بررسی تطبیقی نقش میانجی هویت شهری و هویت محله در تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهرهای کاشان و یاسوج

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

فرشاد فلاحتی ¹ , رسول حیدری سورشجانی ^{2 *} , محمد گنجی ³

1 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد گروه جغرافیا و گردشگری، دانشگاه کاشان، ایران
2 - استادیار گروه جغرافیا و گردشگری، دانشگاه کاشان، ایران (نویسنده مسئول)
3 - دانشيار گروه علوم اجتماعي، دانشگاه كاشان، كاشان، ايران

تاریخ دریافت : 1402/06/26 تاریخ پذیرش : 1402/10/08 تاریخ انتشار : 1403/02/04

کلید واژه: فرهنگ شهروندی, مسئولیت‌پذیری اجتماعی, مشارکت اجتماعی, هویت شهری, هویت محله.,

چکیده مقاله :

امروزه مبحث هویت شهری و محله‌ای از مسائل مهم شهرها است. کم توجهی به مؤلفه‌های هویتی شهرها در شرایط کنونی باعث عدم مشارکت شهروندان در فعالیت‌های اجتماعی و پایین بودن احساس تعلق مکانی شده است و از نتایج این امر، موجب تضعیف بسیاری از رفتارهای شهروندان است. در این بین، کیفیت ویژگی‌های کالبد شهر بر زیست ساکنان تأثیر دارد. در این راستا پژوهش حاضر در پی بررسی تطبیقی نقش میانجی هویت شهری و هویت محله در تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهرهای کاشان و یاسوج می‌باشد. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و اطلاعات با استفاده از ابزار پرسشنامه گردآوری شد. حجم نمونه با محاسبه فرمول کوکران 384 پرسشنامه و به‌ تناسب جمعیت جامعه آماری، برای شهر کاشان 266نفر و شهر یاسوج 118نفر توزیع گردید. نتایج نشان داد که در میان شاخص‌های کالبد شهری عامل (مبلمان، معابر و خوانایی شهر) در شهر کاشان با وزن 93/0 و عامل حمل‌ونقل شهری در شهر یاسوج با وزن 81/0 و در بین شاخص‌های فرهنگ شهروندی به صورت مشترک عامل مسئولیت‌پذیری اجتماعی در شهر کاشان با وزن 81/0 و در شهر یاسوج با وزن 79/0 بیشترین بارهای عاملی به خود اختصاص داده‌اند. همچنین بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر کاشان 33/0 و در شهر یاسوج 21/0 رابطه معناداری وجود دارد. در همین رابطه متغیر هویت شهری با میانجی‌گر کامل و متغیر هویت محله با میانجی‌گر جزئی در شهرهای کاشان و یاسوج را توانسته‌اند نقش ایفا نمایند.

چکیده انگلیسی:

Nowadays, the issue of urban and neighborhood identity is one of the important issues of cities. Lack of attention to the identity components of the cities in the current situation has caused citizens' lack of participation in social activities and a low sense of place belonging. And as a result of this,. Meanwhile, the quality of the features of the city's body has an effect on the life of the residents. In this regard, the present research is following a comparative study of the mediating role of urban identity and neighborhood identity in the influence of the urban body on the culture of citizenship in the cities of Kashan and Yasouj. Descriptive-analytical research method and information was collected using questionnaire tool. The sample size was distributed to 266 people in Kashan city and 118 people in Yasuj city by calculating the Cochran formula and according to the population of the statistical population. The results showed that among the indicators of the urban body, the factor (furniture, roads and city legibility) in Kashan city with a weight of 0.93 and the urban transportation factor in Yasouj city with a weight of 0.81, and among the indicators of citizenship culture, the factor of social responsibility In the city of Kashan with a weight of 0.81 and in the city of Yasuj with a weight of 0.79, they have the highest factor loads.

منابع و مأخذ:

