• Home
  • Investigating The Effects of Physical Components of Site-Museum on Sustainable Eco-Tourism Development (Case Study: Takht-e-Jamshid Site-Museum)

Share To

Article Url


Manuscript ID : JUEPD-2308-1244 (R1) Visit : 8 Page: 91 - 104

Article Type: Original Research

Investigating The Effects of Physical Components of Site-Museum on Sustainable Eco-Tourism Development (Case Study: Takht-e-Jamshid Site-Museum)

Subject Areas : Sustainable urban development

Bahareh Rajaei 1 , Elahe Ahmadi 2

1 - Assistant Professor, Department of Architecture, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.
2 - Ph.D. Student, Department of Architecture, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.

Received: 2023-08-12 Accepted : 2024-04-04 Published : 2025-02-28

Keywords: site-museum, ecotourism, sustainable development, Takht-e-Jamshid,

Abstract :

Today, tourism is one of the basic elements of sustainable development that has different types, including sustainable ecotourism. This type of tourism causes national income and at the same time preserves resources and causes its revival and expansion. One of the factors that can influence the cultural and historical tourism industry and through the attraction of tourists, cause economic prosperity and increase social well-being is the museum, which is built with different goals. Open-space museums or site-museums can establish a dynamic relationship between the site, its valuable objects, visitors, culture and nature (ecology) of the region and also pursue educational and research goals. The problem is that in Iran, museums are not considered due to the lack of attractiveness in terms of functionality and architecture, while this type of building can be very effective in terms of sustainability. The goal of the present study was to investigate the Takht-e-Jamshid site-museums, understand the weak and strong points of its environmental components and the effects of these components on sustainable ecotourism development. This study collected data through library and field methods and using note taking and questionnaires. Since Takht-e-Jamshid is a site-museum and is located in in Fars province, the statistical population of this study consisted of the visitors of this site; meanwhile the sample volume was estimated based on this statistical population. In the end, the number of 305 questionnaires were obtained from field surveys and data were analyzed by SPSS software and exploratory factor analysis, Friedman and T tests. Field survey results indicated that the five factors of architectural building, memory-making and satisfaction, exterior setting, attention to the context (protecting local heritage and attention to the context) and interior setting at the site-museum constituted physical factors affecting sustainable eco-tourism.

 

Extended Abstract

 

Introduction

Museums are symbols of the past civilization, civility and the current culture of each country, which help promote the cultural level of each society (Asadi, 2013). One of the main tasks of a museum is to establish some cultural communication between the visitor and the object displayed (Rezaei, M. 2016:20). Today, there are various types of museums with different goals; some museums are open spaces or site-museums. When an archeological excavation discovers some immovably valuable artifacts, which cannot be transported to museums, necessary conditions can be used to make the site intended for public view (Rezaei, M. 2016:22). A site museum is a particular type of museum that preserves and interprets the remains of cultural history or natural history phenomena on a site where these have been preserved in situ or reconstructed)Zhang,Light, 2023.(In this connection, museums can influence the tourism, cultural and historical industry and reduce poverty and unemployment and increase social welfare through tourist attraction, thereby leading to economic prosperity. Iran enjoys potential capacities in environmental, historical and cultural heritage areas, which can help attract more tourists (Dolat-Abadi & Yaghubzadeh, 2010:43). One of the types of tourism, which is closely related to sustainability, is ecotourism. While some cities are capable of providing nature-based tourism experiences, only a small number of which enjoy enough natural regions to provide real ecotourism experiences. In this connection, Shiraz City has taken considerable measures due to the green treasure it has.

   The problem ahead is that museums in Iran have yet to find their worthy positions and for this, they are not protected well and are also receiving damages. A part of this problem appears to be due to failure to build a correct culture in this area. The major problem, however, lies with the non-attractivity of the present-time museums from functional and architectural aspects. In fact, current museums cannot establish a two-way and dynamic relationship between the visitor, the fabric, and the objects, with training and research goals abandoned in this regard. The goal of the present study was to investigate the Takht-e-Jamshid site-museums, understand the weak and strong points of its environmental components and the effects of these components on sustainable ecotourism development. Accordingly, questions in this study are as follows: Which factors affect sustainable ecotourism? / How can site-museum’s physical components affect sustainable ecotourism?

 

Methodology

This article fell under descriptive-analytical categories and was performed in the form of a case study. To collect data, the study used library and field methods, while the tools to collect data were field observation, interview with visitors and questionnaires. As for the questionnaire, standard scales with high reliability were used. It is worth mentioning that a pretest had to be administered to determine the questionnaire validity, following localizing the scales, with 20 questionnaires filled in by visitors and the reliability measured by Cronbach’s alpha coefficient. Meanwhile, some changes were made to the items and then the questioners were widely applied. Based on the number of Takht-e-Jamshid site-museum visitors and using Cochran formula at the error level of 5%, the number of questionnaires was found to be 384, which was reduced to 305 after field surveys and limitations. Data were analyzed by description and explanation methods. In the data description section, measures of central tendency and dispersion metrics were used, while in the data explanation section, correlation analyses were used to measure the relationship between the physical components of the site-museum and sustainable ecotourism. In the end, inferential statistics and parametric tests were used to generalize data. In general, Cronbach’s alpha, descriptive statistics, exploratory factor analysis, t-statistical tests, mean comparison, correlation, agreement coefficient and Friedman ranking tests were used.

 

Results and discussion

The present study aimed to explore sustainable ecotourism components and the physical factors affecting them in a site-museum using the case study of Takht-e-Jamshid site-museum. Using statistical tests in a survey of visitors’ views of the Takht-e-Jamshid site-museum indicated that there was a positive and significant relationship between satisfaction with the complex and the rising number of visitors, who made memories in the site. In most cases, the visitors had a greater tendency to revisit and invite others to visit the complex. Consistent with the surveys, this satisfaction was positively and significantly related to architectural design components. The architectural building, interior and exterior setting were the three general factors extracted from the views of subjects. Results indicated that heritage protection and attention to the context (ecology) were the most important priorities of people. With respect to the architectural building, attention to site and protecting the existing historical status; with respect to interior setting, the display of artefacts inside the museum and with respect to the exterior setting, the concordance with the ancient styles and inspiration from the site’s identity and historical location were deemed for the memory-making and promotion of users; satisfaction levels. The following table briefly shows the factors affecting the Site-Museum sustainable ecotourism.

 

Conclusion

In general, the result of the research confirms that overall five factors of attention to the context and the protection of local heritage, architectural building, exterior setting, interior setting, memory-making and satisfaction affect sustainable ecotourism. Consistent with t average tests, all of these components were at a level higher than the average and affected ecotourism.

.

References:

