هنجار گریزی یکی از نظریه‌های ادبی و تأثیرگذارترین روش‌ها در برجسته‌سازی ادبی می‌باشد که در عرصه شعر بازخورد زیادی دارد. نظریه فرمالیست‌ها بر این باور است که انسان همواره با دو نوع زبان در ارتباط است. اولی زبان عادی که انتقال‌دهنده پیام‌های روزمره است و زبان ادبی که در قلمرو هنر و ادبیات استعمال می‌شود و ظرافت خاص خود را دارد. آشنایی‌زدایی همواره لذت‌های ادبی را برای مخاطب برقرار می‌سازد و قدرت حواس آدمی را بهبود می‌بخشد. پژوهش حاضر در نظر دارد با شیوه‌ای توصیفی - تحلیلی و تکیه بر اشعار ژاله اصفهانی و غادة السّمّان به مقوله هنجار گریزی معنایی و گونه‌های مختلف آن بپردازد و به این سؤال پاسخ دهد که هنجار گریزی معنایی چیست و حوزه‌های بسترساز این هنجار در اشعار ژاله اصفهانی و غادة السّمّان علیرغم وجوه اشتراک و افتراق چگونه به کار رفته است؟ یافته‌های پژوهش از راه جستجوی کتابخانه‌ای نشان می‌دهد که ژاله اصفهانی و غادة السّمّان هر دو از صور خیال و آرایه‌های معنوی بهره‌مند گردیده‌اند. Manuscript profile

در هر دورانی، بزرگان و روشنفکران زمان در صدد یافتن راه ‌حلی تازه برای مسائل و پیچیدگی‌های دنیای خود بوده‌اند تا از تنگناهای موجود زمان رهایی یابند و شعر یکی از ابزارهای مهم در خدمت این اندیشه است. واقع‌گرایی و حقیقت‌نمایی دو عنصر مهم شعر شاعران دوران معاصر می‌باشد و مستندسازی به شکل عام، ضبط، تفسیر و روایت تجارب شخصی فرد و تبدیل و ارجاع آن به جنبه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی بر بستری از زبان می‌باشد که سرشار از ابتکار و تجربه بوده است. رئالیسم مکتبی ادبی است که در فاصله سال‌های 1880-1850 در اروپا و آمریکا رواج یافت. مهم‌ترین ویژگی آثار رئالیستی آن است که انسان را به عنوان موجودی اجتماعی مطرح می‌کند و ریشه همه رفتارهای نیک و بد او را در اجتماع جست‌وجو می‌کند. مکتب رئالیسم از جمله مکتب‌هایی است که مانند آینه مشکلات فرد و جامعه را به تصویر می‌کشد و نویسنده نظرات شخصی خود را در آن دخیل نمی‌کند. اغلب شاعران معاصر هم به عنوان نویسنده رئالیسم به خوبی توانسته‌اند فقر و مشکلات مردم و مبارزه آنان را برای ادامه زندگی در شعر بیان کنند و به تصویر بکشد. Manuscript profile

در این مقاله بر آن بوده ایم که عناصر رئالیسم جادویی را در آثار غلامحسین ساعدی و گابریل گارسیا مارکز بررسی نموده و شیوه بکارگیری این عناصر را در آثار این دو نویسنده به صورت تطبیقی بررسی نماییم. ساعدی یکی از مشاهیر ادبیات معاصر ایران در زمینع داستان نویسی می‌باشد. گابریل گارسیا مارکز نیز شخصی است که اسم او با رئالیسم جادویی گره خورده است و پیشگام این نوع ادبی محسوب می‌شود. این دو نویسنده در بکارگیری عناصر این سبک آثار مشابهی از خود به جا گذاشته‌اند، هر دو را می‌توان در نوشته‌هایشان کابوس‌زده، تلخ و مرگ‌اندیش یافت، به همان اندازه هم می‌توان آن دو را طنزاندیش و پوچ‌گرا دید. Manuscript profile

عارفان در خلوت و انزوای خود از رهگذر شهود و اشراق که ابزار معرفتی آنان است، به فضاهایی گام می‌نهند که عقل از ادراک آن عاجز و زبان از توصیف آن ناتوان است. فضاهایی که خاستگاه تجلّیات غیبی و مرموز آنان است. این فضاها به دستیاری وهم و خیال یا آمیزه‌هایی از هر دو ایجاد می‌گردد. دشواری فهم این فضاها از آنجا برمی‌خیزد که عموماً خیال و وهم دو نام برای یک حال ذهنی تصوّر می‌شود درحالی که خیال به دلیل ابتنایش بر محسوسات، با وهم فرق دارد. اگر چه این هر دو در ساختن عالم رؤیا دخیل‌اند. به سخن دیگر رؤیا محصول تقابل و تعامل دو نیروی واهمه و تخیّل است که خود با جهان واقع رؤیاروی می‌گردد. هدف از این پژوهش بازنمود احوال عارف، در لحظه‌های شهودی ورود او به این فضاها و نحوة تأثیرپذیری‌اش از این احوال روحانی است. دستاورد عمدة این پژوهش درک این نکته است که انزوا و در خود فرورفتن عارف گاه زمینه‌ساز رؤیاهای عارفانه و کشاندن عارف به وادی تجربه‌های ژرف، متفاوت و در عین حال توصیف‌ناپذیر است. پژوهش حاضر داده‌های خود را از طریق روش کتابخانه‌ای به دست آورده و آن‌ها را با بهره‌گیری از روش توصیفی تحلیل کرده است. Manuscript profile