- ابراهیم‌زاده، عیسی و زارع، محمد (1393). سنجش میزان سرمایۀ اجتماعی، مشارکت و توسعۀ پایدار شهری مورد شناسی؛ منطقۀ سه کلان‌شهر زاهدان. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 4(11)، 15-30.
- آتشین بار، محمد (1388). تداوم هویت در منظر شهری. باغ نظر، 6(12)، 45-56.
- احمدی، سیروس (1388). بررسی نوع‌دوستی در روابط روزمره اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن. جامعه‌شناسی ایران،10(2)، 87-108.
- ادهمی، عبدالرضا (1395). بررسی عوامل فرهنگی مؤثر بر رفتارهای معطوف به حفظ محیط‌زیست مورد مطالعه: ساکنین مناطق 5 و 18 شهر تهران. فصلنامۀ بررسی مسائل اجتماعی ایران، 7(1)، 1-26.
- اذانی، مهری؛ حاتمی، مجتبی و حاتمی، حسین (1390). تحلیلی بر فرهنگ شهروندی در شهر یزد. مجله علمی تخصصی برنامه‌ریزی فضایی، 1(1)، 81-102.
- آرام، مرضیه و فرخی، مریم (1392). تأثیر طراحی شهری بر ارتقای کیفیت محیطی و الگوی رفتاری شهروندان. ماهنامۀ تخصصی شهر و منظر، 3(30)، 4-14.
- ارمه، گی (1376). فرهنگ دموکراسی. ترجمۀ مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارات ققنوس.
- اسکندرپور، مجید؛ کوزه‌گر کالجی، لطفعلی؛ حنیفی اصل، یاسین و شیخکانلوی میلان، ناصر (1396). تحلیلی بر عملکرد فضاهای عمومی شهری با اهداف پیاده‌مداری (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر ارومیه). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 4(14)، 118-140.
- افشارکهن، جواد و ناجی مهر، فاطمه (1393). بررسی تأثیر ابعاد ساختاری و شناختی سرمایه اجتماعی بر احساس شهروندی (مطالعه موردی: ساکنان 18 سال به بالای شهر مشهد). نشریه مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 4(10)، 29-52.
- الیاسی، امیر؛ ستایش مهر، محمود و رجبی، امین (1395). بررسی رابطه طراحی فضای شهری با گرایش به ارتکاب جرم شهروندان و راهکارهای پیشگیری از آن (مورد مطالعه؛ خیابان‌های شهر اصفهان). فصلنامۀ مطالعات امنیت اجتماعی، 7(46)، 69-90.
- ایمانی، علی؛ منصوری، فردین و آمویی، محمدرضا (1395). ارزیابی آثار اجتماعی و فرهنگی اصلاح هندسی معابر شهری؛ با مطالعه اصلاح هندسی معابر سطح منطقه 18 تهران. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 7(25)، 85-104.
- بخارایی، احمد؛ شربتیان، محمدحسن و احمدی، اعظم (1394). تحلیل رابطه جامعه‌شناختی سبک زندگی و گرایش به حقوق شهروندی (مطالعه موردی دانشجویان پیام نور خراسان جنوبی). جامعه‌شناسی کاربردی، 26(4)، 87-108.
- بودون، ریمون (1385). فرهنگ انتقادی جامعه‌شناسی. ترجمۀ عبدالحسن نیک گهر، انتشارات فرهنگ معاصر، چاپ اول.
- پاپلی یزدی، محمدحسین و رجبی، حسین (1386). نظریه‌های شهر و پیرامون. چاپ دوم. تهران: انتشارات سمت.
- پاکزاد، جهانشاه (1391). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران: انتشارات شهیدی.
- پرویزیان، علیرضا؛ احمدی، هاجر؛ امان پور، سعید و درخشان، عبدالمطلب (1399). تولید نقشه آلودگی صوتی با مدل‌سازی مکانی نقشه کاربری اراضی (موردپژوهشی شهر یاسوج). فصلنامۀ جغرافیا و مطالعات محیطی، 9(34)، 7-22.
- پهلوان شریف، سعید و مهدویان، وحید (1394). مدل‌سازی معادلات ساختاری با Amos. انتشارات بیشه تهران، چاپ اول، 1-139.
- پیران، حمیدرضا؛ سعیده زرآبادی، زهرا سادات، زیاری، یوسفعلی و ماجدی، حمید (1398). تبیین ابعاد و مؤلفه‌های پایداری در حمل‌ونقل شهری با بهره‌گیری از تحلیل عاملی. نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11(2)، 337-353.
- ترابی، زهره و سیما، یلدا (1393). طراحی ورودی شهر با رویکرد هویت بخشی به فضای شهری نمونه موردی ورودی شرقی شهر زنجان. فصلنامۀ مدیریت شهری، (36)، 83-104.
- ترکاشوند، عباس؛ جهانبخش، حیدر و کریمی نژاد، مریم (1396). بازشناسی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر شکل‌گیری هویت و خاطره جمعی در فضاهای شهری پیرامون پل‌های تاریخی. معماری و شهرسازی ایران، 8(1)، 5-14.
- تقی¬یار، زهرا؛ پهلوان‌زاده، فرشاد و رفاهی، ژاله (1397). مدل معادلات ساختاری تعهد زناشویی و سبک‌های عشق‌ورزی با صمیمیت زناشویی با توجه به نقش میانجی رضایت جنسی. زن و مطالعات خانواده، 11(42)، 91-104.
- جعفری علی‌آبادی، عاطفه (1399). بررسي رابطه سرمایه فرهنگي و فرهنگ شهروندي در میان شهروندان شهر کاشان (پایان‌نامۀ کارشناسي ارشد، رشته مطالعات فرهنگی). استاد راهنما: محمد گنجی، دانشکده علوم انسانی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه کاشان.
- جهانی دولت‌آباد، رحمان؛ شماعی، علی و جهانی دولت‌آباد، اسماعیل (1392). سنجش میزان هویت محله‌ای با تأکید بر نقش نهادهای مردمی در منطقه 7 تهران. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13(31)، 191-210.
- حاتمی نژاد، حجت؛ حاتمی نژاد، حسین؛ زیاری، کرامت الله و پوراحمد، احمد (1399). نقش فضاهای شهری در خلق الگوهای رفتاری ناهنجار با تأکید بر عامل پیش‌گیری از وقوع جرم در محله چهارباغ منطقه ثامن مشهد. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 7(24)، 99-127.
- حبیبی، کیومرث؛ حقی، محمدرضا و صداقت نیا، سعید (1393). مقایسه تطبیقی قابلیت پیاده مداری در محلات مسکونی طراحی‌شده از دیدگاه ساکنین نمونه مطالعاتی: محله هفت‌حوض و فاز یک شهرک اکباتان در شهر تهران. معماری و شهرسازی ایران، 5(8)، 1-12.
- حبیبی، محسن (1379). جامعه مدنی و حیات شهری. نشریه هنرهای زیبا، (7)، 21-33.
- حقیقتیان، منصور؛ اسماعیلی، رضا و کریمی¬زاده اردکانی، سمیه (1394). محله محوری و احساس تعلق به محله در بین ساکنان شهر تهران. مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 5(14)، 53-74.
- خستو، مریم و حبیب، فرح (1395). رویکردی تحلیلی به تأثیر کالبد شهر بر فرهنگ با تأکید بر بافت شهری مطالعه موردی: شهر قزوین. فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 7(26)، 31-42.
- خطیبی، سید محمدرضا (1392). تأثیر متقابل الگوهاي رفتاري در احیاي هویت محیط شهر، مطالعه موردي: محدوده ورودي سنندج. نشریه هویت شهر، 7(13)، 63-73.
- خلیلی، حمید؛ آقایان، ایمان و کاشی، احسان (1396). گسترش تابع زمان-تاخیر در محل برخورد جریان‌های ترافیکی با رویکرد بررسی نحوه رانندگی و شرایط هندسی مسیر، مطالعات موردی دوربرگردان‌ها در معابر شهر تهران (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد گرایش راه و ترابری). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شاهرود، 1-101.
- خمره، غلامعلی و نصیری، اقبال (1393). بررسی و اولویت‌بندی معابر پیاده شهر زابل جهت بهسازی و نوسازی در راستای ارتقای شهری انسان‌مدار و پایدار (مطالعه موردی: خیابان‌های بافت مرکزی شهر زابل). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 9(29)، 115-128.
- رحیمی، اکبر (1397). توسعۀ میانافزای شهری، رویکردی نوین در حفظ زمین شهری در تبریز. نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 22(63)، 77-98.
- رضایی جعفری، کامران؛ ملکی، سعید و گشتیل، معصومه (1397). ارزیابی قابلیت پیاده‌مداری فضاهای شهری با رویکرد نوشهرگرایی (نمونه موردی: محله کیانپارس در شهر اهواز). فصلنامۀ مطالعات عمران شهری، 2(6)، 61-75.
- روستایی، شهریور و ناصری، رقیه (1398). ارزیابی قابلیت پیاده‌مداری معابر بافت تاریخی شهر مراغه. پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 10(19)، 123-134.