1. Abdollahi, S;(2015). A Design for Takht-e Soleymān Site Museum. Athar Journal, 33(56), 143-154. [Persian]
2. Abedini, F., Nazarpour,M;(2013). Ecotourism architecture, examining the role of design with a sustainable architecture approach in the development of the tourism industry. The first national conference on architecture and sustainable urban spaces. [Persian]
3. Abrahams, E., & Bama, H. K. N; (2023). Heritage interpretation as a catalyst for sustainable ecotourism in protected areas: A systematic literature review. Studia Periegetica, 42(2), 119-142.
4. Akbari Samani, N., Badri, A., Salmani, M; (2014). Assessment of Sustainable Rural Tourism Case study: Saman District, Shahrekord County. Geography and urban-regional analysis, Vol 9, 29-48. Doi: 10.22111/GAIJ.2014.1387 [Persian]
5. Akbari, S., Bemanian, M;(2008). Rural ecotourism and its r ole in sustainable development of Kandovan village in Iran. Village and Development, 11(1), 131-150. [Persian]
6. Alen, M., Andi, D; (2009). Ecotorism development a manual for conservation planners and managers planning. Tehran. Abizh Press. [Persian]
7. Alizadeh, H., Firouzi, M., Ajzashokouhi, M., Naghibirokni, N; (2013). Measurement and evaluation of sustainability indicators in the tourism industry in Ahvaz city. The Journal of Spatial Planning, 145-172. [Persian]
8. Aminzadeh, B; (2016). Values in urban landscape design: sustainability, beauty and identity. Tehran. University of Tehran Press. [Persian]
9. Aminzadeh, B., Agha Ebrahimi Saamaani, F; (2006). Documenting the ancient landscape of Persepolis. Honarhaye Zibaa. (27). 77-86.
10. Azad, M., Mirhashemi Routeh, E; (2016). Cultural Approach in Development and Conservation of Valued Context in Rural Setting. JHRE , 35 (154), 89-106. [Persian]
11. Azar, A., Saidi, R; (2023). Feasibility of health tourism capacities in Maragheh city with emphasis on sustainable urban development. Urban Environmental Planning and Development, 3(10), 35-50.Doi: 10.30495/JUEPD.2023.1978929.1140 [Persian]
12. Bakhtiari Moghaddam Ziabari, Z., Kamran Kasmaei, H; (2020). Barriers to the Development of Ecotourism Resorts Tourism in Saravan Rural Heritage Museum, Iran. international journal of architectural engineering and urban planning, 30(1), 87-96. DOI: 10.22068/ijaup.30.1.87
13. Baloch, Q. B., Shah, S. N., Iqbal, N., Sheeraz, M., Asadullah, M., Mahar, S., & Khan, A. U;(2022). Impact of tourism development upon environmental sustainability: A suggested framework for sustainable ecotourism. Environmental Science and Pollution Research, 30(3), 5917-5930.
14. Boroumand, A., & Karimi, A; (2021). Re-conceptualizing and presenting a conceptual model for sustainable ecotourism based on public participation. Journal of Environmental Science Studies, 6(1), 3419-3433. [Persian]
15. Chakraborty, A. (2022), Geodiversity and Tourism Sustainability in the Anthropocene. Tour. Hosp. 2022, 3, 496-508. Doi: 10. 3390/tourhosp3020031.
16. Dolatabadi, F., Yaghoubzadeh, R; (2009). Cultural tourism. Tehran. Islamic Azad University Publications, Science Production Development Office. [Persian]
17. Dzhandzhugazova, E. A., Ilina, E. L., Latkin, A. N., Davydovich, A. R., & Valedinskaya, E. N; (2018). Ecotourism Programs in the Context of the Perception of Natural and Cultural Landscapes (on the Example of the Kizhi Museum Reserve). Ekoloji Dergisi, (106), 1-6.
18. Hafezniya, M; (2017). An introduction to the research method in humanities. The Center for Studying and Compling University Books in Humanitics (SAMT). Institute for Research and Development in the Humanities. [Persian]
19. Hardy, A & co; (2002). Sustainable tourism: an overview of concept and its position in relation to conceptualisations of tourism. Journal of sustainable tourism,10(6), 475-496. Doi: 10.1080/09669580208667183
20. Heidari, S; (2016). An introduction to research methods in architecture, with an analytical approach to architectural thesis writing.Tehran. Fekkre No. [Persian]
21. Huijun, Zh., Doyon,L; (2020). A Century of Archaeological Heritage Protection and Exhibition in China.The Historic Environment: Policy & Practice , 12(2), 146-163. Doi: 10.1080/17567505.2020.1836931
22. Jomehpour, M; (2007). Kariz is the achievement of indigenous knowledge and culture: the habitats of the desert banks, and related systems in Iran and its sustainable exploitation (the example of Kashan Kariz). Ranking Scientific-Progrative (Ministry of Science), (33), 27 – 64. [Persian]
23. Kavousi,M., Karimi S; (2013). The importance and role of museums in the development of tourism (case study: Isfahan city), second National conference of applied researches in geography and tourism, 22-31. [Persian]
24. Kousheshgaran, A., Hematian, F., Hanachi, P; (2010). Protection and development in valuable rural contexts.Tehran. Bonyad Maskan. [Persian]
25. Moolman H; (1996). Site museum: Their origins, definition and categorization. Museum management and curatorship, 387-400. Doi:10.1016/S0260-4779(96)00063-5
26. Moscardo G.;(2003). Interpretation and sustainable tourism: functions, examples and principles. Journal of tourism studies. (14), 112-123.
27. Nasiri jan agha, F., Mahmoudi chenari, H., Mofaberi lifshagard, H; (2018). Studying the state of climatic comfort in historical and ancient museum site of Booye - Amlash for tourism. Environmental research and technology., 3(5), 43-57. Doi:10.29252/.3.5.43 [Persian]
28. Nasirsalami, M., Rezaei, M; (2014). Studies in the art museum. Tehran. Tahan publication. [Persian]
29. Nasseh, N., Taghavi, L; (2019). Sustainable Tourism Indicators in Achieving Economic, Social, Cultural and Environmental Values: Presenting Solutions for the Devastating Effects. Human and Environment., No. 50 Autumn, 25-39. Dor: 20.1001.1.15625532.1398.17.3.3.5. [Persian]
30. Nohtani, M., Vahabzadeh, G., & Mousavi, R; (2022). Definition of Ecotourism Development Strategies (Case Study: Shesh Roudbar Basin, Mazandaran Province). J. Env. Sci. Tech., Vol 24, No. 5, 19-31. Doi: 10.30495/JEST.2023.32399.4045. [Persian]
31. Paardekooper, R; (2020). The Story of your Site: Archaeological Site Museums and Archaeological Open-Air Museums. EXARC Journal, (4).
32. Pourmohammad, L; (2014). The site-museum of the ancient city of Jurjan with an emphasis on preserving the historical site. Non-profit non-governmental Rozbahan Institute of Higher Education. [Persian]
33. Pour Yousef zadeh, S., Bemanian, M., Ansari, M; (2012). Principles of Landscape Restoration in Natural and Historical Sites. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 9(22), 35-44. [Persian]
34. Pur.Ahmad, A., Mahdi, A., Mahdian Banamiri, M., Mirzai Kutenai, Z., & Mohamadi, A; (2012). Survey and Analysis of the Role of Museums in Cultural Tourism Development (A case study of museums in eastern Mazandaran). Journal of Tourism Planning and Development, 1(1), 105-128. [Persian]
35. Rahimi poursheykhinejad, M., Modaberi, H., Rahbarhashemi, M,. Shadpour, M;(2014). Feasibility of building the site of the historical-archaeological village museum of Boyeh in Amlesh city by using the SWOT analytical model with a tourism approach. JSHSP, 9(26), 141-163. [Persian]
36. Rezaei, M. R., & Ghasemi, M; (2022). Assessing tourism capabilities and its role in urban development with emphasis on strategic planning (Case study: Kerman). Journal of Urban Environmental Planning and Development, 2(5), 1-16. Dor: 20.1001.1.27833496.1401.2.5.8.1. [Persian]
37. Rezaei, M., Molavi, M; (2015). Sustainable development and native architecture in Iran. Tehran. Simaye danesh. [Persian]
38. Ross S. Wall G. 1999. Ecotourism: towards congruence between theory and practice. Tourism management,20(1), 123-132. Doi:10.1016/S0261-5177(98)00098-3
39. Sajadi, S., Karbaschi, M; (2017). The necessity of designing an archeology and architecture site-museum with a tourism approach. The second international conference on civil engineering, architecture and crisis management, 1-17. [Persian]
40. Soltani, A., Firouzmandi, B.,Shabani Samgh Abaadi, R., Khamseh, H; (2019). Controversy about the identification of factors that destroyed the Persepolis complex. Honar- e- Eslami. 15(36),67-85. Doi: 10.22034/IAS.2020.103892.
41. UNESCO; (2012) Role of Museums in Education and Cultural Tourism Development, Moscow Office and the Intergovernmental Foundation for Educational, Scientific and Cultural Cooperation for CIS countries (IFESCCO), Moscow.
42. Weaver D; (1995). Sustainable ecotourism: Balancing economic, environmental and social goals within ethical framework. The journal of tourism studies. 20, 5-13.
43. Zal,M., Ramezanzadeh Lasbouei, M, & Jorbanian; (2020). Ancestral museums and its role in the development of cultural heritage tourism in historic cities (Case Study Kolbadi house's museum in Sari). Urban Tourism, 7(1 ), 50-37. Doi:10.22059/JUT.2018.241203.382. [Persian]
44. Zhang, C., & Light, R; (2023). Exploring the Inherent Conflicts of the Site Museum. The International Journal of the Inclusive Museum, 17(1), 7-22. Doi:10.18848/1835-2014/CGP/v17i01/7-22
Full-Text:


img0 

img0 

img0 

        Journal of Urban Environmental Planning and Development    

Vol 4, No 15, Autumn 2024

                p ISSN: 2981-0647  - e ISSN:2981-1201        

Journal Homepage:http://juep.iaushiraz.ac.ir/

 

Research Paper

Investigating the Effects of Physical Components of Site-Museum on Sustainable Eco-Tourism Development  (Case Study: Takht-e-Jamshid Site-Museum)

 

Bahareh Rajaei1: Assistant Professor, Department of Architecture, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.

Elahe Ahmadi : Ph.D. Student, Department of Architecture, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.

Received: 2023/08/12 PP 91-104 Accepted: 2024/04/04

Abstract

Today, tourism is one of the basic elements of sustainable development that has different types, including sustainable ecotourism. This type of tourism causes national income and at the same time preserves resources and causes its revival and expansion. One of the factors that can influence the cultural and historical tourism industry and through the attraction of tourists, cause economic prosperity and increase social well-being is the museum, which is built with different goals. Open-space museums or site-museums can establish a dynamic relationship between the site, its valuable objects, visitors, culture and nature (ecology) of the region and also pursue educational and research goals. The goal of the present study was to investigate the Takht-e-Jamshid site-museums, understand the weak and strong points of its environmental components and the effects of these components on sustainable ecotourism development. This study collected data through library and field methods and using note taking and questionnaires. Since Takht-e-Jamshid is a site-museum and is located in in Fars province, the statistical population of this study consisted of the visitors of this site; meanwhile the sample volume was estimated based on this statistical population. In the end, the number of 305 questionnaires were obtained from field surveys and data were analyzed by SPSS software and exploratory factor analysis, Friedman and T tests. Field survey results indicated that the five factors of architectural building, memory-making and satisfaction, exterior setting, attention to the context (protecting local heritage and attention to the context) and interior setting at the site-museum constituted physical factors affecting sustainable eco-tourism.

 

 

Keywords: Site-Museum, Ecotourism, Sustainable Development, Takht-E-Jamshid..

 

 

img0 

Citation: Rajaei, B & Ahmadi, E. (2024). Investigating the Effects of Physical Components of Site-Museum on Sustainable Eco-Tourism Development (Case Study: Takht-e-Jamshid Site-Museum). Journal of Urban Environmental Planning and Development, 4(15), 91-104.

img0© The Author(s) Publisher: Islamic Azad University of Shiraz

 

DOI: 10.30495/JUEPD.2023.1981983.1162

 

[1] *  . Corresponding author: Bahareh Rajaei, Email: Bahareh.Rajaei@iau.ac.ir, Tel: +989171184885

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Extended Abstract

 

Introduction 

Museums are symbols of the past civilization, civility and the current culture of each country, which help promote the cultural level of each society (Asadi, 2013). One of the main tasks of a museum is to establish some cultural communication between the visitor and the object displayed (Rezaei, M. 2016:20). Today, there are various types of museums with different goals; some museums are open spaces or site-museums. When an archeological excavation discovers some immovably valuable artifacts, which cannot be transported to museums, necessary conditions can be used to make the site intended for public view (Rezaei, M. 2016:22). A site museum is a particular type of museum that preserves and interprets the remains of cultural history or natural history phenomena on a site where these have been preserved in situ or reconstructed)Zhang,Light, 2023.(In this connection, museums can influence the tourism, cultural and historical industry and reduce poverty and unemployment and increase social welfare through tourist attraction, thereby leading to economic prosperity. Iran enjoys potential capacities in environmental, historical and cultural heritage areas, which can help attract more tourists (Dolat-Abadi & Yaghubzadeh, 2010:43). One of the types of tourism, which is closely related to sustainability, is ecotourism. While some cities are capable of providing nature-based tourism experiences, only a small number of which enjoy enough natural regions to provide real ecotourism experiences. In this connection, Shiraz City has taken considerable measures due to the green treasure it has.

   The problem ahead is that museums in Iran have yet to find their worthy positions and for this, they are not protected well and are also receiving damages. A part of this problem appears to be due to failure to build a correct culture in this area. The major problem, however, lies with the non-attractivity of the present-time museums from functional and architectural aspects. In fact, current museums cannot establish a two-way and dynamic relationship between the visitor, the fabric, and the objects, with training and research goals abandoned in this regard. The goal of the present study was to investigate the Takht-e-Jamshid site-museums, understand the weak and strong points of its environmental components and the effects of these components on sustainable ecotourism development. Accordingly, questions in this study are as follows: Which factors affect sustainable ecotourism? / How can site-museum’s physical components affect sustainable ecotourism?

 

Methodology 

This article fell under descriptive-analytical categories and was performed in the form of a case study. To collect data, the study used library and field methods, while the tools to collect data were field observation, interview with visitors and questionnaires. As for the questionnaire, standard scales with high reliability were used. It is worth mentioning that a pretest had to be administered to determine the questionnaire validity, following localizing the scales, with 20 questionnaires filled in by visitors and the reliability measured by Cronbach’s alpha coefficient. Meanwhile, some changes were made to the items and then the questioners were widely applied. Based on the number of Takht-e-Jamshid site-museum visitors and using Cochran formula at the error level of 5%, the number of questionnaires was found to be 384, which was reduced to 305 after field surveys and limitations. Data were analyzed by description and explanation methods. In the data description section, measures of central tendency and dispersion metrics were used, while in the data explanation section, correlation analyses were used to measure the relationship between the physical components of the site-museum and sustainable ecotourism. In the end, inferential statistics and parametric tests were used to generalize data. In general, Cronbach’s alpha, descriptive statistics, exploratory factor analysis, t-statistical tests, mean comparison, correlation, agreement coefficient and Friedman ranking tests were used.

 

Results and discussion 

The present study aimed to explore sustainable ecotourism components and the physical factors affecting them in a site-museum using the case study of Takht-e-Jamshid site-museum. Using statistical tests in a survey of visitors’ views of the Takht-e-Jamshid site-museum indicated that there was a positive and significant relationship between satisfaction with the complex and the rising number of visitors, who made memories in the site. In most cases, the visitors had a greater tendency to revisit and invite others to visit the complex. Consistent with the surveys, this satisfaction was positively and significantly related to architectural design components. The architectural building, interior and exterior setting were the three general factors extracted from the views of subjects. Results indicated that heritage protection and attention to the context (ecology) were the most important priorities of people. With respect to the architectural building, attention to site and protecting the existing historical status; with respect to interior setting, the display of artefacts inside the museum and with respect to the exterior setting, the concordance with the ancient styles and inspiration from the site’s identity and historical location were deemed for the memory-making and promotion of users; satisfaction levels. The following table briefly shows the factors affecting the Site-Museum sustainable ecotourism.

