تحلیل و نقد دیدگاه مفسّران عامّه در سده‌های مختلف پیرامون تبیین مفهوم مودّت ذی القربی

محورهای موضوعی : تاریخ علوم قرآن

صدیقه امینی ¹ , محمد رضا آرام ² , امیر توحیدی ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/12/22 تاریخ پذیرش : 1401/04/14 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: قرآن کریم, سده, تفاسیر عامّه, مودّت, ذی القربی, تحلیل و نقد,

چکیده مقاله :

واژه‌ی مودّت به معنای محبّت شدید دوسویه میان اشخاص است که می‌تواند بر اساس متعلّق آن ممدوح یا مذموم باشد و چنان جاذبه دارد که محب را به اسوه‌پذیری و پیروی از محبوب وا می‌دارد. براساس نظر علمای امامیّه ترکیب"مودّت ذی القربی" اگر در ارتباط با نبی اکرم (ص) به کار رود، تنها به معنای دوستی و محبّت همراه با پیروی و ولایت‌پذیری از ائمه اثنی عشر (ع) و حضرت زهرا (س) است. این درحالی است که اکثر علمای عامّه این دیدگاه را نمی‌پذیرند و در خصوص مفهوم مذکور آرای دیگری را ارائه داده‌اند. بررسی دقیق دیدگاه مفسّران عامّه نشان می‌دهد که در سده‌های مختلف، آرای گوناگونی در تبیین مفهوم مورد بحث بیان شده تا جایی که برخی آن را دوستی و محبّت انصار به پیامبر (ص) و قریش بیان کرده‌اند و بسیاری نیز دوستی قریش نسبت به پیامبر (ص) و عدم دشمنی با ایشان را رأی مختار برگزیده‌اند. بر این اساس گفتمان بنیادین نوشتار حاضر ضمن اشاره به معناشناسی واژگان مرتبط با موضوع، بر اساس داده‌های کتابخانه‌ای، آرای مفسران عامّه در تبیین مفهوم مذکور را بیان می‌کند و به بررسی و نقد این دیدگاه‌ها می‌پردازد.

چکیده انگلیسی:

The present article is a study on the historical evolution of the view of Sunni commentators in explaining the concept of mawddat of Dhi al-Qurbá. The word mawaddat from the word wodd means to love something or someone and wish for its stability, and in the term means intense mutual love between people, which can be praised or condemned according to its subject and is so attractive that the lover makes it easy to imitate and follow the beloved. According to Imami scholars, mawddat of Dhi al-Qurbá is a concept that, if used in connection with the Holy Prophet (pbuh), only means mawaddat and love along with following and guarding the Twelver Imams (as) and Lady Zahrāʾ (as). However, most public scholars do not accept this view and have offered other views on the concept. A careful study of the historical evolution of the views of Sunni commentators shows that in different centuries, various opinions have been expressed in explaining the concept in question to the extent that some have expressed the mawaddah and love of the Anṣār to the Prophet (pbuh) and the Quraysh and many have expressed the mawaddah of the Quraysh. They have chosen an independent vote for the Prophet (pbuh) and not being hostile to him. All this is while some have mentioned the duration towards the companions of Kisā (as), the abrogation of the verse of the duration, the duration towards the Ahl al-Bayt (as), the peace of mercy and the duration and closeness to Allah the Almighty in explaining the concept of the nearness of Dhi al-Qurbá. Accordingly, the basic discourse of this article, while referring to the semantics of related words, based on library data, expresses the views of Sunni commentators in explaining the concept and examines and critiques these views.

منابع و مأخذ:

منابع
عالوه بر قرآن کریم؛
1 .آلوسى، محمود بن عبداهلل )1415ق(، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی،
تحقیق علی عبدالبارى عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیۀ، منشورات محمدعلی بیضون.
2 .ابن اثیر، مبارک بن محمد )1367ش(، النهایة فی غریب الحدیث و األثر، قم، موسسه مطبوعاتی
اسماعیلیان.
3 .ابن سیده، على بن اسماعیل )1421ق(، المحکم و المحیط األعظم، بیروت، دار الکتب العلمیۀ.
4 .ابن عاشور، محمدطاهر )1420ق(، التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسۀ التاریخ العربی.
5 .ابن منظور، محمد بن مکرم )1414ق(، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
6 .ازهرى، محمد بن احمد )1421ق(، تهذیب اللغة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
7 .جوهرى، اسماعیل بن حماد )1376ش(، الصحاح، بیروت، دار العلم للمالیین.
>۱۰3 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 73 ،سال بیست و هشتم، زمستان ۱۴۰۱ ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 73, year 28, Winter 2023
8 .حسندوست، محمد )1393ش(، فرهنگ ریشهشناختی زبان فارسی، تهران، فرهنگستان زبان و
ادب فارسی.
9 .خالقی مطلق، جالل )1394ش(، فرهنگ ریشهشناسی فارسی، تألیف پاول هورن و هاینریش
هوبشمان، ترجمه و شواهد از جالل خالقی مطلق، تهران، نشر مهرافروز،.
10 .دهقانی، روشن و دیگران )1395ش(، »آثار تربیتی رزق حالل با تأکید بر آیات و روایات«،
پژوهشنامه معارف قرآنی، سال هفتم، صص 83-103.
11 .دهقانی، روشن و دیگران )1396ش(، «بررسی معناشناختی کاربرد »رزق« در قرآن کریم«،
دوفصلنامه علمی – پژوهشی پژوهشهای زبانشناختی قرآن، سال ششم، صص 120-103.
12 .راغب اصفهانى، حسین بن محمد )1412ق(، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار القلم.
13 .زمخشرى، محمود بن عمر )1407ق(، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون األقاویل
فى وجوه التأویل، لبنان، دار الکتاب العربی.
14 .صاحب، اسماعیل بن عباد )1414ق(، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتب.
15 .طباطبایى، محمدحسین )1390ق(، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسۀ األعلمی
للمطبوعات.
16 .طبرسى، فضل بن حسن )1372ش(، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو.
17 .طبرى، محمد بن جریر )1412ق(، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دا المعرفۀ.
18 .طریحى، فخر الدین بن محمد )1375ش(، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی.
19 .طوسى، محمد بن حسن )بیتا(، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
20 .عسکرى، حسن بن عبداهلل )1400ق(، الفروق فی اللغة، بیروت، دار االفاق الجدیدۀ.
21 .فخر رازى، محمد بن عمر )1420ق(، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
22 .فراهیدى، خلیل بن احمد )1409ق(، کتاب العین، قم، نشر هجرت.
23 .فضل اهلل، محمد حسین )1419ق(، من وحى القرآن، بیروت، دارالمالک.
24 .قمى، على بن ابراهیم )1363ش(، تفسیر القمی، تحقیق طیب موسویجزایری، قم، دارالکتاب.
25 .مسعودیپور، سعید و دیگران )1392ش(، »تبیین جایگاه سنت رزق و اعتقاد به آن در کسب و
کار از دیدگاه قرآن کریم«، دوفصلنامه علمی – پژوهشی مدیریت اسالمی، سال بیستویکم، صص
.255-287
26 .مصطفوى، حسن )1430ق(، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، بیروت، دار الکتب العلمیۀ،
معناشناسی تاریخی واژۀ رزق در قرآن کریم
مرکز نشر آثار عالمه مصطفوی.
27 .مقاتل بن سلیمان )1423ق(، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
2۸ .وزیدگیهای زاداِسپرم )1390ش(، بهکوشش محمد تقی راشد، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی
و مطالعات فرهنگی.
29 .هادوینیا، علیاصغر )1390ش(، »جایگاه اقتصادی سنت رزق«، مکاتبه و اندیشه، شماره 38 ،
.13-31 صص
30 .هوارى، هود بن محکم )1426ق(، تفسیر کتاب اهلل العزیز، بیجا، دار البصائر.
31. Bailey, H.W. (1979). Dictionary of Khotan Saka, Cambridge
University Press.
32. Brun, S. J. (1895). Dictionarium Syriaco-Latinum. Beryti
Phoeniciorum.
33. Fraenkel, Siegmund. (1962). Die Aramischen Fremdworter im
Arabischen, Hildesheim, Georg Olms Verlagsbuchhandlung.
34. Hübschmann, H. (1895). Persische Studien, Strassburg.
35. I Maccabees, Trans. ( 1976). by Jonathan A. Goldstein, New York,
Doubleday & Company Inc.
36. Jastrow, Marcus. (1903). A Dictionary of the Targumim. (2 Volume),
London/New York.
37. Jeffery, Arthur. (1938). The Forign Vocabulary of the Qur’an,
Baroda, Oriental Institute.
38. MacKenzie, D. N. (1986). A Concise Pahlavi Dictionary, London,
Oxford University Press.
39. Macuch, R. & Drower, E.S. (1963). A Mandaic Dictionary, London:
Oxford University Press.
40. Payne Smith, R. (1957). A Compendious Syriac Dictionary. Oxford:
Clarendon Press.
41. Shikand-Gumanik Vijar, ed. (1887). by Jamaspji Jamasp-Asana,
Bombay.
42. Siddiqi, A. (1919). Studien uber die Persischen Fremdwörter im
klassischen Arabisch, Gottingen, Vandenhoeck & Ruprecht.
43. Sokoloff, Michael. (2009). A Syriac Lexicon. (A Translation from the
Latin, Correction, Expansion, and Update of C. Brockelmann’s
Lexicon Syriacum), Eisenbrauns & Gorgias Press.
44. Talmud, accessed in: https://www.sefaria.org/texts/Talmud,
Babylonian

_||_