- روشه، گی (1376). جامعه‌شناسی تالکوت پارسونز. ترجمۀ: عبدالحسین نیک گهر، تهران انتشارات تبیان.
- زارع، حمید (1389). رفتارهای شهروندی در جامعه دینی. فلسفه‌ی دین، 7(7)، 119-142.
- سرایی، محمدحسین؛ روستا، مجتبی و اشنویی، امیر (1394). ارزیابی هویت محله‌ای در شهر جهرم. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 3(1)، 69-84.
- شاه علی، جعفر و سنایی، مجید (1389). بررسی شبکه معابر شهری در ارتباط با مورفولوژی شهری. جغرافیای انسانی، 2(3)، 129-144.
- شاهیوندی، احمد؛ قلعه‌نویی، محمود و علی پور اصفهانی، مریم (1394). بررسی ویژگی‌های کالبدی و اثرگذاری آن بر سرزندگی و زیست پذیری محله‌های قدیم شهری نمونه موردی محله سنبلستان اصفهان. مرمت و معماری ایران، 5(9)، 13-27.
- شربتیان، محمدحسن (1387). تأملی بر مبانی فرهنگ شهروندی و ارائه راهکارهای برای گسترش آن. مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، علوم اجتماعی، (9)، 119-154.
- شریفیان ثانی، مریم (1380). مشارکت شهروندي، حکمرانی شهري و مدیریت شهري. فصلنامۀ مدیریت شهري، انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور، تهران، (8)، 55-42.
- صفایی پور، مسعود و روزبه، حبیبه (1392). هویت و توسعۀ پایدار محله‌ای در شهر شیراز نمونه موردی محله فخرآباد. فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، (31)، 107-120.
- عباس زاده، محمد؛ بنی فاطمه، حسین؛ علیزاده اقدم، محمدباقر و بهاری، موسی (1397). سنجش اعتبار و پایایی مقیاس سازه هویت شهری (پژوهشی در میان شهروندان شهر تبریز). نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 22(64)، 189-210.
- عباس زاده، محمد؛ عابدینی، عیسی؛ حسنی، محمدرضا و مبارک بخشایش، مرتضی (1391). آشفتگی اجتماعی و رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی (موردمطالعه: رانندگان شهر تبریز). پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، 1(4)، 19-38.
- علیزاده، کتایون؛ رضوی نژاد، مرتضی و رادفر، مینا (1392). بررسی نقش و مشارکت مردم در اداره امور شهری نمونه موردی منطقه 10 شهرداری مشهد. فصلنامۀ مطالعات برنامه‌ریزی شهری، 1(1)، 61-87.
- غراب، ناصرالدین (1390). هویت شهری. انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، راه دان، چاپ اول، ص 1-109.
- فاضلی، نعمت (1386). شهروندی فرهنگی و فرهنگی شدن شهروندی. تهران: نشر نی.
- فرجی، مهسا؛ شاطریان، محسن و حیدری سورشجانی، رسول (1397). ارزیابی وضعیت مبلمان شهری و ارتباط آن با رضایتمندی شهروندان، بهبود کیفیت محیط شهری و توسعۀ گردشگری مطالعه موردی شهر کاشان (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری). دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، 1-136.
- فلاحتی، فرشاد؛ حیدری سورشجانی، رسول و گنجی، محمد (1402). تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی با رویکرد توسعۀ پایدار شهری در شهرهای کاشان و یاسوج. جغرافیای اجتماعی شهری، 10(1)، 103-124.
- فيروزجائيان، علی‌اصغر (1389). قانون‌گریزی (تحليلي از منظر نظريه عدالت رویه‌ای). فصلنامۀ رفاه اجتماعي، 11(42)، 381-410.
- فیروزجائیان، علی‌اصغر و غلامرضازاده، فاطمه (1394). شرایط محیطی اثرگذار بر زباله پراکنی در استان مازندران با تأکید بر شرایط محیطی تسهیل‌کنندۀ آن. فصلنامۀ علمی-پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری، 10(29)، 123-144.
- قایدگیوی، فرود؛ حقیقتیان، منصور و بهیان، شاپور (1398). تحلیل رابطه‌ی هویت ملی و پایبندی به فرهنگ شهروندی (مورد مطالعه کلان‌شهر شیراز). فصلنامۀ مطالعات ملی، 20(1)، 79-104.
- قربانی، محمد؛ حیدری کمال‌آبادی، رضا و کریمویی، حمیدرضا (1389). ارزیابی رضایت شهروندان مشهد از خدمات شبکه اتوبوسرانی شهری. مشهد پژوهی، 3(4)، 25-47.
- قنبری، ابوالفضل؛ طاهونی، مهدیه و قادری، ناصر (1395). بررسی عوامل تأثیرگذار بروز وندالیسم در مبلمان شهری (مطالعۀ موردی: شهر تبریز). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 4(4)، 569-586.
- کریمی، رامین (1394). راهنمای آسان تحلیل آماری با spss. انتشارات هنگام، تهران، چاپ اول، 1-315.
- کریمی، سارا (1389). تأثیر کالبد شهری بر زیست اجتماعی. هنر و معماری: جستارهای شهرسازی، (34)، 61-63.
- کوزه‌گر کالجی، لطفعلی؛ دارابی، سجاد و رضویان، محمدتقی (1398). تحلیل کارکردی سیستم اتوبوسرانی از نگاه شهروندان (مطالعه موردی: شهر ایلام). فصلنامۀ علمی فرهنگ ایلام،20(63)، 29-47.
- گلچین، مسعود؛ حسینی، محمدرضا، امامعلی زاده، حسین و عناصری، علی مراد (1395). تحلیل تجربی رابطه عوامل اجتماعی با گرایش به رفتارهای نوع‌دوستانه موردمطالعه شهروندان همدان. مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 6(19)، 85-112.
- مبارکی، محمد و صلاحی، سمیه (1392). کیفیت خدمات شهری، تعهدات شهروندی و حس تعلق اجتماعی. فصلنامۀ رفاه اجتماعی، ۱۳ (۵۰)، 275-315.
- محمدزاده، رحمت (1389). بررسی نقش برنامه‌ریزی فیزیکی در کاهش آلودگی صوتی. انسان و محیط‌زیست، 8(2)، 1-12.
- محمدی زاده سماکوش، صمد؛ صبوری خسروشاهی، حبیب و رونقی نوتاش، مهناز (1397). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و هویت محله‌ای در شهر تهران (مورد مطالعه: محله‏‌های حصارک، وحیدیه و ولنجک). تغییرات اجتماعی ـ فرهنگی، 15(3)، 118-137.
- مرکز آمار ایران (1395). سرشماری نفوس مسکن.
- مشیری، سید رحیم؛ رحمانی، بیژن و اسلامی راد، قربان (1393). مقایسه تطبیقی منظر بافت‌های شهر بر اساس شاخص‌های مبلمان شهری مطالعه موردی: شهر بهشهر. جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، 6 (19)، 81-98.
- معیدی فر، سعید (1379). تبیین جامعه‌شناختی تقدم مصالح فردی بر مصالح جمعی در ایران. تهران: انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ملکی، سعید و دامن باغ، صفیه (1396). واکاوی مفاهیم اخلاق و فرهنگ محیط زیستی از دیدگاه شهروندان مورد پژوهی: شهر اسلام‌آباد غرب. فصلنامۀ جغرافیا و مطالعات محیطی، 6(23)، 41-58.
- میرزایی، ابراهیم؛ احمدی، یعقوب؛ بخارایی، احمد و نایبی، هوشنگ (1396). قانون‌گریزی و پیوندهای اجتماعی (مطالعه موردی: شهر اهواز). جامعه پژوهی فرهنگی، 8(3)، 97-123.
- ناطق پور، محمدجواد (1383). توسعه و تعلق اجتماعی با تأکید بر نقش شوراهای اسلامی. رشد آموزش علوم اجتماعی، 8(2)، 28-32.
- نامور مطلق، بهمن (1391). تأملی در معنای شهر. روزنامۀ اعتماد، شماره 2482، صفحه 12 اندیشه.
- نسترن، مهین؛ نوری، محمدجواد و ریختهگران، فریناز (1397). تبیین و ارزیابی معیارهای آسایش و آرامش در حمل‌ونقل همگانی درون‌شهری، موردمطالعه: خط 28 اتوبوس‌رانی کلان‌شهر اصفهان. دانش شهرسازی، 2(1)، 105-121.
- نصرتی‌نژاد، فرهاد؛ سراج‌زاده، سید حسین و دیهول، منصور (1398). تبیین جامعه‌شناختی رفتار زیست‌محیطی (مطالعه موردی: شهروندان تهرانی). فصلنامۀ توسعۀ پایدار محیط جغرافیایی، 1(3)، 1-21.
- نصیری خلیلی، محمدمهدی؛ زند مقدم، محمدرضا و دریاباری، سید جمال‌الدین (1399). نقش سرمایه اجتماعی در هویت بخشی محله‌ای از منظر کارکرد فضاهای عمومی مطالعه موردی شهر ساری. مطالعات توسعۀ اجتماعی فرهنگی، 9(2)، 143-169.
- نوابخش، مهرداد؛ حاجیانی، ابراهیم و بهلول، سید محمدرضا (1391). بررسی و سنجش میزان هویت محله‌ای شهروندان تهرانی. فصلنامۀ مطالعات مدیریت شهری، 4(10)، 15-27.