 

Conclusion 

In general, the result of the research confirms that overall five factors of attention to the context and the protection of local heritage, architectural building, exterior setting, interior setting, memory-making and satisfaction affect sustainable ecotourism. Consistent with t average tests, all of these components were at a level higher than the average and affected ecotourism.

.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقاله پژوهشی

بررسی تأثیر مؤلفه­های کالبدی سایت موزه بر توسعه­ی اکوتوریسم پایدار (مطالعه موردی: سایت-موزه­ی تخت­جمشید)

 

بهاره رجائی1: استادیار معماری، گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

الهه احمدی: دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

دریافت: 21/05/1402 صص 104-91 پذیرش: 16/01/1403

چکیده 

گردشگری امروزه یکی از اساسی­ترین ارکان توسعه­ی پایدار است که دارای انواع مختلفی از جمله اکوتوریسم پایدار می­باشد. این نوع از گردشگری سبب درآمد ملی می­شود و در عین حال منابع را حفظ و باعث احیاء و گسترش آن می­شود، یکی از عواملی که می­تواند بر صنعت گردشگری فرهنگی و تاریخی تأثیر گذاشته و از طریق جذب توریست موجب رونق اقتصادی و افزایش رفاه اجتماعی شود موزه می باشد که با اهداف و محتوای گوناگونی ساخته می­شوند. موزه­های فضای باز و یا سایت-موزه می­توانند ارتباطی پویا بین سایت، اشیاء ارزشمند آن، بازدیدکنندگان، فرهنگ و طبیعت (بوم) منطقه برقرار کنند و اهداف آموزشی و پژوهشی را نیز دنبال کنند. هدف از انجام این پژوهش ارزیابی سایت-موزه­ی تخت­جمشید به عنوان نمونه موردی و شناخت نقاط قوت و ضعف مولفه­­های محیطی آن و تأثیر این مولفه­ها بر توسعه­ی اکوتوریسم پایدار است. در تحقیق حاضر، اطلاعات مورد نیاز به دو شیوه کتابخانه­ای و میدانی و از طریق فیش­نویسی و پرسشنامه جمع­آوری شده­است. از آن­جا که تخت­جمشید یک سایت-موزه است و از لحاظ مکان­یابی در استان فارس قرار دارد، جامعه­ی آماری این پژوهش بازدیدکنندگان این سایت بوده­اند و حجم نمونه نیز بر اساس این جامعه­ی آماری محاسبه شده­است. در انتها تعداد 305 پرسشنامه از تحقیقات میدانی حاصل شده و داده­ها به وسیله نرم­افزار SPSS  و با استفاده از شیوه تحلیل عاملی اکتشافی و آزمون­های فریدمن و T مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته­است. نتایج حاصل از تحقیقات میدانی نشان می­دهد که پنج عامل بنای معماری، خاطره­سازی و رضایت، فضاسازی بیرونی، توجه به بستر (حفظ میراث بومی و توجه به بستر و زمینه) و فضاسازی درونی در سایت-موزه از عوامل کالبدی هستند که بر اصول اکوتوریسم پایدار تأثیر دارند.

واژه‌های کلیدی: سایت-موزه، اکوتوریسم، توسعه­ی پایدار، تخت­جمشید.

 

 

img0 

استناد: رجائی، بهاره و احمدی، الهه (1403). بررسی تأثیر مؤلفه­های کالبدی سایت-موزه بر توسعه­ی اکوتوریسم پایدار(مطالعه موردی: سایت-موزه­ی تخت­جمشید). فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری، 4(15)، 104-91.

img0 ©نویسندگان

         ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز

DOI: 

 

 

[1] * . نویسنده مسئول: بهاره رجائی، پست الکترونیکی: Bahareh.Rajaei@iau.ac.ir ، تلفن: 989171184885+

مقدّمه 

صنعت گردشگری یکی از فعالیت‌های مهم اقتصادی در قرن حاضر بوده که منابع اقتصادی و اجتماعی بسیاری را برای کشورهای مختلف جهان به همراه آورده است. توسعه اکوتوریسم به عنوان یکی از پر جاذبه‌ترین انواع گردشگری علاوه بر پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، آثار محیط زیستی قابل توجهی نیز می‌تواند داشته باشد (Taghavi, 2019 Nasseh,). در شهر شیراز نیز عوامل فرهنگی، تاریخی و طبیعی حائز اهمیتی وجود دارد که می­توان از طریق بهره­وری صحیح و حفاظت از آن­ها گردشگری و توسعه­ی پایدار را سبب شد.

   موزه­ها نشانه­ی تمدن و پیشینه­ی گذشته و مدنیت و فرهنگ جاری هر کشور می­باشد و در ارتقاء سطح فرهنگ جامعه موثر است (Asadi, 2013). برقراری یک ارتباط فرهنگی میان بازدید کننده و اشیاء داخل موزه، از اصلی­ترین وظایف یک موزه به شمار می‌رود (Rezaei, 2015: 20) امروزه موزه­ها با اهداف و محتوای گوناگونی ساخته می­شوند که یکی از انواع آن­ها، موزه­های فضای باز و یا همان سایت-موزه­ها می­باشند. سایت- موزه نوع خاصی از موزه است که بقایای تاریخ فرهنگی یا پدیده‌های تاریخ طبیعی را در مکانی که در آن نگهداری یا بازسازی شده است، حفظ و تفسیر می‌کند (Zhang,Light, 2023). موزه­ها می­توانند بر صنعت گردشگری فرهنگی و تاریخی تاثیر گذاشته و از طریق جذب توریست موجب رونق اقتصادی، کاهش فقر و افزایش رفاه اجتماعی شوند؛ که این امر پایداری شهرها را سبب می­شود.کشور ایران دارای توانایی­های بالقوه در زمینه­های زیست محیطی، تاریخی و میراث فرهنگی است، که می­توانند نقش پر رنگی در جذب توریست داشته­باشند (Dolatabadi, Yaghoubzadeh, 2009:43). یکی از انواع گردشگری که رابطه­ی تنگاتنگی با پایداری دارد، اکوتوریسم می­باشد. اکوتوریسم شاخه‌ای از گردشگری است که می تواند توان بالقوه طبیعی و ویژگی‌های فرهنگی را به سرمایه‌های بالفعل تبدیل کند و از طریق مدیریت دقیق و برنامه‌ریزی شده به محیط زیست کمک کند. بدیهی است بدون آگاهی و شناخت پتانسیل‌ها و توان‌های بالقوه و بالفعل هر منطقه، امکان برنامه‌ریزی و پیش‌بینی وجود نخواهد داشت  (et al. 2022 Nohtani,) (et al. 2022 Baloch,).در حالی که بعضی شهرها قادر به ارائه­­ی تجاربی در زمینه­ی گردشگری میتنی بر طبیعت هستند، اما تنها تعداد کمی از آن­ها دارای مناطق طبیعی کافی برای ارائه­ی تجارب واقعی اکوتوریسم می­باشند. البته ذکر این نکته ضروری است که شهر شیراز به دلیل گنجینه­ی سبزی که در خود دارد، می­تواند در این راستا پیشرفت­های قابل توجهی داشته باشد.  

مسئله­ی پیش رو این است که موزه­ها در ایران هنوز جایگاهی برای خود پیدا نکرده­اند و نه تنها از میراث فرهنگی به درستی حفاظت نمی­شود بلکه به آن آسیب نیز زده می­شود. بخشی از این معضل به دلیل عدم فرهنگسازی صحیح در این زمینه می­باشد؛ اما مشکل عمده در عدم جذابیت موزه­های حاضر از حیث عملکردی و معماری است. در واقع موزه­های حاضر نمی­تواند ارتباطی دو سویه و پویا بین بازدید کننده، کالبد و اشیاء موجود در موزه برقرار کند و اهداف آموزشی و پژوهشی در موزه­های حاضر مورد توجه قرار نگرفته­است. هدف از انجام این پژوهش ارزیابی سایت-موزه­ی تخت­جمشید به عنوان نمونه موردی و شناخت نقاط قوت و ضعف مولفه­­های محیطی آن و تأثیر این مولفه­ها بر توسعه­ی اکوتوریسم پایدار است. برهمین اساس سوالات مورد بررسی در این مقاله عبارتند از: چه عواملی بر اکوتوریسم پایدار تاثیر می­گذارند؟ / مولفه­های کالبدی سایت- موزه چگونه می­تواند بر اکوتوریسم پایدار تاثیر بگذارد؟.

 

پیشینه و مبانی نظری تحقیق

برای بررسی تأثیر مؤلفه­های کالبدی سایت-موزه بر توسعه­­ی اکوتوریسم پایدار و استخراج نکاتی مهم به منظور طراحی، نگهداری و حفاظت از سایت­هایی با ارزش تاریخی، توجه به مفاهیم مرتبط با اکو(بوم)، توریسم و توسعه­ی پایدار ضروری به نظر می­رسد. در راستای تدوین چارچوب نظری پژوهش ابتدا مفاهیم مرتبط با گردشگری و ارتباط آن با پایداری مورد بررسی قرار می­گیرد و سپس سایت-موزه­ها و تأثیر و ارتباط آن با اکوتوریسم پایدار شرح داده­می­شود. در انتها شاخص­ها و معیارهای مورد نظر که حاصل بررسی مبانی نظری پژوهش می­باشد معرفی شده و مورد سنجش و تحلیل قرار می­گیرد.

ادبیات پژوهشی مرتبط با موضوع را می‌توان در دو بخش داخلی و خارجی مورد بررسی قرار داد که در ادامه به نتایج برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود. اكثر پژوهش‌هاي داخلي درباره‌ی موزه‌ها به سير تحول مـوزه و مـوزه‌داري در ايـران و دنيـا پرداخته‌اند که از آن جمله می‌توان به کتاب موزه، موزه داري و موزه‌ها اثر زاهدي و همكاران (1388)، موزه‌داری نوشته دخت نفیسی (1389)، آشنايي با موزه‌هاي ايران نوشته ياوري و رجبي (1389) و مـديريت مـوزه نوشـته صـادق‌پور فيروز آبـاد و همكاران (1393) اشاره کرد. از مهم‌ترین پژوهش‌هایی که به صورت مقاله منتشر شده‌است می‌توان به مقاله پوراحمد و همكاران به سال (1391) اشاره كرد كه با روش اسنادي و ميداني به بررسي و تحليل نقش مـوزه هـاي شـرق مازندران در توسعه گردشگري فرهنگي پرداخته‌اند، در اين پژوهش بر نقش سايت- موزه گوهر تپه در توسـعه گردشـگري شرق استان مازندران تأكيد شده است. كاووسي و كريمي (1393) نيز در مقاله‌اي تحت عنوان " اهميت و نقش موزه هـا در گردشگري (مطالعه موردي شهر اصفهان)"  با روش اسنادي و ميدانی، به ظرفيت‌هاي مـوزه در حـوزه يادشـده پرداختنـد و توسعه زيرساخت‌ها و رعايت استانداردها را از عوامل اثرگذار بر توسعه گردشگري از طريق نهاد موزه مي دانند. نصیری جان‌آقا و همکاران (1397) در " بررسی وضعیت آسایش اقلیمی سایت موزه تاریخی و باستانی بویه املش در ارتباط با گردشگری" به این نتیجه رسیدند که برای ورود گردشگر به سایت و درواقع توسعه گردشگری، شرایط محیطی و آسایش محیطی حائز اهمیت است. زال و همکاران (1399) در پژوهشی با عنوان "عملكرد موزه‌هاي باستان‌شناختي و نقش آن در توسعه گردشگري ميراث فرهنگي مطالعه موردي: موزه خانه كلبادي شهر ساري" با روش کتابخانه‌ای و میدانی به بررسي توسعه گردشگري ميراث فرهنگي با تأكيد بر عملكرد نهاد موزه در شهر تاريخي ساري پرداخته است. نتایج حاکی از آن است که معیارعملکرد فنی موزه بیشترین سهم و كيفيت خدمات كمترين سهم را در ميان معيارهاي كيفيت عملكرد موزه در راستاي توسـعه گردشـگري ميـراث فرهنگـي در شـهر تاريخي ساري به خود اختصاص داده است.

