاحية: عشق عُذری, لیلی و مجنون, احمد غزالی, سوانح العشاق, ادب عرب,

ملخص المقالة :

اندیشمندان حوزة عرفان ایرانی همواره نظرات گوناگونی را در باب مفهوم عشق ابراز داشته‌اند که بیانگر اهمیت مقام عشق در تعالیم و آموزه‌های اندیشه دینی ایرانی است. احمد غزالی (520-452 ه.ق) با خلق آثار عرفانی خویش، تحولاتی چشمگیری در باب سرشت عشق پدید آورده است و در سوانح العشاق که نخسین اثر وی در ساحت عشق و به زبان فارسی است، تعابیر و تفسیرهای بدیعی از حکایت دلدادگی لیلی و مجنون ارائه نموده است. از آنجایی که داستان عشق لیلی و مجنون ریشه در عشق عُذری ادب عرب دارد، این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، با هدف شناخت مراحل استحالة عشق عُذری لیلی و مجنون در نگرش احمد غزالی شکل گرفته و تلاش شده به این پرسش پاسخ دهد، در یک مطالعه تطبیقی، وجوه افتراق و اشتراک میان عشق لیلی و مجنون در نگرش احمد غزالی با عشق عُذری عرب چگونه تفسیر می‌شوند؟ بر اساس نتایج بدست آمده، عشق عفیفانه، ناسوتی، دردآور، کُشنده و بی‌فرجام عُذری با مبانی نظری ناب عاشقانه و عارفانة احمد غزالی مبتنی بر اتحاد رابطة عاشق و معشوق با عشق؛ به عشقی پسندیده، لاهوتی، خوشایند و امیدبخش استحاله یافته و عاملی مهم برای استکمال وجودی انسان می‌شود.

المصادر:

کتابنامه

قرآن کریم.

افراسیاب‌پور، علی‌اکبر. 1387. «عرفان سهروردی و زیبایی پرستی». فصلنامة تخصصی عرفان. س4.ش16. صص30-13.

افلاطون. 1385. رسالة ضیافت. ترجمة محمدعلی فروغی. تهران: جامی.

احمدنژاد، کامل. 1378. لیلی و مجنون با مقدمة کراچکوفسکی. چ3. تهران: زوار.

اصفهانی، ابومنصور. 1367. نهج الخاص. تصحیح نصرالله پورجوادی. تهران: تحقیقات اسلامی.

ابن‌داوود اصفهانی .1406هجری قمری/ 1985 میلادی. الزهره. الاردن: مکتبةالمنار.

ثروتیان، بهروز. 1394. جادوی سخن جهان نظامی. تهران: معین.

حسینی، سیّدمحمد.1372. مجنون و لیلی عربی و لیلی و مجنون نظامی. مندرج در مجموعه مقالات کنگرة بین‌المللی نهمین سدة تولد نظامی گنجوی. به اهتمام منصور صحت. ج1. تبریز: دانشگاه تبریز.

زرّین‌کوب، عبدالحسین.1394. ارزش میراث صوفیه. چ17. تهران: امیرکبیر.

ستاری، جلال. 1385. حالات عشق مجنون. چ2. تهران: توس.

ـــــــــــــ . 1397. عشق صوفیانه. چ9. تهران: نشر مرکز.

سجادی، ضیاءالدین. 1372. لیلی و مجنون در قرن ششم هجری و لیلی و مجنون نظامی. مندرج در مجموعه مقالات کنگرة بین‌المللی نهمین سدة تولد نظامی گنجوی. به اهتمام منصور ثروت. ج2. تبریز: دانشگاه تبریز.

صفا، ذبیح‌الله .1391. تاریخ ادبیات در ایران. ج2. چ18. تهران: فردوس.

عین‌القضات همدانی. 1362. نامه‌ها. به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عسیران. ج2. تهران: کتابخانه منوچهری.

عقدایی، تورج و فاطمه بیدا خویدی .1394. «تعامل زبان و معنا در سوانح احمد غزالی بر پایة نظریة ارتباطی یاکوبسن». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش14. صص 232-199.

غزالی، احمد. 1368. سوانح. به تصحیح هلموت ریتر. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

کربن، هانری. 1382. روابط حکمت اشراق با ایران باستان. ترجمة عبدالمحمد روح بخشان. تهران: اساطیر.

ـــــــــــ . 1395. تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمة محمدجواد طباطبایی. چ2. تهران: مینوی خرد.

کراچکوفسکی .1376. پژوهشی در ریشه‌های تاریخی و اجتماعی داستان لیلی و مجنون. ترجمة کامل احمدنژاد. تهران: زوّار.

لویزن، لئونارد.1397. میراث تصوف. ترجمة مجدالدین کیوانی. ج1. چ3. تهران: نشر مرکز.

مجاهد، احمد. 1376. مجموعه آثار فارسی احمد غزالی. تهران: دانشگاه تهران.

مؤیّد، حشمت .1371. «در مدار نظامی (نقدی بر لیلی و مجنون نظامی)»، فصلنامة ایران‌شناسی (پژوهش در تاریخ و تمدّن و فرهنگ ایران و زبان و ادبیّات فارسی). تهران: بنیاد مطالعات ایران. ش15. صص 542-528.

نوروزی، خورشید. 1386. «نقد و تحلیل شرح‌های لیلی و مجنون نظامی گنجوی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س3. ش7. صص100-84.

نیکلسون، ر.ا. .1341. اسلام و تصوف. ترجمة محمد‌حسین مدرس نهاوندی. تهران: زوّار.

یثربی، سیّدیحیی. 1395. عرفان نظری، تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوف. چ9. قم: بوستان کتاب.