در ایجاد تناسب بین فضای عرفان و هنر همان گونه که سالک در مقام شهود، به دیده های خویش مؤمن است؛ هنرمند نیز در خلق اثر بدیع با چنین حالتی روبرو خواهد بود و این توفیق نیز مستلزم نیل به یک حقیقت ثابت و یک محبوب است که در ابداع اثر هنری، حقیقت به ظهور رسیده در این مجال، به صورت تابلو نقاشی جلوه گر شده است. تحقیق در مفهوم عرفانی سماع و صورت شناسی آن در عناصر زیبایی رنگ و نقاشی، زمانی گویاتر می گردد که به سیر تلفیقی آن با نقاشی مدرن پرداخت و این مجال، که به روش توصیفی – تحلیلی نگاشته شده است؛ زیبایی شناسی را تا جایی پیش می برد که می توان یک محور کاربردی تری را ارائه داد. این پژوهش، با ایده پردازی آمیخته با تخیل نویسنده و با راهنمایی رسام جهت نقش پردازی افکار و ایده های نوین وی، برای نخستین بار همراه با تصاویری که مخلوق ذهن خلاق نویسنده است به نمایش گذاشته شده. هدف غایی این جستار مدعی است که نقاش هنرمند بتواند با تلفیق یکی از سنت های سلوک (سماع) که آن را از نگارگران سَلَف اخذ کرده است؛ با استناد به ظواهر طبیعت به صورت نمادین و با خلط رنگ های مذهبی، همراه با نگرشی عرفانی به اصل و مبدأ، آن را به تصویر بکشد. Manuscript profile

شاعران دفاع مقدس، تمام توان را در به تصویر کشیدن رویدادها و حوادث جبهه‌های جنگ به کار گرفتند. جنبۀ شهادت‌طلبی، آزادی‌خواهی، بی‌توجهی به ارزش‌های دنیوی و همچنین گذشتن از مال و جان برای حفظ ارزش‌های دینی و معنوی، مهم‌ترین دلایلی بود که باعث شد شعر دفاع مقدس با سرچشمه‌های هویت ملی و معنوی ارتباط برقرار کند و زمینه‌ای برای بازآفرینی این نوع نگرش ها، همسو با ارزش‌های انقلاب اسلامی بشود. این ویژگی به‌گونه‌ای است که در شعر شاعران دفاع مقدس بسیاری از تجربه‌های عرفانی که در شعر شاعران عارف به کار رفته، بازآفرینی شود. این ویژگی در شعر شاعرانی چون قیصر امین پور، سلمان هراتی و زکریا اخلاقی قابل مشاهده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی کوشش در راستای کشف و بررسی جنبه های عرفانی مورد توجه شاعران در شعر روایی دفاع مقدس است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شعر دفاع مقدس در زمینه‌های مختلفی همچون مضامین عرفانی ورود و حضور داشته و همچنین مشخص شد شاعر دفاع مقدس از عناصر و مضامین متداول در شعر عرفانی فارسی و دیگر پیوند بین مضامین عرفانی با درون‌مایه‌های دینی در شعرهای خود استفاده کرده است که از ویژگی‌های انقلاب اسلامی و حماسه هشت سال دفاع مقدس است Manuscript profile

هدف از پژوهش حاضر، بررسی خشونت علیه زنان در آثار داستانی فریبا وفی است. در این پژوهش خشونت علیه زنان و پیرو آن آسیب‌هایی که زنان را درگیر خود می‌کند به روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده است. فریبا وفی نویسنده‌ای رئالیست است که مهم ترین دغدغه‌اش مشکلات زنان است و داستان را بستری برای بیان مصائب زنان جامعه در نظر گرفته است. وی در داستان‌هایش از نگاه شخصیت‌های زن به جزئیات زندگی زنان و انواع خشونت اشاره کرده است. در این مقاله، با بررسی آثار این نویسنده، نشان داده شد که زنان و دختران در اکثر داستان‌های فریبا وفی خشونت را تجربه کرده اند. نتایج حاکی از آن است که زنان داستان های او شخصیتی ایستا و راکد دارند و اغلب قربانی مردسالاری و خواسته‌های جامعه مردانه می‌شوند و در مقابل خشونت‌ها منفعل هستند. بعضی از این زن ها منزوی‌شده و سکوت اختیار کرده اند و دچار بحران‌های روحی و روانی شده و بعضی دیگر دچار آسیب‌های اجتماعی شده اند. Manuscript profile

کشف و شهود یکی از اصول مکتب رمانتیسم است که براساس آن هنرمند رمانتیک در عوالم درونی خود، سفر می کند، آنچه می بیند را بازگو می کند. سیر درونی در عرفان نیز در کشف و شهود آمده است و یکی از مؤلفه های عرفانی است که می توان آن را با مکتب رمانتیسم مقایسه کرد. در این مقاله شعر سهراب سپهری در ارتباط با شاخصه رمانتیکی کشف و شهود عرفانی وی بررسی شده است. سپهری برجسته ترین شاعر عارف مسلک معاصر است که در صدد ایجاد یک جامعه آرمانی با روحیه ای رمانتیک وار به کشف و شهود پرداخته است. بررسی اشعارش نشان می دهد، سپهری در توصیفاتش از اصول رمانتیسم بهره برده و اندیشه عارفانه او با افکار رمانتیکش آمیخته شده است، وی با تخیل رمانتیکی با تأکید بر منِ شاعرانه متکی بر رمانتیسم فردی به دنبال کشف و شهودی عرفانی است؛ در این مکاشفه با دیدگاهی متفاوت از دیگر شاعران، نگاهی مثبت و عاشقانه به تمام جهان دارد و تلاش می کند انسان گرفتار جهان مادی را به آرمانشهر ببرد، در تشابه وی با مکتب رمانتیسم توجه به طبیعت گرایی، عشق، تنهایی، نفی عقل، سفر و آرمانشهر شاخص ترین مؤلفه های رمانتیکی در توصیف های شهودی وی است اما در مقایسه با این مکتب، وی نگرش منفی رمانتیک ها را ندارد. از شاخصه های منفی رمانتیک ها مانند بیان درد و اندوه، توصیف صحنه های دلخراش، نگاه بدبینانه به جهان، در شعر او نشانی نیست. Manuscript profile