- نوفل، سید علیرضا؛ کلبادی، پارین و پورجعفر، محمدرضا (1388). بررسی و ارزیابی شاخص‌های مؤثر در هویت شهری نمونه موردی محله جلفا در شهر اصفهان. آرمانشهر، 2(3)، 57-69.
- هاشمیان فر، سید علی و عجمی، شهرزاد (1391). بررسی فرهنگ شهروندی ساکنان بافت حاشیه‌ای شهر اصفهان. فصلنامۀ مطالعات شهری، 2(3)، 209-230.
- همتی، رضا و احمدی، وکیل (1393). تحلیل جامعه‌شناختی از وضعیت فرهنگ شهروندی و عوامل تبیین‌کننده آن، موردمطالعه: شهر ایوان. فصلنامۀ برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، (18)، 139-183.
- وحیدا، فریدون و نگینی، سمیه (1391). ساخت و اعتباریابی مقیاس هویت محله‌ای. مطالعات شهری، 2(2)، 35-58.
- ورسلی، پیتر (1388). نظریه‌های جامعه‌شناسی نظم. ترجمۀ‌ سعید معیدفر، جامعه¬شناسان، چاپ اول، تهران.
- یزدانی، محمدحسن؛ علی پور، ابراهیم و محمودی، ایوب (1398). بررسی و تحلیل هویت محلات شهری با تأکید بر حس تعلق به مکان (مورد مطالعه: محلات سیزده‌گانه حاشیه شهر اردبیل). دو فصلنامۀ جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 6(14)، 9-39.
- Alhosseini Almodarresi, S. M., Tabataba’i-Nasab, S. M., Bagheri Garabollagh, H., & Mohammadi, F. (2019). Does citizenship behavior have a role in changing attitude toward green products? International Journal of Management Science and Engineering Management, 1–9.
- Altman, I., & Wohlwill, J. F. (2012). Human behavior and environment: advances in theory and research. New York: Plenum Press.
- Aly, S. S. A. (2011). Modernization and regionalism: Approaches for sustainable revival of local urban identity. Procedia Engineering, 21, 503-512.‏
- Bottini, L. (2018). The effects of built environment on community participation in urban neighbourhoods: an empirical exploration. Cities, 81, 108-114.
- Cooper, D. D. (2014). Learning in the Plural: Essasys on the Humanities and Public Life. MSU Press.
- Driskell, D., (2002). Creating Better Cities with Children and Youth, A Manual for Participation, London and New York, EARTHSCAN publication.
- Erdogan, B. D., & Ayatac, H. (2015). Assessment of urban identity characteristics in public places: A case study of Ortakoy Square. A| Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, 12(1), 115-125.
- Fornara, F., Pattitoni, P., Mura, M., & Strazzera, E. (2016). Predicting intention to improve household energy efficiency: The role of value-belief-norm theory, normative and informational influence, and specific attitude. Journal of Environmental Psychology, 45, 1-10.
- Foth, Marcus (2004). Desgning networks for sustainable neighbourhoods (Acase study of a student a par tment com plex ),http: // eprints. qup. edu. ac /archive / foth. pdf.8-9.
- Geels, F. W., Schwanen, T., Sorrell, S., Jenkins, K., & Sovacool, B. K. (2018). Reducing energy demand through low carbon innovation: A sociotechnical transitions perspective and thirteen research debates. Energy research & social science, 40, 23-35.
- Goggins, G. (2018). Developing a sustainable food strategy for large organizations: The importance of context in shaping procurement and consumption practices. Business Strategy and the Environment, 27(7), 838-848.
- Janoski, T., & Compion, S. (2015). Citizenship, Sociological Aspects of. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 655–661.
- Kayapak, S, (2010). Atakyanın kent kimligi acısından irdelenmesi Mustafa Kemal Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(14), 373-392.
- Lalli, Marco (1992). “Urban-Related Identity: Theory, Measurement, and Empirical Finding”s, Journal of Environmental Psychology, 285-303.
- Lin, H. Y., & Hsu, M. H. (2015). Using social cognitive theory to investigate green consumer behavior. Business Strategy and the Environment, 24(5), 326-343.
- Manning, C. (2009). The psychology of sustainable behavior: Tips for empowering people to take environmentally positive action. Minnesota Pollution Control Agency.
- Meshram, K., & O'Cass, A. (2013). Exploring civic engagement through seniors' good citizenship behavior within clubs. Journal of Nonprofit & Public Sector Marketing, 25(3), 256-283.‏
- Nguyen, X. P. (2019). The bus transportation issue and people satisfaction with public transport in Ho Chi Minh city. Journal of Mechanical Engineering Research and Developments, 42(1), 10-16.‏
- Nwachukwu, A. A. (2014). Assessment of passenger satisfaction with intra-city public bus transport services in Abuja, Nigeria. Journal of Public Transportation, 17(1), ‏99 -119.
- Oktay, D., & Bala, H. A. (2015). A holistic research approach to measuring urban identity: findings from Girne (Kyrenia) area study. IJAR. 9(2),‏ 201-215.
- Ongul, Zehra. (2012). Analysing the City Identity of Nicosia from a Historical Perspective: External Effects, Solutions Proposed, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol.35, 284-292.
- Pirnes, E. (2009). Cultural policy in the sectoral trap - but how to escape it. Nordisk Kulturpolitisk Tidskrift 2/2009, 155-174.
- Qian, J. (2020). Urban Citizenship. International Encyclopedia of Human Geography, 33–37.
- Ranasinghe, G., Amarawickrama, S., & Rathnayake, R. (2016). A Study to Compare the Level of Walkability in Two Urban Neighborhoods of Sri Lanka. International Journal of Engineering Research and General Science, 4(1), 6-13.‏
- Riano, Y. (2011). Addressing Urban Fear and Violence in Bogotá through the Culture of Citizenship: Scope and Challenges of a Unique Approach. EthniCities: Metropolitan Cultures and Ethnic Identities in the Americas, 209-226.
- Sadeque, S., Roy, S. K., Swapan, M. S. H., Chen, C. H., & Ashikuzzaman, M. (2020). An integrated model of city and neighborhood identities: A tale of two cities. Journal of Business Research, 117, 780-790.‏
- Sahakian, M., & Dobigny, L. (2019). From governing behaviour to transformative change: A typology of household energy initiatives in Switzerland. Energy Policy, 129, 1261-1270.
- Satir, S., & Korkmaz, E. (2005). Urban open spaces with examples & the classification of urban furniture. 2 (1/2), 130-141.
- Stern, P. C. (2000). New environmental theories: toward a coherent theory of environmentally significant behavior. Journal of social issues, 56(3), 407-424.
- Thogersen, J. (2005). How may consumer policy empower consumers for sustainable lifestyles?. Journal of consumer policy, 28(2), 143-177.
- Vigoda, E., & Golembiewski, R. T. (2001). Citizenship Behavior and the Spirit of New Managerialism. The American Review of Public Administration, 31(3), 273–295.