 در خصوص پروژه های خارجی در سال (2012) سازمان جهانی یونسکو با توجه به اهميت ارتباط موزه و گردشگري مقاله‌اي تحت عنـوان "نقـش مـوزه‌هـا در آمـوزش و گردشگري فرهنگي" با همكاري آيكوم منتشر كرده است. اين مقاله كه با روش اسنادي و ميداني انجام شده، بر اهميت و قدرت آموزش در موزه‌ها براي اقشار مختلف و جايگاه اين نهاد در توسعه گردشگري تأكيـد نمـوده اسـت. ژانژوگازووا و همکاران (2018) به بررسی ویژگی های ادراک چشم انداز طبیعی و فرهنگی توسط گردشگران و بازدیدکنندگان در فرآیند عبور از مسیرهای گردشگری در امتداد مسیرهای اکولوژیکی موزه می‌پردازد و به این نتیجه می‌رسد که نه تنها مکان‌های اصلی بلکه سایر مکان‌های حاشیه‌ای که به گردشگران کمک می‌کنند تا تصویر زندگی را بازسازی کنند، در کانون توجه گردشگران قرار دارند. بختیاری مقدم و کامران کسمایی (2020) موانع توسعه گردشگری اقامتگاه های بوم گردی در موزه میراث روستایی سراوان را مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاکی از آن است که عدم مدیریت یکپارچه و موثر روستاها و فرهنگ گردشگری از عوامل اصلی ایجاد چالش برای موزه است که راه‌حل‌هایی از جمله برنامه ریزی برای همکاری جامعه محلی و همچنین اجرای برنامه های راهبردی پیشنهاد می‌شود. بلوچ و همکاران (2022) در پژوهشی با عنوان " تاثیر توسعه گردشگری بر پایداری محیط زیست: چارچوب پیشنهادی برای اکوتوریسم پایدار " به ارتباط بین توسعه گردشگری و مشخصات محیطی می‌پردازند. این مطالعه نتیجه می گیرد که اکوتوریسم باید به طور مثبت بین اقتصاد، محیط زیست و فرهنگ بدون به خطر انداختن یکی بر دیگری تعامل داشته باشد. و اکوتوریسم پایدار باید به نفع مردم محلی و ارزش‌های اجتماعی- فرهنگی آن‌ها باشد. آبراهامز و باما (2023) در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که مدیریت مکان‌های حساس را می‌توان تا حدی با تفسیر میراث طبیعی و فرهنگی در مناطق حفاظت شده برای افزایش کیفیت تجارب گردشگری و تغییر رفتار بازدیدکنندگان انجام داد. به طور کلی باید گفت هدف این است که فرصت‌ها را به گونه‌ای ارائه کنیم که تعداد زیادی از بازدیدکنندگان را جذب و نگه دارد و در عین حال از افزودن امکانات و ویژگی‌هایی که بر محیط تأثیر منفی می‌گذارند اجتناب شود.

 

اکوتوریسم پایدار

انسان بر محیط پیرامونش اثر گذاشته و از آن تأثیر می­پذیرد و در واقع همین تأثیر و تأثرات است که فرهنگ، شیوه­ی زندگی، نوع فعالیت­ها و محیط­های انسان­ساخت را سبب می­شود. بسیاری از این محیط­های انسان ساخت، امروزه به ارزش­هایی تاریخی- باستانی و مناظر فرهنگی تبدیل شده­اند که می­توانند راهگشایی برای احیاء و شناسایی فرهنگ بومی و مهر تأییدی بر دانش بومی باشند که به­صورت شفاهی نقل شده­اند دانش بومی عنصر کلیدی سرمایه­ی اجتماعی می­باشد و عوامل آن ابزار اصلی مردم برای احاطه بر محیط زندگی­شان است. دانش بومی بر توسعه پایدار تأثیرگذار است. این دانش، نشان‌دهنده برقراری ارتباط معقول و مطلوب میان انسان و محیط زیست او بوده و از این لحاظ با اصول توسعه بومی و پایدار کاملا هماهنگ هستند (Jomehpour, 2007:31). تنها وقتی چشم­انداز زیست­محیطی توسعه، پایدار می‌باشد که اصول بوم­شناسی رعایت شده باشد، به این معنی که با محیط هماهنگ و متناسب بوده و مبنی بر این ویژگی، خصوصیات بوم­شناختی و ماهیت منابع طبیعی مدنظر قرار داده شود (Rezaei, Molavi, 2015: 47).

توسعه مبتنی بر فرهنگ بومی ضامن توسعه اقتصادی است، لذا به­طور کلی می­توان گفت: راه حفاظت از روستاها (بناها و سایت­ها)ی ارزشمند از طریق درک و شناخت هویت­ها، ارزش­ها و توانایی­های آن به دست خواهد آمد. بدین‌گونه با نگاهی پایدار به حفظ هویت و ارزش­های شناخته­شده، جذب گردشگر و نیز استراتژی‌های توسعه­ی اقتصادی میسر خواهد بود (Azad, Mirhashemi Routeh, 2016: 93).

در سال 1996 نخستین بار باتلر1، به تعریف و تبیین مفهوم پایداری و پیروی از نگرش­های پویا و جامع در زمینه‌ها و جوانب مربوط به صنعت گردشگری پرداخت (Hardy, Beeton, & Pearson, 2002: 478). باتلر معتقد است، نه‌تنها توریسم در نمای پایداری حوزه­ای می‌باشد که خطری برای رسیدن به چشم­انداز توسعه­ی پایدار نداشته؛ بساکه با بهره‌گیری از شاخص­های مکمل، جامعیت و پویایی را در راه رسیدن به توسعه­ی پایدار سهل و آسان ساخته­است (Alizadeh, et al, 2013:151).

img0 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1- مفاهیم مرتبط با بوم شناسی- (منبع: نویسندگان، 1402)

     گردشگری موتور محرک توسعه اقتصادی و یکی از عوامل کاهش فقر در مناطق شهری وروستایی محسوب می شود و اثرات منفی و مثبتی در مقاصد گردشگران داشته است. در این راستا برنامه ریزی راهبردی می‌تواند به عنوان پاسخی به مشکلات پیش آمده به علت عدم برنامه‌ریزی صحیح در گردشگری نیز مطرح گردد  (Rezaei, Ghasemi, 2022). مبانی گردشگری پایدار شکل خاصی از گردشگری را در بر نمی گیرد. بلکه همه انواع گردشگری می‌بایست جهت پایدار بودن اهتمام کافی را داشته باشند. گردشگری در موقعیتی قرار دارد که دارای مزایایی برای جوامع بومی، اقتصاد و اجتماع بوده و مخصوصا منجر به بیشتر شدن آگاهی و حامی حفاظت از محیط‌زیست است (Azar, Saidi, 2023) . بنابراین گردشگری پایدار صرفاً مدیریت و کنترل اثرات منفلی این صنعت نیست. در این راستا می‌توان ابعاد توسعه پایدار گردشگری را در سه شاخه‌ی اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی بررسی کرد(Chakraborty,2022). از سوی دیگر باید بیان کرد که اساسا توسعه­ی گردشگری پایدار بر سه ویژگی تأکید می­کند. ابتدا بر کیفیت2 تجربه­ی بازدیدکنندگان، زندگی جامعه­ی میزبان و محیط طبیعی تأکید می­شود. در مرحله­ی بعد توسعه­ی گردشگری پایدار بر پیوستگی3 گردشگری، منابع طبیعی و فرهنگ اشاره می­کند و در نهایت تعادل4 بین نیازهای گردشگران، عاملان، جامعه­ی میزبان و محیط مطرح می­شود  (Moscardo, 2003:117). با شناسایی شاخص­های توسعه­ی پایدار گردشگری، وضعیت شاخص­های پایداری از جوانب متعدد (فرهنگی، محیطی-اقتصادی، اجتماعی- -کالبدی، مدیریتی و نهادی) به‌طور کاملا علمی و دقیق ارزیابی می‌شود تا سنجش پایداری و ناپایداری گردشگری انجام پذیرد (Akbari, et al, 2008: 34). تقسیم­بندی شاخص­های مذکور به‌شکل شش شاخص اصلی و تقریبا سی شاخص فرعی می‌باشد که در جدول 1 به آن­ها اشاره شده­است.

 

جدول 1- شاخص­های سنجش پایداری گردشگری

ابعاد

شاخص­ها

اقتصادی

مقدار اشتغال به‌وجود‌آمده، مقدار تسهیم درآمد، مقدار هزینه­های گردشگری به‌منظور مدیریت منطقه‌ای، مقدار تقاضا برای گردشگری.

اجتماعی

مقدار ایجاد فرصت مساوی به‌منظور رفاه و آسایش اجتماعی، حامی وحدت و انسجام اجتماعی، حامی سلامت اجتماعی و ایمنی، یاری‌دهنده بهبود کیفیت زندگی اجتماعی.

سیاسی

تهیه آیین­نامه­های عمومی نگاشته‌شده در زمینه گردشگری، سیاست‌گذاری­های سازنده برای دولت­های منطقه‌ای در زمینه گردشگری، سیاست‌گذاری در حوزه مدیریت مکانی و برنامه­ریزی.

فرهنگی

مدیریت تنوع فرهنگی، شناخت و نظم‌بخشی فرصت­های نهان در زمینه خرده فرهنگ­های مکانی، یاری‌دهنده آموزش و اشاعه فرهنگ مکانی، حامی پیشرفت اشاعه و تولید کالاهای فرهنگی مکانی.

تکنولوژیکی

پیوستن به تکنولوژی‌های جدید در حیطه گردشگری، حامی تکنولوژی IT و ICT در زمینه صنعت گردشگری، حامی تکنولوژی‌های جدید در روابط ملی و بین­الملی به‌منظور آسان‌سازی در زمینه گردشگری، مجهز نمودن مکان­های گردشگری به شبکه­ی ارتباطات نوین.

اکولوژیکی

حامی پاکیزگی محیط زیست و بیشتر شدن زیست­پذیری محیطی، پیشگیری از آلوده‌کننده‌های آب و هوایی، کم کردن سطح لطمه‌زنی اکولوژیکی، کم کردن به‌کارگیری منابع بازگشت­ناپذیر.