هاشمی، زهره و ابوالقاسم قوام. 1392. «نگرش احمد غزالی بر بنیاد نظریه استعاره‌شناختی». نشریة ادب پژوهی. ش26. صص 71-49.

References

The Holy Quran.

Afrāsyābpūr, Alī Akbar.( 2008/1387SH). “Erfān-e sohrevardī va zībāyī-parastī”. Fasl-nāme-ye Taxassosī-ye Erfān. Year 4. No. 16. Pp. 13-30.

Ahmadnežād, Kāmel. (1999/1378SH). Leylī va majnūn bā moqaddame-ye Krachkovsky. 3^rd ed. Tehrān: Zavvār.

Ayn al-qozāt Hamedānī. (1983/1362SH). Nāme-hā. With the Effort of Alī Naqī Monzavī & Afīf Asīrān. 2^nd Vol. Tehrān: Ketāb-xāne-ye Manūčehrī.

Corbin. Henry. (2003/1382SH). Ravābet-e hekmat-e ešrāq bā irān-e bāstān (Les motifs zoroastriens dans la philosophie de sohrawardi shaykh -ol- Ishraq). Tr. By Abdolmohammad Rūhbaxšān. Tehrān: Asātīr.

____________. (2016/1395SH). Tārīx-e falsafe-ye eslāmī (Histoire de la philosophie islamique). Tr. by .Mohammad Javād Tabātabāeī. 2^nd ed. Tehrān: Mīnū-ye Xerad.

Ebn-e Dāvūd Esfahānī. (1985/1406AH). Al-zahrat. Jordan: Maktabat al-Manār.

Esfahānī, Abūmansūr. (1988/1367SH). Nahj al-xās. Ed. by Nasrollāhpūrjavādīi. Tehrān: Tahqīqāt-e Eslāmī.

Hāšemī, Zohre & Abolqāsem Qavām. (2013/1392SH). “Negareš-e ahmad qazālī bar bonyād-e nazarīe-ye este’āre-šenāxtī”. Adab-pažūhī. No. 26. Pp. 49-71.

Hosseinī. Seyyed Mohammad. (1993/1372SH). “Majnūn va leylī-ye arabī va leylī va majnūn-e nezāmi”. Majmū’e maqālāt-e nohomīn sade-ye tavallod-e hakīm nezāmī–e ganjavī. With the Effort of Mansūr Servat. 1^st Vol. Tabrīz: Tabrīz University.

Krachkovsky, Ignaty. (1997/1376SH). Pažūhešī dar rīše-hā-ye tārīxī va ejtemā’ī-ye dāstān-e leylī va majnūn. Tr. by Kāmel Ahmadnežād. Tehrān: Zavvār.

Lewisohn, Leonard. (2018/1397SH). Mīrās-e tasavvof (The heritage of sufism). Tr. by Majdoddīn Keyvānī. 1^st Vol. 3^rd ed. Tehrān: markaz.

Mo’ayyed, Hešmat .(1992/1371SH). “Dar madār-e nezāmī (naqdī bar leylī va majnūn-e nezāmī)”. Fasl-nāme-ye Irān-šenāsī. No. 15. Pp. 528-542.

Mojāhed, Ahmad. (1997/1376SH). Majmū’e āsār-e ahmad qazālī. Tehrān: Tehrān University.

Nicholson, R.A. (1962/1341SH). Eslām va tasavvof (Sufism: The Mysticism of Islam). Tr. by Mohammadhossein Modarres Nahāvandī. Tehrān: Zavvār.

Nowrūzī, Xoršīd. (2007/1386SH). “Naqd va tahlīl-e šarh-hā-ye leylī va majnūn-e nezāmī-ye ganjavī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 3. No 7. Pp. 84-100.

Oqadāyī, Tūraj & Fāteme Bīdā Xoveydī. (2015/1394SH). “Ta’āmol-e zabān va ma’nā dar savāneh-e ahmad-e qazālī bar pāye-ye nazarīe-ye ertebātī-ye jakobson”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature.Islamic Azad University- South Tehrān Branch.Year 11. No 14. Pp. 199-232.

Plato .(2006/1385SH). Resāle-ye zīyāfat (Symposium). Tr. by Mohammad Alī Forūqī. Tehrān: Jāmī.

Qazālī, Ahmad. (1989/1368SH). Savāneh. Ed. by Helmut Ritter. Tehrān: Markaz-e Našr-e Dānešgāhī.

Safā, Zabīhollāh. (2012/1391SH). Tārīx-e adabīyāt dar irān. 2^nd Vol. 18^th ed. Tehrān: Ferdows.

Sajjādī, Ziā’oddīn . (1994/1372SH). “Leylī va majnūn dar qarn-e šešom-e hejrī va leylī va majnūn-e nezāmī”. Majmū’e maqālāt-e nohomīn sade-ye tavallod-e hakīm nezāmī–e ganjavī. With the Effort of Mansūr Servat. 2^nd Vol. Tabrīz: Tabrīz University.

Sattārī, Jalāl. (2007/1385SH). Hālāt-e ešq-e majnūn. 2^nd ed. Tehrān: Tūs.

__________. (2018/1397SH). Ešq-e sūfīyāne. 9^th ed. Tehrān: Markaz.

Servatīyān, Behrūz .(2017/1394SH). Jādū-ye soxan-e jahān-e nezāmī. Tehrān: Mo’īn.

Yasrebī. Seyyed Yahyā. (2016/1395SH). Tahqīqī dar seyr-e takāmolī va osūl va masā’el-e tasavvof. 9^th ed. Qom: Būstān-e Ketāb.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (2015/1394SH). Arzeš-e mīrās-e sūfīe. 17^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.