بررسی تأثیر مؤلفههای کالبدی سایت-موزه بر توسعهی اکوتوریسم پایدار (مطالعه موردی: سایت-موزهی تختجمشید)
الموضوعات :
1 - استادیار معماری، گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
2 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
الکلمات المفتاحية: سایت-موزه, اکوتوریسم, توسعهی پایدار, تختجمشید,
ملخص المقالة :
گردشگری امروزه یکی از اساسیترین ارکان توسعهی پایدار است که دارای انواع مختلفی از جمله اکوتوریسم پایدار میباشد. این نوع از گردشگری سبب درآمد ملی میشود و در عین حال منابع را حفظ و باعث احیاء و گسترش آن میشود، یکی از عواملی که میتواند بر صنعت گردشگری فرهنگی و تاریخی تأثیر گذاشته و از طریق جذب توریست موجب رونق اقتصادی و افزایش رفاه اجتماعی شود موزه می باشد که با اهداف و محتوای گوناگونی ساخته میشوند. موزههای فضای باز و یا سایت-موزه میتوانند ارتباطی پویا بین سایت، اشیاء ارزشمند آن، بازدیدکنندگان، فرهنگ و طبیعت (بوم) منطقه برقرار کنند و اهداف آموزشی و پژوهشی را نیز دنبال کنند. مسئلهی پیش رو این است که در ایران، موزه ها به دلیل عدم جذابیت از حیث عملکردی و معماری، مورد توجه قرار نمی گیرند، این در حالی است که این نوع از بنا در بحث پایداری می تواند بسیار موثر واقع شده و بحث حفاظت از میراث را نیز سبب شود. هدف از انجام این پژوهش ارزیابی سایت-موزه-ی تختجمشید به عنوان نمونه موردی و شناخت نقاط قوت و ضعف مولفههای محیطی آن و تأثیر این مولفهها بر توسعهی اکوتوریسم پایدار است. در تحقیق حاضر، اطلاعات مورد نیاز به دو شیوه کتابخانهای و میدانی و از طریق فیشنویسی و پرسشنامه جمعآوری شدهاست. از آنجا که تختجمشید یک سایت-موزه است و از لحاظ مکانیابی در استان فارس قرار دارد، جامعهی آماری این پژوهش بازدیدکنندگان این سایت بودهاند و حجم نمونه نیز بر اساس این جامعهی آماری محاسبه شدهاست. در انتها تعداد 305 پرسشنامه از تحقیقات میدانی حاصل شده و دادهها به وسیله نرمافزار SPSS و با استفاده از شیوه تحلیل عاملی اکتشافی و آزمونهای فریدمن و T مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتهاست. نتایج حاصل از تحقیقات میدانی نشان میدهد که پنج عامل بنای معماری، خاطرهسازی و رضایت، فضاسازی بیرونی، توجه به بستر (حفظ میراث بومی و توجه به بستر و زمینه) و فضاسازی درونی در سایت-موزه از عوامل کالبدی هستند که بر اصول اکوتوریسم پایدار تأثیر دارند.
1. Abdollahi, S;(2015). A Design for Takht-e Soleymān Site Museum. Athar Journal, 33(56), 143-154. [Persian]
2. Abedini, F., Nazarpour,M;(2013). Ecotourism architecture, examining the role of design with a sustainable architecture approach in the development of the tourism industry. The first national conference on architecture and sustainable urban spaces. [Persian]
3. Abrahams, E., & Bama, H. K. N; (2023). Heritage interpretation as a catalyst for sustainable ecotourism in protected areas: A systematic literature review. Studia Periegetica, 42(2), 119-142.
4. Akbari Samani, N., Badri, A., Salmani, M; (2014). Assessment of Sustainable Rural Tourism Case study: Saman District, Shahrekord County. Geography and urban-regional analysis, Vol 9, 29-48. Doi: 10.22111/GAIJ.2014.1387 [Persian]
5. Akbari, S., Bemanian, M;(2008). Rural ecotourism and its r ole in sustainable development of Kandovan village in Iran. Village and Development, 11(1), 131-150. [Persian]
6. Alen, M., Andi, D; (2009). Ecotorism development a manual for conservation planners and managers planning. Tehran. Abizh Press. [Persian]
7. Alizadeh, H., Firouzi, M., Ajzashokouhi, M., Naghibirokni, N; (2013). Measurement and evaluation of sustainability indicators in the tourism industry in Ahvaz city. The Journal of Spatial Planning, 145-172. [Persian]
8. Aminzadeh, B; (2016). Values in urban landscape design: sustainability, beauty and identity. Tehran. University of Tehran Press. [Persian]
9. Aminzadeh, B., Agha Ebrahimi Saamaani, F; (2006). Documenting the ancient landscape of Persepolis. Honarhaye Zibaa. (27). 77-86.
10. Azad, M., Mirhashemi Routeh, E; (2016). Cultural Approach in Development and Conservation of Valued Context in Rural Setting. JHRE , 35 (154), 89-106. [Persian]
11. Azar, A., Saidi, R; (2023). Feasibility of health tourism capacities in Maragheh city with emphasis on sustainable urban development. Urban Environmental Planning and Development, 3(10), 35-50.Doi: 10.30495/JUEPD.2023.1978929.1140 [Persian]
12. Bakhtiari Moghaddam Ziabari, Z., Kamran Kasmaei, H; (2020). Barriers to the Development of Ecotourism Resorts Tourism in Saravan Rural Heritage Museum, Iran. international journal of architectural engineering and urban planning, 30(1), 87-96. DOI: 10.22068/ijaup.30.1.87
13. Baloch, Q. B., Shah, S. N., Iqbal, N., Sheeraz, M., Asadullah, M., Mahar, S., & Khan, A. U;(2022). Impact of tourism development upon environmental sustainability: A suggested framework for sustainable ecotourism. Environmental Science and Pollution Research, 30(3), 5917-5930.
14. Boroumand, A., & Karimi, A; (2021). Re-conceptualizing and presenting a conceptual model for sustainable ecotourism based on public participation. Journal of Environmental Science Studies, 6(1), 3419-3433. [Persian]
15. Chakraborty, A. (2022), Geodiversity and Tourism Sustainability in the Anthropocene. Tour. Hosp. 2022, 3, 496-508. Doi: 10. 3390/tourhosp3020031.
16. Dolatabadi, F., Yaghoubzadeh, R; (2009). Cultural tourism. Tehran. Islamic Azad University Publications, Science Production Development Office. [Persian]
17. Dzhandzhugazova, E. A., Ilina, E. L., Latkin, A. N., Davydovich, A. R., & Valedinskaya, E. N; (2018). Ecotourism Programs in the Context of the Perception of Natural and Cultural Landscapes (on the Example of the Kizhi Museum Reserve). Ekoloji Dergisi, (106), 1-6.
18. Hafezniya, M; (2017). An introduction to the research method in humanities. The Center for Studying and Compling University Books in Humanitics (SAMT). Institute for Research and Development in the Humanities. [Persian]
19. Hardy, A & co; (2002). Sustainable tourism: an overview of concept and its position in relation to conceptualisations of tourism. Journal of sustainable tourism,10(6), 475-496. Doi: 10.1080/09669580208667183
20. Heidari, S; (2016). An introduction to research methods in architecture, with an analytical approach to architectural thesis writing.Tehran. Fekkre No. [Persian]
21. Huijun, Zh., Doyon,L; (2020). A Century of Archaeological Heritage Protection and Exhibition in China.The Historic Environment: Policy & Practice , 12(2), 146-163. Doi: 10.1080/17567505.2020.1836931
22. Jomehpour, M; (2007). Kariz is the achievement of indigenous knowledge and culture: the habitats of the desert banks, and related systems in Iran and its sustainable exploitation (the example of Kashan Kariz). Ranking Scientific-Progrative (Ministry of Science), (33), 27 – 64. [Persian]
23. Kavousi,M., Karimi S; (2013). The importance and role of museums in the development of tourism (case study: Isfahan city), second National conference of applied researches in geography and tourism, 22-31. [Persian]
24. Kousheshgaran, A., Hematian, F., Hanachi, P; (2010). Protection and development in valuable rural contexts.Tehran. Bonyad Maskan. [Persian]
25. Moolman H; (1996). Site museum: Their origins, definition and categorization. Museum management and curatorship, 387-400. Doi:10.1016/S0260-4779(96)00063-5
26. Moscardo G.;(2003). Interpretation and sustainable tourism: functions, examples and principles. Journal of tourism studies. (14), 112-123.
27. Nasiri jan agha, F., Mahmoudi chenari, H., Mofaberi lifshagard, H; (2018). Studying the state of climatic comfort in historical and ancient museum site of Booye - Amlash for tourism. Environmental research and technology., 3(5), 43-57. Doi:10.29252/.3.5.43 [Persian]
28. Nasirsalami, M., Rezaei, M; (2014). Studies in the art museum. Tehran. Tahan publication. [Persian]
29. Nasseh, N., Taghavi, L; (2019). Sustainable Tourism Indicators in Achieving Economic, Social, Cultural and Environmental Values: Presenting Solutions for the Devastating Effects. Human and Environment., No. 50 Autumn, 25-39. Dor: 20.1001.1.15625532.1398.17.3.3.5. [Persian]
30. Nohtani, M., Vahabzadeh, G., & Mousavi, R; (2022). Definition of Ecotourism Development Strategies (Case Study: Shesh Roudbar Basin, Mazandaran Province). J. Env. Sci. Tech., Vol 24, No. 5, 19-31. Doi: 10.30495/JEST.2023.32399.4045. [Persian]
31. Paardekooper, R; (2020). The Story of your Site: Archaeological Site Museums and Archaeological Open-Air Museums. EXARC Journal, (4).
32. Pourmohammad, L; (2014). The site-museum of the ancient city of Jurjan with an emphasis on preserving the historical site. Non-profit non-governmental Rozbahan Institute of Higher Education. [Persian]
33. Pour Yousef zadeh, S., Bemanian, M., Ansari, M; (2012). Principles of Landscape Restoration in Natural and Historical Sites. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 9(22), 35-44. [Persian]
34. Pur.Ahmad, A., Mahdi, A., Mahdian Banamiri, M., Mirzai Kutenai, Z., & Mohamadi, A; (2012). Survey and Analysis of the Role of Museums in Cultural Tourism Development (A case study of museums in eastern Mazandaran). Journal of Tourism Planning and Development, 1(1), 105-128. [Persian]
35. Rahimi poursheykhinejad, M., Modaberi, H., Rahbarhashemi, M,. Shadpour, M;(2014). Feasibility of building the site of the historical-archaeological village museum of Boyeh in Amlesh city by using the SWOT analytical model with a tourism approach. JSHSP, 9(26), 141-163. [Persian]
36. Rezaei, M. R., & Ghasemi, M; (2022). Assessing tourism capabilities and its role in urban development with emphasis on strategic planning (Case study: Kerman). Journal of Urban Environmental Planning and Development, 2(5), 1-16. Dor: 20.1001.1.27833496.1401.2.5.8.1. [Persian]
37. Rezaei, M., Molavi, M; (2015). Sustainable development and native architecture in Iran. Tehran. Simaye danesh. [Persian]
38. Ross S. Wall G. 1999. Ecotourism: towards congruence between theory and practice. Tourism management,20(1), 123-132. Doi:10.1016/S0261-5177(98)00098-3
39. Sajadi, S., Karbaschi, M; (2017). The necessity of designing an archeology and architecture site-museum with a tourism approach. The second international conference on civil engineering, architecture and crisis management, 1-17. [Persian]
40. Soltani, A., Firouzmandi, B.,Shabani Samgh Abaadi, R., Khamseh, H; (2019). Controversy about the identification of factors that destroyed the Persepolis complex. Honar- e- Eslami. 15(36),67-85. Doi: 10.22034/IAS.2020.103892.