منبع: Delshad, et al, 2017: 80

توریسمی که از نظر بوم­شناختی پایدار باشد؛ به این معنی که نیازهای فعلی زیست­بوم­ها را برآورده و حافظ فرصت­های اکوتوریستی برای زمان آتی باشد، اکوتوریسم پایدار خوانده می­شود (Akbari, Bemanian, 2008: 134). پایداری یا باید پایداری ایستا باشد به گونه­ای که شرایط موجود را حفظ نماید یا باید از نوع پایداری رو به رشد باشد تا شرایط موجود را بهتر از قبل نماید (Abedini, Nazarpour, 2013: 4 (.اگر اکوتوریسم مشارکتی در معنای واقعی خود محقق شود، می‌تواند با اهداف کلان ترسیمی در اصول هفده‌گانه توسعه پایدار موجب پایداری بهره‌مندی از خدمات اکوسیستمی، رفاه جوامع بومی و رضایت حداکثری گردد .( Boroumand, Karimi, 2021)

سدلر5 را می‌توان از اولین نفراتی دانست که در سال 1990 به ارائه مدل اکوتوریسم پایدار پرداخت و در مدل خود سه دسته اهداف اجتماعی، اقتصادی و زیست­محیطی را تعریف کرد؛ فراهم‌سازی مزایا و منافع اجتماعی، همکاری در برنامه­ریزی، آموزش و اشتغال مردم آن منطقه جزو اهداف اجتماعی بوده؛ مزایا و منافع اقتصادی برای جمعیت محلی میزبان و ثبات اقتصادی صنعت جزو اهداف اقتصادی بوده و همچنین مساعدت برای حفظ منابع طبیعی منطقه، جلوگیری از نابودی منابع، مدیریت عرضه و پذیرش ارزش منابع جزو اهداف زیست­محیطی می‌باشد. در نهایت محل پیوند این اهداف اکوتوریسم پایدار نامیده­می­شود (Akbari, Bemanian, 2008: 134). در اکوتوریسم پایدار علاوه‌براین‌که از محیط زیست محافظت شده و اهداف اجتماعی و اقتصادی محقق می‌گردد، حتی مباحث ارزشی و اخلاقیات هم مورد توجه واقع می‌گردد. امروزه نظام اخلاق محیط­زیستی را می‌توان نظامی برپایه خود محوری، فردگرایی، زیاده­طلبی، کوتاه بینی و مادی­گرایی برشمرد، ولی اخلاق پایداری این‌گونه اقتضا می­نماید که تغییر نگرش­ها به سمت جهان محوری، جمع­گرایی، آینده­نگری و معنویت­گرایی میسر شود و تلاش وافری به ‌منظور اجرای عدالت میان نسل­ها صورت گیرد.

 

img0 

شکل 2- قلمرو انگیزشی اکوتوریسم پایدار با دیدگاه اخلاقی و ارتباط اکوتوریسم با پایداری- (منبع: نویسندگان به نقل از Wight, 1995, p. 10 / (Ross & Wall, 1999: 124

 

   پاملا وایت6 در راستای بحث تأثیر اخلاق بر توریسم، الگوی سدلر را از نظر اخلاقی تعدیل نمود و الگویی جدید ارائه داد. نکته­ی اصلی در این الگو این است که جدا از این‌که توریسم از چه نوعی بوده و انگیزه­های ابتدایی آن چه بوده، می‌بایست تلاش گردد که اخلاقیات در هرکدام از انواع توریسم رعایت شده و گسترش پیدا کند و در مرحله اجرا نیز عملی گردد (Wight, 1995: 10).  به اعتقاد راس و وال7(1999) اکوتوریسم در حالی­که از محیط محافظت می­کند به توسعه­ی اجتماعی- اقتصادی کمک کرده و برای دستیابی به پایداری تلاش می­کند. بر اساس این روند اکوتوریسم به معنای حفاظت عرصه­های طبیعی شناخته می­شود؛ که این امر از طریق مشارکت محلی، آموزش زیست­محیطی و درآمدزایی به ثمر می­نشیند و به همین طریق توسعه و حفاظت، پایداری را سبب می­شوند  (Ross & Wall, 1999:124)(شکل2). در جدول 2 شاخص های غیر کالبدی مرتبط با ویژگی های اکوتوریسم نشان داده شده است.

 

جدول 2- شاخص­های غیر کالبدی مرتبط با ویژگی­های اکوتوریسم

ویژگی­های محوری اکوتوریسم پایدار

شاخص­های غیرکالبدی

ارتباط و توجه به بوم

(Pouryousefzadeh, et al, 2012: 40)

ترویج فرهنگ حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی / افزایش زیست­پذیری محیطی / بهره­گیری از دانش بومی/ احیاء و بازسازی فضای سبز طبیعی / احیاء فرهنگ بومی

انگیزه آموزشی (Zarkesh, 2016: 41)

آموزش عمومی ساکنین در برخورد با اکوتوریست / آموزش غیر سیستماتیک

وابستگی به مفهوم توسعه پایدار

(Ross & Wall, 1999: 124)

زیست­محیطی

حفظ چشم­اندازها و بسترهای طبیعی / کاهش استفاده از منابع تجدیدناپذیر / کاهش آسیب­رسانی اکولوژیکی

اجتماعی-فرهنگی

رفاه، آسایش و وحدت اجتماعی / ایمنی و سلامت اجتماعی / ارتقاء کیفیت زندگی اجتماعی / مشارکت محلی / شناسایی و ساماندهی فرصت­های پنهان در حوزه­ی خرده فرهنگ­های یک مکان / آموزش و آگاهی بخشی به روش غیر سیستماتیک به مردم بومی و همچنین توریست­ها در جهت هویت­بخشی داشته­های فرهنگ بومی- محلی / حمایت از ترویج و صدور محصولات فرهنگی / مدیریت تنوع فرهنگی

اقتصادی

ایجاد شغل و درآمدزایی / اختصاص درآمدها به حفاظت از میراث

سیاسی

تدوین آیین­نامه­ها برای دولت­های محلی / برنامه­ریزی و مدیریت مکانی

منبع: نویسندگان، 1402

 

سایت-موزه

منظور از سایت-موزه، موزه­ای است که در همان محل بوده و با یک محوطه­ی تاریخی ترکیب شده است و از همین لحاظ با سایر انواع موزه­ها تفاوت دارد. نکته‌ی اساسی آن سایت و داستان آن است که با هدف توضیح سایت برای بازدیدکنندگان طراحی و حفاظت می‌شود(Paardekooper, 2020). لازم به ذکر است که این عنوان فقط مختص موزه­های مرتبط با آثار باستانی نیست؛ چراکه شامل طیف بزرگی از موزه‌های دیگر نظیر محوطه­های طبیعی ویژه و یا آثار فرهنگی معاصر هم می‌شود. دلیل اصلی به وجود آوردن سایت-موزه­ها برای محوطه­های تاریخی این مسئله می‌باشد که افرادی که از موزه بازدید می‌کنند، مستقیما با بستر پیدایش و تشکیل آثار داخل آن ارتباط داشته و از محوطه تاریخی و اشیای کشف‌شده، همزمان بازدید کنند. افرادی که علاقمند به موزه‌ها هستند با حضور در سایت-موزه­ها می­توانند هم از آثار باستانی داخل محوطه­های تاریخی بازدید کرده و هم به­شکل هدایت شده و از نزدیک اقدامات باستان­شناسی و کارهای حفاظتی و مرمتی را در آن محوطه­ رویت نمایند. از این رو حضور آنان در یک محوطه­ی تاریخی صرفا برای تماشای اشیای تاریخی نبوده و موجب آموزشی جامع برای آنان خواهد بود (Sajadi, Karbaschi, 2017). سایت- موزه‌ها از زمان جنگ جهانی دوم با توسعه نظریه‌ها و شیوه‌های حفاظت و تفسیر میراث فرهنگی پدیدار شدند. آنها فضایی را برای عموم مردم فراهم می کنند تا با یافته های باستان شناسی و زمینه در عین حفظ مکان ها و حفاری ها تعامل داشته باشند (Huijun Doyon, 2020).  در حال حاضر در کشورهای پیشتاز در حوزه­های میراث فرهنگی و گردشگری، ساخت سایت-موزه­ها نسبت به ایجاد موزه­های کلاسیک مقدم است و دلیل آن را می‌بایست در استقبال عموم مردم و دارا بودن اثرات بسیار بر رشد و گسترش محوطه­ها در کوتاه مدت جستجو کرد. نوآوری معماری در ترکیب با محیط‌های تاریخی و بستر طبیعی‌شان، سبب تبدیل شدن سایت-موزه­ها به مقوله‌ای جذاب جهت ساخت فضاهای مطلوب فرهنگی شده است (Pourmohammad, 2014: 51-53). با در نظر گرفتن محدوده­ی وسیعی از آثار که قابل نگهداری در موزه­های فضای باز نیستند، سه زیر گروه سایت-موزه­های بصری8، غیربصری9 و مفهومی10 پیشهاد می­شود. این تقسیم­بندی به صورت کاملا دقیق نمی­باشد و به این صورت نیست که یک سایت-موزه تنها در یک زیر گروه قرار گیرد و ممکن است ترکیبی از چد نوع باشد؛ اما این تقسیم­بندی برای شناخت بهتر اشیاء و شرایط موجود صورت گرفته­است (Moolman, 1996: 396).

   معماری موزه از طریق آموزش و یادگیری فعال و پژوهش و اطلاع­رسانی، پویایی موزه و تبدیل مخاطب به مخاطب پایدار، طراحی بومی و خوانایی در طراحی، تاثیر بر منظر شهری، ساماندهی سایت تاریخی و جذب توریسم و ارتقای سطح اقتصادی از طریق کارآفرینی در محیط موزه می­تواند اکوتوریسم پایدار را سبب شود. در جدول 3 جمع­بندی از عملکردهای سایت-موزه ارائه شده و جدول 4 تاثیر عملکردها و نقش سایت-موزه بر اجزاء تشکیل دهنده­ی اکوتوریسم پایدار را نمایش می دهد؛ درواقع می­­توان گفت در این جدول بستگی هریک از عملکردهای سایت-موزه با شاخص­های اکوتوریسم پایدار نشان داده­شده­است. برای مثال ساماندهی محوطه­ی تاریخی در قالب توسعه­ی پایدار که از عملکردهای سایت-موزه است در راستای ارتباط و توجه به بوم و توسعه­ی پایدار است.

جدول 3- عملکردهای سایت- موزه

عملکردهای سایت-موزه

عملکرد آموزشی

 (Sajadi, Karbaschi, 2017:16)

طراحی کارگاه­ها و کلاس­های آموزشی و محیط مناسب به منظور پژوهش / مشارکت جوامع محلی و آگاهی بخشی از چگونگی مقابله با اکوتوریست و سایت-موزه / آموزش غیر سیستماتیک به بازدیدکنندگان از طریق گالری­ها

عملکرد گردشگری Zarkesh, 2016: 39))

سایت باارزش باستانی، ارتباط آن با بوم منطقه و آموزش سبب جذب توریست می­شود.

عملکرد زیست محیطی

طراحی محیطی در پیوند با بستر و محیط خود از نظر بوم­شناختی / گسترش اکوتوریسم پایدار از طریق حفاظت و احیاء گونه­های موجود و آگاهی بخشی به بازدیدکنندگان از مناطق اکوتوریسمی استان

عملکرد اقتصادی اجتماعی

 (Zandi, 2015: 43)

مشارکت جوامع محلی باعث اشتغال؛ و جذب توریست و ایجاد کاربری­های مرتبط با سایت-موزه در منطقه باعث درآمدزایی می­شود.

عملکرد فرهنگی

 ( Abdollahi, 2015: 144)

میراث باستانی، بوم و ارزش­های سایت به نمایش گذاشته می­شود. / عملکردهای فرهنگی مرتبط با موزه مانند کتابخانه و سالن کنفرانس در کنار موزه عمل خواهند کرد.