مکانیسم‌های دفاعی، واکنش‌های روان آدمی در برابر تنش‌هایی است که روح و روان او را تحت تأثیر قرار می‌دهند و او را تا مرز از هم پاشیدگی پیش می‌برند. از نگاه فروید، مکانیسم‌های دفاعی، به طور ناخودآگاه، منجر به بروز تمایلات و رفتارهایی می‌شوند که فرد را در برابر تنیدگی‌ها محافظت می‌کنند. مکانیسم "گریز" از زمرة سازوکارهایی‌ست که به هنگام فشار روحی فراوان، در رفتار فرد بروز می‌کند و او را از صحنه‌های آزاردهنده دور می‌کند. افراد برای فراموشی اضطراب، خشم و ناکامی، به شیوة ناخودآگاه از مشکل پیش آمده می‌‌گریزند و در این گریز، تا حدودی آرامش و تعادل از دست دادة خود را باز می‌یابند. هر چند در این گریز، می‌توان انتظار پیامدهای منفی را نیز داشت اما روان آدمی، گاه ناگزیر، از این انتخاب است. تأمل در آثار داستانی غزاله علیزاده نشان می‌دهد که او نسبت به رفتارها و واکنش‌های افراد در مواجهه با مشکلات، توجه خاصی دارد و مکانیسم‌های دفاعی را در بروز برخی از رفتارهای قهرمانان آثارش دخیل می‌داند. این نوشتار با بررسی رفتارهایی از جنس "گریز" با تکیه بر دانش روان‌شناسی، به تحلیل این رفتارها پرداخته و به ریشه‌یابی "گریز"هایی اقدام کرده که به گونه‌ایی، واکنش به اضطرابی بوده‌اند که بر روان شخصیت‌ها در طول زندگی وارد شده‌اند. نتایج حاصل از این بررسی نشان می‌دهد که بیش‌تر زنان آثار غزاله علیزاده و گاه برخی از مردان، در مواجهه با ناکامی‌ها و اضطراب‌ها، به دنبال پناهگاهی هستند که تلخی اضطراب را به فراموشی سپارند. Manuscript profile

نماد از منظر علوم بلاغی، کلمه، عبارت و یـا جملـه ای اسـت که عـلاوه بـر معنای ظاهری، طیف معنایی گسترده‌ای را به خواننده القا می‌کند. بیان اندیشه‌های پیچیدۀ عرفانی و انعکاس غیرمستقیم اندیشه‌های سیاسـی و اجتمـاعی در قالـب نمادین، سبب ظهور ویژۀ نمـاد در گسـترۀ شـعر فارسـی شـده اسـت. در ادبیّات معاصر، علاوه بر عوامل مذکور، بروز مکاتبی که گـرایش خـاص بـه ابهـام دارنـد، توجه به نمادپردازی را افزون‌تر می‌نماید. هدف نویسنده از ایـن پژوهش، بررسـی نمادهـای شـعر معاصر، گره‌گشای ابهام حاکم بر آن‌هاست. در ایـن پـژوهش که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه ای صورت گرفته است، نمادهـای موجـود در شـعر هراتی، حسینی و صفار زاده کـه از شـاعران برجسـتۀ انقلاب و جنگ محسوب می‌شوند، از لحاظ میزان ابهام، بررسی شده‌ است. در بررسی نماد از دیدگاه میزان ابهام، نمادهـای حقیقـی، نمـاد مطابق با تعریف اصلی خود و موارد نزدیک به نماد، یعنـی کنایه‌های رمـزی و استعاره‌های نمادنما، قابل تعریف‌اند. نتایج نشـان می‌دهد کـه هراتـی بـا 55 درصـد، صفار زاده با 31 درصـد و حسـینی بـا 14درصد در رده‌های اول تـا سـوم نمادپردازی قرارگرفته‌اند؛ بنابر این می‌توان نتیجـه گرفـت کـه جنسـیّت در رونـد نمادپردازی تأثیری ندارد، بلکه بسته به سبک و رویکرد شاعر است. Manuscript profile

اورهان پاموک نویسندۀ رمان زنی با موهای قرمز در روایت رمان به‌صورت پرتکرار و پردامنه به داستان ‌رستم و سهراب و شاهزاده اودیپ پرداخته است. این رمان نویسِ معاصر ترک علاوه بر نقل کلیت داستان‌ها‌، با بازآفرینی موضوعی، توصیف و تحلیل درون مایه‌ها، انگیزه‌ها و جزئیات داستان رستم و سهراب و شاهزاده اودیپ این پرسش را در ذهن متبلور می‌کند که نویسنده با استفاده از درونمایه‌های این دو داستان چه هدفی را پیگیری می‌کند؟ در این پژوهش، کیفیت و هدف بهره مندی پاموک از دو اسطوره متعلق به دو تمدن کهن با درونمایۀ روابط پدر و پسر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد، نویسنده در این رمان کهن‌الگوی پدرکشی و کهن الگوی پسرکشی برآمده از داستان‌های اسطوره‌ای غرب و شرق را در تقابل با هم مقایسه کرده است. پاموک خواسته و توانسته نشان دهد فرهنگ ترکیه همانند موقعیت مکانی‌اش پلی میان شرق و غرب است و با وجود این‌که در جامعۀ کنونی ترکیه به علل مختلف داستان‌ها فراموش شده‌اند؛ امّا مفاهیم و نمود فرهنگی آن‌ها زنده و فعّال هستند. در واقع ابتکار عمل پاموک در زنی با موهای قرمز این است که نویسنده به‌صورت هدفمند با بهره‌مندی از آثار ادبی کهن، رمانی پست‌مدرن آفریده و بدین وسیله توانسته تفسیری نمادین از فرهنگ و روان شناسی ملی جامعۀ خود ارائه کند. در پژوهش حاضر جمع‌آوری داده‌ها به شیوة کتاب خانه‌ای صورت گرفته و روش این مقاله توصیفی ـ تحلیلی است. Manuscript profile