41. UNESCO; (2012) Role of Museums in Education and Cultural Tourism Development, Moscow Office and the Intergovernmental Foundation for Educational, Scientific and Cultural Cooperation for CIS countries (IFESCCO), Moscow.
42. Weaver D; (1995). Sustainable ecotourism: Balancing economic, environmental and social goals within ethical framework. The journal of tourism studies. 20, 5-13.
43. Zal,M., Ramezanzadeh Lasbouei, M, & Jorbanian; (2020). Ancestral museums and its role in the development of cultural heritage tourism in historic cities (Case Study Kolbadi house's museum in Sari). Urban Tourism, 7(1 ), 50-37. Doi:10.22059/JUT.2018.241203.382. [Persian]
44. Zhang, C., & Light, R; (2023). Exploring the Inherent Conflicts of the Site Museum. The International Journal of the Inclusive Museum, 17(1), 7-22. Doi:10.18848/1835-2014/CGP/v17i01/7-22
|
|
|
Journal of Urban Environmental Planning and Development Vol 4, No 15, Autumn 2024 p ISSN: 2981-0647 - e ISSN:2981-1201 Journal Homepage:http://juep.iaushiraz.ac.ir/ | ||
Investigating the Effects of Physical Components of Site-Museum on Sustainable Eco-Tourism Development (Case Study: Takht-e-Jamshid Site-Museum)
Bahareh Rajaei1: Assistant Professor, Department of Architecture, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.
Elahe Ahmadi : Ph.D. Student, Department of Architecture, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.
Received: 2023/08/12 PP 91-104 Accepted: 2024/04/04 |
Abstract
Today, tourism is one of the basic elements of sustainable development that has different types, including sustainable ecotourism. This type of tourism causes national income and at the same time preserves resources and causes its revival and expansion. One of the factors that can influence the cultural and historical tourism industry and through the attraction of tourists, cause economic prosperity and increase social well-being is the museum, which is built with different goals. Open-space museums or site-museums can establish a dynamic relationship between the site, its valuable objects, visitors, culture and nature (ecology) of the region and also pursue educational and research goals. The goal of the present study was to investigate the Takht-e-Jamshid site-museums, understand the weak and strong points of its environmental components and the effects of these components on sustainable ecotourism development. This study collected data through library and field methods and using note taking and questionnaires. Since Takht-e-Jamshid is a site-museum and is located in in Fars province, the statistical population of this study consisted of the visitors of this site; meanwhile the sample volume was estimated based on this statistical population. In the end, the number of 305 questionnaires were obtained from field surveys and data were analyzed by SPSS software and exploratory factor analysis, Friedman and T tests. Field survey results indicated that the five factors of architectural building, memory-making and satisfaction, exterior setting, attention to the context (protecting local heritage and attention to the context) and interior setting at the site-museum constituted physical factors affecting sustainable eco-tourism.
Keywords: Site-Museum, Ecotourism, Sustainable Development, Takht-E-Jamshid.. |
| Citation: Rajaei, B & Ahmadi, E. (2024). Investigating the Effects of Physical Components of Site-Museum on Sustainable Eco-Tourism Development (Case Study: Takht-e-Jamshid Site-Museum). Journal of Urban Environmental Planning and Development, 4(15), 91-104.
DOI: 10.30495/JUEPD.2023.1981983.1162 |
[1] * . Corresponding author: Bahareh Rajaei, Email: Bahareh.Rajaei@iau.ac.ir, Tel: +989171184885
Introduction
Museums are symbols of the past civilization, civility and the current culture of each country, which help promote the cultural level of each society (Asadi, 2013). One of the main tasks of a museum is to establish some cultural communication between the visitor and the object displayed (Rezaei, M. 2016:20). Today, there are various types of museums with different goals; some museums are open spaces or site-museums. When an archeological excavation discovers some immovably valuable artifacts, which cannot be transported to museums, necessary conditions can be used to make the site intended for public view (Rezaei, M. 2016:22). A site museum is a particular type of museum that preserves and interprets the remains of cultural history or natural history phenomena on a site where these have been preserved in situ or reconstructed)Zhang,Light, 2023.(In this connection, museums can influence the tourism, cultural and historical industry and reduce poverty and unemployment and increase social welfare through tourist attraction, thereby leading to economic prosperity. Iran enjoys potential capacities in environmental, historical and cultural heritage areas, which can help attract more tourists (Dolat-Abadi & Yaghubzadeh, 2010:43). One of the types of tourism, which is closely related to sustainability, is ecotourism. While some cities are capable of providing nature-based tourism experiences, only a small number of which enjoy enough natural regions to provide real ecotourism experiences. In this connection, Shiraz City has taken considerable measures due to the green treasure it has.
The problem ahead is that museums in Iran have yet to find their worthy positions and for this, they are not protected well and are also receiving damages. A part of this problem appears to be due to failure to build a correct culture in this area. The major problem, however, lies with the non-attractivity of the present-time museums from functional and architectural aspects. In fact, current museums cannot establish a two-way and dynamic relationship between the visitor, the fabric, and the objects, with training and research goals abandoned in this regard. The goal of the present study was to investigate the Takht-e-Jamshid site-museums, understand the weak and strong points of its environmental components and the effects of these components on sustainable ecotourism development. Accordingly, questions in this study are as follows: Which factors affect sustainable ecotourism? / How can site-museum’s physical components affect sustainable ecotourism?
Methodology
This article fell under descriptive-analytical categories and was performed in the form of a case study. To collect data, the study used library and field methods, while the tools to collect data were field observation, interview with visitors and questionnaires. As for the questionnaire, standard scales with high reliability were used. It is worth mentioning that a pretest had to be administered to determine the questionnaire validity, following localizing the scales, with 20 questionnaires filled in by visitors and the reliability measured by Cronbach’s alpha coefficient. Meanwhile, some changes were made to the items and then the questioners were widely applied. Based on the number of Takht-e-Jamshid site-museum visitors and using Cochran formula at the error level of 5%, the number of questionnaires was found to be 384, which was reduced to 305 after field surveys and limitations. Data were analyzed by description and explanation methods. In the data description section, measures of central tendency and dispersion metrics were used, while in the data explanation section, correlation analyses were used to measure the relationship between the physical components of the site-museum and sustainable ecotourism. In the end, inferential statistics and parametric tests were used to generalize data. In general, Cronbach’s alpha, descriptive statistics, exploratory factor analysis, t-statistical tests, mean comparison, correlation, agreement coefficient and Friedman ranking tests were used.
Results and discussion
The present study aimed to explore sustainable ecotourism components and the physical factors affecting them in a site-museum using the case study of Takht-e-Jamshid site-museum. Using statistical tests in a survey of visitors’ views of the Takht-e-Jamshid site-museum indicated that there was a positive and significant relationship between satisfaction with the complex and the rising number of visitors, who made memories in the site. In most cases, the visitors had a greater tendency to revisit and invite others to visit the complex. Consistent with the surveys, this satisfaction was positively and significantly related to architectural design components. The architectural building, interior and exterior setting were the three general factors extracted from the views of subjects. Results indicated that heritage protection and attention to the context (ecology) were the most important priorities of people. With respect to the architectural building, attention to site and protecting the existing historical status; with respect to interior setting, the display of artefacts inside the museum and with respect to the exterior setting, the concordance with the ancient styles and inspiration from the site’s identity and historical location were deemed for the memory-making and promotion of users; satisfaction levels. The following table briefly shows the factors affecting the Site-Museum sustainable ecotourism.
Conclusion
In general, the result of the research confirms that overall five factors of attention to the context and the protection of local heritage, architectural building, exterior setting, interior setting, memory-making and satisfaction affect sustainable ecotourism. Consistent with t average tests, all of these components were at a level higher than the average and affected ecotourism.
.
مقاله پژوهشی
بررسی تأثیر مؤلفههای کالبدی سایت موزه بر توسعهی اکوتوریسم پایدار (مطالعه موردی: سایت-موزهی تختجمشید)
بهاره رجائی1: استادیار معماری، گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
الهه احمدی: دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
دریافت: 21/05/1402 صص 104-91 پذیرش: 16/01/1403
چکیده
گردشگری امروزه یکی از اساسیترین ارکان توسعهی پایدار است که دارای انواع مختلفی از جمله اکوتوریسم پایدار میباشد. این نوع از گردشگری سبب درآمد ملی میشود و در عین حال منابع را حفظ و باعث احیاء و گسترش آن میشود، یکی از عواملی که میتواند بر صنعت گردشگری فرهنگی و تاریخی تأثیر گذاشته و از طریق جذب توریست موجب رونق اقتصادی و افزایش رفاه اجتماعی شود موزه می باشد که با اهداف و محتوای گوناگونی ساخته میشوند. موزههای فضای باز و یا سایت-موزه میتوانند ارتباطی پویا بین سایت، اشیاء ارزشمند آن، بازدیدکنندگان، فرهنگ و طبیعت (بوم) منطقه برقرار کنند و اهداف آموزشی و پژوهشی را نیز دنبال کنند. هدف از انجام این پژوهش ارزیابی سایت-موزهی تختجمشید به عنوان نمونه موردی و شناخت نقاط قوت و ضعف مولفههای محیطی آن و تأثیر این مولفهها بر توسعهی اکوتوریسم پایدار است. در تحقیق حاضر، اطلاعات مورد نیاز به دو شیوه کتابخانهای و میدانی و از طریق فیشنویسی و پرسشنامه جمعآوری شدهاست. از آنجا که تختجمشید یک سایت-موزه است و از لحاظ مکانیابی در استان فارس قرار دارد، جامعهی آماری این پژوهش بازدیدکنندگان این سایت بودهاند و حجم نمونه نیز بر اساس این جامعهی آماری محاسبه شدهاست. در انتها تعداد 305 پرسشنامه از تحقیقات میدانی حاصل شده و دادهها به وسیله نرمافزار SPSS و با استفاده از شیوه تحلیل عاملی اکتشافی و آزمونهای فریدمن و T مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتهاست. نتایج حاصل از تحقیقات میدانی نشان میدهد که پنج عامل بنای معماری، خاطرهسازی و رضایت، فضاسازی بیرونی، توجه به بستر (حفظ میراث بومی و توجه به بستر و زمینه) و فضاسازی درونی در سایت-موزه از عوامل کالبدی هستند که بر اصول اکوتوریسم پایدار تأثیر دارند.
