Manuscript ID : 140402011204604 Visit : 10 Page: 1 - 32

Article Type: Original Research

Presenting the operational policy framework for creating sustainable revenues in the municipalities of Mazandaran province

Subject Areas : Public administration

shabnam kazemi ¹ , Hasanali Aghajani ^{2
*} , سید احمد جعفری کلاریجانی ³ , einolah Deiri ⁴ , Mohammad Hassan Shakki ⁵

1 - PhD Student, Department of Public Administration , Qa.C., Islamic Azad University, Qaemshahr, Iran.
2 -
3 - استادیار گروه مدیریت دولتی، واحد قائم¬شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم¬شهر ، ایران
4 - Assisstant Professor, Mathematics and Statistics, Qa.C., Islamic Azad University, Qaemshahr, Iran.
5 - isstant Professor, Department of Public Administration, Qa.C., Islamic Azad University, Qaemshahr, Iran.

Received: 2025-04-21 Accepted : 2025-06-28 Published : 2025-08-12

Keywords: Sustainable revenues, Municipalities, Policymaking, Municipal revenue system,

Abstract :

Urban managers in Iran and around the world are concerned about finding sustainable revenue sources for municipalities. The lack of a thorough understanding of how to do this is one reason why municipalities struggle to secure sustainable revenues. This study sought to develop an operational policy framework for generating sustainable revenues for municipalities in Mazandaran Province. The population of the study consisted of municipal managers, sustainable revenue experts, university professors specializing in and researching into sustainable revenue policymaking, and managers of institutions and organizations associated with municipalities. Snowball sampling was used to select the statistical sample, which resulted in the selection of 19 experts. The data were collected through open-ended interviews and analyzed using the qualitative content analysis. After open, axial, and selective coding, four dimensions were identified: (1) Increasing operational revenues including government financial support, local taxes and fees, and service charges; (2) Developing tourism and sightseeing including cultural tourism, tourism marketing, tourism infrastructures, and entrepreneurial tourism; (3) Creating income-generating jobs with parameters of waste management and entrepreneurial revenues; and (4) Reforming the municipal revenue policies including investment development, policymaking for accessing new resources, and streamlining the economic assessment/discernment system.

References:

Aghazadeh, M. & Estelaji, A. & Mirehei, M. & Tavaklan, A. (1400). Designing a sustainable income model for Qom Municipality based on tourism (a model based on grounded data theory), Quarterly Journal of Urban Economics and Management, 9 (36), 180-161. (In Persian)
Barsem, L. & Moghani, B. & Khabazi, M. (2019). Evaluation of financial resources of municipalities and feasibility of providing sustainable urban incomes: a case study of Jiroft city, Geography and Human Relations, 2(3), 181-203. (In Persian)
Bartolacci, F. & Paolini, A. & Quaranta, A.G. & Soverchia, M. (2018). Assessing factors that influence waste management financial sustainability, Waste management, 79, 571-579.
Bharadwaj, B. & Rai, R.K. & Nepal, M. (2020). Sustainable financing for municipal solid waste management in Nepal, Plos one, 15(8), e0231933.
Chohori, M. & Noohadi, R. (2018). Ways to provide sustainable income for municipalities in Iran, Geography and Human Relations, 1(3), 325-334. (In Persian)
Choldin, H.M. (1978). Urban density and pathology. Annual Review of Sociology,91-13.https://doi.org/10.1146/annurev.so.04.080178.000515
Conger, B. & Dahlby, B. & McMillan, M. (2016). Municipal Revenue Generation and Development in the Calgary and Edmonton Metropolitan Regions, SPP Research Papers, 9(39).
Danesh-Jafari, D. & Babajani, J. & Karimi-Esbouei, S. (2014). Evaluation of the Sustainability of Tehran Municipality's Financial and Revenue Resources, Quarterly Journal of Urban Economics and Management, 2 (7), 34-15. (In Persian)
Farhadi, F. & Fathi, M. & Rahimi, S.D. (2024). Identifying and ranking strategies for achieving sustainable urban incomes, Sustainable Urban Development, 15, 41-56. (In Persian)
Feizi-Totkaleh, Z. & Doostdar, A. & Samsam-Bozorgy, R. (2021). Investigating the sources of income of municipalities in order to provide a solution for increasing sustainable income, Specialized Scientific Quarterly Journal of New Research Approaches in Management and Accounting, 5(18), 135-146. (In Persian)
Ghadami, M. & Seyed-Rezaei, M.Y. & Azadi-Qatar, S. (2013). An analysis of the legal foundations of municipalities' revenue sources with emphasis on fees, Studies on Urban Structure and Function, 1(4), 27-52. (In Persian)
Hajilo, M. & Mirehei, M. & Pilehvar, M. (2019). An analysis of the status of income sources of city officials with emphasis on sustainable income (case study: Qom city), Human Settlement Planning Studies, 14(3), 677-695. (In Persian)
Hassanzadeh, E. & Bahrami, B. (2021). Investigating the status of income generation mix with achieving sustainable income in the municipality of Saqqez, Specialized scientific quarterly journal of new research approaches in management and accounting, 5(16), 172-196. (In Persian)
Heidarzadeh, E. & Behzadfar, M. (2019). The Impact of Population Density on Urban Quality of Life Indicators, Case Study: District 3 of Tehran. Research and urban planning 10(37), 1-12. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22285229.1398.10.37.1.5 (In Persian)
Hendriks, C.J. (2018). Municipal financing for sustainable development: A case of South Africa, Local Economy, 33(7), 757-774.
Kazemi-Laksar, H. & Khavari-Nasir-Mahalleh, A. & Samsam-Bozorgiri, R. (2021). Investigating the sustainability of financial resources in municipalities, Specialized Quarterly Journal of New Research Approaches in Management and Accounting, 5(18), 199-208. (In Persian)
Khorasanipour, E. (2024). Analysis and study of financial resources management in municipalities with a sustainable income approach, Modern Research Approaches in Management and Accounting, 5(48), 337-345. (In Persian)
Lindo, J.M. & Regmi, K. & Swensen, I.D. (2025). Stable income, stable family. Review of Economics and Statistics, 107(3), 653-667.
Moghani-Rahimi, B. & Ebrahimi-Zarandi, M. (2024). Feasibility of providing sustainable urban incomes, a case study of Zarand city. Journal of Urban Social Geography, 11(1), 271-287. doi: 10.22103/jusg.2024.2129. (In Persian)
Puron-Cid, G. & Gil-Garcia, J.R. (2022). Are Smart Cities Too Expensive in the Long Term? Analyzing the Effects of ICT Infrastructure on Municipal Financial Sustainability, Sustainability, 14(10), 6055.
Rasouli, A. (2022). Providing solutions for securing sustainable urban income sources; Case study: Mahabad Municipality, Specialized Scientific Quarterly Journal of Urban Design Studies and Urban Research, 4(48), 41-60. (In Persian)
Rasouli, A. (2022). Providing solutions for securing sustainable urban income sources; Case study: Mahabad Municipality, Specialized Scientific Quarterly Journal of Urban Design Studies and Urban Research, 4(48), 41-60. (In Persian)
Sarif, S. & Ali, N.A. & Kamri, N.A. (2024). Zakat for generating sustainable income: an emerging mechanism of productive distribution. Cogent Business & Management, 11(1), 2312598.
Sohrabi, R. & Safari, A. (2019). Identifying and ranking the most important methods of securing sustainable income for municipalities using MCDM techniques (case study: Hamedan Municipality), Urban Economics, 4(2), 91-110. (In Persian)
Trenovski, B. & Merdzan, G. & Peovski, F. (2022). Municipal Revenue Determinants in the South-Eastern European Economy: Evidence from North Macedonia, Studia Regionalne i Lokalne, (1 (87)), 22-36.
Wällstedt, N. & Grossi, G. & Almqvist, R. (2014). Organizational solutions for financial sustainability: A comparative case study from the Swedish municipalities, Journal of Public Budgeting, Accounting & Financial Management, 26(1), 181.

Full-Text:

به نام خدا

فصلنامه مدیریت عملیات

سال چهارم، شماره 16، زمستان 1403

ارائه چارچوب عملیاتی برای افزایش درآمدهای پایدار شهرداری‌های استان مازندران با تأکید بر راهکارهای اجرایی

تاریخ دریافت: 01/02/1404 تاریخ پذیرش: 07/04/1404

شبنم کاظمی¹ ، حسنعلی آقاجانی² ، سید احمد جعفری کلاریجانی³ ، عین الله دیری⁴ ، محمدحسن شکی⁵

چکیده :

از دغدغههای مديران شهری در ايران و در سراسر دنيا، تأمین منابع درآمدی پایدار برای شهرداری‌ها است، يکی از علل عدم تحقق درآمد پایدار شهرداری‌ها نداشتن شناخت درست در تأمین منابع درآمدی است. این پژوهش باهدف ارائه چارچوب عملیاتی برای افزایش درآمدهای پایدار شهرداری‌های استان مازندران با تأکید بر راهکارهای اجرایی انجام شد. جامعه ‌آماري مدیران شهرداری‌ها، متخصصان در زمینه درآمدهای پایدار، اساتید دانشگاهی که در زمینه سیاست‌گذاری درآمدهای پایدار پژوهشهایی را انجام دادهاند و مدیران نهادها و سازمان‌های مرتبط با شهرداری هستند. روش انتخاب نمونة آماري، روش نمونهگیری گلوله‌برفی بود، به همین جهت 19 خبره انتخاب شد. دادهها با روش مصاحبه باز جمعآوری و با تکنیک تحلیل محتوای کیفی تحلیل شد. پس از کدگذاری باز، محوری و مقوله گذاری، تعداد 4 بعد افزایش درآمدهای اجرایی با مؤلفه‌های حمایت مالی دولتی، عوارض و مالیات‌های محلی و دریافت بهای خدمات؛ بعد توسعه توریسم و گردشگری با مؤلفه‌های گردشگری فرهنگی، بازاریابی گردشگری، توسعه زیرساخت‌های گردشگری و گردشگری کارآفرین؛ بعد ایجاد مشاغل درآمدزا با مؤلفه‌های مدیریت پسماند و درآمدهای کارآفرینانه؛ بعد اصلاح خط‌مشی‌های درآمدی شهرداری‌ها با مؤلفه‌های توسعه سرمایهگذاری، سیاست‌گذاری دستیابی به منابع جدید و کارآمد نمودن نظام تشخیص اقتصادی تعیین و معرفی شدهاند.

واژگان کلیدي: درآمدهای پایدار، شهرداری‌ها، سیاست‌گذاری، نظام درآمدی شهرداری‌ها.