متن کامل:



 

 

 

 

 

سال چهاردهم ـ شماره­ی پنجاه ـ بهار 1403

 صص 145- 103      

بررسی تطبیقی نقش میانجی هویت شهری و هویت محله در تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهرهای کاشان و یاسوج

 

فرشاد فلاحتی¹، رسول حیدری سورشجانی²، محمد گنجی³

10.71547/urb.2024.1015731

چکیده

امروزه مبحث هویت شهری و محله‌ای از مسائل مهم شهرها است. کم‌توجهی به مؤلفه‌های هویتی شهرها در شرایط کنونی باعث عدم مشارکت شهروندان در فعالیت‌های اجتماعی و پایین بودن احساس تعلق مکانی شده است و از نتایج این امر، موجب تضعیف بسیاری از رفتارهای شهروندان است. دراین‌بین، کیفیت ویژگی‌های کالبد شهر بر زیست ساکنان تأثیر دارد. در این راستا پژوهش حاضر در پی بررسی تطبیقی نقش میانجی هویت شهری و هویت محله در تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهرهای کاشان و یاسوج است. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و اطلاعات با استفاده از ابزار پرسشنامه گردآوری شد. حجم نمونه با محاسبه فرمول کوکران 384 پرسشنامه و به‌تناسب جمعیت جامعه آماری، برای شهر کاشان 266 نفر و شهر یاسوج 118 نفر توزیع گردید. نتایج نشان داد که در میان شاخص‌های کالبد شهری عامل (مبلمان، معابر و خوانایی شهر) در شهر کاشان با وزن 93/0 و عامل حمل‌ونقل شهری در شهر یاسوج با وزن 81/0 و در بین شاخص‌های فرهنگ شهروندی به‌صورت مشترک عامل مسئولیت‌پذیری اجتماعی در شهر کاشان با وزن 81/0 و در شهر یاسوج با وزن 79/0 بیشترین بارهای عاملی به خود اختصاص داده‌اند. همچنین بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر کاشان 33/0 و در شهر یاسوج 21/0 رابطه معناداری وجود دارد. در همین رابطه متغیر هویت شهری با میانجی‌گر کامل و متغیر هویت محله با میانجی‌گر جزئی در شهرهای کاشان و یاسوج را توانسته‌اند نقش ایفا نمایند.

واژه‌های کلیدی: فرهنگ شهروندی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، مشارکت اجتماعی، هویت شهری، هویت محله.

مقدمه و طرح مسئله

شهر با دارا بودن ویژگی‌های منحصربه‌فرد و قوت و ضعف در عناصر مشترک میان شهرها برای خود هویتی می‌سازد که موجب خاص بودن، تداعی خاطره و افزایش حس تعلق‌خاطر در میان شهروندان می‌شود. بناها، مکان‌ها، تاریخ، محیط طبیعی و فعالیت‌های شهروندان به همراه فضای اجتماعی و فیزیکی به هویت شهری شکل می‌دهند (کایاپاک⁴، 2010: 374) و هویت شهر، طی یک دوره زمانی طولانی با ویژگی‌های جغرافیایی، سطح فرهنگی، معماری، آداب‌ورسوم و سنت‌های محلی و سبک زندگی شکل می‌گیرد (اونگول⁵، 2012: 285). دراین‌بین؛ تغییر و تحولات زندگی در شهرهای امروزی، موجب کم‌رنگ شدن و یا از دست رفتن بسیاری از فضاهای شهری و عملکردهای اجتماعی و فرهنگی آنها شده است. تغییراتی که اغلب، احساس عدم تعلق، بی‌هویتی و عدم مشارکت شهروندان در فعالیت‌های اجتماعی را به دنبال دارد (ترکاشوند و همکاران، 1396: 5). همچنین در شهرها نقشی که محله‌ها در این عصر جدید بازی می‌کند تغییر کرده است. همان‌گونه که در گذشته (محله) از طریق مکان‌های عمومی مرکزی مشخص می‌شدند که کانون تشکیل جلسات سنتی مثل بازار یا میدان شهر بودند، این اماکن، محل ملاقات دوستان و همسالان بودند، اما امروزه فن‌آوری ارتباطات در همه‌جا، چالش‌هایی را در جهت شناخت مطلوب، (مکان عمومی) به وجود آورده است (فوث⁶، 2004: 8-9). در واقع از نگاه جغرافیایی، هویت شهر یا محله در پیوند تمامی عناصر کالبدی و غیر کالبدی شهر شکل می‌گیرد و عنصری می‌تواند نقشی هویت‌ساز برای محله ایفا کند که در وهله اول مرتبط با نیازهای ساکنین و در گام بعدی مطابق با الگوها و کارکردهای محله باشد. ایفا نمودن چنین نقشی در بستر محله، منجر به متمایز شدن محله و درنهایت هویت یافتن آن می‌شود (جهانی دولت‌آباد و همکاران،1392: 195).