واژه‌های کلیدی: سایت-موزه، اکوتوریسم، توسعهی پایدار، تختجمشید.
| استناد: رجائی، بهاره و احمدی، الهه (1403). بررسی تأثیر مؤلفههای کالبدی سایت-موزه بر توسعهی اکوتوریسم پایدار(مطالعه موردی: سایت-موزهی تختجمشید). فصلنامه برنامهریزی و توسعه محیط شهری، 4(15)، 104-91.
DOI:
|
[1] * . نویسنده مسئول: بهاره رجائی، پست الکترونیکی: Bahareh.Rajaei@iau.ac.ir ، تلفن: 989171184885+
مقدّمه
صنعت گردشگری یکی از فعالیت‌های مهم اقتصادی در قرن حاضر بوده که منابع اقتصادی و اجتماعی بسیاری را برای کشورهای مختلف جهان به همراه آورده است. توسعه اکوتوریسم به عنوان یکی از پر جاذبه‌ترین انواع گردشگری علاوه بر پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، آثار محیط زیستی قابل توجهی نیز میتواند داشته باشد (Taghavi, 2019 Nasseh,). در شهر شیراز نیز عوامل فرهنگی، تاریخی و طبیعی حائز اهمیتی وجود دارد که میتوان از طریق بهرهوری صحیح و حفاظت از آنها گردشگری و توسعهی پایدار را سبب شد.
موزهها نشانهی تمدن و پیشینهی گذشته و مدنیت و فرهنگ جاری هر کشور میباشد و در ارتقاء سطح فرهنگ جامعه موثر است (Asadi, 2013). برقراری یک ارتباط فرهنگی میان بازدید کننده و اشیاء داخل موزه، از اصلیترین وظایف یک موزه به شمار می‌رود (Rezaei, 2015: 20) امروزه موزهها با اهداف و محتوای گوناگونی ساخته میشوند که یکی از انواع آنها، موزههای فضای باز و یا همان سایت-موزهها میباشند. سایت- موزه نوع خاصی از موزه است که بقایای تاریخ فرهنگی یا پدیده‌های تاریخ طبیعی را در مکانی که در آن نگهداری یا بازسازی شده است، حفظ و تفسیر میکند (Zhang,Light, 2023). موزهها میتوانند بر صنعت گردشگری فرهنگی و تاریخی تاثیر گذاشته و از طریق جذب توریست موجب رونق اقتصادی، کاهش فقر و افزایش رفاه اجتماعی شوند؛ که این امر پایداری شهرها را سبب میشود.کشور ایران دارای تواناییهای بالقوه در زمینههای زیست محیطی، تاریخی و میراث فرهنگی است، که میتوانند نقش پر رنگی در جذب توریست داشتهباشند (Dolatabadi, Yaghoubzadeh, 2009:43). یکی از انواع گردشگری که رابطهی تنگاتنگی با پایداری دارد، اکوتوریسم میباشد. اکوتوریسم شاخه‌ای از گردشگری است که می تواند توان بالقوه طبیعی و ویژگیهای فرهنگی را به سرمایه‌های بالفعل تبدیل کند و از طریق مدیریت دقیق و برنامهریزی شده به محیط زیست کمک کند. بدیهی است بدون آگاهی و شناخت پتانسیل‌ها و توان‌های بالقوه و بالفعل هر منطقه، امکان برنامهریزی و پیشبینی وجود نخواهد داشت (et al. 2022 Nohtani,) (et al. 2022 Baloch,).در حالی که بعضی شهرها قادر به ارائهی تجاربی در زمینهی گردشگری میتنی بر طبیعت هستند، اما تنها تعداد کمی از آنها دارای مناطق طبیعی کافی برای ارائهی تجارب واقعی اکوتوریسم میباشند. البته ذکر این نکته ضروری است که شهر شیراز به دلیل گنجینهی سبزی که در خود دارد، میتواند در این راستا پیشرفتهای قابل توجهی داشته باشد.
مسئلهی پیش رو این است که موزهها در ایران هنوز جایگاهی برای خود پیدا نکردهاند و نه تنها از میراث فرهنگی به درستی حفاظت نمیشود بلکه به آن آسیب نیز زده میشود. بخشی از این معضل به دلیل عدم فرهنگسازی صحیح در این زمینه میباشد؛ اما مشکل عمده در عدم جذابیت موزههای حاضر از حیث عملکردی و معماری است. در واقع موزههای حاضر نمیتواند ارتباطی دو سویه و پویا بین بازدید کننده، کالبد و اشیاء موجود در موزه برقرار کند و اهداف آموزشی و پژوهشی در موزههای حاضر مورد توجه قرار نگرفتهاست. هدف از انجام این پژوهش ارزیابی سایت-موزهی تختجمشید به عنوان نمونه موردی و شناخت نقاط قوت و ضعف مولفههای محیطی آن و تأثیر این مولفهها بر توسعهی اکوتوریسم پایدار است. برهمین اساس سوالات مورد بررسی در این مقاله عبارتند از: چه عواملی بر اکوتوریسم پایدار تاثیر میگذارند؟ / مولفههای کالبدی سایت- موزه چگونه میتواند بر اکوتوریسم پایدار تاثیر بگذارد؟.
پیشینه و مبانی نظری تحقیق
برای بررسی تأثیر مؤلفههای کالبدی سایت-موزه بر توسعهی اکوتوریسم پایدار و استخراج نکاتی مهم به منظور طراحی، نگهداری و حفاظت از سایتهایی با ارزش تاریخی، توجه به مفاهیم مرتبط با اکو(بوم)، توریسم و توسعهی پایدار ضروری به نظر میرسد. در راستای تدوین چارچوب نظری پژوهش ابتدا مفاهیم مرتبط با گردشگری و ارتباط آن با پایداری مورد بررسی قرار میگیرد و سپس سایت-موزهها و تأثیر و ارتباط آن با اکوتوریسم پایدار شرح دادهمیشود. در انتها شاخصها و معیارهای مورد نظر که حاصل بررسی مبانی نظری پژوهش میباشد معرفی شده و مورد سنجش و تحلیل قرار میگیرد.
ادبیات پژوهشی مرتبط با موضوع را میتوان در دو بخش داخلی و خارجی مورد بررسی قرار داد که در ادامه به نتایج برخی از مهمترین آنها اشاره میشود. اكثر پژوهش‌هاي داخلي درباره‌ی موزهها به سير تحول مـوزه و مـوزه‌داري در ايـران و دنيـا پرداخته‌اند که از آن جمله میتوان به کتاب موزه، موزه داري و موزهها اثر زاهدي و همكاران (1388)، موزه‌داری نوشته دخت نفیسی (1389)، آشنايي با موزه‌هاي ايران نوشته ياوري و رجبي (1389) و مـديريت مـوزه نوشـته صـادق‌پور فيروز آبـاد و همكاران (1393) اشاره کرد. از مهمترین پژوهش‌هایی که به صورت مقاله منتشر شدهاست میتوان به مقاله پوراحمد و همكاران به سال (1391) اشاره كرد كه با روش اسنادي و ميداني به بررسي و تحليل نقش مـوزه هـاي شـرق مازندران در توسعه گردشگري فرهنگي پرداخته‌اند، در اين پژوهش بر نقش سايت- موزه گوهر تپه در توسـعه گردشـگري شرق استان مازندران تأكيد شده است. كاووسي و كريمي (1393) نيز در مقاله‌اي تحت عنوان " اهميت و نقش موزه هـا در گردشگري (مطالعه موردي شهر اصفهان)" با روش اسنادي و ميدانی، به ظرفيت‌هاي مـوزه در حـوزه يادشـده پرداختنـد و توسعه زيرساخت‌ها و رعايت استانداردها را از عوامل اثرگذار بر توسعه گردشگري از طريق نهاد موزه مي دانند. نصیری جان‌آقا و همکاران (1397) در " بررسی وضعیت آسایش اقلیمی سایت موزه تاریخی و باستانی بویه املش در ارتباط با گردشگری" به این نتیجه رسیدند که برای ورود گردشگر به سایت و درواقع توسعه گردشگری، شرایط محیطی و آسایش محیطی حائز اهمیت است. زال و همکاران (1399) در پژوهشی با عنوان "عملكرد موزه‌هاي باستان‌شناختي و نقش آن در توسعه گردشگري ميراث فرهنگي مطالعه موردي: موزه خانه كلبادي شهر ساري" با روش کتابخانهای و میدانی به بررسي توسعه گردشگري ميراث فرهنگي با تأكيد بر عملكرد نهاد موزه در شهر تاريخي ساري پرداخته است. نتایج حاکی از آن است که معیارعملکرد فنی موزه بیشترین سهم و كيفيت خدمات كمترين سهم را در ميان معيارهاي كيفيت عملكرد موزه در راستاي توسـعه گردشـگري ميـراث فرهنگـي در شـهر تاريخي ساري به خود اختصاص داده است.
در خصوص پروژه های خارجی در سال (2012) سازمان جهانی یونسکو با توجه به اهميت ارتباط موزه و گردشگري مقاله‌اي تحت عنـوان "نقـش مـوزه‌هـا در آمـوزش و گردشگري فرهنگي" با همكاري آيكوم منتشر كرده است. اين مقاله كه با روش اسنادي و ميداني انجام شده، بر اهميت و قدرت آموزش در موزهها براي اقشار مختلف و جايگاه اين نهاد در توسعه گردشگري تأكيـد نمـوده اسـت. ژانژوگازووا و همکاران (2018) به بررسی ویژگی های ادراک چشم انداز طبیعی و فرهنگی توسط گردشگران و بازدیدکنندگان در فرآیند عبور از مسیرهای گردشگری در امتداد مسیرهای اکولوژیکی موزه میپردازد و به این نتیجه میرسد که نه تنها مکانهای اصلی بلکه سایر مکانهای حاشیه‌ای که به گردشگران کمک می‌کنند تا تصویر زندگی را بازسازی کنند، در کانون توجه گردشگران قرار دارند. بختیاری مقدم و کامران کسمایی (2020) موانع توسعه گردشگری اقامتگاه های بوم گردی در موزه میراث روستایی سراوان را مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاکی از آن است که عدم مدیریت یکپارچه و موثر روستاها و فرهنگ گردشگری از عوامل اصلی ایجاد چالش برای موزه است که راه‌حل‌هایی از جمله برنامه ریزی برای همکاری جامعه محلی و همچنین اجرای برنامه های راهبردی پیشنهاد میشود. بلوچ و همکاران (2022) در پژوهشی با عنوان " تاثیر توسعه گردشگری بر پایداری محیط زیست: چارچوب پیشنهادی برای اکوتوریسم پایدار " به ارتباط بین توسعه گردشگری و مشخصات محیطی می‌پردازند. این مطالعه نتیجه می گیرد که اکوتوریسم باید به طور مثبت بین اقتصاد، محیط زیست و فرهنگ بدون به خطر انداختن یکی بر دیگری تعامل داشته باشد. و اکوتوریسم پایدار باید به نفع مردم محلی و ارزشهای اجتماعی- فرهنگی آنها باشد. آبراهامز و باما (2023) در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که مدیریت مکانهای حساس را میتوان تا حدی با تفسیر میراث طبیعی و فرهنگی در مناطق حفاظت شده برای افزایش کیفیت تجارب گردشگری و تغییر رفتار بازدیدکنندگان انجام داد. به طور کلی باید گفت هدف این است که فرصت‌ها را به گونهای ارائه کنیم که تعداد زیادی از بازدیدکنندگان را جذب و نگه دارد و در عین حال از افزودن امکانات و ویژگی‌هایی که بر محیط تأثیر منفی میگذارند اجتناب شود.