1-مقدمه

شهرداری‌ها در جايگاه مؤسسات عمومي غيردولتي، داراي منابع مشخص مالي براي انجام وظايف و مأموريتهاي خود هستند (فرهادی و همکاران، 1403). اما توان مالي آنها براي ارائه خدمات، همواره محدود بوده و اين محدوديت در سالهاي اخير از يک سو با افزايش روزافزون جمعيت شهرها و افزايش انتظارات مردم و از سوي ديگر با کاهش يا قطع کمکهاي دولت و جایگزین‌نشدن منابع مالي تازه، فزونی‌یافته است (پرونسید و گیل گارسیا⁶، 2022). گستردگي حوزه عمل شهرداري به‌عنوان نهادي عمومي، ارائه خدمات متنوعي نظير ايجاد امنيت عمومي، بهبود محيط شهري، ساخت زيرساختهاي شهري، احداث خيابانها و... را اجتناب‌ناپذیر کرده است (خراسانی پور، 1403). اساساً اين نوع از خدمات به علت ویژگی‌ها و خصوصيات خاصي که دارند نميتوانند به‌صورت مستقيم از طرف بخش خصوصي ارائه شوند (فیضی توتکله و همکاران، 1400).

به‌طورکلی ساختار درآمدی شهرداری‌ها در سراسر دنيا را در سه دسته اشکال مختلف ماليات يا عوارض، مشارکت‌های اجتماعی، کمک‌های مالی دولت میتوان تقسيمبندی نمود. از ميان سه منبع درآمدی ذکر شده، اخذ عوارض بر ساختمان و اراضی مهم‌ترین منبع درآمدی در سازمان‌ها و حکومت‌های محلّی است (بارتولاسی⁷ و همکاران، 2018). امّا بر اساس سالنامه آماری شهرداری مازندران طی سال‌های متمادی بيشترين درآمد شهرداری‌های مازندران از محلّ عوارض بر پروانههای ساختمانی تأمين شده است. اين روش (به‌خصوص عوارض بر تراکم) مشکلات فراوانی از جمله؛ ناکافی بودن، تحميل هزينه مضاعف بر توسعه شهری، مانع بودن اين روش در برابر کسب‌وکارهای بزرگ و جديد و شکلگيری توسعه ناهمگون و گسسته در شهر را در پی دارد در دهههای اخير در راستای توسعه پايدار، منابع درآمدی شهرداری‌ها نيز از لحاظ پايداری به چالش کشيده شده است. درآمدهای شهرداری‌های استان مازندران در اين سال‌ها با افزايش روبهرو بوده، اما اين افزايش درآمد بيش از آنکه ناشی از اجرا طرح جامع درآمدهای پايدار شهردارهای مازندران باشد، برآمده از عوامل بيرونی و تصويب قانون ماليات بر ارزش افزوده است و شهرداری‌های مازندران نقش قابل‌توجهی در اصلاح ساختارهای درآمدزايی خود نداشتهاند.

اداره مطلوب شهرها و ارائه خدمات مناسب و کنترل و هدايت پروژههاي عمراني و تأمين هزينههاي جاري، به‌علاوه اعمال مديريت صحيح، توسط شهرداری‌ها که سازمانهاي محلي و منتخب مردم هستند، مستلزم اعتبارات و درآمدهاي کافي و هزينه صحيح آن است (ترنووسکی⁸ و همکاران، 2022). درآمد شهرداری‌ها را ميتوان منابع تأمین‌کننده هزينهها در شهرداري دانست که به‌موجب قانون، ايجاد و برابر مقررات و ضوابط مربوط، تشخيص و وصول ميگردد (هندرسکی⁹، 2018). ازآنجاکه شهرداری‌ها براي اداره مطلوب امور شهر و ساختن شهري زيبا و سالم براي شهروندان، هزينههاي گزافي را متحمل ميشوند، بنابراين همواره بايستي در جستجوي ايجاد منابع کافي درآمد و خلق راهکارهاي افزايش منابع مالي، علاوه بر منابع درآمد موجود داخلي و خارجي باشند (کانگر¹⁰ و همکاران، 2016). با توجه به طرح سياست خودکفايي شهرداری‌ها در قالب نظام کلان اقتصادي در سال 1332، ناپايداري نظام درآمدي شهرداري شدت گرفت و با کم‌رنگ شدن کمکهاي دولت به شهرداري، ناچار به متوسل شدن به منابع درآمدي ناپايداري مانند درآمدهاي ناشي از ساخت و ساز (شامل عوارض بر ساختمانها و اراضي، پروانههاي ساختماني، تراکم و تفکيک زمين، حذف پارکينگ و جز آن) شدند (رسولی، 1401). ازآنجاکه مهم‌ترین منبع درآمدي شهرداري را درآمدهاي ناشي از ساخت و ساز و جز آن تشکيل ميدهد، در صورت بروز بحران در بخش ساخت و ساز، شهرداري با بحرانهاي مالي مواجه شده و بيترديد تکيه بر اين گونه درآمدهاي ناپايدار خاستگاه بحران مالي براي شهرداري خواهد بود (فیضی توتکله و همکاران، 1400). به طور کلي درآمد شهرداري از دو طريق درآمدهاي پايدار و ناپايدار تأمين ميگردد، که همانطور که از نام آنها مشخص است درآمد نوع دوم ثبات ندارد و وابسته به وضعيت مسکن و شرايط اقتصادي کشور است و شهرداري نميتواند بودجه ثابتي را بر اساس آنها پيشبيني کند (برسم و همکاران، 1398). فروش تراکم ساختماني، تثبيت تجاري، تخلفات ساختماني و صدور پروانه ساخت، مهم‌ترین درآمدهاي ناپايدار هستند (مغانی رحیمی و ابراهیمی زرندی، 1403) و دريافت عوارض نوسازي توسعه و عمران، عوارض مشاغل، عوارض پسماند و عوارض خودرو نيز از سرفصلهاي درآمدهاي پايدار به شمار ميروند که در مجموع منابع درآمدي شهرداري محسوب ميگردند (کاظمی لاکسار و همکاران، 1400).

واقعيت موضوع اين است که مازندران را ديگر نمیتوان با دستورالعمل و بخشنامههای موردی راهبری کرد و تصميمگيری پيرامون شهرهای استان را دچار روزمرگی کرد. گستره شهرها، جمعيت روزافزون و موضوعاتی نظير ناهنجاریهای بصری و زيستمحيطی، ترافيک، آلودگی هوا، ناپايداری و ناايمنی بنا و نارسايی درعرضه خدمات شهری، حرکت مديريت شهری در مسير راهکارهای کارآمدی نظير توسعه پايدار ضرورت میيابد. از اينرو با توجه به نياز روزافزون شهروندان به امکانات و خدمات شهری و حرکت درجهت دست يازيدن به توسعه پايدار، مهم‌ترین عامل، منابع درآمدی پايدار شهری هستند. بنابراين، شهرداری‌ها برای ارائه خدمات شهرى به شهروندان، نيازمند کسب منابع درآمدی کافى و پايدار هستند و اگر در اين زمينه موفق نباشند، نخواهند توانست تاسيسات ضرورى در شهر را ايجاد و اداره کنند. ضرورت موضوع بدين جهت است که بيش از 95 درصد از منابع مالی شهرداری‌ها از محل درآمدهای محلی درون شهرها تأمین میشود و وابستگی به کمک‌های بلاعوض دولتی کمتر از 5 درصد است. اگرچه از ابتدای تاسي بلديه در سال 1286 و به دنبال آن، در قانون جديد شهرداری‌ها در سال 1309 قوانينی در زمينه تأمین هزينههای شهری وضع شده، درآمد حاصل چندان زياد نبوده و نظام شهری به کمک‌های دولتی بسيار متکی بوده است. طرح موضوع خودکفايی و به خود متکی بودن شهرداری‌ها در سال 1362 بیتوجه به مبانی نظری حاکم به روابط مالی دولت و شهرداری‌ها و ادامه اين سياست در سال‌های بعدی، شهرداری‌های کشور را در شرايط بغرنجی قرار داد و شماره معکوس برای کاهش سهم آنها از بودجه دولت آغاز شد. ازآنجاکه ادارهی مطلوب شهرها و ارائهی خدمات مناسب و کنترل و هدايت پروژههای عمرانی علاوه بر اعمال مديريت صحيح، مستلزم کسب اعتبارات کافی و هزينهی صحيح آن میباشد، لذا بايد وزارت کشور، شهرداری‌ها و شوراهای شهر به‌عنوان سياستگذاران و متوليان در شهرها جهت تأمین منابع درآمدی پايدار گامهای مناسبی بردارند يکی از ابعادی که دربارهی درآمدهای پايدار شهرداری‌ها کمتر مورد توجه واقع شده، بررسی سياستهای درآمدی است که تاکنون تدوين شده و مورد عمل شهرداری‌ها بوده است به دليل اهميت روز افزون اين مساله با توجه به وابستگی شديد شهرها به منابع مالی و درآمدی جهت رفع نيازهای شهروندان و همچنين آسيبشناسی و ارزيابی قوانين و سياستهای مدون و موثر در اين حوزه، ضرورت انجام اين پژوهش را هرچه بيشتر روشن میسازد. درآمدهای پایدار که در ایران در زمینه شهرداری‌ها وجود دارند پاسخگوی سوال مطالعه حاضر نبوده، چون سوال این مطالعه این است که ارائه چارچوب عملیاتی برای افزایش درآمدهای پایدار شهرداری‌های استان مازندران با تأکید بر راهکارهای اجرایی چگونه است؟ در این پژوهش قصد داریم که چهارچوب عملیاتی برای افزایش درآمدهای پایدار شهرداری‌های استان مازندران با تأکید بر راهکارهای اجرایی تبیین نماییم.

2- پیشینه پژوهش

افزایش درآمدهای پایدار اجرایی

درآمدهای شهرداری منافع مالی و غيرمالی است که شهرداری‌ها در جهت تأمين نيازها و هزينههايشان بهدست میآورند (والستد¹¹ و همکاران، 2014). درآمد پايدار، به درآمدهايی گفته میشود که مداوم، سالم و مطلوب باشند. مداوم بودن به اين معنا که نوسانات اقتصادی و اجتماعی، تأثيری در دريافت و ميزان آن نداشته باشد (لیندو¹² و همکاران، 2025). سالم بودن از اين جهت است که سلامت شهری را تضمين کند و آثار زيست محيطی منفی نداشته باشد. مطلوب بودن به اين معنا که آثار اجتماعی مثبت داشته باشد، عدالت اقتصادی و اجتماعی را رعايت کند، سهل الوصول باشد و توسعه پايدار شهری را تضمين نمايد (پرونسید و گیل گارسیا، 2022). عوارض و دریافت بهای خدمات ارائه شده توسط شهرداری‌ها از مهمترین منابع درآمدهای اجرایی شهرداری‌ها در کشورهای پیشرفته جهان است که بابت اداره شهر از درآمدها، اموال، دارایی و مصرف اشخاص حقیقی و حقوقی دریافت می‌گردد و صرف خدمات شهری می‌شود (بهارادواج¹³ و همکاران، 2020). شهرداری‌ها عمده هزینههای ارائه خدمات خود را از محل دریافت عوارض مختلف از شهروندان تامین مینمایند، در این راستا شهرداری‌ها به دنبال ایجاد منابع درآمدی پایدار هستند (ساریف و همکاران، 2024). اهمیت عوارض شهری تا بدان حد است که امروزه به‌عنوان یکی از درآمدهای شهرداری‌ها مورد توجه قرار میگیرد، که نقش محوری در جهت بالا بردن کیفیت زندگی در محیط‌های شهری و ارائه خدمات عمومی ایفا می‌کند (بارتولاسی و همکاران، 2018).