از مهم‌ترین مؤلفه‌های نظریۀ روان‌کاوی فروید، مکانیزم‌های دفاعی است. به عقیدۀ وی همۀ مردم برای رسیدن به آرزوهایشان کوشش می‌کنند، اگر در رسیدن به آرمانشان ناکام شوند، دچار فشار روانی می‌شوند و برای رویارویی با فشار روانی، از مکانیزم‌های دفاعی استفاده می‌کنند. منظومۀ فرهاد و شیرین وحشی بافقی، ظرفیت‌های قابل‌ تأمل برای بررسی مکانیزم‌های دفاعی فروید را دارد و می‌تواند از دید روان‌‌شناختی، بررسی شود. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به تحلیل روان‌شناختی منظومۀ فرهاد و شیرین وحشی بافقی با تأکید بر مکانیزم‌های دفاعی فروید پرداخته است و به این پرسش پاسخ داده که هرکدام از شخصیت‌های این منظومه، برای کاهش و غلبه بر آسیب‌های روانی از چه راه‌های مقابله‌ای و مکانیزم‌های دفاعی استفاده می‌کنند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، این شخصیت‌ها نیز مانند دیگر افراد جامعه، هنگام ناکامی و پریشانی به مکانیزم‌های دفاعی، به ‌خصوص فرافکنی و خیال‌پردازی و ... متوسل می‌شوند تا بر مسائل و اضطراب‌های ایجاد شده فائق آیند و آشفتگی درونی خود را کاهش دهند. Manuscript profile

یکی از راه های دسترسی به ادبیات عامه در ایران ادبیات مکتب خانه ای است که بر مبنای ادبیات شفاهی بوده، به صورت مکتوب در آمده و در مکتب خانه های قدیم به محصلان آموزش داده می شد. از آن جا که زن یکی از مهم ترین موضوعات ادب و هنر سراسر گیتی است، بررسی جنبه های غنایی سیمای زن در آثار مکتب خانه ای از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. هدف از این پژوهش که به روش مطالعۀ کتابخانه ای و بر اساس رویکرد توصیفی- تحلیلی صورت گرفته، بررسی جنبه های غنایی سیمای زن در ادبیات مکتب خانه ای می باشد. بر این اساس 27 قصۀ مکتب خانه ای که سیمای غنایی زن در آن ها مشهود است، به عنوان جامعۀ آماری انتخاب گردیده و مورد مطالعه قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که پر بسامدترین جنبۀ غنایی سیمای زن در ادبیات مکتب خانه ای ستایش زیبایی های جسمانی اوست. عشق نیز اصلی ترین درون مایۀ غنایی سیمای زن در منظومه های عاشقانه می باشد. توبه، مرثیه سرایی، تفاخر، عشوه گری، شادخواری و نفرین از جنبه هایی هستند که با بسامد کم تر سیمای غنایی زن را تشکیل می دهند. Manuscript profile

اهمیت رمان بیوتن از منظر مطالعات پسااستعماری در آن است که نویسنده توانسته است در قالب ادبیات پسامدرن و با بهره‌گیری از تبیین رخدادهای دنیای معاصر همچون سروری و سیادت امپریالیستی بر کشورهای دیگر، تقابل فرهنگی غرب و شرق و نفوذ نظام اندیشگانی و زبانی غربی بر شرق و نتیجتاً بحران هویت شرقی را به چالش بکشد و ماحصل آن را در شکل افزایش روزافزون گسترۀ نفوذ غرب بر شرق گزارش کند. پژوهش حاضر - با بهره‌یابی از روش تحلیلی و توصیفی- اختصاص داده شده است، به برجسته‌سازی مؤلفه‌های اندیشۀ شرق‌شناسی ادوارد سعید همچون: هویت سنتی و مدرنیته، فرودستی شرق در قیاس با سروری و بالادستی جهان غرب، تقابل مفهوم هویتیِ خود و دیگری در ساحت مطالعات پسااستعماری و در بستر رمان بیوتن. Manuscript profile

از مهم‌ترین مؤلفه‌های نظریۀ روان‌کاوی فروید، سازکار‌های دفاعی- روانی است. به عقیدۀ وی همه مردم برای رسیدن به آرزوهایشان کوشش می‌کنند، اگر در رسیدن به آرمانشان ناکام شوند، دچار فشار روانی می‌شوند و برای رویارویی با فشار روانی، از سازکار‌های دفاعی استفاده می‌کنند. منظومۀ جمشید و خورشید سلمان ساوجی، ظرفیت‌های قابل‌تأمل برای بررسی سازکار‌های دفاعی- روانی فروید را دارد و می‌تواند از دید روان‌کاوی، بررسی شود. در همین راستا، نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، بر آن بوده است تا از زاویۀ روان‌کاوی به تحلیل سازکار‌های دفاعی- روانی بکار رفته در این منظومه بپردازد؛ و به این پرسش پاسخ دهد که شخصیت‌های این منظومه، هنگام رویاروی با ناکامی‌ها چه واکنشی از خود نشان می‌دهند؟ نتایج پژوهش نشان‌گر آن است، این شخصیت‌ها نیز مانند دیگر افراد جامعه، هنگام ناکامی و پریشانی به سازکار‌های دفاعی- روانی، متوسل می‌شوند تا آشوب و آشفتگی درونی خود را کاهش دهند. Manuscript profile

جامعه‌شناسی ادبیات،(1) بررسی و تحلیل علمی یک اثر ادبی است. بررسی و تحلیلی که رویدادها، روابط و پدیده‎های اثر ادبی را بر مبنای اصول جامعه‎شناسی می‎سنجد. رمان "پرندة من" اثر فریبا وفی، یکی از آثار داستانی معاصر است که بخشی از اجتماع، با انواع ریزه‌کاری‎هایش در آن منعکس شده است. پی‎یر بوردیو یکی از مطرح‎ترین جامعه‎شناسان معاصر فرانسوی است که با ارائة "نظریة عمل" بر مبنای "میدان" و "منش"، به تحلیل جامعه‎شناسی کنش کنش‌گران در عرصة اجتماع پرداخته است. این نوشتار بر آن است تا جامعة منعکس‌شده در رمان "پرندة من" را براساس "نظریة عمل" بوردیو، مورد بررسی و تحلیل قرار بدهد. بر طبق نظریات بوردیو، کنش کنش‌گران در این رمان، حاصل "میدان و منشی" است که شخصیت‌ها بدان متعلق‎اند. از دیدگاه بوریو، چهار سرمایة اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و نمادین، بیشترین سهم را در مشخص کردن مرز میدان‌ها دارند و منش (عادت‌واره‎ها) افراد در کنار ویژگی‎های طبقه هر فرد، شکل‌دهندة کنش افراد در جامعه است. Manuscript profile