اکوتوریسم پایدار
انسان بر محیط پیرامونش اثر گذاشته و از آن تأثیر میپذیرد و در واقع همین تأثیر و تأثرات است که فرهنگ، شیوهی زندگی، نوع فعالیتها و محیطهای انسانساخت را سبب میشود. بسیاری از این محیطهای انسان ساخت، امروزه به ارزشهایی تاریخی- باستانی و مناظر فرهنگی تبدیل شدهاند که میتوانند راهگشایی برای احیاء و شناسایی فرهنگ بومی و مهر تأییدی بر دانش بومی باشند که بهصورت شفاهی نقل شدهاند دانش بومی عنصر کلیدی سرمایهی اجتماعی میباشد و عوامل آن ابزار اصلی مردم برای احاطه بر محیط زندگیشان است. دانش بومی بر توسعه پایدار تأثیرگذار است. این دانش، نشان‌دهنده برقراری ارتباط معقول و مطلوب میان انسان و محیط زیست او بوده و از این لحاظ با اصول توسعه بومی و پایدار کاملا هماهنگ هستند (Jomehpour, 2007:31). تنها وقتی چشمانداز زیستمحیطی توسعه، پایدار میباشد که اصول بومشناسی رعایت شده باشد، به این معنی که با محیط هماهنگ و متناسب بوده و مبنی بر این ویژگی، خصوصیات بومشناختی و ماهیت منابع طبیعی مدنظر قرار داده شود (Rezaei, Molavi, 2015: 47).
توسعه مبتنی بر فرهنگ بومی ضامن توسعه اقتصادی است، لذا بهطور کلی میتوان گفت: راه حفاظت از روستاها (بناها و سایتها)ی ارزشمند از طریق درک و شناخت هویتها، ارزشها و تواناییهای آن به دست خواهد آمد. بدین‌گونه با نگاهی پایدار به حفظ هویت و ارزشهای شناختهشده، جذب گردشگر و نیز استراتژی‌های توسعهی اقتصادی میسر خواهد بود (Azad, Mirhashemi Routeh, 2016: 93).
در سال 1996 نخستین بار باتلر1، به تعریف و تبیین مفهوم پایداری و پیروی از نگرشهای پویا و جامع در زمینه‌ها و جوانب مربوط به صنعت گردشگری پرداخت (Hardy, Beeton, & Pearson, 2002: 478). باتلر معتقد است، نه‌تنها توریسم در نمای پایداری حوزهای میباشد که خطری برای رسیدن به چشمانداز توسعهی پایدار نداشته؛ بساکه با بهرهگیری از شاخصهای مکمل، جامعیت و پویایی را در راه رسیدن به توسعهی پایدار سهل و آسان ساختهاست (Alizadeh, et al, 2013:151).
شکل 1- مفاهیم مرتبط با بوم شناسی- (منبع: نویسندگان، 1402)
گردشگری موتور محرک توسعه اقتصادی و یکی از عوامل کاهش فقر در مناطق شهری وروستایی محسوب می شود و اثرات منفی و مثبتی در مقاصد گردشگران داشته است. در این راستا برنامه ریزی راهبردی میتواند به عنوان پاسخی به مشکلات پیش آمده به علت عدم برنامهریزی صحیح در گردشگری نیز مطرح گردد (Rezaei, Ghasemi, 2022). مبانی گردشگری پایدار شکل خاصی از گردشگری را در بر نمی گیرد. بلکه همه انواع گردشگری می‌بایست جهت پایدار بودن اهتمام کافی را داشته باشند. گردشگری در موقعیتی قرار دارد که دارای مزایایی برای جوامع بومی، اقتصاد و اجتماع بوده و مخصوصا منجر به بیشتر شدن آگاهی و حامی حفاظت از محیط‌زیست است (Azar, Saidi, 2023) . بنابراین گردشگری پایدار صرفاً مدیریت و کنترل اثرات منفلی این صنعت نیست. در این راستا میتوان ابعاد توسعه پایدار گردشگری را در سه شاخه‌ی اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی بررسی کرد(Chakraborty,2022). از سوی دیگر باید بیان کرد که اساسا توسعهی گردشگری پایدار بر سه ویژگی تأکید میکند. ابتدا بر کیفیت2 تجربهی بازدیدکنندگان، زندگی جامعهی میزبان و محیط طبیعی تأکید میشود. در مرحلهی بعد توسعهی گردشگری پایدار بر پیوستگی3 گردشگری، منابع طبیعی و فرهنگ اشاره میکند و در نهایت تعادل4 بین نیازهای گردشگران، عاملان، جامعهی میزبان و محیط مطرح میشود (Moscardo, 2003:117). با شناسایی شاخصهای توسعهی پایدار گردشگری، وضعیت شاخصهای پایداری از جوانب متعدد (فرهنگی، محیطی-اقتصادی، اجتماعی- -کالبدی، مدیریتی و نهادی) بهطور کاملا علمی و دقیق ارزیابی میشود تا سنجش پایداری و ناپایداری گردشگری انجام پذیرد (Akbari, et al, 2008: 34). تقسیمبندی شاخصهای مذکور بهشکل شش شاخص اصلی و تقریبا سی شاخص فرعی میباشد که در جدول 1 به آنها اشاره شدهاست.
جدول 1- شاخصهای سنجش پایداری گردشگری
ابعاد | شاخصها |
|---|---|
اقتصادی | مقدار اشتغال به‌وجود‌آمده، مقدار تسهیم درآمد، مقدار هزینههای گردشگری به‌منظور مدیریت منطقه‌ای، مقدار تقاضا برای گردشگری. |
اجتماعی | مقدار ایجاد فرصت مساوی به‌منظور رفاه و آسایش اجتماعی، حامی وحدت و انسجام اجتماعی، حامی سلامت اجتماعی و ایمنی، یاری‌دهنده بهبود کیفیت زندگی اجتماعی. |
سیاسی | تهیه آییننامههای عمومی نگاشته‌شده در زمینه گردشگری، سیاست‌گذاریهای سازنده برای دولتهای منطقه‌ای در زمینه گردشگری، سیاست‌گذاری در حوزه مدیریت مکانی و برنامهریزی. |
فرهنگی | مدیریت تنوع فرهنگی، شناخت و نظم‌بخشی فرصتهای نهان در زمینه خرده فرهنگهای مکانی، یاری‌دهنده آموزش و اشاعه فرهنگ مکانی، حامی پیشرفت اشاعه و تولید کالاهای فرهنگی مکانی. |
تکنولوژیکی | پیوستن به تکنولوژی‌های جدید در حیطه گردشگری، حامی تکنولوژی IT و ICT در زمینه صنعت گردشگری، حامی تکنولوژی‌های جدید در روابط ملی و بینالملی به‌منظور آسان‌سازی در زمینه گردشگری، مجهز نمودن مکانهای گردشگری به شبکهی ارتباطات نوین. |
اکولوژیکی | حامی پاکیزگی محیط زیست و بیشتر شدن زیستپذیری محیطی، پیشگیری از آلوده‌کننده‌های آب و هوایی، کم کردن سطح لطمه‌زنی اکولوژیکی، کم کردن به‌کارگیری منابع بازگشتناپذیر. |
منبع: Delshad, et al, 2017: 80
توریسمی که از نظر بومشناختی پایدار باشد؛ به این معنی که نیازهای فعلی زیستبومها را برآورده و حافظ فرصتهای اکوتوریستی برای زمان آتی باشد، اکوتوریسم پایدار خوانده میشود (Akbari, Bemanian, 2008: 134). پایداری یا باید پایداری ایستا باشد به گونهای که شرایط موجود را حفظ نماید یا باید از نوع پایداری رو به رشد باشد تا شرایط موجود را بهتر از قبل نماید (Abedini, Nazarpour, 2013: 4 (.اگر اکوتوریسم مشارکتی در معنای واقعی خود محقق شود، میتواند با اهداف کلان ترسیمی در اصول هفده‌گانه توسعه پایدار موجب پایداری بهره‌مندی از خدمات اکوسیستمی، رفاه جوامع بومی و رضایت حداکثری گردد .( Boroumand, Karimi, 2021)
سدلر5 را میتوان از اولین نفراتی دانست که در سال 1990 به ارائه مدل اکوتوریسم پایدار پرداخت و در مدل خود سه دسته اهداف اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی را تعریف کرد؛ فراهم‌سازی مزایا و منافع اجتماعی، همکاری در برنامهریزی، آموزش و اشتغال مردم آن منطقه جزو اهداف اجتماعی بوده؛ مزایا و منافع اقتصادی برای جمعیت محلی میزبان و ثبات اقتصادی صنعت جزو اهداف اقتصادی بوده و همچنین مساعدت برای حفظ منابع طبیعی منطقه، جلوگیری از نابودی منابع، مدیریت عرضه و پذیرش ارزش منابع جزو اهداف زیستمحیطی میباشد. در نهایت محل پیوند این اهداف اکوتوریسم پایدار نامیدهمیشود (Akbari, Bemanian, 2008: 134). در اکوتوریسم پایدار علاوه‌براین‌که از محیط زیست محافظت شده و اهداف اجتماعی و اقتصادی محقق می‌گردد، حتی مباحث ارزشی و اخلاقیات هم مورد توجه واقع می‌گردد. امروزه نظام اخلاق محیطزیستی را میتوان نظامی برپایه خود محوری، فردگرایی، زیادهطلبی، کوتاه بینی و مادیگرایی برشمرد، ولی اخلاق پایداری اینگونه اقتضا مینماید که تغییر نگرشها به سمت جهان محوری، جمعگرایی، آیندهنگری و معنویتگرایی میسر شود و تلاش وافری به منظور اجرای عدالت میان نسلها صورت گیرد.