توسعه توریسم و گردشگری

درآمدهای پایدار، اقتصاد و جغرافيا را به يکديگر پيوند داده و به بررسی مواردی نظير اين که آيا تمرکز در يک فضا مفيد و اقتصادی است يا خير، میپردازد (پرونسید و گیلگارسیا، 2022). همچنين بررسیهايی درباره بازار کار، سطح اشتغال، پايگاه اقتصادی زنان، سهم زنان در نيروی کار شهری، ميزان درآمد در محلههای شهری، نابرابری ميزان درآمد گروههای شهری و نقش بخشهای صنعتی، خدماتی، فرهنگی و توريستی و همه و همه در اقتصاد شهری صورت میگيرد (کاظمی لاکسار و همکاران، 1400). در واقع بخشی از خلق درآمدهای پایدار، به ترويج سياستها و راهبردهای شهری که منجر به تقويت توانمندی شهرها میشود، میپردازد تا از اين طريق پتانسيل شهرها به‌عنوان محرک توسعه اقتصادی و عاملی در ايجاد ثروت و اشتغال را محقق سازند (سهرابی و صفری، 1398). با توسعه‌ گردشگری و بازدید گردشگران از حوزه‌های جذاب شهری، نیاز گردشگران به بخش‌های شهری و گردشگری بیشتر می‌شود. توسعه گردشگری باعث پویایی اقتصاد سایر بخش‌های شهری می‌شود، منافع و درآمد مستقیم در فعالیت گردشگری، پول‌هایی است که گردشگران و مسافران، مستقیماً صرف خرید کالا و خدمات می‌کنند و سازمان‌های ارایه‌دهنده محصولات و خدمات مانند شهرداری‌ها آن را دریافت می‌کنند (آقازاده و همکاران، 1400).

ایجاد مشاغل درآمدزا

ایجاد درآمدهای پايدار بايد نيازهای پايه انسانی و اجتماعی، مانند دسترسی به وسايل تأمین معاش، حقّ انتخاب و مشارکت در تعيين سرنوشت، دسترسی به محيط سالم و خدمات پايه را برآورده سازد. همچنين مصرف منابع طبيعی تجديد ناپذير را به حداقلّ ممکن برساند و فنّ آوریای را برای جايگزينی آنها دنبال کند (دانش جعفری و همکاران، 1393). به عبارت ديگر، درآمدهای پايدار شهری بايد متکی بر اشتغالزايی، صنعت و تجارت پايدار بدون تأثير نامطلوب در طبيعت باشد. لذا، حداقل آلودگی و مصرف کم انرژی از اصول درآمد پايدار است. درآمدپايدار از نظر مديريتی نيز، مبتنی بر چگونگی اتخاذ سياستهای سرمايهگذاری و تصميمگيریها برای آيندهی شهر خواهد بود (قدمی و همکاران، 1392). درآمدهای پايدار در اقتصاد در تمام ابعاد دارای اهميت ويژهای است و شهرداری با توجه به اينکه سازمانی عمومی و غيردولتی است، ارتباط تنگاتنگی با مردم دارد. بههمين منظور رعايت و اهتمام به بحث افزايش درآمدها در اين عرصه اهميتی دو چندان پيدا میکند. در واقع نياز و انتظارات شهروندان باعث توجه بيشتر مديريت شهری به ويژه در کلانشهرها به مديريت هزينه و درآمدهای پايدار در اقتصاد شده است (بارتولاسی و همکاران، 2018). از آنجايی که درآمدهای پايدار مستلزم وجود توسعه پايدار در اقتصاد است و همچنين توسعه پايدار در اقتصاد بستگی بسيار شديدی به چگونگی استفاده از امکانات و خدمات زيست محيطی و حفاظت از اين منابع از قبيل استفاده از هوا، آب، فضای سبز و کليه امکانات و فضاهای شهری دارد (دانش جعفری و همکاران، 1393). خلق درآمدهای پايدار، تنها در پی يافتن بسترهايی که بتوان درآمد موردنياز را به دست آورد نيست، بلکه پايدار بودن منابع درآمدی و مطلوبيت آن در اولويّت قرار دارد. پايداری در درآمدها مستلزم آن است که اولاً اين اقلام از استمرار بر خوردار باشند و ثانياً دستيابی به اين درآمدها نبايد شرايط کيفی شهر را در معرض تهديد و تخريب قرار دهد (بهارادواج و همکاران، 2020). مشاغل درآمدزا موقعیتهای شغلی بیشتری به وجود میآورند و فضای بازار رقابتی را در شهرها تشدید میکنند. مثلاً، یک استارتآپ در حوزه فناوری محلی میتواند نوآوریهای تکنولوژیک را سریعتر از شرکتهای بزرگ ایجاد کند، چرا که نگرانیهای آنها از مسائل دیگر بازار کمتر است، استفاده از چنین مشاغلی در مورد واکنش‌های درآمدی شهرداری می‌تواند به دولت‌ها کمک کند تا سیاست‌هایی را تدوین کنند که تمرکززدایی مالی پایدار و مؤثر را فراهم می‌کند و فشار بر دولت‌های مرکزی در اقتصادهای در حال توسعه را کاهش می‌دهد (ترنووسکی¹⁴ و همکاران، 2022).

اصلاح خط‌مشی‌های درآمدی شهرداری‌ها

درآمدهای پایدار در واقع حداکثر درآمد قابل دسترس در يک دوره زمانی با تضمين ايجاد همان سطح درآمد در دوره آينده در شرايطی که نظام اقتصادی با محدوديتهای منابع، نيروی کار، سرمايههای توليدی توسط بشر و سرمايههای طبيعی مواجه است (شعوری و نوعهدی، 1397). ازآنجاکه شهرداری‌ها براي اداره مطلوب امور شهر و ساختن شهري زيبا و سالم براي شهروندان، هزينههاي گزافي را متحمل ميشوند، بنابراين همواره بايستي در جستجوي ايجاد اصلاح خط‌مشی‌های درآمدی شهرداری‌ها و سیاست‌گذاری دستیابی به منابع جدید، علاوه بر منابع درآمد موجود داخلي و خارجي باشند (حاجیلو و همکاران، 1396). روشهاي غالب تأمين هزينههاي اداره شهر از زمان تأسيس شهرداری‌ها تاکنون بسته به سياستهاي کلان مديريتي، تغييرات ساختاري و نهايتا تمايلات و تقاضاهاي جديد شهري، تغيير و تحولات زيادي داشته است. از جمله مهم‌ترین منابع تأمين درآمد شهرداري در دورههاي مختلف، ماليات بر نواقل، ماليات و عوارض وسائل نقليه و اخذ حق بيمه بليطهاي ورود به نمايشگاهها و. . .، عوارض بر محصول نهايي کارخانجات و مؤسسات توليدي و درآمدهاي برآمده از ساخت و ساز)در دهه دوم پس از انقلاب( بوده است (آقازاده و همکاران،1400).در واقع با اصلاح خط‌مشی‌های درآمدی شهرداری‌ها، به ترويج سياستها و راهبردهای شهری که منجر به تقويت توانمندی شهرها میشود، میپردازد تا از اين طريق پتانسيل شهرها به‌عنوان محرک توسعه اقتصادی و عاملی در ايجاد ثروت و اشتغال را محقق سازند (سهرابی و صفری، 1398).

فرهادی و همکاران (1403) دریافتند که مولفه های درآمدهای پایدار شهری شامل 12 مضمون کلی فناوری اطلاعات، پژوهش، بازیافت، تبلیغات، دارایی هایی قانونی، درآمدهای ناشی از عوارض، بها خدمات و درآمدهای مؤسسات انتفاعی شهرداری، درآمدهای حاصل از وجوه و اموال شهرداری، کمک های اعطائی دولت و سازمان های دولتی، روابط مالی شهرداری با شهروندان، سرمایه گذاری شهرداری در ایجاد منابع درآمد پایدارمی باشند. با استفاده از تکنیک سوارا فازی مشخص گردید درآمدهای ناشی از عوارض بالاترین رتبه را به دست آورد؛ و عامل پژوهش پایین ترین رتبه را به دست آورد.

مغانیرحیمی و ابراهیمی (1403) نتیجه گرفتند در مقوله میزان پایداری درآمدها به ترتیب، مالیات بر عوارض نوسازی، سایر عوارض، مشارکت بخش غیردولتی جهت تأمین پروژه‌های انتفاعی شهر، و در آخر استفاده از کمک های بلاعوض دولت در مقوله پایداری جای دارند.

خراسانی پور (1403) نتیجه گرفتند با توسعه مکان‌های با پتانسیل بالای توریستی و گردشگری شهری، مدیریت پسماند، کشت گیاهان دارویی و درختان مثمر در پارک‌ها و محوطه‌های فضای سبز، راه اندازی کارگاه تولید سنگفرش، بلوک سیمانی، قطعات بتنی درجا و موزائیک و...، استفاده مناسب و صحیح از املاک و مستغلات شهرداری از طریق ساماندهی بازارهای هفتگی و راه اندازی یک نمایشگاه دائمی و جشنواره‌های محصولات کشاورزی و صنایع دستی و...، ارائه زمین به سرمایه گذاران برای راه اندازی فضای بازی کودک در کنار پارک‌های شهری و نصب دکه‌های فروش مواد غذایی، مطبوعاتی و... و همچنین توجه به زیبایی شناسی و زیباسازی سیما و منظر شهری و اخذ درآمدهای پایدار، امکان پذیر است.

حسنزاده و بهرامی (1400) در پژوهشی با عنوان بررسی وضعیت ترکیب درآمدزایی با نیل بر درآمدهای پایدار در شهرداری شهر سقز به این نتیجه رسیدند ﻛﻪ اﻟﮕﻮ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺑﺮاي درآﻣﺪﻫﺎي ﺷﻬﺮداري ﺧﺮم آﺑﺎددر ﺳﺎل ٩٥درآﻣﺪﻫﺎي ﺷﻬﺮداري ﺑﻪ ﻋﻮارض ﺗﺮاﻛﻢ و ﺻﺪور مجوزهای ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻛﺪﻫﺎي درآﻣﺪي ﺷﻬﺮداري ﺧﺮم آﺑﺎد ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ وﻳﮋﮔﻲ ﻧﻮﺳﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﺑﻮدن ﻛﺪﻫﺎ را نشان ﻣﻲدﻫﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻮارض ﺑﺮ ﺧﻮدرو و معاینه فنی خودرو ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻫﻤﻴﺖ و ﺳﭙﺲ ﻋﻮارض ﺑﺮ ﻛﺴﺐ ﭘﻴﺸﻪ ﻓﻌﺎﻻن اﻗﺘﺼﺎدي در اوﻟﻮﻳﺖ دوم ﻗﺮار داﺷﺖ.