بنابراین امروزه محیط‌های شهری به‌دوراز هویت انسانی بررسی می‌شوند. کاهش دلبستگی ساکنین به شهر و عدم تعلق‌خاطر آنها، منجر به از بین رفتن بسترهای زندگی جمعی و کاهش حضور گروه‌های اجتماعی در سطح شهر می‌شود و مشکلات روزافزون شهرها، علاوه بر مسائل کالبدی، فیزیکی، ترافیکی و غیره بر روی رفتارهای اجتماعی شهروندان اثرگذار است (حبیبی، 1379: 23). همان‌طور که فضاهای شهری یکی از تأثیرگذارترین عوامل در هدایت الگوهای رفتار فردی و اجتماعی افراد هستند. تمامی رفتارهای انسان در فضاهای معینی شکل می‌گیرد که بستر رفتار به شمار می‌آیند (حاتمی‌نژاد و همکاران، 1399: 99) و محیط کالبدی شهر می‌تواند بر رفتار، اخلاق و فرهنگ شهروندان اثر گذارد؛ یعنی رفتارهایی را تضعیف یا تشویق نماید (پاکزاد، ۱۳۹۱: ۵۴). محیط و رفتار آن‌قدر درهم‌تنیده شده‌اند که به‌سختی می‌توان آنها را از هم تفکیک کرد. تفکیک‌ناپذیری آنها نه‌فقط بر مبنای این گفته مرسوم که (محیط بر رفتار تأثیر می‌گذارد) بلکه به این دلیل است که نمی‌توان رفتار را مستقل از رابطه درونی آن با محیط درک کرد و اینکه رفتار را باید در بستر محیطی تعریف کرد (آلتمن و وولویل⁷، 2012: 252)؛  بنابراین محققان بسیاری در راستای درک عوامل و علت‌های بروز رفتارهای پایدار شهروندان تحقیق کرده و نتایج برخی از این تحقیقات، به‌عنوان مدل و الگو ارائه‌شده که به پاسخ‌های رفتاری کاربران وابسته است (فورنارا⁸ و همکاران، 2016؛ لین⁹، 2015). امروزه منتقدان معتقدند که این تحقیقات عمدتاً از عوامل ساختاری که باعث شکل‌گیری و زیربنای رفتار می‌شوند غافل‌اند، ظرفیت تحول‌پذیری آنها محدود است (گیلز¹⁰ و همکاران، 2018؛ گوگینز¹¹، 2018؛ ساهاکیان و دوبیگنی¹²، 2019). بدیهی است که رفتار انسان تنها به ذهنیت او بستگی ندارد. بسیاری از عوامل زمینه‌ای ممکن است رفتار را تسهیل یا محدود کنند و بر انگیزه‌های فردی برای انجام آن رفتار تأثیر بگذارند (توگرسن¹³، 2005)؛ بنابراین نه‌تنها در نظر گرفتن عوامل درون فردی مانند نگرش‌ها، هنجارها و عادت‌ها، بلکه عوامل زمینه‌ای مانند زیرساخت‌های فیزیکی، امکانات فنی، در دسترس بودن و ویژگی‌های محصول یا محیط نیز مهم است (مانینگ¹⁴، 2009).

 حیات مدنی شهر از سه رکن اصلی کالبد شهر، شهروند و مدیریت شهری تشکیل شده و لزوم همکاری و تعامل این سه رکن، بیش‌ازپیش آشکار می‌شود (پاپلی یزدی و رجبی،51:1386) در این راستا ضرورت تحقق شهروندی در سطوح محلی و شهری به‌عنوان یکی از چالش‌های کنونی نظام‌های مدیریت شهری و برنامه‌ریزی است و عوامل شکل‌دهنده به مفهوم شهروندی، مؤلفه‌های همچون مشارکت شهروندی در اداره امور محلی و شهری، حقوق و وظایف شهروندان هستند (افشارکهن و ناجی­مهر، 29:1393). شهروندی به‌عنوان یکی از شاخص‌های مهم پیشرفت و توسعۀ‌ کشورها است. یکی از ابعاد مهم شهروندی، فرهنگ شهروندی است. ایجاد، گسترش و تعمیق فرهنگ و اخلاقیات شهروندی، می‌تواند گره‌گشای بسیاری از مسائل شهری و اجتماعی باشد که کشورهای درحال‌توسعه با آن مواجه‌اند (همتی و احمدی، 139:1393). وجود یک فرهنگ شهروندی مناسب برای اصلاح رفتار شهروندان و حل مسائل شهری ضروری است (فاضلی،2:1386)؛ بنابراین، فرهنگ شهروندی ارتباط بسیار زیادی با زندگی اجتماعی افراد جامعه دارد (بخارایی و همکاران، 1394: 89) به‌گونه‌ای که رعایت فرهنگ شهروندی در افزایش تعهد مدنی، اعتمادپذیری، احساس مسئولیت‌پذیری اجتماعی، مشارکت اجتماعی، قانونمند بودن شهروندان مؤثر است (شربتیان، 1387: 120) بر این اساس، توجه به ویژگی‌های کالبدی محیط شهری جنبه اساسی مطالعات شهری است. با وجود مشارکت‌های نظری فراوانی که تعامل بین فضا و پدیده‌های اجتماعی را از منظر نظری بررسی می‌کنند، امروزه هنوز شاهد عدم وجود تأمل تجربی کلی در مورد این موضوع هستیم. دلیل اینکه چرا ما بر ابعاد فرهنگ شهروندی جامعه متمرکز شده‌ایم، نیاز به بررسی نقش محیط شهری در تأثیرگذاری بر تمایل ساکنان به رفتار فردی و اجتماعی در فعالیت‌های محلی است و به‌عنوان مثال، مشارکت اجتماعی یک پدیده اجتماعی است که در یک جامعه از نظر فضایی رخ می‌دهد. ازآنجایی‌که زندگی در یک شهر به معنای تعامل با میزان بالایی از پیچیدگی فیزیکی یا اجتماعی است و ما از قبل می‌دانیم که کیفیت محیط زندگی تا چه حد بر رفاه تأثیر می‌گذارد، ممکن است جالب باشد که چگونه ویژگی‌های یک محیط شهری، مانند مورفولوژی محله‌ها، بر نحوه عمل و مشارکت مردم در توسعۀ محلی تأثیر می‌گذارد (بوتینی¹⁵، 2018: 108).

در همین راستا پژوهش حاضر به بررسی و مقایسه نقش میانجی هویت شهری و هویت محله در تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهرهای کاشان و یاسوج پرداخته شده است. از دلایل بررسی این موضوع پژوهشی مسئله مهم فرهنگ شهروندی است که آیا کالبد شهری توانسته تأثیر خود را بر فرهنگ شهروندی شهرهای ذکرشده داشته باشد و با توجه به اینکه شهر کاشان دارای بافت تاریخی و قدیمی در کنار بافت جدید است و در مقابل شهر یاسوج نوبنیاد بوده و بافت دارای ارزش تاریخی ندارد و با وجود اینکه پژوهش‌های بسیاری درباره شاخص‌های هویت شهری و هویت محله از جنبه‌های مختلف پرداخته شده است و با توجه به پیشینه تحقیق و با در نظر گرفتن اینکه در مطالعات انجام‌شده، به‌طور خاص به نقش میانجی هویت شهری و هویت محله در تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی بررسی نشده و در این پژوهش به این موضوع پرداخته می­شود.