عملکرد تفریحی- نمایشی

 Zarkesh, 2016: 39))

علاوه بر محیط تحقیقاتی و پژوهشی، سایت-موزه با کاربری­های مرتبط با خود از بعد تفریحی و نمایشی نیز عمل خواهد کرد.

حفاظت آثار تاریخی (Heidari, 2016: 81)

طراحی سایت-موزه در درجه­ی اول به حفاظت آثار تاریخی می­پردازد.

ساماندهی محوطه تاریخی در قالب توسعه پایدار (Rahimi poursheykhinejad, et al, 2014: 143)

محوطه­ تاریخی را می‌توان یک پتانسیل ویژه برای هر ناحیه برشمرد و بنا نهادن سایت-موزه داخل آن­ها، سبب تثبیت جایگاه و تمرکز امکانات در جهت برنامه­های کامل و نوین و با نظریه توسعه­ی پایدار می­شود.

توسعه شهری و بهبود منظر شهری

 (Aminzadeh, 2016: 43)

سایت-موزه­هایی که داخل نواحی شهری و یا کنار آن­ها به وجود می‌آیند، قادر هستند همچون مکان­های فرهنگی-تاریخی و پژوهشی، علاوه‌بر برآورده ساختن نیازهای علمی و فرهنگی آن شهر، با ساختن مناظر شهری و تقویت چشم‌انداز بصری شهر( چه توسط بازسازی و مرمت بنا­های تاریخی و چه توسط نظم دادن به محوطه و ساخت سازه­هایی مطلوب جهت محافظت از آثار)، در خدمت توسعه­ی شهری و اهداف آن قرار گیرند.

منبع: نویسندگان، 1402

 

جدول 4- تاثیر عملکردها و نقش سایت-موزه بر اجزاء بر اجزای تشکیل دهنده­ی اکوتوریسم پایدار

عملکردهای سایت-موزه

اجزاء تشکیل­دهنده اکوتوریسم پایدار

ارتباط و توجه به بوم

انگیزه آموزشی

توسعه پایدار

عملکرد آموزشی

 

 

 

عملکرد گردشگری

 

 

 

عملکرد زیست محیطی

 

 

 

عملکرد اقتصادی اجتماعی

 

 

 

عملکرد فرهنگی

 

 

 

عملکرد تفریحی- نمایشی

 

 

 

حفاظت آثار تاریخی

 

 

 

ساماندهی محوطه تاریخی در قالب توسعه پایدار

 

 

 

توسعه شهری و بهبود منظر شهری

 

 

 

منبع: نویسندگان، 1402

 

مواد و روش تحقیق

این مقاله، پژوهشی توصیفی- تحلیلی11 می­باشد که در قالب بررسی یک نمونه­ی موردی انجام می­شود. روش­های پژوهش در معماری را می­توان به دو دسته­بندی کلی روش­های گردآوری اطلاعات و روش­های تحلیل و داوری اطلاعات دسته­بندی کرد (حیدری، 1395: 169). در تحقیق حاضر به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات دو شیوه کتابخانه­ای و میدانی بکاربرده­شده­است. به این صورت که با حضور در کتابخانه­ها و بررسی کتاب­ها، مجلات، مقالات و همچنین سایت­های معتبر، اطلاعات اصلی مرتبط با مفاهیم پژوهش جمع­آوری شده و سپس چارچوب نظری پژوهش شکل گرفته­است. همچنین به این دلیل که تحقیق در قالب یک مطالعه­ی موردی انجام می­شود برای جمع­آوری اطلاعات راجع­به نمونه­ی مورد مطالعه، از روش پیمایشی12 نیز استفاده­شده­است. در مرتبه­ی گردآوری اطلاعات، انتخاب ابزار مناسب و استاندارد برای جمع­آوری اطلاعات بسیار حائز اهمیت می­باشد. در این تحقیق ابزار گردآوری اطلاعات مشاهدات میدانی، مصاحبه با بازدیدکنندگان و تهیه­ی پرسشنامه است. در تهیه­ی پرسشنامه سعی بر این بوده­است که از پرسشنامه­های استاندارد به دلیل قابلیت اعتماد بالایی که دارند، استفاده شود. لازم به ذکر است که پس از بومی­سازی پرسشنامه برای تعیین اعتبار آن ابتدا پیش­آزمون13 انجام گرفت. به این صورت که حدود 20 عدد پرسشنامه توسط بازدیدکنندگان تکمیل شد و سپس از طریق محاسبه­ی ضریب آلفای کرونباخ پایایی پرسشنامه سنجیده شد و تغییراتی در سوالات صورت گرفت و پس از آن پرسشنامه به­صورت وسیع اعمال شد. پرسشنامه از پایایی حدود  9/0 برخوردار است که بیانگر سطح مطلوبی از اعتبار درونی تحقیق است.  تعداد پرسشنامه مورد نیاز در این پژوهش براساس تعداد بازدیدکنندگان سایت-موزه­ی تخت جمشید و با استفاده از فرمول کوکران و با سطح خطای 5 درصد حدود 384 نفر محاسبه شده­است که به علت محدودیت­های موجود تعداد 305 پرسشنامه از تحقیقات میدانی حاصل شده و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته­است. در مرتبه­ی تحلیل و داوری اطلاعات دو شیوه­ی توصیف و تبیین مورد استفاده قرار گرفته­است. برای توصیف داده­ها از پارامترهای متمایل به مرکز و پراکندگی استفاده شده و در تبیین داده­ها از تحلیل­های همبستگی14 برای سنجش ارتباط بین مولفه­های کالبدی سایت- موزه و اکوتوریسم پایدار، استفاده به­ عمل آمد. در انتها برای سنجش تعمیم­پذیری اطلاعات از آمار استنباطی15 و آزمون­های پارامتریک استفاده شد. به طور کلی آلفای کرونباخ، آماره­های توصیفی، تحلیل عاملی اکتشافی، آزمون آماریt و مقایسه ­ی میانگین، همبستگی، ضریب توافقی و رتبه­بندي فريدمن آزمون­های مورد استفاده در این پژوهش بوده­اند. شکل3 پروسه­ی تحقیق در این مقاله را نشان می­دهد.

 

img0 

شکل 3- نمودار کلی روش شناسی پژوهش- (منبع: نویسندگان، 1402)

 

محدوده مورد مطالعه

تخت جمشید، نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان، پایتخت باشکوه پادشاهی ایران در زمان هخامنشیان بوده‌است. در این شهر باستانی کاخی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشاه و اردشیر اول بنا شده و به مدت حدود 2۰۰ سال آباد بوده‌است  (Soltani et al, 2019). تخت جمشید مکانی با ویژگی‌های خاص تاریخی-طبیعی و دارای جایگاه فرهنگی با ارزشی در میراث جهانی است. آغاز ساخت مجموعه بناهای تخت جمشید به سال 518 پیش از میلاد باز می‌گردد. این ساختمان‌ها شامل کاخ‌ها، خزانه پادشاهان، کارگاه‌های ساختمانی و تالارهای بار عام بوده است. در طول چند قرن حکومت هخامنشیان تخت جمشید در نقش‌های مختلفی چون یک عبادتگاه ملی، جایگته جشن‌های نوروزی، مرکز اسناد و گنجینه‌ی شاهی و کارگاه‌های هنرمندان بوده‌است. خرابه‌های بازمانده از دوران طلایی تمدن ایران باستان در دامنه‌ی کوه مهر هنوز هم از شکوه و اعتبار ویژه‌ای برخوردار است. منظر تخت جمشید ترکیبی از لایه‌های طبیعی و تاریخی را به نمایش می‌گذارد. از یکسو شرایط خاص اقلیمی و طبیعی منطقه و چیرگی تختگاه بر دشت بزرگ فروردین و کوه‌های پیرامونی، و از دیگر سو قرارگیری در مسیر جاده شاهی مهم‌ترین دلایل انتخاب این منطقه به عنوان پایتخت هخامنشیان بوده‌است (Aminzadeh, Agha Ebrahimi Saamaani, 2006).  درشکل 4 تصویر هوایی از این سایت تاریخی نمایش داده‌شده‌است.

 

img0img0 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 4- تصویر هوایی از تخت جمشید- (Aminzadeh, Agha Ebrahimi Saamaani, 2006)

 

بحث و ارائه یافته­ها

عوامل موثر بر اکوتوریسم پایدار

معمولاً در پژوهش­ها بنابه دلایل متعدد متغیرهای زیادی وجود دارند. برای این‌که داده‌ها به‌منظور دست یافتن به نتایجی علمی­تر و همچنین عملیاتی­تر با دقت بیشتری تحلیل شوند، محققان در پی کم کردن حجم متغیرها و ایجاد ساختار تازه‌ای برای آن­ها می‌باشند. به همین دلیل از تحلیل عاملی بهره می‌گیرند. برای انجام تحلیل عاملی، نخست می‌بایست از این موضوع اطمینان حاصل کرد که می­توان از داده­های حاضر جهت تحلیل استفاده کرد. به این معنی که مطمئن شد که جهت تحلیل، اندازه نمونه و رارتباط میان متغیرها عاملی مناسب هستند یا نه؟ برای این هدف شاخص KMO و آزمون بارتلت به کار برده می­شود. شاخص KMO یک شاخص از کفایت نمونه­گیری می‌باشد که به بررسی کوچک بودن همبستگی جزیی میان متغیرها می‌پردازد. جدول 5 مقدار شاخص KMO و آماره آزمون بارتلت که تقریبی از آماره کای دو می‌باشد، نشان‌دهنده درجه آزادی و سطح معناداری آزمون است. با توجه به اینکه مقدار شاخص KMO برابر 0.874 و عددی مطلوب است تعداد نمونه کافی است. میزان معناداری آزمون بارتلت هم پایینتر از 0.05 درصد می‌باشد که حاکی از این است که به منظور شناسایی ساختار، تحلیل عاملی مناسب می‌باشد.

 

جدول 5- نتیجه آزمون بارتلت

مقدار شاخص KMO

 

0.874

آماره آزمون بارتلت

تقریبی از کای دو

8586.927

درجه آزادی

946

سطح معناداری

0.000

منبع: نویسندگان، 1402

 

   جدول 6 سه قسمت دارد. قسمت اول به مقادیر ویژه مربوط می‌شود و عامل­هایی که در تحلیل باقی می­مانند را مشخص می‌کند. عامل­هایی که مقدار ویژه پایینتر از 1 دارند از تحلیل بیرون برده می‌شوند، چراکه وجود آن­ها سبب تبیین بیشتر واریانس نمی­گردد. قسمت دوم به مقادیر ویژه عوامل استخراجی بدون چرخش مربوط بوده و قسمت سوم مقدار ویژه استخراجی با چرخش را نشان می‌دهد. در تحلیل کنونی 9 عامل قادر به توضیح تقریبا 67 درصد از تغییرپذیری (واریانس) متغیرها هستند.

با عنایت به نتيجه تحليل عاملي اکتشافي که بر روي متغیرهای پرسش­نامه اجرا گشت، شناسایی 9 عامل به­عنوان عامل­هاي اصلي صورت پذیرفت. به این دلیل که متغيرهاي داراي همبستگي بيشتر با هرکدام از عامل­ها در عامل مدنظر واقع می‌شوند، نخست متغیرهای پژوهش به 9 عامل دسته­بندی شدند.که گویه­های هریک از عوامل ازطریق بررسی پرسشنامه قابل سنجش است. اما می­توان عامل­هايي را که متغير يا سؤال‌های کمتر از 3 عدد دارند را با سؤالاتشان حذف نمود. پس از آن نظربه هم­پوشانی و تداخل برخی از عامل­ها با همدیگر، در آخر به 5 عاملبه دست یافته و به هر کدام از فرضیه‌ها تخصیص داده شده است که در شکل5، فاکتورهای مرتبط به هر عامل و نام­گذاری آن­ها ارائه شده است.