حاجیلو و همکاران (1398) تحقیقی با عنوان تحلیلی بر وضعیت منابع درآمدی شهردایها با تاکید بر درآمدهای پایدار (مطالعه موردی: شهر قم) نشان دادند که درآمدهای شهرداری قم در طی سالیان اخیر به‌شدت ناپایدار بوده و بیشتر وابسته به درآمدهای حاصل از فروش اموال بوده است. این منابع درآمدی که درواقع جزو منابع ملی و ثروت شهروندان محسوب می‌شود می‌تواند با اجاره‌داری یا اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری به درآمدهای پایدار برای شهرداری بدل شوند. با توجه به نقش گردشگری مذهبی شهر قم پیشنهاد شد که شهرداری قم با مشارکت بخش خصوصی بر اجرای طرح‌های درآمدزای تجاری و تفریحی در شهر قم مبادرت کند. از طرفی توریسم درمانی باوجود ارزانی خدمات ارائه‌شده به بیماران، اسکان طولانی‌مدت توریست‌ها در استان به‌منظور تکمیل دوره درمان خود، می تواند درآمد قابل‌توجهی عاید اقتصاد شهری و شهرداری کند.

برسم و همکاران (1398) به ارزیابی منابع مالی شهرداری ها و امکان سنجی تأمین درآمدهای پایدار شهری در شهر جیرفت پرداختند و دریافتند که میانگین پایداری دریافت بهای خدمات ارائه شده شهرداری به شهروندان بیشتر از سایر منابع مالی می‌باشد. پس از آن استفاده مالیات بر املاک و دارایی، مالیات انتقالی از دولت به شهرداری، سایر عوارض، راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری جهت تأمین مالی، کمک‌های بلاعوض دولت، مشارکت بخش غیردولتی جهت تأمین پروژه‌های انتفاعی شهری قرار دارند و همچنین امکان اجرایی نمودن بهای خدمات ارائه شده شهرداری به شهروندان بیشتر از سایر روش‌های درآمدی است و پس از آن مالیات براملاک و دارایی، مالیات انتقالی از دولت به شهرداری، تأمین مالی از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری، کمک‌های بلاعوض قرار دارد.

لیندو و همکاران (2025) معتقدند ایجاد درآمد پایدار در شهرداری‌ها نتیجه تلفیق سیاست‌گذاری صحیح، مشارکت جمعی، نوآوری مدیریتی، و بهره‌برداری از ظرفیت‌های شهری است.

ساریف¹⁵ و همکاران (2024) دریافتند باید با تدوین برنامه‌های بلندمدت و مبتنی بر اصول توسعه پایدار، شناسایی فرصت‌های بومی، تقویت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، و بازنگری در ساختار هزینه‌ای و درآمدی، به سمت الگوی درآمدزایی پایدار حرکت کرد.

ترنووسکی و همکاران (2022) در پژوهشی به بررسی عوامل تعیین کننده درآمد شهرداری در اقتصاد اروپای جنوب شرقی از مقدونیه شمالی اذعان داشتند که پایداری مالی شهرداری مستلزم ایجاد درآمد ثابت است. نتایج کلی نشان می دهد که مخارج سرمایهای، شفافیت شهرداری و سطح توسعه، عوامل تعیین کننده معنادار درآمدهای شهرداری در هر دو مدل برآورد شده هستند. استفاده از چنین دانشی در مورد واکنش‌های درآمدی شهرداری می‌تواند به دولت‌ها کمک کند تا سیاست‌هایی را تدوین کنند که تمرکززدایی مالی پایدار و مؤثر را فراهم می‌کند و فشار بر دولت‌های مرکزی در اقتصادهای در حال توسعه را کاهش می‌دهد.

بهارادواج¹⁶ و همکاران (2020) با بررسی تامین مالی پایدار برای مدیریت زباله جامد شهری در نپال معنقدند که تامین مالی خدمات پسماند جامد شهری یکی از چالش‌های کلیدی شهرهای کشورهای در حال توسعه است. این مطالعه از زباله‌های پلاستیکی، یکی از اجزای خدمات پسماند جامد شهری، برای بررسی امکان ایجاد درآمد برای تامین مالی مدیریت خدمات پسماند جامد شهری در شهرداری‌های نپال استفاده کرد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که بازیافت مواد پلاستیکی می‌تواند درآمدی ایجاد کند که معادل 1.38 برابر هزینه مدیریت مرتبط با زباله‌های پلاستیکی زمانی است که راندمان جمع‌آوری به 66.7٪ برسد. افزایش 1 درصدی نرخ بازیافت و راندمان جمع‌آوری می‌تواند به ترتیب 4.64 درصد و 2.06 درصد از هزینه‌های مدیریت زباله‌های پلاستیکی را پوشش دهد. علاوه بر این، افزایش مالیات بر مواد پلاستیکی وارداتی نیز می‌تواند انگیزه بازیابی زباله‌های پلاستیکی برای بازیافت و استفاده مجدد باشد. مالیات 1 درصدی اضافی بر واردات پلاستیک برای پوشش مدیریت زباله های مرتبط با پلاستیک در زمانی که نرخ بهره وری بازیافت و جمع آوری زباله های پلاستیکی پایین باشد، کافی است. این تمرین بازیابی پلاستیک می تواند به مواد دیگری مانند کاغذ و فلز گسترش یابد تا امکان تامین مالی پایدار مدیریت خدمات پسماند جامد شهری و کاهش آسیبهای زیست محیطی در کشورهای در حال توسعه مانند نپال را به طور کامل درک کند.

بارتولاسی و همکاران (2018) به ارزیابی عوامل موثر بر پایداری مالی مدیریت پسماند پرداختند و به بررسی پایداری مالی فعالیت‌های مدیریت پسماند می‌پردازند تا بفهمند آیا و چگونه انتخاب‌های جهت‌گیری حفاظت از محیط زیست و عوامل زمینه‌ای بر درآمدها و هزینه‌های شهرداری‌ها تأثیر می‌گذارد، که به نوبه خود بر پایداری مالی و در نتیجه بر دوام مداوم آنها تأثیر می‌گذارد. نتایج نشان می‌دهد که جمع‌آوری زباله جداگانه ممکن است بر عملکرد مالی شهرداری‌ها تأثیر مثبت بگذارد، در حالی که گسترش سرزمینی شهرداری‌ها بر سودآوری تأثیر منفی می‌گذارد. در نهایت، هیچ مدرکی دال بر رابطه بین پایداری مالی شهرداری‌ها و حضور بالقوه کارخانههای دفع زباله یا مناطق جغرافیایی که در آن فعالیت میکنند وجود ندارد. بنابراین، برای شهرداری‌ها مورد تجزیه و تحلیل، به نظر می‌رسد که گسترش تجارت با تقویت فعالیت‌های جمع‌آوری زباله جداگانه راحت‌تر از گسترش مناطق مورد استفاده باشد.

3-روش‌شناسی تحقیق

تحقیق حاضر از لحاظ جهتگیری پژوهش در گام کیفی جزو تحقیقات بنیادی و تفسیری و دارای رویکرد استقرایی است زیرا از جز به کل دادهها رسیده است. استراتژی تحقیق تحلیل محتوای کیفی است. جامعه مورد پژوهش مدیران شهرداری‌ها، متخصصان در زمینه درآمدهای پایدار، اساتید دانشگاهی که در زمینه سیاست‌گذاری درآمدهای پایدار پژوهشهایی را انجام دادهاند و مدیران نهادها و سازمان‌های مرتبط با شهرداری هستند. نظر به ماهیت اکتشافی پژوهش و ضرورت دستیابی به خبرگان و فعالان آگاه به سازوکارهای درآمدزایی پایدار در شهرداری‌های استان مازندران، از روش نمونه‌گیری گلوله‌برفی استفاده شد. این رویکرد، امکان شناسایی افراد کلیدی و دارای تجربیات ارزشمند در این حوزه را فراهم می‌آورد. فرآیند نمونه‌گیری با شناسایی و مصاحبه با مدیران ارشد شهرداری‌ها، کارشناسان اقتصادی و صاحب‌نظران حوزه مدیریت شهری آغاز شد. سپس، از مشارکت‌کنندگان اولیه درخواست شد تا سایر افراد مطلع و مؤثر در زمینه افزایش درآمدهای پایدار شهرداری‌ها را معرفی نمایند. این چرخه ارجاع تا حصول اشباع نظری و دستیابی به تنوع کافی در دیدگاه‌ها ادامه یافت. بدین ترتیب، مجموعه‌ای جامع از نظرات کارشناسی جمع‌آوری گردید که امکان تدوین چارچوب عملیاتی متناسب با شرایط استان مازندران را فراهم نمود، به همین جهت 19 خبره انتخاب شد. معیار انتخاب خبرگان عبارتند از: داشتن تحصیلات مرتبط با موضوع تحقیق، داشتن تجربه کاری بالای 5 سال در شهرداری‌ها، آگاه در حوزه درآمدهای پایدار، علاقمند به مشارکت و بيان ديدگاهها و تجربيات. تعداد 19 مصاحبه با خبرگان، پس از بررسی‌های دقیق و باهدف دستیابی به اشباع نظری تعیین شد. اشباع نظری به نقطه‌ای اطلاق می‌شود که در آن، جمع‌آوری داده‌های بیشتر منجر به ارائه اطلاعات جدید یا بینش‌های متفاوتی نمی‌شود. در این پژوهش، پس از انجام 15 مصاحبه اولیه، داده‌ها به طور مداوم مورد تحلیل قرار گرفتند. پس از مصاحبه هفدهم، مشخص شد که اطلاعات جدید به ندرت به دست می‌آید و الگوها و مضامین اصلی در حال تکرار هستند. با این حال، برای اطمینان بیشتر، دو مصاحبه دیگر نیز انجام شد تا از اشباع کامل داده‌ها اطمینان حاصل شود. در نهایت، مشخص گردید که مصاحبه‌های هجدهم و نوزدهم نیز اطلاعات جدیدی ارائه نمی‌دهند و اشباع نظری به دست آمده است. بنابراین، با توجه به هدف پژوهش و اصل کفایت داده‌ها، تعداد 19 مصاحبه برای دستیابی به نتایج معتبر و قابل اتکا کافی تشخیص داده شد. به منظور جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات برای تجزیه و تحلیل از روش مصاحبه باز بدون ساختار استفاده گردیده است. جهت تجزیه و تحلیل دادهها از روش تحلیل محتوای کیفی با کمک نرم افزار مکسکیودا استفاده شد. در اين تحقيق برای افزايش قابليت اعتبار پژوهش(تا چه حدی ساختار و معني پديده مورد نظر به نحو مناسب و مطلوبي بازنمايي مي شود)، به مشارکت کنندگان مراجعه گرديد و در مورد نتايج حاصل شده از آنان نظرخواهي شد. برای رسيدن به قابليت انتقال پژوهش)يافتههای پژوهش تا چه حد به محيطهای ديگر تعميمپذير است)، محقق به شرح مبسوط فرايند تحقيق از مرحله نمونهگيری تا تفسير اطلاعات پرداخته است. به منظور دستيابي به قابليت اطمينان) تا چه حد يافتههای پژوهشگر را ساير افراد بررسي کنندة آن تأييد ميکنند)، محقق از راهنمايي و نظارت اساتيد صاحبنظر در سرتاسر فرايند گردآوری دادهها برای تائيد تفسيرهای محقق استفاده کرده است. برای افزايش قابليت تأييدپذيری پژوهش، محقق تلاش کرد تا از طريق مرور و بازبينيهای دقيق و چندين باره دادهها، تفسيرها و يافتههای اين مطالعه، حاصل شود.