شکل 2- قلمرو انگیزشی اکوتوریسم پایدار با دیدگاه اخلاقی و ارتباط اکوتوریسم با پایداری- (منبع: نویسندگان به نقل از Wight, 1995, p. 10 / (Ross & Wall, 1999: 124
پاملا وایت6 در راستای بحث تأثیر اخلاق بر توریسم، الگوی سدلر را از نظر اخلاقی تعدیل نمود و الگویی جدید ارائه داد. نکتهی اصلی در این الگو این است که جدا از اینکه توریسم از چه نوعی بوده و انگیزههای ابتدایی آن چه بوده، می‌بایست تلاش گردد که اخلاقیات در هرکدام از انواع توریسم رعایت شده و گسترش پیدا کند و در مرحله اجرا نیز عملی گردد (Wight, 1995: 10). به اعتقاد راس و وال7(1999) اکوتوریسم در حالیکه از محیط محافظت میکند به توسعهی اجتماعی- اقتصادی کمک کرده و برای دستیابی به پایداری تلاش میکند. بر اساس این روند اکوتوریسم به معنای حفاظت عرصههای طبیعی شناخته میشود؛ که این امر از طریق مشارکت محلی، آموزش زیستمحیطی و درآمدزایی به ثمر مینشیند و به همین طریق توسعه و حفاظت، پایداری را سبب میشوند (Ross & Wall, 1999:124)(شکل2). در جدول 2 شاخص های غیر کالبدی مرتبط با ویژگی های اکوتوریسم نشان داده شده است.
جدول 2- شاخصهای غیر کالبدی مرتبط با ویژگیهای اکوتوریسم
ویژگیهای محوری اکوتوریسم پایدار | شاخصهای غیرکالبدی | |
|---|---|---|
ارتباط و توجه به بوم (Pouryousefzadeh, et al, 2012: 40) | ترویج فرهنگ حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی / افزایش زیستپذیری محیطی / بهرهگیری از دانش بومی/ احیاء و بازسازی فضای سبز طبیعی / احیاء فرهنگ بومی | |
انگیزه آموزشی (Zarkesh, 2016: 41) | آموزش عمومی ساکنین در برخورد با اکوتوریست / آموزش غیر سیستماتیک | |
وابستگی به مفهوم توسعه پایدار (Ross & Wall, 1999: 124) | زیستمحیطی | حفظ چشماندازها و بسترهای طبیعی / کاهش استفاده از منابع تجدیدناپذیر / کاهش آسیبرسانی اکولوژیکی |
اجتماعی-فرهنگی | رفاه، آسایش و وحدت اجتماعی / ایمنی و سلامت اجتماعی / ارتقاء کیفیت زندگی اجتماعی / مشارکت محلی / شناسایی و ساماندهی فرصتهای پنهان در حوزهی خرده فرهنگهای یک مکان / آموزش و آگاهی بخشی به روش غیر سیستماتیک به مردم بومی و همچنین توریستها در جهت هویتبخشی داشتههای فرهنگ بومی- محلی / حمایت از ترویج و صدور محصولات فرهنگی / مدیریت تنوع فرهنگی | |
اقتصادی | ایجاد شغل و درآمدزایی / اختصاص درآمدها به حفاظت از میراث | |
سیاسی | تدوین آییننامهها برای دولتهای محلی / برنامهریزی و مدیریت مکانی | |
سایت-موزه
منظور از سایت-موزه، موزهای است که در همان محل بوده و با یک محوطهی تاریخی ترکیب شده است و از همین لحاظ با سایر انواع موزهها تفاوت دارد. نکتهی اساسی آن سایت و داستان آن است که با هدف توضیح سایت برای بازدیدکنندگان طراحی و حفاظت میشود(Paardekooper, 2020). لازم به ذکر است که این عنوان فقط مختص موزههای مرتبط با آثار باستانی نیست؛ چراکه شامل طیف بزرگی از موزههای دیگر نظیر محوطههای طبیعی ویژه و یا آثار فرهنگی معاصر هم میشود. دلیل اصلی به وجود آوردن سایت-موزهها برای محوطههای تاریخی این مسئله میباشد که افرادی که از موزه بازدید می‌کنند، مستقیما با بستر پیدایش و تشکیل آثار داخل آن ارتباط داشته و از محوطه تاریخی و اشیای کشف‌شده، همزمان بازدید کنند. افرادی که علاقمند به موزهها هستند با حضور در سایت-موزهها میتوانند هم از آثار باستانی داخل محوطههای تاریخی بازدید کرده و هم بهشکل هدایت شده و از نزدیک اقدامات باستانشناسی و کارهای حفاظتی و مرمتی را در آن محوطه رویت نمایند. از این رو حضور آنان در یک محوطهی تاریخی صرفا برای تماشای اشیای تاریخی نبوده و موجب آموزشی جامع برای آنان خواهد بود (Sajadi, Karbaschi, 2017). سایت- موزهها از زمان جنگ جهانی دوم با توسعه نظریه‌ها و شیوه‌های حفاظت و تفسیر میراث فرهنگی پدیدار شدند. آنها فضایی را برای عموم مردم فراهم می کنند تا با یافته های باستان شناسی و زمینه در عین حفظ مکان ها و حفاری ها تعامل داشته باشند (Huijun Doyon, 2020). در حال حاضر در کشورهای پیشتاز در حوزههای میراث فرهنگی و گردشگری، ساخت سایت-موزهها نسبت به ایجاد موزههای کلاسیک مقدم است و دلیل آن را می‌بایست در استقبال عموم مردم و دارا بودن اثرات بسیار بر رشد و گسترش محوطهها در کوتاه مدت جستجو کرد. نوآوری معماری در ترکیب با محیطهای تاریخی و بستر طبیعی‌شان، سبب تبدیل شدن سایت-موزهها به مقوله‌ای جذاب جهت ساخت فضاهای مطلوب فرهنگی شده است (Pourmohammad, 2014: 51-53). با در نظر گرفتن محدودهی وسیعی از آثار که قابل نگهداری در موزههای فضای باز نیستند، سه زیر گروه سایت-موزههای بصری8، غیربصری9 و مفهومی10 پیشهاد میشود. این تقسیمبندی به صورت کاملا دقیق نمیباشد و به این صورت نیست که یک سایت-موزه تنها در یک زیر گروه قرار گیرد و ممکن است ترکیبی از چد نوع باشد؛ اما این تقسیمبندی برای شناخت بهتر اشیاء و شرایط موجود صورت گرفتهاست (Moolman, 1996: 396).
معماری موزه از طریق آموزش و یادگیری فعال و پژوهش و اطلاعرسانی، پویایی موزه و تبدیل مخاطب به مخاطب پایدار، طراحی بومی و خوانایی در طراحی، تاثیر بر منظر شهری، ساماندهی سایت تاریخی و جذب توریسم و ارتقای سطح اقتصادی از طریق کارآفرینی در محیط موزه میتواند اکوتوریسم پایدار را سبب شود. در جدول 3 جمعبندی از عملکردهای سایت-موزه ارائه شده و جدول 4 تاثیر عملکردها و نقش سایت-موزه بر اجزاء تشکیل دهندهی اکوتوریسم پایدار را نمایش می دهد؛ درواقع میتوان گفت در این جدول بستگی هریک از عملکردهای سایت-موزه با شاخصهای اکوتوریسم پایدار نشان دادهشدهاست. برای مثال ساماندهی محوطهی تاریخی در قالب توسعهی پایدار که از عملکردهای سایت-موزه است در راستای ارتباط و توجه به بوم و توسعهی پایدار است.
جدول 3- عملکردهای سایت- موزه
عملکردهای سایت-موزه | |
|---|---|
عملکرد آموزشی (Sajadi, Karbaschi, 2017:16) | طراحی کارگاهها و کلاسهای آموزشی و محیط مناسب به منظور پژوهش / مشارکت جوامع محلی و آگاهی بخشی از چگونگی مقابله با اکوتوریست و سایت-موزه / آموزش غیر سیستماتیک به بازدیدکنندگان از طریق گالریها |
عملکرد گردشگری Zarkesh, 2016: 39)) | سایت باارزش باستانی، ارتباط آن با بوم منطقه و آموزش سبب جذب توریست میشود. |
عملکرد زیست محیطی | طراحی محیطی در پیوند با بستر و محیط خود از نظر بومشناختی / گسترش اکوتوریسم پایدار از طریق حفاظت و احیاء گونههای موجود و آگاهی بخشی به بازدیدکنندگان از مناطق اکوتوریسمی استان |
عملکرد اقتصادی اجتماعی (Zandi, 2015: 43) | مشارکت جوامع محلی باعث اشتغال؛ و جذب توریست و ایجاد کاربریهای مرتبط با سایت-موزه در منطقه باعث درآمدزایی میشود. |
عملکرد فرهنگی ( Abdollahi, 2015: 144) | میراث باستانی، بوم و ارزشهای سایت به نمایش گذاشته میشود. / عملکردهای فرهنگی مرتبط با موزه مانند کتابخانه و سالن کنفرانس در کنار موزه عمل خواهند کرد. |
عملکرد تفریحی- نمایشی Zarkesh, 2016: 39)) | علاوه بر محیط تحقیقاتی و پژوهشی، سایت-موزه با کاربریهای مرتبط با خود از بعد تفریحی و نمایشی نیز عمل خواهد کرد. |
حفاظت آثار تاریخی (Heidari, 2016: 81) | طراحی سایت-موزه در درجهی اول به حفاظت آثار تاریخی میپردازد. |
ساماندهی محوطه تاریخی در قالب توسعه پایدار (Rahimi poursheykhinejad, et al, 2014: 143) | محوطه تاریخی را میتوان یک پتانسیل ویژه برای هر ناحیه برشمرد و بنا نهادن سایت-موزه داخل آنها، سبب تثبیت جایگاه و تمرکز امکانات در جهت برنامههای کامل و نوین و با نظریه توسعهی پایدار میشود. |
توسعه شهری و بهبود منظر شهری (Aminzadeh, 2016: 43) | سایت-موزههایی که داخل نواحی شهری و یا کنار آنها به وجود می‌آیند، قادر هستند همچون مکانهای فرهنگی-تاریخی و پژوهشی، علاوه‌بر برآورده ساختن نیازهای علمی و فرهنگی آن شهر، با ساختن مناظر شهری و تقویت چشمانداز بصری شهر( چه توسط بازسازی و مرمت بناهای تاریخی و چه توسط نظم دادن به محوطه و ساخت سازههایی مطلوب جهت محافظت از آثار)، در خدمت توسعهی شهری و اهداف آن قرار گیرند. |