جدول 6- تشریح واریانس متغیرها بر اساس عامل­های اصلی

عامل

مقادیر ویژه

مقادیر ویژه استخراجی بدون چرخش

مقادیر ویژه استخراجی با چرخش

نهایی

درصد واریانس

درصد واریانس تجمعی

نهایی

درصد واریانس

درصد واریانس تجمعی

نهایی

درصد واریانس

درصد واریانس تجمعی

عامل 1

12.646

28.742

28.742

12.646

28.742

28.742

5.657

12.858

12.858

عامل2

5.000

11.363

40.104

5.000

11.363

40.104

5.371

12.207

25.065

عامل3

2.591

5.888

45.992

2.591

5.888

45.992

4.076

9.264

34.329

عامل4

2.355

5.352

51.344

2.355

5.352

51.344

3.730

8.476

42.805

عامل5

1.872

4.255

55.600

1.872

4.255

55.600

3.025

6.876

49.680

عامل6

1.468

3.336

58.935

1.468

3.336

58.935

2.371

5.389

55.069

عامل7

1.316

2.992

61.927

1.316

2.992

61.927

2.223

5.053

60.123

عامل8

1.163

2.642

64.569

1.163

2.642

64.569

1.663

3.779

63.902

عامل9

1.049

2.383

66.953

1.049

2.383

66.953

1.342

3.051

66.953

منبع: نویسندگان، 1402

 

img0 

شکل 5- عوامل موثر در اکوتوریسم پایدار- (منبع: نویسندگان، 1402)

 

جدول 7 در سطح اطمینان 95 درصد است و سطح معناداری حاصل‌شده برای تمامی متغیرها کمتر از 0.05 هستند. نظر به اینکه سطح معناداری پایینتر از مقدار 0.05 و اندازه ميانگين بالاتر از 3 و اندازه کران پايين و بالا مثبت می‌باشد، تمامي عامل­ها غیر از فضاسازی درونی موجب افزایش اکوتوریسم پایدار در سایت موزه می­شوند. طبق جدول، عامل فضاسازی درونی اختلاف معناداری با میانگین در جهت منفی دارد، اما بدین معنا نیست که توجه نکردن به آن به سود کیفیت اکوتوریسم پایدار باشد.

جدول 7- آزمون میانگین عامل ها

 

tآماره

درجه آزادی

سطح معناداری

اختلاف میانگین

فاصله اطمینان 95%

کران پایین

کران بالا

توجه به بستر

2.855

304

.005

0.13716

0.426

0.2317

بنای معماری

17.617

304

.000

0.95597

0.8492

1.0628

فضاسازی درونی

2.798-

304

.005

0.12800-

0.2180-

0.380-

فضاسازی بیرونی

8.897

304

.000

0.37774

0.2942

0.4613

خاطره سازی و رضایت

19.119

304

.000

0.81486

0.7310

0.8987

منبع: نویسندگان، 1402

   به‌منظور بررسی برابر بودن اولویت­بندی شماری از متغیرهای وابسته به‌وسیله اشخاص، از آزمون فریدمن بهره گرفته می­شود. نتیجه آزمون دو ستاده است. اول آماری توصیفی می‌باشد که نشان‌دهنده میانگین رتبه­های هر متغیر است. دوم به ترتیب شمار داده­های هر متغیر، مقدار آماره­کای­دو، به ارائه درجه آزادی و سطح معناداری می‌پردازد. به دلیل اینکه سطح معناداری کمتر از 0.05 است، ادعای یکسان بودن رتبه و اولویت متغیرها پذیرفته نمی­شود. نتیجه آزمون فریدمن نشان می­دهد که از نظر کاربران سایت موزه، بنای معماری و خاطره­سازی و رضایت اولویت اول، و به دنبال آن، فضاسازی بیرونی، توجه به بستر و زمینه و فضاسازی درونی مورد اهمیت می­باشند.( جدول 8)

جدول 8- اولویت بندی مولفه ها

 

میانگین رتبه

اولویت

آماره کای دو

درجه آزادی

سطح معناداری

مولفه­ها

بنای معماری

3.86

1

340.118

4

0.000

خاطره­سازی و رضایت

3.76

2

فضاسازی بیرونی

2.95

3

توجه به بستر و زمینه

2.52

4

فضاسازی درونی

1.91

5

منبع: نویسندگان، 1402

 

مولفه­های کالبدی سایت-موزه، موثر بر اکوتوریسم پایدار

تحلیل همبستگی برای تعیین نوع و شدت رابطه میان متغیرها انجام می­شود. ضریب همبستگی شدت رابطه و نوع آن (مستقیم یا معکوس) را در بازه­ای بین 1 و 1- ارائه می­دهد. نتیجه آزمون همبستگی با ارائه­ی ضرایب بالا و سطح معناداری 0.000 (کمتر از 0.05) فرضیه­ی پژوهش مبنی بر وجود رابطه مستقیم و معنادار میان عوامل کالبدی در طراحی معماری و اکوتوریسم پایدار را اثبات می­کند. ( جدول 9)

 

جدول 9- آماره همبستگی میان متغیرهای تحقیق

 

بنای معماری

فضاسازی درونی

فضاسازی بیرونی

اکوتوریسم پایدار

ضریب همبستگی

.244**

.626**

.601**

ضریب معناداری

.000

.000

.000

توجه به بستر و زمینه بومی

ضریب همبستگی

.290**

.497**

.490**

ضریب معناداری

.000

.000

.000

توجه به میراث بومی

ضریب همبستگی

.111

.604**

.580**

ضریب معناداری

.052

.000

.000

منبع: نویسندگان، 1402

در ادامه به بررسی مولفه­های هر گروه پرداخته شده تا اولویت و اهمیت آن­ها به ترتیب به دست آید و در روند برنامه­ریزی مورد استفاده و توجه قرار گیرد. (شکل6)

 

img0 

شکل 6- اولویت بندی مولفه ها در ارتباط با بنای معماری، فضاسازی درونی و فضاسازی بیرونی- (منبع: نویسندگان، 1402)

نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادها

هدف از انجام پژوهش یافتن مولفه­های اکوتوریسم پایدار و همچنین عوامل کالبدی موثر بر آن در یک سایت موزه، با بررسی موردی سایت موزه تخت جمشید بوده است. نتایج نشان می­دهند که در مجموع 5 عامل توجه به بستر و زمینه و حفظ میراث بومی، بنای معماری، فضاسازی بیرونی، فضاسازی درونی و خاطره­سازی و رضایت بر اکوتوریسم پایدار یک سایت موزه موثرند.که مطابق با آزمون میانگین T همه آن­ها در سطحی بالاتر از میانگین و دارای تاثیر بر اکوتوریسم می­باشند. همچنین بررسی نظرات مراجعان سایت -موزه تخت جمشید با انجام آزمون­های آماری نشان می­دهد که میان رضایت از مجموعه و افزایش تعداد کاربران پایدار آن ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. بدین صورت که افرادی که مجموعه سایت موزه موجب رضایت و خاطره­سازی برای آنان شده است، در اکثر موارد، تمایل به بازدید مجدد و همچنینی دعوت از دیگران برای بازدید از مجموعه را دارند. مطابق بررسی­های انجام شده، این رضایت در ارتباط معنادار و مثبت با مولفه­های طراحی معماری می­باشد. بنای معماری، فضاسازی درونی و فضاسازی بیرونی سه عامل کلی بودند که از نظرات آزمودنی­های این پژوهش استخراج شدند. نتایج نشان می­دهد که کارکرد حفظ میراث بومی و توجه به بوم و بستر در هر سه عامل مهم­ترین اولویت افراد بوده است. در مقیاس بنای معماری، توجه به سایت و حفظ وضع تاریخی موجود، در مقیاس فضاسازی درونی نمایش آثار و وجود موزه درون بنا و در مقیاس فضاسازی بیرونی همخوانی با شیوه باستانی و به طور کلی الهام­گیری از موقعیت و پیشینه هویتی - تاریخی سایت، برای خاطره­انگیزی و ارتقای سطح رضایت کاربران دارای اهمیت می­باشد. در جدول 10 عوامل موثر بر اکوتوریسم پایدار سایت موزه و فاکتورهای هر عامل جمع بندی و ارائه شده­است.

در مقایسه تطبیقی با پژوهش‌های پیشین می‌توان اینگونه بیان کرد که نتایج پژوهش حاضر با نتایج پور احمد و همکاران (1391) که معتقد بودند سایت-موزه بر توسعه گردشگری تاثیر دارد، در یک راستا و همسو  می‌باشد. از طرفی نصیری جان آقا و همکاران (1397) و بلوچ و همکاران (2022) به تاثیر شرایط محیطی و آسایش محیطی می‌پردازد که در مولفه‌ی بنای معماری، آسایش محیطی از شاخص‌های مهم و از این جهت با تحقیقات پیشین همسو است.  به طور کلی می توان گفت که این تحقیق مولفه ها و شاخص‌های مرتبط را در رابطه با اکوتوریسم پایدار در اختیار قرار می‌دهد که با توجه به آن می‌توان در طراحی‌های آتی و همچنین حفاظت سایت-موزه‌های موجود مورد توجه قرار داده و توسعه اکوتوریسم پایدار را سبب شد.

جدول 10- عوامل موثر بر اکوتوریسم پایدار سایت-موزه

مولفه­ها

شاخص­ها

توجه به بستر

حفظ میراث بومی

حفاظت از آثار باستانی/ حمایت از محصولات فرهنگی و فروش آن/ احیاء بازی، لباس و مراسم بومی/ حفظ چشم­اندازها و بسترهای طبیعی

توجه به بستر و زمینه

آموزش در رابطه با بوم و طبیعت شیراز/ شناسایی و معرفی جاذبه­های اکوتوریستی/ کاهش آسیب­رسانی اکولوژیکی

بنای معماری

فضای استراحت/ فضای رفاهی- تفریحی/ فضای آموزشی/ تلفیق بنا با فضای سبز/ امکان درک ملموس/ زیبایی فرم/ دسترسی/ شرایط محیطی/ نحوه­ی نمایش آثار

فضاسازی بیرونی

فضاهای سایه­انداز/ احیاء و بازسازی فضای سبز/ روشنایی و نورپردازی/ خوانایی/ بهره­گیری از المان­های بومی شهر/ مسیر دسترسی به مجموعه/ تأثیرگذاری مجموعه بر منظر شهری/ جذابیت بصری و فضایی مجموعه

فضاسازی درونی

وجود استراحتگاه/ کارگاه، کلاس آموزشی و پژوهشکده/ کتابخانه و مرکز اسناد/ هتل، رستوران و چایخانه/ فروشگاه­های فرهنگی/ عملکردهای تفریحی و نمایشی/ بنای موزه (گالری دائم) موجود در سایت-موزه

خاطره­سازی و رضایت

مدت اقامت/ سفر مجدد به محل مورد نظر/ سفر به مناطق پیشنهاد شده برای شناخت بوم، فرهنگ و طبیعت/ ترغیب سایرین به سفر

منبع: نویسندگان، 1402

 

References

1.        Abdollahi, S;(2015). A Design for Takht-e Soleymān Site Museum. Athar Journal, 33(56), 143-154. [Persian]

2.       Abedini, F., Nazarpour,M;(2013). Ecotourism architecture, examining the role of design with a sustainable architecture approach in the development of the tourism industry. The first national conference on architecture and sustainable urban spaces. [Persian]

3.       Abrahams, E., & Bama, H. K. N; (2023). Heritage interpretation as a catalyst for sustainable ecotourism in protected areas: A systematic literature review. Studia Periegetica, 42(2), 119-142.