جدول 1. جدول مشخصات مصاحبه¬شوندگان

کدمصاحبه شونده	سمت مصاحبه شونده	تحصیلات	رشته	تجربه کاری
1	عضوهیات علمی دانشگاه	دکترا	مدیریت مالی	20 سال
2	عضوهیات علمی دانشگاه	دکترا	حسابداری	12سال
3	عضوهیات علمی دانشگاه	دکترا	مدیریت دولتی	6 سال
4	عضوهیات علمی دانشگاه	دکترا	مدیریت دولتی	10 سال
5	عضوهیات علمی دانشگاه	دکترا	مدیریت صنعتی	18سال
6	عضوهیات علمی دانشگاه	دکترا	مدیریت بازرگانی	16 سال
7	عضوهیات علمی دانشگاه	دکترا	مدیریت مالی	9 سال
8	شهردار	دکترا	مدیریت دولتی	10 سال
9	شهردار	دکترا	مدیریت بازرگانی	14 سال
10	شهردار	کارشناسی ارشد	معماری	12 سال
11	شهردار	دکترا	جغرافیا	16 سال
12	عضو شورای شهر	کارشناسی ارشد	مهندسی شهرسازی	10 سال
13	مدیر درآمد	کارشناسی ارشد	مدیریت دولتی- مالی	15 سال
14	عضو شورای شهر	کارشناسی ارشد	مدیریت صنعتی	11 سال
15	عضو شورای شهر	دکترا	مدیریت دولتی	8 سال
16	مدیر درآمد	کارشناسی ارشد	مدیریت بازرگانی	22 سال
17	کارشناس درآمد	کارشناسی ارشد	حسابداری	10 سال
18	کارشناس محاسبات درآمد	کارشناسی ارشد	حسابداری	12 سال
19	مدیر مالی و ذیحساب	کارشناسی ارشد	حسابداری	14 سال

4-یافته‌های پژوهش

گام اول: مشخص كردن مسئله پژوهش

در این بخش مساله تحقیق ارائه چارچوب عملیاتی برای افزایش درآمدهای پایدار شهرداری‌های استان مازندران با تأکید بر راهکارهای اجرایی است در مرحله کیفی اول به شناسایی مولفهها و شاخصهای چارچوب عملیاتی برای افزایش درآمدهای پایدار شهرداری‌های استان مازندران با تأکید بر راهکارهای اجرایی پرداخته خواهد شد.

گام دوم: تدوین سوالات

سوالات جهت مصاحبه از خبرگان مبتنی بر چارچوب عملیاتی برای افزایش درآمدهای پایدار شهرداری‌های استان مازندران با تأکید بر راهکارهای اجرایی، عبارتند از:

· برای سرمایهگذاری در مدیریت مالی درآمدهای پایدار در شهرداری‌ها چه عواملی را پیشنهاد میکنید که مبتنی بر راهکارهای اجرایی این حوزه باشد؟

· برای مدیریت پسماند در ایجاد صنایع درآمدزا برای درآمدهای پایدار چه عواملی را پیشنهاد میکنید که مبتنی بر راهکارهای اجرایی این حوزه باشد؟

· برای توسعه توریسم و گردشگری در ایجاد صنایع درآمدزا برای درآمدهای پایدار مبتنی بر راهکارهای اجرایی این حوزه چه پیشنهاد میکنید؟

· به نظر شما درآمدهای حاصل از بهای خدمات ارائه شده به شهروندان جهت درآمدهای پایدار شهرداری‌ها چه چیزی میتواند باشد؟

· به نظر شما عوارض و مالیاتها جهت درآمدهای پایدار شهرداری‌ها چه چیزی میتواند باشد؟

· برای اصلاح ساختار نظام درآمد و منابع ملی شهرداری‌ها چه عواملی را پیشنهاد میکنید که مبتنی بر راهکارهای اجرایی این حوزه باشد؟

گام سوم: مشخص کردن متغیر

متغیری که در این بخش وزن بیشتری جهت مطالعه دارد خلق درآمدهای پایدار با تاکید بر راهکارهای اجرایی است، در این بخش این کدها با رویکردی مبتنی بر راهکارهای اجرایی مورد اکتشاف قرار خواهند گرفت.

گام چهارم: نمونهگیری

ازآنجاکه ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبه باز بدون ساختار خواهد بود لذا از نمونهگیری گلوله‌برفی استفاده شد تا بهترین نمونهها از نظر خبرگان انتخاب شوند.

جدول 2. کدهای باز استخراج شده از هر مصاحبه

کد باز	کد مصاحبه شونده
اعمال تخفیف بر مالیات بر ارزش افزوده‌ رسید الکترونیکی	1-3-5-6-7-9-10-11-12-14-15
انتقال درصدی از درآمدهای نفتی به‌عنوان سهم شهرداری با تصویب مجلس	1-2-4-5-6-8-13
اختصاص درصدی از مالیات اخذ شده همان شهر به شهرداری	2-3-5-6-8-10-13-14-15
مالیات انتقالی از دولت به شهرداری	1-4-5-7-9-10-11-14-15
اخذ مالیات از املاک فاقد ساکن و اراضی	1-2-4-5-6-8-11-12-13
عوارض بر املاک و دارایی	4-5-7-8-9-10-12-15
عوارض بر نصب تابلوهای تبلیغاتی و بنرها	6-9-10-12-14-15
عوارض بر خودرو	1-3-5-6-7-9-10-11-12-14-15
عوارض بر پروانههای کسب و فروش	3-5-6-8-10-13
سهم شهرداری از عوارض وصولی متمرکز	1-2-4-5-6-8-13
عوارض گذرنامه	3-5-6-8-10-13-14-15
عوارض ثبت نام آزمایش رانندگی	8-9-10-12-14-15- 18-19
عوارض گردشگری از هتلها و متلها	4-5-7-9-10-11-14-15
عوارض نوسازی و توسعه مسکن	3-5-6-8-10-13-15- 16-19
احداث پارکینگ طبقاتی	6-9-10-13-14-15
توسعه فضاهای هنری مانند تئاترها و سالن‌های اجرای موسیقی	1-2-4-5-6-8-13- 15
احداث مجتمع تجاری	6-9-10-12-14-15
خدمات حمل و نقل	1-2-4-5-6-7-13
درآمد حاصل از پارکومترها	1-2-4-5-6-8-11-12-13
ورودیه به مراکز تفریحی و سرگرمی متعلق به شهرداری	1-3-5-6-7-9-10-11-12-14-15
احداث مراکز تفریحی	1-2-4-5-6-8-13
مدیریت و سرمایه‌گذاری بر سالن‌های ورزشی و ورزشگاه‌ها	1-2-4-5-6-8-14
ایجاد مراکز چند منظوره آموزشی، ورزشی، هنری و فرهنگی	2-3-5-6-8-10-13-14-15
دریافت بهای خدمات ایمنی و فنی ناشی از بازدید ساختمانهایی با بیش از 20 سال قدمت	2-3-5-6-8-10
شناسایی پتانسیلها و نقاط قوت هر شهر به سمت برندینگ شهری	5-9-10-12-14-15-17-18
جذب سرمایه گذار برای پروژه های گردشگری و تفریحی	3-5-6-8-10-13-15
توسعه بازارهای محلی	2-4-7-12
مدیریت و توسعه موزه‌ها	4-5-7-9-10-11-12
واگذاری غرف و دریافت اجاره بها در قالب درصد از فروش در نوار ساحلی	1-5-7-9-10-11-19
ساماندهی و دریافت عوارض از خانههای اجارهایی به گردشگران	1-2-4-5-6-8-11-12-13
ساماندهی کمپ گردشگری	5-6-8-10-13-15
نگاه درآمدی و خدماتی بر گردشگری سلامت و توریسم درمانی	3-5-6-8-10-18
مشارکت شهرداری در در بازسازی و احداث موزهها و بناهای تاریخی	3-5-6-7-9-10- 16-17
برنامهای جهت تاسیس شهربازی، باغ وحش، پارکهای آبی و باغهای گیاه شناسی	8-9-10-12-14-15
ایجاد نمایشگاه صنایع دستی و فرهنگی	1-2-4-5-6-8-17
گردشگری رویدادی	6-9-10-12-14-15
توسعه بوم گردی	7-9-10-11-12-14-15
ایجاد کلوپ های تفریحات دریایی	5-6-8-10-13-14-15
مشارکت با دفاتر گردشگری در جهت جذب گردشگر	4-5-6-8-11-12-13-16
مشارکت در ساخت هتلها و اقامتگاها	2-3-5-6-7-10-11-12
اجرای طرح تفکیک زباله های شهری	1-4-7-8-9-13-14-15
ایجاد صنایعی تبدیلی چون بازیافت کاغذ و پلاستیک و تولید کمپوست	1-2-4-5-6-8-13-17-19
مشارکت با بخش خصوصی در زمینه مدیریت پسماند	6-9-10-12-14-15
بکارگیری انرژی پاک و انرژی نو	1-3-5-6-7-9-10-11-12-14-15
اجرای طرحهای سرمایهگذاری	3-5-6-8-10-13- 16-18
مشارکت و سرمایه گذاری شهرداری در شرکتهای دانش بنیان	1-3-5-11-12-14-15
حمایت از تیم‌ها و گروه‌های استارت آپی مهندسان رشته شهر سازی و گرفتن بخشی از سهام آنها	3-5-6-8-10
ایجاد مرکز نوآوری خدمات شهری	2-3-5-6-8-10
برگزاری رویداد ایده پردازی در شهرداری	6-9-11-13-14-15
ایجاد و سرمایهگذاری در اشتغالهای پایدار با کارآفرینیهای کوچک	1-2-4-5-6-8-14
ایجاد اقتصاد سبز	3-5-6-8-10-13-15
اجاره دادن دارایی‌های تحت تملک شهرداری برای مصارف خصوصی	1-3-5-7-9-10-12-14-15
سازماندهی اسپانسر(اعطای حق امتیاز و اجاره دادن)	1-2-5-6-7-9-10
استقبال از تکنولوژی و فناوری	2-4-7-12- 15-17-19
توسعه و تجهیز زیرساخت‌های شهری	1-3-7-12- 14
واگذاری اوراق قرضه سبز	5-6-7-10-11-12
نشان دادن نقاط قوت شهرها برای جذب سرمایهگذار بیشتر	10-13-14-15- 16-18
ایجاد ضمانت سرمایه‌گذاری	3-5-6-8-10-13
تدوین راه کارهای تسهیل اخذ عوارض عمومی	1-2-4-5-6-8-13
بازتعریف مبانی و منابع عوارض	3-5-6-8-10-13-14-15
اصلاح پایه عوارض با معرفی عوارض بهره برداری به جای عوارض موجود	8-9-10-12-14-15- 18-19
سازماندهی مجدد و تلاش برای حذف بروکراسی	4-5-7-9-10-11-14-15
تشكیل یک صندوق ذخیره درآمدی شهرداری برای مواقع بحران اقتصادی	3-5-6-8-10-13-15- 16-19
شناخت داراییهای قابلیت ساز و استفاده از آن جهت ایجاد درآمدهای پایدار	6-9-10-13-14-15
ایجاد تیمی با قابلیت فراوان	1-2-4-5-6-8-13- 15
توسعه همکاری سه جانبه بین شهرداری، بانک شهر و هلدینگها	6-9-10-12-14-15
مدیریت مصرف (اصلاح الگوی مصرف)	1-2-4-5-6-7-13
ایجاد شهرداری الکترونیک جهت کم کردن هزینه ها	1-2-4-5-6-8-11-12-13
توسعه استراتژیهایی برای ایجاد کسب و کارهای پایدار	1-3-5-6-7-9-10-11-12-14-15
جلب حمایت برای تغییر در سازمان و شهر	1-2-4-5-6-8-13
کاربری مناسب زمینها و واگذاری به شهروندان	1-2-4-5-6-8-14
ارزیابی و مدیریت هزینه	2-3-5-6-8-10-13-14-15
ساخت کارخانجات تولیدی متناسب با وظایف شهرداری‌ها و فروش کالاها و مصالح تولیدی	2-3-5-6-8-10