اورهان پاموک، داستان‌نویس صاحب‌‌نام ترکیه، برخی آثار خود را تحت تأثیر ادبیات ایران و مطابق الگوهای موجود در شاهکار‌های ادب کلاسیک فارسی خلق کرده است. کتاب سیاه یکی از رمان‌های پاموک است که در آن، شیوه‌‌‌های نوین و مدرن داستان‌نویسی در غرب، با قصه‌ها و حکایات کهن ادبیات شرق، از جمله ادب فارسی، نزدیکی و خویشاوندی یافته است. پاموک در این رمان، توجه ویژه‌ای به عطار نیشابوری و منظومۀ منطق‌الطیر نشان داده و تلاش نموده است کار خود را با الگوی نمادین موجود در منطق‌الطیر مطابقت دهد. او از منطق‌الطیر به صورت پشتوانه‌ای محتوایی و ساختاری بهره برده و با ایجاد موقعیت‌های داستانی ویژه، در صدد بازنمایی وادی‌های طریقت در متن رمان خود برآمده است. این گفتار، با روش تحلیلی ـ تطبیقی، شیوة بهره‌مندی پاموک از اندیشه‌های عطار و چگونگی تأثیرپذیری او از منطق‌الطیر را بررسی کرده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد ظرفیت‌های عرفانی، تمثیلی و داستانی منظومۀ منطق‌الطیر و رمان کتاب سیاه از جهات مختلف همانندی دارد. در این رمان، ضمن بازنمایی معنایی مفاهیم عرفانی منطق‌الطیر، اشاراتی مستقیم به قصه‌های منطق‌الطیر و فرازهایی از داستان سفر مرغان به کوه قاف، به چشم می‌خورد؛ همچنین ذکر برخی نام‌ها به روشنی نشان می‌دهد که وجه بینامتنی ژرف و فراگیری میان رمان کتاب سیاه و منطق‌الطیر وجود دارد. Manuscript profile

چکیده الگوی باروری از الگوهای تکرار شونده و اساسی در اسطوره‌های جهان است که روایتگر داستان عشق ایزدبانوی آب (عشق و باروری) به خدای گیاهی و به دنبال آن، مرگ و باززایی خدای گیاهی است. به باور جرج فریزر (George Frazer)، این الگوی مشترک که مظهر رویش هر سالۀ گیاهان در بهار، پژمردگی در خشکسالی تابستان و رستاخیز دوبارۀ آن‌هاست، به صور گوناگون در متون اسطوره‌ای و حماسی تبلور می‌یابد. کلیدر، رمان حماسه و عشق، اثر محمود دولت آبادی، یکی از آثار برتر ادبیّات داستانی است که در زیر ساخت خود، روایت‌گر اسطورۀ باروری است که بر چهار کنش عصیان، مرگ، باروری و باززایی استوار است. شخصیّت‌های نامیرای کلیدر همچون قهرمانان اسطوره‌ای ـ حماسی نظیر اوزیریس، آتیس و سیاوش، خدایان ستم را به مبارزه می‌طلبند ، آگاهانه و بر سرِ آرمان به پیشواز مرگ می‌روند، می‌میرند و بار دیگر به زندگی برمی‌گردند، اندیشه و افکار جامعه را متحوّل می‌سازند وخون خیزش و قیام را در رگ‌های جامعه به جوش می‌آورند و زایش و رویشی دوباره را رقم می‌زنند. علاوه بر این، نویسنده در این اثر اشارات بینامتنی به اسطورۀ قربانی داشته که به شکل کهن الگوی فرزندکشی، برادرکشی و جوان کشی نمود یافته است؛ اساسی‌ترین اسطوره‌ای که قوام بخش اسطورۀ باروری به شمار می‌رود. همچنین به تقابل نیروی خیر و شرّ یا ثنویّت، مهم‌ّترین ویژگی اسطوره‌های ایرانی پرداخته؛ و از مکان اسطوره‌ای چاه که طبعاً دارای پیشینه‌ای کهن است، به سود ادبیّات نوین و متناسب با زمان حال در رمان بهره می‌جوید. Manuscript profile

چکیده شعر امروز هم در حوزۀ محتوا و رویکردهای مفهومی آن و هم در زمینۀ شکل، دستخوش گونه‌هایی از تغییرات شده که در نهایت به برجسته‌سازی شعر انجامیده است. این برجسته‌سازی‌ها از نظر منتقدان و پژوهشگران، گاهی نوآوری و گاهی آسیب قلمداد شده است. شعر امروز بنا به دلایل مختلفی از نواقص و آفت‌های زیادی آسیب دیده است که در دو محور عمدۀ شکلی و محتوایی تقسیم‌بندی می‌شود. سعی این مقاله بررسی بخش‌هایی از این آسیب‌هاست که در شکل و محتوا به حوزه‌های مختلف از جمله: واژگان، موسیقی، زبان محاوره‌ای، صرفی و نحوی، معانی و مضامین ... می‌پردازد و هر کدام از این موارد بسته به مجال و ضرورت مقاله با ذکر نمونه شعر از چند شاعر برگزیده و برجسته مانند: نیما یوشیج، اخوان ثالث، احمد شاملو، فروغ فرّخزاد، سهراب سپهری، طاهره صفّارزاده، و... همراه است تا با آسیب‌شناسی جنبه‌های زیبایی‌شناختی شعر امروز به بیان ریشه‌ها و دلایل ضعف کمّی و کیفی آن بپردازد. Manuscript profile