منبع: نویسندگان، 1402
جدول 4- تاثیر عملکردها و نقش سایت-موزه بر اجزاء بر اجزای تشکیل دهندهی اکوتوریسم پایدار
عملکردهای سایت-موزه | اجزاء تشکیلدهنده اکوتوریسم پایدار | ||
|---|---|---|---|
ارتباط و توجه به بوم | انگیزه آموزشی | توسعه پایدار | |
عملکرد آموزشی |
|
|
|
عملکرد گردشگری |
|
|
|
عملکرد زیست محیطی |
|
|
|
عملکرد اقتصادی اجتماعی |
|
|
|
عملکرد فرهنگی |
|
|
|
عملکرد تفریحی- نمایشی |
|
|
|
حفاظت آثار تاریخی |
|
|
|
ساماندهی محوطه تاریخی در قالب توسعه پایدار |
|
|
|
توسعه شهری و بهبود منظر شهری |
|
|
|
منبع: نویسندگان، 1402
مواد و روش تحقیق
این مقاله، پژوهشی توصیفی- تحلیلی11 میباشد که در قالب بررسی یک نمونهی موردی انجام میشود. روشهای پژوهش در معماری را میتوان به دو دستهبندی کلی روشهای گردآوری اطلاعات و روشهای تحلیل و داوری اطلاعات دستهبندی کرد (حیدری، 1395: 169). در تحقیق حاضر به‌منظور جمعآوری اطلاعات دو شیوه کتابخانهای و میدانی بکاربردهشدهاست. به این صورت که با حضور در کتابخانهها و بررسی کتابها، مجلات، مقالات و همچنین سایتهای معتبر، اطلاعات اصلی مرتبط با مفاهیم پژوهش جمعآوری شده و سپس چارچوب نظری پژوهش شکل گرفتهاست. همچنین به این دلیل که تحقیق در قالب یک مطالعهی موردی انجام میشود برای جمعآوری اطلاعات راجعبه نمونهی مورد مطالعه، از روش پیمایشی12 نیز استفادهشدهاست. در مرتبهی گردآوری اطلاعات، انتخاب ابزار مناسب و استاندارد برای جمعآوری اطلاعات بسیار حائز اهمیت میباشد. در این تحقیق ابزار گردآوری اطلاعات مشاهدات میدانی، مصاحبه با بازدیدکنندگان و تهیهی پرسشنامه است. در تهیهی پرسشنامه سعی بر این بودهاست که از پرسشنامههای استاندارد به دلیل قابلیت اعتماد بالایی که دارند، استفاده شود. لازم به ذکر است که پس از بومیسازی پرسشنامه برای تعیین اعتبار آن ابتدا پیشآزمون13 انجام گرفت. به این صورت که حدود 20 عدد پرسشنامه توسط بازدیدکنندگان تکمیل شد و سپس از طریق محاسبهی ضریب آلفای کرونباخ پایایی پرسشنامه سنجیده شد و تغییراتی در سوالات صورت گرفت و پس از آن پرسشنامه بهصورت وسیع اعمال شد. پرسشنامه از پایایی حدود 9/0 برخوردار است که بیانگر سطح مطلوبی از اعتبار درونی تحقیق است. تعداد پرسشنامه مورد نیاز در این پژوهش براساس تعداد بازدیدکنندگان سایت-موزهی تخت جمشید و با استفاده از فرمول کوکران و با سطح خطای 5 درصد حدود 384 نفر محاسبه شدهاست که به علت محدودیتهای موجود تعداد 305 پرسشنامه از تحقیقات میدانی حاصل شده و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتهاست. در مرتبهی تحلیل و داوری اطلاعات دو شیوهی توصیف و تبیین مورد استفاده قرار گرفتهاست. برای توصیف دادهها از پارامترهای متمایل به مرکز و پراکندگی استفاده شده و در تبیین دادهها از تحلیلهای همبستگی14 برای سنجش ارتباط بین مولفههای کالبدی سایت- موزه و اکوتوریسم پایدار، استفاده به عمل آمد. در انتها برای سنجش تعمیمپذیری اطلاعات از آمار استنباطی15 و آزمونهای پارامتریک استفاده شد. به طور کلی آلفای کرونباخ، آمارههای توصیفی، تحلیل عاملی اکتشافی، آزمون آماریt و مقایسه ی میانگین، همبستگی، ضریب توافقی و رتبهبندي فريدمن آزمونهای مورد استفاده در این پژوهش بودهاند. شکل3 پروسهی تحقیق در این مقاله را نشان میدهد.
شکل 3- نمودار کلی روش شناسی پژوهش- (منبع: نویسندگان، 1402)
محدوده مورد مطالعه
تخت جمشید، نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان، پایتخت باشکوه پادشاهی ایران در زمان هخامنشیان بودهاست. در این شهر باستانی کاخی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشاه و اردشیر اول بنا شده و به مدت حدود 2۰۰ سال آباد بودهاست (Soltani et al, 2019). تخت جمشید مکانی با ویژگیهای خاص تاریخی-طبیعی و دارای جایگاه فرهنگی با ارزشی در میراث جهانی است. آغاز ساخت مجموعه بناهای تخت جمشید به سال 518 پیش از میلاد باز می‌گردد. این ساختمان‌ها شامل کاخ‌ها، خزانه پادشاهان، کارگاه‌های ساختمانی و تالارهای بار عام بوده است. در طول چند قرن حکومت هخامنشیان تخت جمشید در نقش‌های مختلفی چون یک عبادتگاه ملی، جایگته جشن‌های نوروزی، مرکز اسناد و گنجینهی شاهی و کارگاه‌های هنرمندان بودهاست. خرابه‌های بازمانده از دوران طلایی تمدن ایران باستان در دامنه‌ی کوه مهر هنوز هم از شکوه و اعتبار ویژه‌ای برخوردار است. منظر تخت جمشید ترکیبی از لایه‌های طبیعی و تاریخی را به نمایش می‌گذارد. از یکسو شرایط خاص اقلیمی و طبیعی منطقه و چیرگی تختگاه بر دشت بزرگ فروردین و کوه‌های پیرامونی، و از دیگر سو قرارگیری در مسیر جاده شاهی مهمترین دلایل انتخاب این منطقه به عنوان پایتخت هخامنشیان بودهاست (Aminzadeh, Agha Ebrahimi Saamaani, 2006). درشکل 4 تصویر هوایی از این سایت تاریخی نمایش دادهشدهاست.
شکل 4- تصویر هوایی از تخت جمشید- (Aminzadeh, Agha Ebrahimi Saamaani, 2006)
بحث و ارائه یافتهها
عوامل موثر بر اکوتوریسم پایدار
معمولاً در پژوهشها بنابه دلایل متعدد متغیرهای زیادی وجود دارند. برای اینکه دادهها به‌منظور دست یافتن به نتایجی علمیتر و همچنین عملیاتیتر با دقت بیشتری تحلیل شوند، محققان در پی کم کردن حجم متغیرها و ایجاد ساختار تازه‌ای برای آنها میباشند. به همین دلیل از تحلیل عاملی بهره می‌گیرند. برای انجام تحلیل عاملی، نخست می‌بایست از این موضوع اطمینان حاصل کرد که میتوان از دادههای حاضر جهت تحلیل استفاده کرد. به این معنی که مطمئن شد که جهت تحلیل، اندازه نمونه و رارتباط میان متغیرها عاملی مناسب هستند یا نه؟ برای این هدف شاخص KMO و آزمون بارتلت به کار برده میشود. شاخص KMO یک شاخص از کفایت نمونهگیری میباشد که به بررسی کوچک بودن همبستگی جزیی میان متغیرها میپردازد. جدول 5 مقدار شاخص KMO و آماره آزمون بارتلت که تقریبی از آماره کای دو میباشد، نشان‌دهنده درجه آزادی و سطح معناداری آزمون است. با توجه به اینکه مقدار شاخص KMO برابر 0.874 و عددی مطلوب است تعداد نمونه کافی است. میزان معناداری آزمون بارتلت هم پایینتر از 0.05 درصد میباشد که حاکی از این است که به منظور شناسایی ساختار، تحلیل عاملی مناسب میباشد.
جدول 5- نتیجه آزمون بارتلت
مقدار شاخص KMO
| 0.874 | ||
آماره آزمون بارتلت | تقریبی از کای دو | 8586.927 | |
درجه آزادی | 946 | ||
سطح معناداری | 0.000 | ||
منبع: نویسندگان، 1402
جدول 6 سه قسمت دارد. قسمت اول به مقادیر ویژه مربوط میشود و عاملهایی که در تحلیل باقی میمانند را مشخص میکند. عاملهایی که مقدار ویژه پایینتر از 1 دارند از تحلیل بیرون برده میشوند، چراکه وجود آنها سبب تبیین بیشتر واریانس نمیگردد. قسمت دوم به مقادیر ویژه عوامل استخراجی بدون چرخش مربوط بوده و قسمت سوم مقدار ویژه استخراجی با چرخش را نشان میدهد. در تحلیل کنونی 9 عامل قادر به توضیح تقریبا 67 درصد از تغییرپذیری (واریانس) متغیرها هستند.
با عنایت به نتيجه تحليل عاملي اکتشافي که بر روي متغیرهای پرسشنامه اجرا گشت، شناسایی 9 عامل بهعنوان عاملهاي اصلي صورت پذیرفت. به این دلیل که متغيرهاي داراي همبستگي بيشتر با هرکدام از عاملها در عامل مدنظر واقع میشوند، نخست متغیرهای پژوهش به 9 عامل دستهبندی شدند.که گویههای هریک از عوامل ازطریق بررسی پرسشنامه قابل سنجش است. اما میتوان عاملهايي را که متغير يا سؤال‌های کمتر از 3 عدد دارند را با سؤالاتشان حذف نمود. پس از آن نظربه همپوشانی و تداخل برخی از عاملها با همدیگر، در آخر به 5 عاملبه دست یافته و به هر کدام از فرضیه‌ها تخصیص داده شده است که در شکل5، فاکتورهای مرتبط به هر عامل و نامگذاری آنها ارائه شده است.