گام پنجم: کدگذاری و مقولهبندی

در پژوهش کنونی، محقق قبل از اینکه کدگذاری دادهها را شروع کند همه مصاحبههای ضبط شده را به‌صورت دست نوشته اول روی کاغذ نوشته و یک بار هم مجددا مصاحبه را گوش کرده و با دست نوشته مقایسه کرد تا جملهایی از قلم نیافتاده باشد، سپس دست نوشتهها را در نرمافزار ورد تایپ نموده، متن مصاحبههای تایپ شده در نرم افزار Word را به نرمافزار مکسکیودا منتقل کرده و مصاحبه را کدگذاری نمود. بعد از حذف کدهای تکراری و ادغام کدهای مشابه تعداد 73 کد نهایی استخراج شد.

جدول 3. استخراج کدهای باز، محوری و مقولهها

مقوله	کد محوری	کد باز
افزایش درآمدهای اجرایی	حمایت مالی دولتی	اعمال تخفیف بر مالیات بر ارزش افزوده‌ رسید الکترونیکی
		انتقال درصدی از درآمدهای نفتی به‌عنوان سهم شهرداری با تصویب مجلس
		اختصاص درصدی از مالیات اخذ شده همان شهر به شهرداری
		مالیات انتقالی از دولت به شهرداری
		سهم شهرداری از عوارض وصولی متمرکز
	عوارض و مالیات‌های محلی	اخذ مالیات از املاک فاقد ساکن و اراضی
		عوارض بر املاک و دارایی
		عوارض بر نصب تابلوهای تبلیغاتی و بنرها
		عوارض بر خودرو
		عوارض بر پروانههای کسب و فروش
		عوارض گذرنامه
		عوارض ثبت نام آزمایش رانندگی
		عوارض گردشگری از هتلها و متلها
		عوارض نوسازی و توسعه مسکن
	دریافت بهای خدمات	احداث پارکینگ طبقاتی
		توسعه فضاهای هنری مانند تئاترها و سالن‌های اجرای موسیقی
		احداث مجتمع تجاری
		خدمات حمل و نقل
		درآمد حاصل از پارکومترها
		ورودیه به مراکز تفریحی و سرگرمی متعلق به شهرداری
		احداث مراکز تفریحی
		مدیریت و سرمایه‌گذاری بر سالن‌های ورزشی و ورزشگاه‌ها
		ایجاد مراکز چند منظوره آموزشی، ورزشی، هنری و فرهنگی
		دریافت بهای خدمات ایمنی و فنی ناشی از بازدید ساختمانهایی با بیش از 20 سال قدمت
توسعه توریسم و گردشگری	گردشگری فرهنگی	ایجاد نمایشگاه صنایع دستی و فرهنگی
		مشارکت شهرداری در بازسازی و احداث موزهها و بناهای تاریخی
		مدیریت و توسعه موزه‌ها
	بازاریابی گردشگری	مشارکت با دفاتر گردشگری در جهت جذب گردشگر
		شناسایی پتانسیلها و نقاط قوت هر شهر به سمت برندینگ شهری
		جذب سرمایهگذار برای پروژههای گردشگری و تفریحی
	توسعه زیرساخت‌های گردشگری	مشارکت در ساخت هتلها و اقامتگاها
		ایجاد کلوپهای تفریحات دریایی
		برنامهای جهت تاسیس شهربازی، باغ وحش، پارکهای آبی و باغهای گیاه شناسی
		واگذاری غرف و دریافت اجاره بها در قالب درصد از فروش در نوار ساحلی
		ساماندهی و دریافت عوارض از خانههای اجارهایی به گردشگران
		ساماندهی کمپ گردشگری
	گردشگری کارآفرین	گردشگری رویدادی
		نگاه درآمدی و خدماتی بر گردشگری سلامت و توریسم درمانی
		توسعه بوم گردی
		توسعه بازارهای محلی
ایجاد مشاغل درآمدزا	مدیریت پسماند	اجرای طرح تفکیک زبالههای شهری
		ایجاد صنایعی تبدیلی چون بازیافت کاغذ و پلاستیک و تولید کمپوست
		مشارکت با بخش خصوصی در زمینه مدیریت پسماند
		بکارگیری انرژی پاک و انرژی نو
	درآمدهای کارآفرینانه	مشارکت و سرمایهگذاری شهرداری در شرکتهای دانش بنیان
		حمایت از تیم‌ها و گروه‌های استارت آپی مهندسان رشته شهرسازی و گرفتن بخشی از سهام آنها
		ایجاد مرکز نوآوری خدمات شهری
		برگزاری رویداد ایده پردازی در شهرداری
		ایجاد و سرمایهگذاری در اشتغالهای پایدار با کارآفرینیهای کوچک
اصلاح خط‌مشی‌های درآمدی شهرداری‌ها	توسعه سرمایهگذاری	ایجاد اقتصاد سبز
		اجرای طرحهای سرمایهگذاری
		اجاره دادن دارایی‌های تحت تملک شهرداری برای مصارف خصوصی
		سازماندهی اسپانسر(اعطای حق امتیاز و اجاره دادن)
		استقبال از تکنولوژی و فناوری
		توسعه و تجهیز زیرساخت‌های شهری
		واگذاری اوراق قرضه سبز
		نشان دادن نقاط قوت شهرها برای جذب سرمایهگذار بیشتر
		ایجاد ضمانت سرمایه‌گذاری
	سیاست‌گذاری دستیابی به منابع جدید	بازتعریف مبانی و منابع عوارض
		اصلاح پایه عوارض با معرفی عوارض بهرهبرداری به جای عوارض موجود
		توسعه همکاری سه جانبه بین شهرداری، بانک شهر و هلدینگها
		سازماندهی مجدد و تلاش برای حذف بروکراسی
		تشكیل یک صندوق ذخیره درآمدی شهرداری برای مواقع بحران اقتصادی
		ارزیابی و مدیریت هزینه
	کارآمد نمودن نظام تشخیص اقتصادی	تدوین راه کارهای تسهیل اخذ عوارض عمومی
		شناخت داراییهای قابلیت ساز و استفاده از آن جهت ایجاد درآمدهای پایدار
		ایجاد تیمی با قابلیت فراوان
		مدیریت مصرف (اصلاح الگوی مصرف)
		ایجاد شهرداری الکترونیک جهت کم کردن هزینهها
		توسعه استراتژیهایی برای ایجاد کسب و کارهای پایدار
		جلب حمایت برای تغییر در سازمان و شهر
		کاربری مناسب زمینها و واگذاری به شهروندان
		ساخت کارخانجات تولیدی متناسب با وظایف شهرداری‌ها و فروش کالاها و مصالح تولیدی

گام ششم: گزارش

در این تحقیق در كدگذاري، به پديد آوردن مفاهیم و ويژگيهاي آنها پرداخته شد و سپس کوشش شد تا مشخص شود كه چگونه مفاهیم در طول بعدهاي تعيين شده تغيير ميكنند. در مقولهبندی، کدها به طور نظاممند دستهبندی شدند. در این تحقیق 12 کد محوری در 4 بعد دستهبندی شدند که در جدول شماره (3) ارائه شد. خروجی نرمافزار Maxqda در این مرحله جهت استخراج مقولهها و ابعاد مطابق شکل شماره (1) ارائه میشوند.