چکیدهبا نگاهی ژرف کاوانه به آثار ادبی شاعران و نویسندگان ادبی می توان به رشد و تکاپو و ارتباط ادبیّات و روانشناسی پی برد. چرا که، هر اثری که خلق می شود خارج از دنیای روانشناسی نمی باشد. زیرا حالات درون روانی خالق اثر بر اثر خلق شده، سایه افکنده و در واقع اثر ادبی بیانگر پویش های درون روانی ناهشیار و هشیار نویسنده است. یکی از این حالات رایج در افراد، خاصه در شاعران، می تواند افسردگی باشد که منجر به افسرده واری می گردد. اختلال افسردگی، که داخل طبقۀ اختلال های خُلقی قرار می گیرد، در شکل کامل آن انواع مختلفی دارد که یکی از انواع آن اختلال دو قُطبی ( مانیک- دپرسیو) می باشد. هدف این پژوهش بررسی اشعار فروغ فرّخزاد، معروف به پری شاهدخت شعر معاصر، با توجّه به نشانه شناسی اختلالات دوقطبی (مانیک- دپرسیو) بود. برای این منظور از روش تحلیلی اشعار این شاعر استفاده گردید. بر اساس نتایج حاصل چنین به نظر می رسد، وجود دو کشانندۀ اساسی مرگ و زندگی در اشعار فروغ چشمگیر است. شاعر توانسته است دو درون مایۀ متباین و ضد و نقیض را با شگرد هنرمندانه در لابه لای اشعار خویش جا دهد، که همۀ اینها از حالات درون روانی سرشار از تقابل ها و تضادهای انسان نشأت می گیرد. عامل اصلی این حالات را می توان به شکست ها، ناکامی ها، و عقب افتادگی های دانش اجتماعی و... هر انسانی نسبت داد، در اشعار این شاعر به طور برجسته ای نمایان است. Manuscript profile

چکیده استعاره موضوعی اساسی و بنیادین در مطالعات زبان‌شناسی شناختی، ابزاری برای تفکّر، درک و شناخت مفاهیم انتزاعی است. از دستاوردهای زبان‌شناسی شناختی کشف این حقیقت است که زبان‌ها اغلب برای ملموس کردن مفاهیم انتزاعی، از استعاره های مفهومی بهره می برند. استعاره های مفهومی به توضیح حوزۀ مقصد که حوزه ای انتزاعی است، از طریق حوزۀ مبدأ که حوزه ای ملموس است، می پردازند. در ادبیّات مکتب‌خانه‌ای که بخش مهمّی از ادبیّات عامّه را در بر گرفته‌ است، مِی از واژگانی است که قلمرو معنایی گسترده ای داشته و از مِیِ انگوری و عرفانی پیشی می گیرد و مفهومی انتزاعی پیدا می کند. هدف از این پژوهش که به روش مطالعۀ کتابخانه‌ای و بر اساس رویکرد توصیفی – تحلیلی صورت گرفته، شناسایی معانی استعاری و کنایی مِی در ادبیّات مکتب‌خانه‌ای ایران می‌باشد. بر این اساس آثار مکتب‌خانه‌ای منظوم و منثور از نظرگاه استعاری و با بهره گیری از آرای زبان‌شناسانی چون، جورج لیکاف و مارک جانسون مورد مطالعه قرار گرفته و 19 مورد عبارت استعاری یا نگاشت (انگاره)، درحوزۀ مِی استخراج گردیده است، که عبارتند از: غفران، بیهوشی، مسلمانی، شفا، گلستان دین، صفا، مستی، یاریگر، دوای دل، عشق، کهنه، طهور، رقص و سماع، غارتگر، زایل‌کنندۀ آدمیّت، هوشیاری، نیرومندی، رسوایی و تقدّس. وجود نوعی وحدت و هماهنگی نسبی در حوزۀ معنایی، مشخّصۀ بارز این انگاره‌هاست و ‌انگارۀ مِی عشق است. گزارۀ بنیادین متن است که ذهنیّت استعاری مِی نوشی را در متون غنایی و عاشقانۀ مکتب‌خانه‌ای بازتاب داده است. Manuscript profile

چکیده از مهمّ ترین ویژگی های منظومه های غنایی، پرداختن به احوال درونی شخصیّت ها و نمودهای آن است. این احوال، با کهن الگوهای مطرح شده در علم روان‌شناسی رابطة تنگاتنگی دارد که نمونة آن، آنیما و آنیموس است. بر اساس نظریّة یونگ، کهن الگوهای آنیما، تجسّم روحیّات و گرایش‌های زنانه در مرد، بر اساس تجارب نژادی در طول تاریخ است. در منظومة غنایی مهر و مشتری اثر عصار تبریزی، شاعر قرن هشتم، این گرایش به اشکال مختلف نمود یافته است. مهر، به عنوان معشوق کارکرد گسترده ای در پیشبرد داستان دارد؛ ولی در برخی از موارد، روحیة زنانه، او را از دیگر شخصیّت ها برجسته تر کرده است. همچنین، مشتری با ویژگی هایی از قبیل خلق و خوی مبهم و... به شخصیّت زنانه نزدیک می شود. در پژوهش حاضر که با بهره گیری از منابع کتابخانه و روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است، به بررسی و تحلیل این نمودها پرداخته می‌شود. Manuscript profile

چکیده عاطفه از عناصر زیباشناختی شعر و طرز برخورد است با حوادث و پدیده های هستی و نوع نگرش وی در برخورد با آن هاست. شاعر در جایگاه انسانی آگاه، نسبت به هیجان ها و احساس هایی که عواطف او را شکل می دهند، بی تفاوت نیست. به واقع، عاطفه یکی از ستون های اصلی شعر است که در کنار عناصر دیگری چون اندیشه، وزن، زبان، پایه های شعر را شکل می بخشد. هرچقدر ارتباط عاطفی شاعر با پدیده ها و دنیای اطرافش بیشتر و عمیق تر باشد، به همان اندازه شعر وی ارزش عاطفی بیشتری خواهد یافت. این مقاله سعی دارد با شیوۀ توصیفی- تحلیلی، عنصر عاطفه را در اشعار این شاعر بررسی کند. با بهره گیری از تقسیم بندی شفیعی کدکنی (من های فردی، اجتماعی و انسانی)، انواع عاطفه به سه نوع عواطف فردی، اجتماعی و انسانی (بشری) تقسیم بندی شده و تمامی مجموعه های شعری شاملو در چارچوب این تقسیم بندی مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی حاضر نشان می‌دهد که شاملو، عواطف فردی و اجتماعی را در دورۀ اوّل شاعری خود (از سال 1330 تا 1343) بیشتر مطرح ساخته و عواطف فردی را در دورۀ دوم (از 1343 تا 1344) و عواطف انسانی (بشری) را در دورۀ سوم (از انتشار ققنوس در باران تا حدیث بی قراری ماهان یعنی سال های 1345 تا 1379) مد نظر قرار داده است. دوست داشتن (عشق)، نفرت و بیزاری، یأس و افسردگی، خشم و حسرت از جمله عواطف برجسته در شعر شاملوست. Manuscript profile