جدول 6- تشریح واریانس متغیرها بر اساس عاملهای اصلی
عامل | مقادیر ویژه | مقادیر ویژه استخراجی بدون چرخش | مقادیر ویژه استخراجی با چرخش | |||||||
نهایی | درصد واریانس | درصد واریانس تجمعی | نهایی | درصد واریانس | درصد واریانس تجمعی | نهایی | درصد واریانس | درصد واریانس تجمعی | ||
عامل 1 | 12.646 | 28.742 | 28.742 | 12.646 | 28.742 | 28.742 | 5.657 | 12.858 | 12.858 | |
عامل2 | 5.000 | 11.363 | 40.104 | 5.000 | 11.363 | 40.104 | 5.371 | 12.207 | 25.065 | |
عامل3 | 2.591 | 5.888 | 45.992 | 2.591 | 5.888 | 45.992 | 4.076 | 9.264 | 34.329 | |
عامل4 | 2.355 | 5.352 | 51.344 | 2.355 | 5.352 | 51.344 | 3.730 | 8.476 | 42.805 | |
عامل5 | 1.872 | 4.255 | 55.600 | 1.872 | 4.255 | 55.600 | 3.025 | 6.876 | 49.680 | |
عامل6 | 1.468 | 3.336 | 58.935 | 1.468 | 3.336 | 58.935 | 2.371 | 5.389 | 55.069 | |
عامل7 | 1.316 | 2.992 | 61.927 | 1.316 | 2.992 | 61.927 | 2.223 | 5.053 | 60.123 | |
عامل8 | 1.163 | 2.642 | 64.569 | 1.163 | 2.642 | 64.569 | 1.663 | 3.779 | 63.902 | |
عامل9 | 1.049 | 2.383 | 66.953 | 1.049 | 2.383 | 66.953 | 1.342 | 3.051 | 66.953 | |
منبع: نویسندگان، 1402
شکل 5- عوامل موثر در اکوتوریسم پایدار- (منبع: نویسندگان، 1402)
جدول 7 در سطح اطمینان 95 درصد است و سطح معناداری حاصل‌شده برای تمامی متغیرها کمتر از 0.05 هستند. نظر به اینکه سطح معناداری پایینتر از مقدار 0.05 و اندازه ميانگين بالاتر از 3 و اندازه کران پايين و بالا مثبت میباشد، تمامي عاملها غیر از فضاسازی درونی موجب افزایش اکوتوریسم پایدار در سایت موزه میشوند. طبق جدول، عامل فضاسازی درونی اختلاف معناداری با میانگین در جهت منفی دارد، اما بدین معنا نیست که توجه نکردن به آن به سود کیفیت اکوتوریسم پایدار باشد.
جدول 7- آزمون میانگین عامل ها
| tآماره | درجه آزادی | سطح معناداری | اختلاف میانگین | فاصله اطمینان 95% | |
کران پایین | کران بالا | |||||
توجه به بستر | 2.855 | 304 | .005 | 0.13716 | 0.426 | 0.2317 |
بنای معماری | 17.617 | 304 | .000 | 0.95597 | 0.8492 | 1.0628 |
فضاسازی درونی | 2.798- | 304 | .005 | 0.12800- | 0.2180- | 0.380- |
فضاسازی بیرونی | 8.897 | 304 | .000 | 0.37774 | 0.2942 | 0.4613 |
خاطره سازی و رضایت | 19.119 | 304 | .000 | 0.81486 | 0.7310 | 0.8987 |
منبع: نویسندگان، 1402
به‌منظور بررسی برابر بودن اولویتبندی شماری از متغیرهای وابسته به‌وسیله اشخاص، از آزمون فریدمن بهره گرفته میشود. نتیجه آزمون دو ستاده است. اول آماری توصیفی میباشد که نشان‌دهنده میانگین رتبههای هر متغیر است. دوم به ترتیب شمار دادههای هر متغیر، مقدار آمارهکایدو، به ارائه درجه آزادی و سطح معناداری میپردازد. به دلیل اینکه سطح معناداری کمتر از 0.05 است، ادعای یکسان بودن رتبه و اولویت متغیرها پذیرفته نمیشود. نتیجه آزمون فریدمن نشان میدهد که از نظر کاربران سایت موزه، بنای معماری و خاطرهسازی و رضایت اولویت اول، و به دنبال آن، فضاسازی بیرونی، توجه به بستر و زمینه و فضاسازی درونی مورد اهمیت میباشند.( جدول 8)
جدول 8- اولویت بندی مولفه ها
| میانگین رتبه | اولویت | آماره کای دو | درجه آزادی | سطح معناداری | ||||||
مولفهها | بنای معماری | 3.86 | 1 | 340.118 | 4 | 0.000 | |||||
خاطرهسازی و رضایت | 3.76 | 2 | |||||||||
فضاسازی بیرونی | 2.95 | 3 | |||||||||
توجه به بستر و زمینه | 2.52 | 4 | |||||||||
فضاسازی درونی | 1.91 | 5 | |||||||||
منبع: نویسندگان، 1402
مولفههای کالبدی سایت-موزه، موثر بر اکوتوریسم پایدار
تحلیل همبستگی برای تعیین نوع و شدت رابطه میان متغیرها انجام میشود. ضریب همبستگی شدت رابطه و نوع آن (مستقیم یا معکوس) را در بازهای بین 1 و 1- ارائه میدهد. نتیجه آزمون همبستگی با ارائهی ضرایب بالا و سطح معناداری 0.000 (کمتر از 0.05) فرضیهی پژوهش مبنی بر وجود رابطه مستقیم و معنادار میان عوامل کالبدی در طراحی معماری و اکوتوریسم پایدار را اثبات میکند. ( جدول 9)
جدول 9- آماره همبستگی میان متغیرهای تحقیق
| بنای معماری | فضاسازی درونی | فضاسازی بیرونی | |
اکوتوریسم پایدار | ضریب همبستگی | .244** | .626** | .601** |
ضریب معناداری | .000 | .000 | .000 | |
توجه به بستر و زمینه بومی | ضریب همبستگی | .290** | .497** | .490** |
ضریب معناداری | .000 | .000 | .000 | |
توجه به میراث بومی | ضریب همبستگی | .111 | .604** | .580** |
ضریب معناداری | .052 | .000 | .000 | |
منبع: نویسندگان، 1402
در ادامه به بررسی مولفههای هر گروه پرداخته شده تا اولویت و اهمیت آنها به ترتیب به دست آید و در روند برنامهریزی مورد استفاده و توجه قرار گیرد. (شکل6)
شکل 6- اولویت بندی مولفه ها در ارتباط با بنای معماری، فضاسازی درونی و فضاسازی بیرونی- (منبع: نویسندگان، 1402)
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها
هدف از انجام پژوهش یافتن مولفههای اکوتوریسم پایدار و همچنین عوامل کالبدی موثر بر آن در یک سایت موزه، با بررسی موردی سایت موزه تخت جمشید بوده است. نتایج نشان میدهند که در مجموع 5 عامل توجه به بستر و زمینه و حفظ میراث بومی، بنای معماری، فضاسازی بیرونی، فضاسازی درونی و خاطرهسازی و رضایت بر اکوتوریسم پایدار یک سایت موزه موثرند.که مطابق با آزمون میانگین T همه آنها در سطحی بالاتر از میانگین و دارای تاثیر بر اکوتوریسم میباشند. همچنین بررسی نظرات مراجعان سایت -موزه تخت جمشید با انجام آزمونهای آماری نشان میدهد که میان رضایت از مجموعه و افزایش تعداد کاربران پایدار آن ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. بدین صورت که افرادی که مجموعه سایت موزه موجب رضایت و خاطرهسازی برای آنان شده است، در اکثر موارد، تمایل به بازدید مجدد و همچنینی دعوت از دیگران برای بازدید از مجموعه را دارند. مطابق بررسیهای انجام شده، این رضایت در ارتباط معنادار و مثبت با مولفههای طراحی معماری میباشد. بنای معماری، فضاسازی درونی و فضاسازی بیرونی سه عامل کلی بودند که از نظرات آزمودنیهای این پژوهش استخراج شدند. نتایج نشان میدهد که کارکرد حفظ میراث بومی و توجه به بوم و بستر در هر سه عامل مهمترین اولویت افراد بوده است. در مقیاس بنای معماری، توجه به سایت و حفظ وضع تاریخی موجود، در مقیاس فضاسازی درونی نمایش آثار و وجود موزه درون بنا و در مقیاس فضاسازی بیرونی همخوانی با شیوه باستانی و به طور کلی الهامگیری از موقعیت و پیشینه هویتی - تاریخی سایت، برای خاطرهانگیزی و ارتقای سطح رضایت کاربران دارای اهمیت میباشد. در جدول 10 عوامل موثر بر اکوتوریسم پایدار سایت موزه و فاکتورهای هر عامل جمع بندی و ارائه شدهاست.
در مقایسه تطبیقی با پژوهش‌های پیشین میتوان اینگونه بیان کرد که نتایج پژوهش حاضر با نتایج پور احمد و همکاران (1391) که معتقد بودند سایت-موزه بر توسعه گردشگری تاثیر دارد، در یک راستا و همسو میباشد. از طرفی نصیری جان آقا و همکاران (1397) و بلوچ و همکاران (2022) به تاثیر شرایط محیطی و آسایش محیطی میپردازد که در مولفه‌ی بنای معماری، آسایش محیطی از شاخصهای مهم و از این جهت با تحقیقات پیشین همسو است. به طور کلی می توان گفت که این تحقیق مولفه ها و شاخصهای مرتبط را در رابطه با اکوتوریسم پایدار در اختیار قرار میدهد که با توجه به آن میتوان در طراحی‌های آتی و همچنین حفاظت سایت-موزههای موجود مورد توجه قرار داده و توسعه اکوتوریسم پایدار را سبب شد.
جدول 10- عوامل موثر بر اکوتوریسم پایدار سایت-موزه
مولفهها | شاخصها | |
توجه به بستر | حفظ میراث بومی | حفاظت از آثار باستانی/ حمایت از محصولات فرهنگی و فروش آن/ احیاء بازی، لباس و مراسم بومی/ حفظ چشماندازها و بسترهای طبیعی |
توجه به بستر و زمینه | آموزش در رابطه با بوم و طبیعت شیراز/ شناسایی و معرفی جاذبههای اکوتوریستی/ کاهش آسیبرسانی اکولوژیکی | |
بنای معماری | فضای استراحت/ فضای رفاهی- تفریحی/ فضای آموزشی/ تلفیق بنا با فضای سبز/ امکان درک ملموس/ زیبایی فرم/ دسترسی/ شرایط محیطی/ نحوهی نمایش آثار | |
فضاسازی بیرونی | فضاهای سایهانداز/ احیاء و بازسازی فضای سبز/ روشنایی و نورپردازی/ خوانایی/ بهرهگیری از المانهای بومی شهر/ مسیر دسترسی به مجموعه/ تأثیرگذاری مجموعه بر منظر شهری/ جذابیت بصری و فضایی مجموعه | |
فضاسازی درونی | وجود استراحتگاه/ کارگاه، کلاس آموزشی و پژوهشکده/ کتابخانه و مرکز اسناد/ هتل، رستوران و چایخانه/ فروشگاههای فرهنگی/ عملکردهای تفریحی و نمایشی/ بنای موزه (گالری دائم) موجود در سایت-موزه | |
خاطرهسازی و رضایت | مدت اقامت/ سفر مجدد به محل مورد نظر/ سفر به مناطق پیشنهاد شده برای شناخت بوم، فرهنگ و طبیعت/ ترغیب سایرین به سفر | |
منبع: نویسندگان، 1402
References
1. Abdollahi, S;(2015). A Design for Takht-e Soleymān Site Museum. Athar Journal, 33(56), 143-154. [Persian]
2. Abedini, F., Nazarpour,M;(2013). Ecotourism architecture, examining the role of design with a sustainable architecture approach in the development of the tourism industry. The first national conference on architecture and sustainable urban spaces. [Persian]
3. Abrahams, E., & Bama, H. K. N; (2023). Heritage interpretation as a catalyst for sustainable ecotourism in protected areas: A systematic literature review. Studia Periegetica, 42(2), 119-142.