$C:\Users\Eniac\Desktop\فعالیتهای پژوهشی\رساله های انجام شده\دکتری\خانم کاظمی\خروجی\6.PNG$

شکل 1. خروجی نرمافزار مکس کیودا چارچوب عملیاتی برای افزایش درآمدهای پایدار شهرداری‌های استان مازندران با تأکید بر راهکارهای اجرایی

5- بحث و نتیجهگیری

این پژوهش باهدف ارائه چارچوب عملیاتی برای افزایش درآمدهای پایدار شهرداری‌های استان مازندران با تأکید بر راهکارهای اجرایی با بکارگیری تکنیک تحلیل محتوای کیفی انجام شد. یافتههای پژوهش که حاکی از تجزیه و تحلیل مصاحبههای خبرگان این حوزه است، نشان میدهد که منابع مالی تعریف شده شهرداری‌ها انواع مالیات و عوارض و درآمد حاصل از دریافت بهای خدمات ارائه شده به شهروندان است. بیشترین منبع درآمدی شهرداریهای شهرهای ایران ناشي از بخش زمین و ساختمان )فروش تراکم( است و کمک‌های دولتي درصد خیلي کمي را تشکیل ميدهد. در کشور ما شیوههای تامین منابع درآمدی شهرداری‌ها روشهای کسب درآمد شامل فروش مستقیم خدمت، اخذ مالیات محلي، کمک‌های دولتي، وام و استقراض باید از منظر معیارهای بهینگي و سپس عدالت مورد ارزیابي دقیق قرار گرفته تا کفایت آن منبع تامین مالیاتي مشخص شود. افزایش درآمدهای اجرایی به کمک اعمال تخفیف بر مالیات بر ارزش افزوده‌ رسید الکترونیکی، انتقال درصدی از درآمدهای نفتی به‌عنوان سهم شهرداری با تصویب مجلس، اختصاص درصدی از مالیات اخذ شده همان شهر به شهرداری، مالیات انتقالی از دولت به شهرداری، سهم شهرداری از عوارض وصولی متمرکز، اخذ مالیات از املاک فاقد ساکن و اراضی، عوارض بر املاک و دارایی، عوارض بر نصب تابلوهای تبلیغاتی و بنرها، عوارض بر خودرو، عوارض بر پروانههای کسب و فروش، عوارض گذرنامه، عوارض ثبت نام آزمایش رانندگی، عوارض گردشگری از هتلها و متلها، عوارض نوسازی و توسعه مسکن، احداث پارکینگ طبقاتی، توسعه فضاهای هنری مانند تئاترها و سالن‌های اجرای موسیقی، احداث مجتمع تجاری، خدمات حمل و نقل، درآمد حاصل از پارکومترها، ورودیه به مراکز تفریحی و سرگرمی متعلق به شهرداری، احداث مراکز تفریحی، مدیریت و سرمایه‌گذاری بر سالن‌های ورزشی و ورزشگاه‌ها، ایجاد مراکز چند منظوره آموزشی، ورزشی، هنری و فرهنگی و دریافت بهای خدمات ایمنی و فنی ناشی از بازدید ساختمانهایی با بیش از 20 سال قدمت ميتواند منبع درآمدی مناسبي برای شهرداری‌ها باشد و شهرداری‌های ایران ميتوانند با استفاده از تجارب سایر کشورها در جهت چگونگي وصول این منبع درآمدی در جهت تامین منابع جدید درآمدی استفاده کنند.

اصلاح خط‌مشی‌های درآمدی شهرداری‌ها شامل توسعه سرمایهگذاری، سیاست‌گذاری دستیابی به منابع جدید و کارآمد نمودن نظام تشخیص اقتصادی شهرداری‌ها است. مناسبترین منبع درآمدی در حوزه اقتصاد شهری را ميتوان اصلاح ساختار نظام درآمد و منایع مالی شهرداری‌ها دانست که زیربنای رشد اقتصادی را برای همه شهرداری‌ها فراهم ميسازد و عواملي چون ایجاد اقتصاد سبز، اجرای طرحهای سرمایهگذاری، اجاره دادن دارایی‌های تحت تملک شهرداری برای مصارف خصوصی، سازماندهی اسپانسر (اعطای حق امتیاز و اجاره دادن)، استقبال از تکنولوژی و فناوری، توسعه و تجهیز زیرساخت‌های شهری، واگذاری اوراق قرضه سبز، نشان دادن نقاط قوت شهرها برای جذب سرمایهگذار بیشتر، ایجاد ضمانت سرمایه‌گذاری، بازتعریف مبانی و منابع عوارض، اصلاح پایه عوارض با معرفی عوارض بهره برداری به جای عوارض موجود، توسعه همکاری سه جانبه بین شهرداری، بانک شهر و هلدینگها، سازماندهی مجدد و تلاش برای حذف بروکراسی، تشكیل یک صندوق ذخیره درآمدی شهرداری برای مواقع بحران اقتصادی، ارزیابی و مدیریت هزینه، تدوین راه کارهای تسهیل اخذ عوارض عمومی، شناخت داراییهای قابلیت ساز و استفاده از آن جهت ایجاد درآمدهای پایدار، ایجاد تیمی با قابلیت فراوان، مدیریت مصرف (اصلاح الگوی مصرف)، ایجاد شهرداری الکترونیک جهت کم کردن هزینهها، توسعه استراتژیهایی برای ایجاد کسب و کارهای پایدار، جلب حمایت برای تغییر در سازمان و شهر، کاربری مناسب زمینها و واگذاری به شهروندان، ساخت کارخانجات تولیدی متناسب با وظایف شهرداری‌ها و فروش کالاها و مصالح تولیدی ميتواند سبب کارآمدی این نظام گردد.

شهرداری‌ها خود را محدود به مجموعه حداقلی از روشهای کسب درآمد کرده و سعی میکنند با تنوع بخشی به آن راهکارها درآمد داشته باشند، ایجاد صنایع درآمدزا باعث میشود تا شهرها که به واسطه جایگاهی که در مقیاس منطقهای و درونی و در مقیاس ملی دارند به یک وضعیت نسبی پایداری نزدیک شوند و شرایط متفاوتی را داشته باشند که این وضعیت در سطح ملی نیز باید در نظر گرفته شود. تحقق مدیریت پسماند و درآمدهای کارآفرینانه با رفتن به سمت مجموعهای از ظرفیتهای بالقوه و بالفعلی است که هر شهرداری دارد و میتواند به وسیله این ظرفیتها ادامه حیات بدهد، در این صورت میتوان انتظار داشت که منبع درآمد پایداری برای شهر محقق شود. ممکن است شهری از نظر وجود دانشگاههای فناور و ارتباط آنها با صنایع دارای پتانسیل خاصی باشد که باید به منظور کسب درآمد روی آن با نگاه درآمدی و خدماتی بر اجرای طرح تفکیک زبالههای شهری، ایجاد صنایعی تبدیلی چون بازیافت کاغذ و پلاستیک و تولید کمپوست، مشارکت با بخش خصوصی در زمینه مدیریت پسماند، بکارگیری انرژی پاک و انرژی نو، مشارکت و سرمایه گذاری شهرداری در شرکتهای دانش بنیان، حمایت از تیم‌ها و گروه‌های استارت آپی مهندسان رشته شهر سازی و گرفتن بخشی از سهام آنها، ایجاد مرکز نوآوری خدمات شهری، برگزاری رویداد ایده پردازی در شهرداری، ایجاد و سرمایهگذاری در اشتغالهای پایدار با کارآفرینیهای کوچک سرمایه گذاری کرد.

یکی از پایدارترین منابع درآمدی برای شهرداریها، سرمایهگذاری روی گردشگری شهری است، گردشگری شهری علاوه بر تامین اهداف اجتماعی منابع مناسبی را در ارتقای مالی شهرداریها ایجاد خواهد کرد، با توجه به اینکه یکی از محورهای گردشگری بافتهای تاریخی و قدیمی شهر هستند این نوع گردشگری میتواند با جذب گردشگر هزینه نوسازی و احیای بافتهای تاریخی را با ایجاد فعالیتهای تجاری در محور توریستی و یا تغییر کاربریهای بافتهای کناری بناهای باارزش تامین نماید. توسعه گردشگری شهری نیازمند ایجاد نمایشگاه صنایع دستی و فرهنگی، مشارکت شهرداری در بازسازی و احداث موزهها و بناهای تاریخی، مدیریت و توسعه موزه‌ها، مشارکت با دفاتر گردشگری در جهت جذب گردشگر، شناسایی پتانسیلها و نقاط قوت هر شهر به سمت برندینگ شهری، جذب سرمایهگذار برای پروژههای گردشگری و تفریحی، مشارکت در ساخت هتلها و اقامتگاهها، ایجاد کلوپهای تفریحات دریایی، برنامهای جهت تاسیس شهربازی، باغ وحش، پارکهای آبی و باغهای گیاه شناسی، واگذاری غرف و دریافت اجاره بها در قالب درصد از فروش در نوار ساحلی، ساماندهی و دریافت عوارض از خانههای اجارهایی به گردشگران، ساماندهی کمپ گردشگری، گردشگری رویدادی، نگاه درآمدی و خدماتی بر گردشگری سلامت و توریسم درمانی، توسعه بوم گردی و توسعه بازارهای محلی در این حوزه است.

یافته‌های این پژوهش در خصوص اهمیت توسعه گردشگری به‌عنوان منبع درآمد پایدار، با نتایج پژوهش‌های خراسانی‌پور (1403) و حاجیلو و همکاران (1398) همسو است. هر سه پژوهش بر نقش توسعه مکان‌های توریستی و گردشگری در افزایش درآمدهای شهرداری‌ها تأکید دارند. تأکید پژوهش حاضر بر افزایش درآمدهای اجرایی، با نتایج پژوهش برسم و همکاران (1398) همخوانی دارد. برسم و همکاران (1398) نیز دریافتند که دریافت بهای خدمات ارائه شده به شهروندان، از جمله پایدارترین منابع مالی شهرداری‌ها است. یافته‌های تحقیق حاضر با نتایج لیندو و همکاران (2025) و ساریف و همکاران (2024) همسو بوده و بر اهمیت سیاست‌گذاری صحیح، مشارکت جمعی، نوآوری مدیریتی و بهره‌برداری از ظرفیت‌های بومی در راستای درآمدزایی پایدار تاکید دارند. همسو با پژوهش بهارادواج و همکاران (2020) و بارتولاسی و همکاران (2018)، تحقیق حاضر به طور غیر مستقیم از طریق ایجاد مشاغل درآمدزا با بازیافت و مدیریت پسماند، بر اهمیت این حوزه در ایجاد درآمد پایدار شهری تاکید دارد. در حالی که پژوهش‌های فرهادی و همکاران (1403) و مغانی‌رحیمی و ابراهیمی (1403) بر اهمیت عوارض (به ویژه عوارض نوسازی) به‌عنوان یکی از منابع اصلی درآمد شهرداری‌ها تأکید دارند، نتایج پژوهش حاضر به طور مستقیم به این موضوع اشاره نمی‌کند. این واگرایی می‌تواند ناشی از تفاوت در بافت اقتصادی و اجتماعی شهرها و استان‌های مورد بررسی باشد. پژوهش حسن‌زاده و بهرامی (1400) نشان می‌دهد که شهرداری سقز به شدت به درآمدهای ناشی از ساخت‌وساز وابسته است. در حالی که یافته‌های پژوهش حاضر بر تنوع‌بخشی به منابع درآمدی و کاهش وابستگی به درآمدهای ناپایدار تأکید دارد. یافتههای تحقیق مغایر با نتایج برسم و همکاران (1398) است، که در آن کمک‌های بلاعوض دولت از جمله منابع درآمدی شهرداری است. در تحقیق حاضر، تاکید بر خوداتکایی و ایجاد درآمدهای مستقل است. نتایج پژوهش حاضر با تأکید بر توسعه گردشگری، افزایش درآمدهای اجرایی، ایجاد مشاغل درآمدزا و اصلاح خط‌مشی‌های درآمدی، رویکردی نوآورانه و جامع برای افزایش درآمدهای پایدار شهرداری‌های استان مازندران ارائه می‌دهد. این نتایج، ضمن همسویی با برخی از یافته‌های پژوهش‌های پیشین، در برخی موارد نیز واگرا بوده و نشان‌دهنده ضرورت توجه به ویژگی‌های خاص هر منطقه در طراحی راهکارهای درآمدزایی پایدار است.