چکیده نگرش جنسیّتی یا فمینیسم، که اوّلین بار در سال 1929م. توسّط ویرجینیا و ولف بریتانیایی با کتاب اتاقی از آنِ خود بنا نهاده شد، در دورۀ معاصر، بالاخص در گسترۀ جنبش های سیاسی، ایدئولوژیکی و اجتماعی در قالب رمان، جایگاه وسیعی باز کرده و فمینیسم های رمان نویس، عمدتاً با گرایش لیبرالی، بر این باورند که جنسیّت در زندگی انسان‌ها، عاملی تعیین کننده دارد که جایگاه اجتماعی و اقتصادی افراد را شکل می دهد. فریبا وفی، به عنوان یک فمینیسم لیبرالی، و رمان نویس زن، در آثار خود، خصوصاً در رمان بعد از پایان همواره از مظلومیّت‌ها، محدودیّت‌ها، و تظلّم خاموشانۀ زن سخن می گوید و به طرزی زیرکانه به دفاع از او می پردازد تا جایی که شاخصه هایی همچون جزئی نگری، اطناب در کلام، نوستالژی، و ابهامی تو در تو و... در این رمان موج می زند و دو دستگاه متمایز بازنمایی زنانگی را آشکارا به نمایش می‌گذارد که می‌توان از آن به عنوان تصویر زن سنّتی و تصویر زن مدرن تعبیر کرد که تفکّر اصلاح طلبانه در مورد زنان جامعه مشهود است و می توان آن را نمونۀ بارز یک اثر فمینیستی لیبرالی معاصر ایران دانست. در این مقاله ضمن بررسی رمان بعد از پایان فریبا وفی، به عنوان یک اثر فمینیستی ایرانی معاصر، شاخصه های اصلی آن با جریان فمینیست لیبرال مورد کنکاش و بررسی قرار گرفته، و ویژگی های آن در ترازوی نقد و سنجش گذاشته می شود. Manuscript profile

چکیدهدر عرفان اسلامی، به فضای مثالی که در حقیقت فضایی بین روح و مادّه است؛ فضای میانی و یا فضای خیالی می گویند که در اصل مظهر ضرورت پذیری تجلّیّات غیبی بر عارف و محلّ تجمیع اضداد به صورت طرح های صوری است. شریعت اسلام، عالم برزخ را به عالم خیال تعبیر می کند. عالم خیال هیچ رابطه ای با قوّة تخیّل آدمی ندارد و در جایگاهی فراتر از عقل قرار گرفته است. وهم یا به تعبیری خیال واهی، اغلب با رؤیا می آمیزد و چه بسا هراس ها را برای عارف در فضاهای عرفانی برمی انگیزد. محصور شدن عارف در فضای انزوا و عزلت، تصویری است از دیالکتیک درون و برون او در رویارویی و بازنگری نفس و روح متحیّر خویش. این پژوهش داده های خود را از طریق مطالعة منابع کتابخانه ای و با استفاده از روش توصیفی، تحلیل کرده است. در هدف غایی این جستار، تحلیل تا جایی پیش می رود تا ثابت کند که خیال مرز بین توهّم و واقعیّت است. رؤیاها، عارف متوهّم را در بر می گیرد و بازتاب این صور معلّقه و موهوم در فضای انزوا که از طریق عالم خیال در روح و ذهن عارف نقش می بندد؛ می تواند معیار خلق آثار عرفانی باشد. Manuscript profile

چکیده از آن جایی که یکی از مهم‌ّترین رسالت های شاعر در دوران جنگ و بیداد، ایستادگی و مقاومت در مقابل زشتی و پلشتی است، کمتر شاعری را می توان یافت که در چنین دورانی زیسته باشد امّا در زمینة ادبیّات پایداری، نوشته ای از خود به یادگار نگذاشته باشد. سرشت انسان، بدی را برنمی تابد، از این رو ناسازگاری اش با بیداد و جور و ستم، به اشکال مختلفی بروز می یابد. جنبش‌های انقلابی در سال های 56 و 57، زمینه را تا حدّی برای صراحت و روشنگری در گفتار نویسندگان و شاعران ایرانی میسّر ساخت. سیمین بهبهانی یکی از غزل سرایان معاصری است که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، حوادثی را که به طور مستقیم در شکل گیری انقلاب اسلامی ایران و به پیروزی رسیدن آن تأثیر مهمّی داشته، به صراحت بیان نموده است. او در بحبوحة به وقوع پیوستن انقلاب اسلامی ایران، غزل هایش را آیینه حوادث و وقایع روز قرار داده است. بهبهانی پس از انقلاب نیز به بیان موضوعاتی دیگر در زمینه ادبیّات پایداری پرداخته است که در این پژوهش اهمّ شاخص‌های ادبیّات پایداری در غزل های سیمین بهبهانی، در زمان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، پس از پیروزی آن و زمان وقوع جنگ ایران و عراق مورد بررسی و تحقیق قرار خواهد گرفت. Manuscript profile