سؤال پژوهش: تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهرهای کاشان و یاسوج به چه میزان است؟

اهداف کلی پژوهش: نقش میانجی هویت شهری و هویت محله در تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهرهای کاشان و یاسوج

 

اهداف جزئی پژوهش

-       بررسی تأثیر کالبد شهری بر قانون‌گریزی و قانون‌گرایی در شهرهای کاشان و یاسوج

-       بررسی تأثیر کالبد شهری بر رفتار زیست‌محیطی شهروندان در شهرهای کاشان و یاسوج

-       بررسی تأثیر کالبد شهری بر مشارکت شهروندان در شهرهای کاشان و یاسوج

-       بررسی تأثیر کالبد شهری بر مسئولیت‌پذیری شهروندان در شهرهای کاشان و یاسوج

-       بررسی تأثیر کالبد شهری بر رفتارهای نوع‌دوستی شهروندان در شهرهای کاشان و یاسوج

-       بررسی نقش میانجی هویت شهری و هویت محله در تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهرهای کاشان و یاسوج

 

پیشینه پژوهش

در زمینۀ پژوهش حاضر مطالعات قبلی صورت پذیرفته که در اینجا به بررسی آن پرداخته می‌شود. صادق¹⁶ و همکاران (2020) در مقاله‌ای با عنوان مدل تلفیقی از هویت شهر و محله: داستان دو شهر پرداختند و فرضیه‌های پیشنهادی پژوهش را با توسعه و آزمایش یک مدل یکپارچه از هویت مکان برای دو شهر داکا و خولنا در بنگلادش بررسی کرده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که رابطه ساکنین محله، وابستگی به مکان و پیوند اجتماعی به‌طور مثبت بر هویت محله تأثیر می‌گذارد که به‌نوبه خود بر رضایت ساکنین محله و رفتار شهروندی ساکنین محله تأثیر می‌گذارد. نگوین¹⁷ (2019) در مقاله‌ای با عنوان مسئله حمل‌ونقل اتوبوس و رضایت مردم از حمل‌ونقل عمومی در شهر هوشی مین پرداخت و نتیجه مطالعه نشان می‌دهد که مردم از حمل‌ونقل عمومی راضی هستند. رانانشه¹⁸ و همکاران (2016) در مقاله‌ای با عنوان مطالعه‌ای برای مقایسه سطح قابلیت پیاده‌روی در دو محله شهری سریلانکا پرداختند و یافته‌های منطقه پانادورا نشان می‌دهد که میزان قابلیت پیاده‌روی افراد به عوامل محیطی ساخته‌شده ازجمله عملیات روکش آسفالت پیاده‌رو، عرض پیاده‌رو، کیفیت نگهداری جاده اختصاص داده‌شده است. در منطقه ماهاراگاما، سطح پیاده‌روی افراد عمدتاً به عواملی ازجمله در دسترس بودن انواع فعالیت‌ها در هر دو طرف جاده (فروشندگان، بازی کودکان در خیابان‌ها). اردوغان و آیتاچ¹⁹ (2015) در مقاله‌ای با عنوان ارزیابی خصوصیات هویت شهری در اماکن عمومی: مطالعه موردی میدان اورتاکی پرداختند که در این پژوهش ثابت‌شده است که میدان اورتاکی یک مکان عمومی موفق است و این میدان همۀ مؤلفه‌ها را برای بازتاب هویت شهری دارد. کوپر²⁰ (2014) در مقدمۀ کتاب خود نقش و تأثیر عوامل مؤثر بر فرهنگ شهروندی را مورد توجه قرار می‌دهد و بر اساس مطالعات پیشین استدلال می‌کند که عوامل مسئولیت‌پذیری، مشارکت، حقوق شهروندی، حق انتخاب از مهم‌ترین عوامل هستند که بر فرهنگ شهروندی تأثیر می‌گذارند.

فلاحتی و همکاران (1402) در مقاله‌ای با عنوان تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی با رویکرد توسعۀ پایدار شهری در شهرهای کاشان و یاسوج پرداختند و نتایج تحقیق تبیین‌کننده رابطه معنادار بین شاخص‌های کالبد شهری و ابعاد فرهنگ شهروندی در شهرهای کاشان و یاسوج است و برآورد کلی شاخص‌های فرهنگ شهروندی نشان داد که دو شهر کاشان و یاسوج نیازمند تقویت بیشتر در ابعاد گرایش به پیروی از قانون و رفتار زیست‌محیطی هستند. عباس زاده و همکاران (1397) در مقاله‌ای با عنوان سنجش اعتبار و پایایی مقیاس سازه هویت شهری (پژوهشی در میان شهروندان شهر تبریز) را موردبررسی قراردادند و یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که مقیاس ایجادشده هویت شهری ابزاری مناسبی برای اندازه‌گیری این مفهوم در شهر تبریز است. خستو و حبیب (1395) در مقاله‌ای با عنوان رویکردی تحلیلی به تأثیر کالبدشهر بر فرهنگ با تأکید بر بافت شهری مطالعه موردی: شهر قزوین پرداختند که نتایج حاصل‌شده عبارت‌اند از کالبد شهر بر روی بیشتر افراد در بافت تاریخی تأثیر زیاد و خیلی زیاد و بر روی ساکنان در بافت‌های قدیمی و میانی تأثیر متوسط رو به زیاد و در بافت جدید تأثیر متوسط رو به کم دارد. علیزاده و همکاران (1392) در مقاله‌ای با عنوان بررسی نقش و مشارکت مردم در اداره امور شهری نمونه موردی منطقه 10 شهرداری مشهد به انجام رسانیده‌اند و نتایج پژوهش نشان داد که نقش و مشارکت مردم در اداره امور شهر به ترتیب اولویت مشارکت ذهنی و معنوی، مشارکت سیاسی، مشارکت فیزیکی، مشارکت مالی و مشارکت ابزاری در رتبه اول تا پنجم قرار گرفتند. نوابخش و همکاران (1391) در مقاله‌ای با عنوان بررسی و سنجش میزان هویت محله‌ای شهروندان تهرانی پرداختند و یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هویت محله‌ای شهروندان تهرانی در وضعیت متوسطی قرار دارد و تنها 10 درصد از تهرانی‌ها هویت محله‌ای بالایی دارند. حدود 8 درصد نیز از میزان هویت محله‌ای پایینی برخوردار هستند. اذانی و همکاران (1390) در مقاله‌ای با عنوان تحلیلی بر فرهنگ شهروندی در شهر یزد را موردبررسی و مطالعه قراردادند که نتایج این تحقیق نشان داد شهروندان یزدی در ابعاد سه‌گانه شهروندی یعنی مشارکت‌جویی، مسئولیت‌پذیری و رعایت قوانین و درنهایت پایبندی به اصول شهروندی در حد متوسط هستند.