با توجه به نتایج تحقیق حاضر و در راستای افزایش درآمدهای پایدار شهرداری‌های استان مازندران، پنج پیشنهاد کاربردی و اجرایی به شرح زیر ارائه می‌گردد: 1) توسعه و تنوع‌بخشی به بسته‌های گردشگری با تأکید بر جاذبه‌های بومی و منطقه‌ای، به منظور جذب گردشگران بیشتر و افزایش درآمدهای ناشی از گردشگری؛ 2) تسهیل فرآیندهای کسب‌وکار و ارائه مشوق‌های مالی و غیرمالی به منظور ایجاد و توسعه مشاغل درآمدزا در سطح شهرها؛ 3) اصلاح و بازنگری در تعرفه‌ها و نظام عوارض به گونه‌ای که ضمن رعایت عدالت اجتماعی، درآمدهای شهرداری‌ها را به طور مستمر و پایدار افزایش دهد؛ 4) ایجاد و تقویت واحدهای درآمدی در شهرداری‌ها باهدف شناسایی فرصت‌های جدید درآمدزایی و ارائه خدمات با کیفیت به شهروندان؛ و 5) تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی و توانمندسازی برای کارکنان شهرداری‌ها در زمینه مدیریت مالی، بازاریابی و ارائه خدمات به منظور افزایش کارایی و اثربخشی فعالیت‌های شهرداری.

همچنین برای پژوهشهای آتی، پیشنهاد میشود که با استفاده از تکنیکهای تصمیمگیری چند معیاره، مؤلفه‌های معرفی شده در این پژوهش، رتبهبندی و وزندهی شوند تا اولویت آنها در برنامهریزی مشخص شود.

فهرست منابع

Aghazadeh, M. & Estelaji, A. & Mirehei, M. & Tavaklan, A. (1400). Designing a sustainable income model for Qom Municipality based on tourism (a model based on grounded data theory), Quarterly Journal of Urban Economics and Management, 9 (36), 180-161. (In Persian)

Barsem, L. & Moghani, B. & Khabazi, M. (2019). Evaluation of financial resources of municipalities and feasibility of providing sustainable urban incomes: a case study of Jiroft city, Geography and Human Relations, 2(3), 181-203. (In Persian)

Bartolacci, F. & Paolini, A. & Quaranta, A.G. & Soverchia, M. (2018). Assessing factors that influence waste management financial sustainability, Waste management, 79, 571-579.

Bharadwaj, B. & Rai, R.K. & Nepal, M. (2020). Sustainable financing for municipal solid waste management in Nepal, Plos one, 15(8), e0231933.

Chohori, M. & Noohadi, R. (2018). Ways to provide sustainable income for municipalities in Iran, Geography and Human Relations, 1(3), 325-334. (In Persian)

Choldin, H.M. (1978). Urban density and pathology. Annual Review of Sociology,91-13.https://doi.org/10.1146/annurev.so.04.080178.000515

Conger, B. & Dahlby, B. & McMillan, M. (2016). Municipal Revenue Generation and Development in the Calgary and Edmonton Metropolitan Regions, SPP Research Papers, 9(39).

Danesh-Jafari, D. & Babajani, J. & Karimi-Esbouei, S. (2014). Evaluation of the Sustainability of Tehran Municipality's Financial and Revenue Resources, Quarterly Journal of Urban Economics and Management, 2 (7), 34-15. (In Persian)

Farhadi, F. & Fathi, M. & Rahimi, S.D. (2024). Identifying and ranking strategies for achieving sustainable urban incomes, Sustainable Urban Development, 15, 41-56. (In Persian)

Feizi-Totkaleh, Z. & Doostdar, A. & Samsam-Bozorgy, R. (2021). Investigating the sources of income of municipalities in order to provide a solution for increasing sustainable income, Specialized Scientific Quarterly Journal of New Research Approaches in Management and Accounting, 5(18), 135-146. (In Persian)

Ghadami, M. & Seyed-Rezaei, M.Y. & Azadi-Qatar, S. (2013). An analysis of the legal foundations of municipalities' revenue sources with emphasis on fees, Studies on Urban Structure and Function, 1(4), 27-52. (In Persian)

Hajilo, M. & Mirehei, M. & Pilehvar, M. (2019). An analysis of the status of income sources of city officials with emphasis on sustainable income (case study: Qom city), Human Settlement Planning Studies, 14(3), 677-695. (In Persian)

Hassanzadeh, E. & Bahrami, B. (2021). Investigating the status of income generation mix with achieving sustainable income in the municipality of Saqqez, Specialized scientific quarterly journal of new research approaches in management and accounting, 5(16), 172-196. (In Persian)

Heidarzadeh, E. & Behzadfar, M. (2019). The Impact of Population Density on Urban Quality of Life Indicators, Case Study: District 3 of Tehran. Research and urban planning 10(37), 1-12. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22285229.1398.10.37.1.5 (In Persian)

Hendriks, C.J. (2018). Municipal financing for sustainable development: A case of South Africa, Local Economy, 33(7), 757-774.

Kazemi-Laksar, H. & Khavari-Nasir-Mahalleh, A. & Samsam-Bozorgiri, R. (2021). Investigating the sustainability of financial resources in municipalities, Specialized Quarterly Journal of New Research Approaches in Management and Accounting, 5(18), 199-208. (In Persian)

Khorasanipour, E. (2024). Analysis and study of financial resources management in municipalities with a sustainable income approach, Modern Research Approaches in Management and Accounting, 5(48), 337-345. (In Persian)

Lindo, J.M. & Regmi, K. & Swensen, I.D. (2025). Stable income, stable family. Review of Economics and Statistics, 107(3), 653-667.

Moghani-Rahimi, B. & Ebrahimi-Zarandi, M. (2024). Feasibility of providing sustainable urban incomes, a case study of Zarand city. Journal of Urban Social Geography, 11(1), 271-287. doi: 10.22103/jusg.2024.2129. (In Persian)

Puron-Cid, G. & Gil-Garcia, J.R. (2022). Are Smart Cities Too Expensive in the Long Term? Analyzing the Effects of ICT Infrastructure on Municipal Financial Sustainability, Sustainability, 14(10), 6055.

Rasouli, A. (2022). Providing solutions for securing sustainable urban income sources; Case study: Mahabad Municipality, Specialized Scientific Quarterly Journal of Urban Design Studies and Urban Research, 4(48), 41-60. (In Persian)

Sarif, S. & Ali, N.A. & Kamri, N.A. (2024). Zakat for generating sustainable income: an emerging mechanism of productive distribution. Cogent Business & Management, 11(1), 2312598.

Sohrabi, R. & Safari, A. (2019). Identifying and ranking the most important methods of securing sustainable income for municipalities using MCDM techniques (case study: Hamedan Municipality), Urban Economics, 4(2), 91-110. (In Persian)

Trenovski, B. & Merdzan, G. & Peovski, F. (2022). Municipal Revenue Determinants in the South-Eastern European Economy: Evidence from North Macedonia, Studia Regionalne i Lokalne, (1 (87)), 22-36.

Wällstedt, N. & Grossi, G. & Almqvist, R. (2014). Organizational solutions for financial sustainability: A comparative case study from the Swedish municipalities, Journal of Public Budgeting, Accounting & Financial Management, 26(1), 181.

Providing an Operational Framework for Increasing Sustainable Revenues of Mazandaran Province Municipalities with Emphasis on Executive Solutions

Shabnam Kazemi¹⁷, Hasanali Aghajani ¹⁸ , Seied Ahmad Jafari Kolarijani¹⁹, Einollah Deiri²⁰, Mohammad Hasan Shakki²¹

Abstract:

One of the concerns of urban managers in Iran, and around the world, is securing sustainable revenue sources for municipalities. One of the reasons for the failure to achieve sustainable municipal revenue is a lack of proper understanding in securing revenue sources. This research was conducted with the aim of providing an operational framework for increasing the sustainable revenues of Mazandaran Province municipalities, with an emphasis on executive solutions. The statistical population consists of municipal managers, experts in the field of sustainable revenues, university professors who have conducted research in the field of sustainable revenue policymaking, and managers of institutions and organizations related to the municipality. The method of selecting the statistical sample was the snowball sampling method, for which 19 experts were selected. Data were collected through open-ended interviews and analyzed using qualitative content analysis techniques. After open coding, axial coding, and categorization, four dimensions were identified and introduced: Increased Executive Revenues with components of government financial support, local taxes and levies, and service fee collection; Tourism and Tourism Development with components of cultural tourism, tourism marketing, tourism infrastructure development, and entrepreneurial tourism; Creation of Income-Generating Jobs with components of waste management and entrepreneurial income; Reform of Municipal Revenue Policies with components of investment development, policymaking to achieve new and efficient resources, and streamlining the economic assessment system.

Keywords: Sustainable revenues; Municipalities; Policymaking; Municipal revenue system.

[1] دانشجوی دکتری مدیریت دولتی،گروه مدیریت دولتی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران. sh.kazemi62@gmail.com

[2] نویسنده مسئول، استاد گروه مدیریت، دانشکده علوم اقتصادی و اداری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران. aghajani@umz.ac.ir

[3] استادیار گروه مدیریت دولتی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر ، ایران. Kjas_51@yahoo.com

[4] استادیار گروه ریاضیات و آمار، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر ، ایران Deiri53@gmail.com

[5] استادیار گروه مدیریت دولتی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران Mh_shakki@yahoo.com

[6] Puron-Cid & Gil-Garcia

[7] Bartolacci

[8] Trenovski

[9] Hendriks

[10] Conger

[11] Wällstedt

[12] Lindo

[13] Bharadwaj

[14] Trenovski

[15] Sarif

[16] Bharadwaj

[17] PhD Student, Department of Public Administration , Qa.C. , Islamic Azad University, Qaemshahr, Iran. Sh.kazemi62@gmail.com

[18] Professor, Management Department, University of Mazandaran, Babolsar, Iran. aghajani@umz.ac.ir

[19] Assisstant Professor, Department of Public Administration, Qa.C. , Islamic Azad University, Qaemshahr, Iran. Kjas_51@yahoo.com

[20] Assisstant Professor, Mathematics and Statistics, Qa.C. , Islamic Azad University, Qaemshahr, Iran. Deiri53@gmail.com

[21] Assisstant Professor, Department of Public Administration, Qa.C. , Islamic Azad University, Qaemshahr, Iran., Mh_shakki@yahoo.com

Presenting and validating the model of education and training staff empowerment with the performance improvement approach
Print Date : 2025-01-26
The meta-synthesis of organizational innovative culture based on transformational leadership style in educational organizations
Print Date : 2025-05-31
Presenting a Model for Developing Educational Justice Based on the Fundamental Transformation Document of Education
Print Date : 2025-07-19

Share To

Article Url

Presenting the operational policy framework for creating sustainable revenues in the municipalities of Mazandaran province