چکیده جوهر عشق در متن و بطن همۀ ذرات عالم هستی جاری و ساری است و اصولا ًاساس خلقت بر پایۀ عشق نهاده شده و به وادی هستی و عینیّت رسیده است. عشق ودیعه‌ای الهی است که در بدو خلقت در نهاد آدمی نهاده شده است و امانتی است آسمانی که مسؤولیّت حمل آن را انسان رهرو راه عشق پذیرفته و سر تعظیم در برابر عظمت آن فرود آورده است، همچنانکه در کلام وحی نیز مورد تأکید قرار گرفته است. حکیم نظامی گنجوی از شاعران قرن ششم هجری درحیطۀ ادبی آذربایجان، با بیانی نمادین و سمبلیک در قالب داستان‌های بزمی و در عین حال عرفانی، اشارات نغزی به بایسته ها و ظرایف سیر و سلوک عرفانی کرده و در سیمای قهرمانان داستان‌هایی همچون خسرو وشیرین و لیلی و مجنون، عشق مجازی را به سان پلی برای عشق حقیقی و عرفانی بیان داشته است. او فرهاد و لیلی و مجنون را، که در پی عشقی الهی و ماندگار هستند، به عنوان قهرمانان حقیقی میدان عشق معرّفی می‌نماید. این مقاله به بحث و بررسی در این زمینه در دو منظومة عاشقانة نظامی می‌پردازد. Manuscript profile

چکیده تاریخ بیهقی، از جمله آثار متون ارزشمند و پُرسودی است که نگارندة آن از تمام شگردهای نویسندگی سود بُرده و اثری ماندگار خلق کرده است. که در آن صحنه‌هایی از تضارب ‌آرا و اندیشه‌ها و شخصیت‌های گوناگون را به نمایش گذاشته است. ابوالفضل ‌بیهقی نویسنده‌ای دانا و زیرکی است که گویا خارج از گود بازی سیاست و حکومت نشسته و تمامی حرکات و رفتارهای بازیگران عصر خویش را به نظاره نشسته و همة آنها را موشکافانه مورد بررسی قرار داده است و هیچ حرکت و رفتاری را از صُنع آفرینش خود فروگذار نکرده است. نقد روانکاوانۀ متون ادبی، رویکرد علمی جدیدی است که از میان انواع رویکردهای گوناگون نقد و بررسی آثار ادبی و هنری سر برآورده و تاریخ بیهقی با وجود داشتن بازیگران مختلف نقش‌های مستقل و در عین‌حال با هارمونی بهم پیوسته چنین نقد و تحلیلی را برای این تحقیق میّسر می‌گرداند، که می‌توان از این ویژگی در بررسی‌های روان‌شناسی سود برد و شخصیت اشخاص و بازیگران عصر بیهقی را در دورة غزنویان با بهره‌مندی از فرضیه‌های علمی روان‌شناسی جدید و نظریه‌های بزرگانی چون: فروید، آدلر، راجز و مزلو مورد مطالعه و بررسی قرار داد، تا در لابه‌لای این پژوهش و جستجو علل برخی اتفاقات و ناکارآمدیها و حوادثی که موجب زوال و سقوط دورة غزنویان گردید نمایان ساخت. Manuscript profile

ژاله قائم مقامی و ژاله اصفهانی هر دو از شاعران معاصر هستند، که تخلّص هر دو شاعر هم ژاله است هر دو در دیوان اشعارشان به موضوع و جایگاه زن پرداخته اند، البتّه ژاله قائم مقامی بیشتر به این موضوع توجّه داشته است و این موضوع به روال زندگی آن دو باز می گردد که بر اشعار آن‌ها تأثیر گذاشته است. این دو شاعر زندگی کاملاً متفاوتی داشته اند، می توان گفت آنچه که ژاله قائم مقامی آرزویش را داشته است ژاله اصفهانی تقریباً به آن رسیده است و البتّه ژاله اصفهانی آرزوهای بزرگ‌تری در سر داشته است. در این مقاله سعی بر این است تا نگرش ژاله قائم مقامی و ژاله اصفهانی نسبت به زن و یا مردستیزی بررسی گردد. فرآیند پژوهش نشان داد که افتراقی در زمینة نگرش آن‌ها به زن وجود دارد. از وجوه افتراق به مواردی چون: مردستیزی و شوهرستیزی، اعتراض به پدر و مادر و سرزنش و بدگویی از زن، غبطه خوردن، چادُر، مادر بودن، زن بیوه در اشعار قائم مقامی اشاره کرد، درحالی‌که در اشعار ژاله اصفهانی به علّت زندگی در کشورهای اروپایی و تأثیر جریان روشن فکری و سازگاری و توفیق در زندگی مشترک به این موارد اشاره نشده است. Manuscript profile

انقلاب مشروطیّت ایران تحوّل عظیمی را در ادبیّات فارسی ایجاد نمود و باعث روی آوردن شاعران و نویسندگان این دوره به مفاهیم و مضامینی غیر از آنچه که در قدیم بوده است؛ گردید. دورة مشروطه، دورة بیداری ایرانیان بود. مردم ایران در دورة مشروطه کم کم با دنیای غرب آشنا شدند. نتیجة این بیداری نگاه تازه به جهان و جامعة خود بود. چند دهه قبل از انقلاب مشروطه یعنی در دهة 1870 جنبش اجتماعی پوپولیسم در میان روشنفکران روسیه پدید آمد و کم کم اندیشههای این جنبش به نقاط دیگر جهان منتشر شد. پوپولیسم روشی سیاسی است که از حقوق مردم عامّه در برابر گروه نخبه یا روشن فکر طرفداری نشان می دهد. ادیبان و اندیشمندان جهان از اندیشه‌های این جنبش در آثارشان بهره برده‌اند. شاعران و نویسندگان عصر مشروطه نیز، تحت تأثیر ادبای جهان، و با مشاهدۀ اوضاع نابسامان کشور، از آموزه‌های پوپولیسم استفاده کردند و سعی بر آگاهی مردم داشته و برای بهبـود اوضـاع جامعه تلاش می کردند. زین العابدین مراغهای از جمله نویسندگانی بود که با نگارش سیاحت¬نامة ابراهیم¬بیگ تعصّب خود را نسبت به ایران نشان داد و در بیداری جامعه گام مؤثری برداشت. در این جستار به روش توصیفی ـ تحلیلی جنبه¬های گوناگون تفکّرات پوپولیستی در سیاحت نامة ابراهیم بیگ مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که نویسنده اهداف پوپولیسم را به صورت مثبت و تأثیرگذار درجهت رفع مشکلات مردم و رسیدن به عدالت اجتماعی به کار برده است.

Manuscript profile