4. Akbari Samani, N., Badri, A., Salmani, M; (2014). Assessment of Sustainable Rural Tourism Case study: Saman District, Shahrekord County. Geography and urban-regional analysis, Vol 9, 29-48. Doi: 10.22111/GAIJ.2014.1387 [Persian]
5. Akbari, S., Bemanian, M;(2008). Rural ecotourism and its r ole in sustainable development of Kandovan village in Iran. Village and Development, 11(1), 131-150. [Persian]
6. Alen, M., Andi, D; (2009). Ecotorism development a manual for conservation planners and managers planning. Tehran. Abizh Press. [Persian]
7. Alizadeh, H., Firouzi, M., Ajzashokouhi, M., Naghibirokni, N; (2013). Measurement and evaluation of sustainability indicators in the tourism industry in Ahvaz city. The Journal of Spatial Planning, 145-172. [Persian]
8. Aminzadeh, B; (2016). Values in urban landscape design: sustainability, beauty and identity. Tehran. University of Tehran Press. [Persian]
9. Aminzadeh, B., Agha Ebrahimi Saamaani, F; (2006). Documenting the ancient landscape of Persepolis. Honarhaye Zibaa. (27). 77-86.
10. Azad, M., Mirhashemi Routeh, E; (2016). Cultural Approach in Development and Conservation of Valued Context in Rural Setting. JHRE , 35 (154), 89-106. [Persian]
11. Azar, A., Saidi, R; (2023). Feasibility of health tourism capacities in Maragheh city with emphasis on sustainable urban development. Urban Environmental Planning and Development, 3(10), 35-50.Doi: 10.30495/JUEPD.2023.1978929.1140 [Persian]
12. Bakhtiari Moghaddam Ziabari, Z., Kamran Kasmaei, H; (2020). Barriers to the Development of Ecotourism Resorts Tourism in Saravan Rural Heritage Museum, Iran. international journal of architectural engineering and urban planning, 30(1), 87-96. DOI: 10.22068/ijaup.30.1.87
13. Baloch, Q. B., Shah, S. N., Iqbal, N., Sheeraz, M., Asadullah, M., Mahar, S., & Khan, A. U;(2022). Impact of tourism development upon environmental sustainability: A suggested framework for sustainable ecotourism. Environmental Science and Pollution Research, 30(3), 5917-5930.
14. Boroumand, A., & Karimi, A; (2021). Re-conceptualizing and presenting a conceptual model for sustainable ecotourism based on public participation. Journal of Environmental Science Studies, 6(1), 3419-3433. [Persian]
15. Chakraborty, A. (2022), Geodiversity and Tourism Sustainability in the Anthropocene. Tour. Hosp. 2022, 3, 496-508. Doi: 10. 3390/tourhosp3020031.
16. Dolatabadi, F., Yaghoubzadeh, R; (2009). Cultural tourism. Tehran. Islamic Azad University Publications, Science Production Development Office. [Persian]
17. Dzhandzhugazova, E. A., Ilina, E. L., Latkin, A. N., Davydovich, A. R., & Valedinskaya, E. N; (2018). Ecotourism Programs in the Context of the Perception of Natural and Cultural Landscapes (on the Example of the Kizhi Museum Reserve). Ekoloji Dergisi, (106), 1-6.
18. Hafezniya, M; (2017). An introduction to the research method in humanities. The Center for Studying and Compling University Books in Humanitics (SAMT). Institute for Research and Development in the Humanities. [Persian]
19. Hardy, A & co; (2002). Sustainable tourism: an overview of concept and its position in relation to conceptualisations of tourism. Journal of sustainable tourism,10(6), 475-496. Doi: 10.1080/09669580208667183
20. Heidari, S; (2016). An introduction to research methods in architecture, with an analytical approach to architectural thesis writing.Tehran. Fekkre No. [Persian]
21. Huijun, Zh., Doyon,L; (2020). A Century of Archaeological Heritage Protection and Exhibition in China.The Historic Environment: Policy & Practice , 12(2), 146-163. Doi: 10.1080/17567505.2020.1836931
22. Jomehpour, M; (2007). Kariz is the achievement of indigenous knowledge and culture: the habitats of the desert banks, and related systems in Iran and its sustainable exploitation (the example of Kashan Kariz). Ranking Scientific-Progrative (Ministry of Science), (33), 27 – 64. [Persian]
23. Kavousi,M., Karimi S; (2013). The importance and role of museums in the development of tourism (case study: Isfahan city), second National conference of applied researches in geography and tourism, 22-31. [Persian]
24. Kousheshgaran, A., Hematian, F., Hanachi, P; (2010). Protection and development in valuable rural contexts.Tehran. Bonyad Maskan. [Persian]
25. Moolman H; (1996). Site museum: Their origins, definition and categorization. Museum management and curatorship, 387-400. Doi:10.1016/S0260-4779(96)00063-5
26. Moscardo G.;(2003). Interpretation and sustainable tourism: functions, examples and principles. Journal of tourism studies. (14), 112-123.
27. Nasiri jan agha, F., Mahmoudi chenari, H., Mofaberi lifshagard, H; (2018). Studying the state of climatic comfort in historical and ancient museum site of Booye - Amlash for tourism. Environmental research and technology., 3(5), 43-57. Doi:10.29252/.3.5.43 [Persian]
28. Nasirsalami, M., Rezaei, M; (2014). Studies in the art museum. Tehran. Tahan publication. [Persian]
29. Nasseh, N., Taghavi, L; (2019). Sustainable Tourism Indicators in Achieving Economic, Social, Cultural and Environmental Values: Presenting Solutions for the Devastating Effects. Human and Environment., No. 50 Autumn, 25-39. Dor: 20.1001.1.15625532.1398.17.3.3.5. [Persian]
30. Nohtani, M., Vahabzadeh, G., & Mousavi, R; (2022). Definition of Ecotourism Development Strategies (Case Study: Shesh Roudbar Basin, Mazandaran Province). J. Env. Sci. Tech., Vol 24, No. 5, 19-31. Doi: 10.30495/JEST.2023.32399.4045. [Persian]
31. Paardekooper, R; (2020). The Story of your Site: Archaeological Site Museums and Archaeological Open-Air Museums. EXARC Journal, (4).
32. Pourmohammad, L; (2014). The site-museum of the ancient city of Jurjan with an emphasis on preserving the historical site. Non-profit non-governmental Rozbahan Institute of Higher Education. [Persian]
33. Pour Yousef zadeh, S., Bemanian, M., Ansari, M; (2012). Principles of Landscape Restoration in Natural and Historical Sites. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 9(22), 35-44. [Persian]
34. Pur.Ahmad, A., Mahdi, A., Mahdian Banamiri, M., Mirzai Kutenai, Z., & Mohamadi, A; (2012). Survey and Analysis of the Role of Museums in Cultural Tourism Development (A case study of museums in eastern Mazandaran). Journal of Tourism Planning and Development, 1(1), 105-128. [Persian]
35. Rahimi poursheykhinejad, M., Modaberi, H., Rahbarhashemi, M,. Shadpour, M;(2014). Feasibility of building the site of the historical-archaeological village museum of Boyeh in Amlesh city by using the SWOT analytical model with a tourism approach. JSHSP, 9(26), 141-163. [Persian]
36. Rezaei, M. R., & Ghasemi, M; (2022). Assessing tourism capabilities and its role in urban development with emphasis on strategic planning (Case study: Kerman). Journal of Urban Environmental Planning and Development, 2(5), 1-16. Dor: 20.1001.1.27833496.1401.2.5.8.1. [Persian]
37. Rezaei, M., Molavi, M; (2015). Sustainable development and native architecture in Iran. Tehran. Simaye danesh. [Persian]
38. Ross S. Wall G. 1999. Ecotourism: towards congruence between theory and practice. Tourism management,20(1), 123-132. Doi:10.1016/S0261-5177(98)00098-3
39. Sajadi, S., Karbaschi, M; (2017). The necessity of designing an archeology and architecture site-museum with a tourism approach. The second international conference on civil engineering, architecture and crisis management, 1-17. [Persian]
40. Soltani, A., Firouzmandi, B.,Shabani Samgh Abaadi, R., Khamseh, H; (2019). Controversy about the identification of factors that destroyed the Persepolis complex. Honar- e- Eslami. 15(36),67-85. Doi: 10.22034/IAS.2020.103892.
41. UNESCO; (2012) Role of Museums in Education and Cultural Tourism Development, Moscow Office and the Intergovernmental Foundation for Educational, Scientific and Cultural Cooperation for CIS countries (IFESCCO), Moscow.
42. Weaver D; (1995). Sustainable ecotourism: Balancing economic, environmental and social goals within ethical framework. The journal of tourism studies. 20, 5-13.
43. Zal,M., Ramezanzadeh Lasbouei, M, & Jorbanian; (2020). Ancestral museums and its role in the development of cultural heritage tourism in historic cities (Case Study Kolbadi house's museum in Sari). Urban Tourism, 7(1 ), 50-37. Doi:10.22059/JUT.2018.241203.382. [Persian]
44. Zhang, C., & Light, R; (2023). Exploring the Inherent Conflicts of the Site Museum. The International Journal of the Inclusive Museum, 17(1), 7-22. Doi:10.18848/1835-2014/CGP/v17i01/7-22
[1] Butler
[2] Quality
[3] Continuity
[4] Balance
[5] Sadler
[6] Pamela Wight
[7] Ross & Wall
[8] Visual
[9] Non-Visual
[10] Conceptual
[11] در این نوع تحقیق، محقق علاوه بر تصویرسازی آنچه هست به تشریح و تبیین دلایل چگونه بودن و چرایی وضعیت مسأله و ابعاد آن میپردازد (Hafezniya, 2017: 71).
[12] روشی فراگیر و استاندارد برای جمعآوری، توصیف و مقایسهی اطلاعات و دادهها در یک جمعیت بزرگ را روش پیمایشی میگویند. این روش بر دو محور پرسش و مشاهدهی مستقیم استوار است (Heidari, 2016: 175).
[13] Pre-test
[14] روش همبستگی، به تفاوت و تشابه بین متغیرهای مختلف میپردازد. زمانی بین دو متغیر همبستگی وجود دارد که اندازهی متغیری در ارتباط با متغیر دیگر به فرمی قابل پیشبینی افزایش یا کاهش پیدا کند (Heidari, 2016: 191).
[15] آمار استنباطی روش برآورد و استنباط خصوصیات جمعیت از روی خصوصیات نمونه است. به عبارت دیگر روشهای تعمیم نمونه به جمعیت میباشد.