4.       Akbari Samani, N., Badri, A., Salmani, M; (2014). Assessment of Sustainable Rural Tourism Case study: Saman District, Shahrekord County. Geography and urban-regional analysis, Vol 9, 29-48. Doi: 10.22111/GAIJ.2014.1387 [Persian]

5.       Akbari, S., Bemanian, M;(2008). Rural ecotourism and its r ole in sustainable development of Kandovan village in Iran. Village and Development, 11(1), 131-150. [Persian]

6.       Alen, M., Andi, D; (2009). Ecotorism development a manual for conservation planners and managers planning. Tehran. Abizh Press. [Persian]

7.       Alizadeh, H., Firouzi, M., Ajzashokouhi, M., Naghibirokni, N; (2013). Measurement and evaluation of sustainability indicators in the tourism industry in Ahvaz city. The Journal of Spatial Planning, 145-172. [Persian]

8.       Aminzadeh, B; (2016). Values ​​in urban landscape design: sustainability, beauty and identity. Tehran. University of Tehran Press. [Persian]

9.       Aminzadeh, B., Agha Ebrahimi Saamaani, F; (2006). Documenting the ancient landscape of Persepolis. Honarhaye Zibaa. (27). 77-86.

10.       Azad, M., Mirhashemi Routeh, E; (2016). Cultural Approach in Development and Conservation of Valued Context in Rural Setting. JHRE , 35 (154), 89-106. [Persian]

11.       Azar, A., Saidi, R; (2023). Feasibility of health tourism capacities in Maragheh city with emphasis on sustainable urban development. Urban Environmental Planning and Development, 3(10), 35-50.Doi: 10.30495/JUEPD.2023.1978929.1140 [Persian]

12.       Bakhtiari Moghaddam Ziabari, Z., Kamran Kasmaei, H; (2020). Barriers to the Development of Ecotourism Resorts Tourism in Saravan Rural Heritage Museum, Iran. international journal of architectural engineering and urban planning, 30(1), 87-96. DOI: 10.22068/ijaup.30.1.87

13.       Baloch, Q. B., Shah, S. N., Iqbal, N., Sheeraz, M., Asadullah, M., Mahar, S., & Khan, A. U;(2022). Impact of tourism development upon environmental sustainability: A suggested framework for sustainable ecotourism. Environmental Science and Pollution Research, 30(3), 5917-5930.

14.       Boroumand, A., & Karimi, A; (2021). Re-conceptualizing and presenting a conceptual model for sustainable ecotourism based on public participation. Journal of Environmental Science Studies, 6(1), 3419-3433. [Persian]

15.       Chakraborty, A. (2022), Geodiversity and Tourism Sustainability in the Anthropocene. Tour. Hosp. 2022, 3, 496-508. Doi: 10. 3390/tourhosp3020031.

16.       Dolatabadi, F., Yaghoubzadeh, R; (2009). Cultural tourism. Tehran. Islamic Azad University Publications, Science Production Development Office. [Persian]

17.       Dzhandzhugazova, E. A., Ilina, E. L., Latkin, A. N., Davydovich, A. R., & Valedinskaya, E. N; (2018). Ecotourism Programs in the Context of the Perception of Natural and Cultural Landscapes (on the Example of the Kizhi Museum Reserve). Ekoloji Dergisi, (106), 1-6.

18.       Hafezniya, M; (2017). An introduction to the research method in humanities. The Center for Studying and Compling University Books in Humanitics (SAMT). Institute for Research and Development in the Humanities. [Persian]

19.       Hardy, A & co; (2002). Sustainable tourism: an overview of concept and its position in relation to conceptualisations of tourism. Journal of sustainable tourism,10(6), 475-496. Doi: 10.1080/09669580208667183

20.       Heidari, S; (2016). An introduction to research methods in architecture, with an analytical approach to architectural thesis writing.Tehran. Fekkre No. [Persian]

21.       Huijun, Zh., Doyon,L; (2020). A Century of Archaeological Heritage Protection and Exhibition in China.The Historic Environment: Policy & Practice , 12(2), 146-163. Doi: 10.1080/17567505.2020.1836931

22.       Jomehpour, M; (2007). Kariz is the achievement of indigenous knowledge and culture: the habitats of the desert banks, and related systems in Iran and its sustainable exploitation (the example of Kashan Kariz). Ranking Scientific-Progrative (Ministry of Science), (33), 27 – 64. [Persian]

23.       Kavousi,M., Karimi S; (2013). The importance and role of museums in the development of tourism (case study: Isfahan city), second National conference of applied researches in geography and tourism, 22-31. [Persian]

24.       Kousheshgaran, A., Hematian, F., Hanachi, P; (2010). Protection and development in valuable rural contexts.Tehran. Bonyad Maskan. [Persian]

25.       Moolman H; (1996). Site museum: Their origins, definition and categorization. Museum management and curatorship, 387-400. Doi:10.1016/S0260-4779(96)00063-5

26.       Moscardo G.;(2003). Interpretation and sustainable tourism: functions, examples and principles. Journal of tourism studies. (14), 112-123.

27.       Nasiri jan agha, F., Mahmoudi chenari, H., Mofaberi lifshagard, H; (2018). Studying the state of climatic comfort in historical and ancient museum site of Booye - Amlash for tourism. Environmental research and technology., 3(5), 43-57. Doi:10.29252/.3.5.43 [Persian]

28.       Nasirsalami, M., Rezaei, M; (2014). Studies in the art museum. Tehran. Tahan publication. [Persian]

29.       Nasseh, N., Taghavi, L; (2019). Sustainable Tourism Indicators in Achieving Economic, Social, Cultural and Environmental Values: Presenting Solutions for the Devastating Effects. Human and Environment., No. 50 Autumn, 25-39. Dor: 20.1001.1.15625532.1398.17.3.3.5. [Persian]

30.       Nohtani, M., Vahabzadeh, G., & Mousavi, R; (2022). Definition of Ecotourism Development Strategies (Case Study: Shesh Roudbar Basin, Mazandaran Province). J. Env. Sci. Tech., Vol 24, No. 5, 19-31. Doi: 10.30495/JEST.2023.32399.4045. [Persian]

31.       Paardekooper, R; (2020). The Story of your Site: Archaeological Site Museums and Archaeological Open-Air Museums. EXARC Journal, (4).

32.       Pourmohammad, L; (2014). The site-museum of the ancient city of Jurjan with an emphasis on preserving the historical site. Non-profit non-governmental Rozbahan Institute of Higher Education. [Persian]

33.       Pour Yousef zadeh, S., Bemanian, M., Ansari, M; (2012). Principles of Landscape Restoration in Natural and Historical Sites. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 9(22), 35-44. [Persian]

34.       Pur.Ahmad, A., Mahdi, A., Mahdian Banamiri, M., Mirzai Kutenai, Z., & Mohamadi, A; (2012). Survey and Analysis of the Role of Museums in Cultural Tourism Development (A case study of museums in eastern Mazandaran). Journal of Tourism Planning and Development, 1(1), 105-128. [Persian]

35.       Rahimi poursheykhinejad, M., Modaberi, H., Rahbarhashemi, M,. Shadpour, M;(2014). Feasibility of building the site of the historical-archaeological village museum of Boyeh in Amlesh city by using the SWOT analytical model with a tourism approach. JSHSP, 9(26), 141-163. [Persian]

36.       Rezaei, M. R., & Ghasemi, M; (2022). Assessing tourism capabilities and its role in urban development with emphasis on strategic planning (Case study: Kerman). Journal of Urban Environmental Planning and Development, 2(5), 1-16. Dor: 20.1001.1.27833496.1401.2.5.8.1. [Persian]

37.       Rezaei, M., Molavi, M; (2015). Sustainable development and native architecture in Iran. Tehran. Simaye danesh. [Persian]

38.       Ross S. Wall G. 1999. Ecotourism: towards congruence between theory and practice. Tourism management,20(1), 123-132. Doi:10.1016/S0261-5177(98)00098-3

39.       Sajadi, S., Karbaschi, M; (2017). The necessity of designing an archeology and architecture site-museum with a tourism approach. The second international conference on civil engineering, architecture and crisis management, 1-17. [Persian]

40.       Soltani, A., Firouzmandi, B.,Shabani Samgh Abaadi, R., Khamseh, H; (2019). Controversy about the identification of factors that destroyed the Persepolis complex. Honar- e- Eslami. 15(36),67-85. Doi: 10.22034/IAS.2020.103892.

41.       UNESCO; (2012) Role of Museums in Education and Cultural Tourism Development, Moscow Office and the Intergovernmental Foundation for Educational, Scientific and Cultural Cooperation for CIS countries (IFESCCO), Moscow.

42.       Weaver D; (1995). Sustainable ecotourism: Balancing economic, environmental and social goals within ethical framework. The journal of tourism studies. 20, 5-13.

43.       Zal,M., Ramezanzadeh Lasbouei, M, & Jorbanian; (2020). Ancestral museums and its role in the development of cultural heritage tourism in historic cities (Case Study Kolbadi house's museum in Sari). Urban Tourism, 7(1 ), 50-37. Doi:10.22059/JUT.2018.241203.382. [Persian]

44.       Zhang, C., & Light, R; (2023). Exploring the Inherent Conflicts of the Site Museum. The International Journal of the Inclusive Museum, 17(1), 7-22. Doi:10.18848/1835-2014/CGP/v17i01/7-22

 

 

 

 

[1]  Butler

[2]  Quality

[3]  Continuity

[4]  Balance

[5]  Sadler

[6]  Pamela Wight

[7]  Ross & Wall

[8]  Visual

[9]  Non-Visual

[10]  Conceptual

[11]  در این نوع تحقیق، محقق علاوه بر تصویرسازی آن­چه هست به تشریح و تبیین دلایل چگونه بودن و چرایی وضعیت مسأله و ابعاد آن می­پردازد (Hafezniya, 2017: 71).

[12]  روشی فراگیر و استاندارد برای جمع­آوری، توصیف و مقایسه­ی اطلاعات و داده­ها در یک جمعیت بزرگ را روش پیمایشی می­گویند. این روش بر دو محور پرسش و مشاهده­ی مستقیم استوار است (Heidari, 2016: 175).

[13]  Pre-test

[14]  روش همبستگی، به تفاوت و تشابه بین متغیرهای مختلف می­پردازد. زمانی بین دو متغیر همبستگی وجود دارد که اندازه­ی متغیری در ارتباط با متغیر دیگر به فرمی قابل پیش­بینی افزایش یا کاهش پیدا کند (Heidari, 2016: 191).

[15]  آمار استنباطی روش برآورد و استنباط خصوصیات جمعیت از روی خصوصیات نمونه است. به عبارت دیگر روش­های تعمیم نمونه به جمعیت می­باشد.


Sanad

Sanad is a platform for managing Azad University publications

Links

Related Centers

Technical Support

Official pages

The rights to this website are owned by the Raimag Press Management System.
Copyright © 2021-2025

Home| Login| About Us| Contact Us|
[فارسی] [العربية] [fa] [ar]