 

مبانی نظری

شهرها تحت تأثیر صنعتی شدن، پیشرفت‌های تکنولوژیکی و جهانی‌شدن هویت خود را از دست می‌دهند، یک وظیفه کلیدی برای سیاستمداران، برنامه­ریزان شهری، طراحان شهری و ساکنان این است که بفهمند چه چیزی یک شهر را منحصربه‌فرد و قابل تشخیص می‌کند. تصور می‌شود که هویت شهری نه‌تنها از طریق ویژگی‌های رسمی قابل شناسایی و به یاد ماندنی، بلکه از طریق تمامی عناصر محیط ساخته‌شده، طبیعی و اجتماعی دارند، شکل می‌گیرد (اُکتای و بالا²¹، 2015: 201- 203). از طرفی هویت شهری بازتابی از تمام سنت‌ها، فرهنگ و آرزوهای مردم محلی است که در کنار هم قرارگرفته‌اند و مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده هویت شهری، بافت شهری محلی است که توسط تمامی عناصر کالبدی و طبیعی به وجود می‌آید (آلی²²، 2011: 505)؛ بنابراین مقوله هویت شهری کالبدی است و ناشی از شکل کلی و فرم شهر است. هویت شهری چیزی جز خاطره جمعی افراد در یک شهر نیست و شهر بدون خاطره فاقد هویت است (ترابی و سیما، 90:1393-89). مکانی که هر انسان بخشی از شخصت وجودی و هویت فردی خود را در آن می‌سازد و خود را با آن شناسایی کرده و به دیگران می‌شناساند، وقتی‌که راجع به خود فکر می‌کند، خود را متصل به آن مکان می‌داند و آن را بخشی از خود برمی‌شمارد و میان او و آن مکان رابطه‌ای عمیق برقرار می‌کند (صفایی‌پور و روزبه،110:1392)؛ بنابراین شکل شهر نیز می‌بایست گذشته را در برگیرد و اگر در محیط و کالبد شهر هیچ نشانه یا نماد از گذشته نباشد، هویت شهر هم کمرنگ می‌شود (آتشین بار، ۱۳۸۸: ۵۱). همان‌گونه که بسیاری از برنامه­ریزان معتقدند که حیات یک شهر به حیات فضاهای عمومی محله‌های آن بستگی دارد (نصیری خلیلی و همکاران، 1399: 144) و محله به‌عنوان یک مکان کالبدی و اجتماعی که می‌تواند شرایط مناسبی را برای افزایش مشارکت مردم و استفاده از توان جمعی آنان ایجاد کند و در بازتولید هویت محله، تقویت حس تعلق و مشارکت شهروندان در محله، تقویت حافظه‌ی تاریخی محله، ایجاد فضاهای عمومی و گفتگو بین شهروندان و حفظ سازمان محله‌ای بسیار مهم است (حقیقتیان و همکاران، 54:1394).

بنابراین در جامعه امروز شهری، محلات به‌عنوان بنیادی‌ترین عناصر شهری و حلقه میانجی بین شهر و شهروندان به شمار می‌روند. از گذشته‌های دور محله‌های شهرها در شکل‌دهی و سازمان‌دهی امور شهری جایگاه ویژه داشتند. هر محله با ارائه خدمات روزمره موردنیاز مردم و با ایجاد نمادهای محله‌ای و ویژگی‌های خاص موجب می‌شد ساکنان آن نوعی احساس تعلق و نوعی هویت پیدا کنند تا جایی که هر شهروند با نام محله‌ای که در آن می‌زیسته شناخته می‌شد. با تحولات سریع دوران معاصر، ورود به مرحله گذار و تغییر زیربناهای معیشتی و روابط اجتماعی، این وضعیت به هم‌ریخت. در گذشته برای مدیریت آبادانی، پاک‌سازی و ایجاد امنیت و ... از اهالی محله مشارکت می‌خواستند و در تمام مسائل مربوط به محله، نقش شهروندان حائز اهمیت بود. ولی به‌مرور این نقش، کم‌رنگ شد و ساکنان محله‌ها از هویت خاص محله خود تهی گردیدند (غراب،1390: 63-64). در این راستا، مطالعه فضاها و کالبد شهر در شکل‌گیری هویت شهری و محله‌ای، موضوعی است که پژوهشگران امور شهری به آن پرداخته‌اند و در پژوهش حاضر به بررسی نقش میانجی هویت شهر و محله در تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندان مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این خصوص شهر مجموعه‌ای کالبدی است که بر اساس فعالیت‌ها و نیازهای ساکنین آن شکل گرفته است که انسان‌ها بسته به نیازهای فردی یا گروهی خود درون آن فعالیت داشته و فضاهای مختلف آن بستر یا ظرفی برای رفتارهای انسان‌ها هستند و از سوی دیگر بر فعالیت‌ها و رفتارهای ساکنان تأثیر شدیدی می‌گذارند (الیاسی و همکاران، 1395: 70) و حیات اجتماعی در ساخت کالبدی شهری تجسم می‌یابد (کریمی، 61:1389). بر این اساس رابطه انسان با شهر چنان درهم‌ پیچیده شده که به‌دقت نمی‌توان گفت آیا این انسان است که شهر را می‌سازد یا این شهر است که به انسان شکل می‌دهد (نامورمطلق، 12:1391) با این‌ وجود شکل دادن شهر به انسان در بررسی میزان تأثیرگذاری کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی، نیازمند تأملی از تأثیر کالبد شهر بر فرهنگ و معنا و مفهوم فرهنگ است. معنای فرهنگ به‌عنوان یک مفهوم مبتنی بر سبک زندگی که به همۀ حوزه‌های زندگی انسانی اشاره دارد و از سوی دیگر، فرهنگ محدود و مبتنی بر هنر که اشاره هر دو تعریف به فرآیند کلی توسعۀ انسانی و معنوی یا زیبایی‌شناختی و نتایج آن می‌نماید (پیرنس²³، 2009: 159). تأثیری که محیط کالبدی بر فرهنگ می‌گذارد برخی اوقات به‌جای سازنده بودن، زندگی انسان‌ها را به‌سویی پیش می‌برد که گاه تصور می‌شود شرایط درگذشته بهتر از این بوده است. در بعد خرد، تغییرات عمده‌ای که در شکل، شرایط ساختمان‌ها و سازمان فضایی ایجاد شده است می‌تواند در نحوه شیوه زندگی، آداب ‌و رسوم، نگرش، ارزش‌ها، شکل و میزان ارتباطات و به‌طورکلی فرهنگ مردم تأثیر گذارد، در مقیاس شهر یکی از عوامل عمده‌ای که امروزه شهرسازان بر آن بسیار تأکید می‌کنند فضای شهری به‌عنوان بستری برای تعامل شهروندان است (خستو و حبیب، 32:1395).

چنانچه معماری و شهرسازی با فضاهایی سروکار دارند که انواع فعالیت‌ها در چارچوب‌های متفاوت در آنها اتفاق می‌افتد و در حقیقت به این فضاها معنی و مفهوم می‌دهند؛ اما نمی‌توان تأثیر عوامل محیطی را بر آنها در فضای شهری انکار کرد و این نکته از نظر طراحی شهری اهمیت بسیار زیادی دارد، زیرا با استفاده از طراحی می‌توان بر فعالیت‌های انسانی یا به عبارت بهتر الگوهای رفتاری تأثیر گذاشت و فضاهای شهری را به‌گونه‌ای شکل داد که ضمن ایجاد زمینۀ بروز الگوهای رفتاری مناسب، مانع از انجام دادن رفتارهای نامطلوب از سوی شهروندان شوند (آرام و فرخی، 1392: 4). الگوی رفتاری نشان‌دهنده نحوه رفتار مردم در فضا است که شامل تعاملات آنان با یکدیگر و با فضا است (خطیبی، ۱۳۹۲: ۶۶) با این ‌وجود، شکل دادن فضای شهر به رفتارهای انسان در بررسی میزان تأثیرگذاری کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی، نخست نیازمند تأملی از معنا و مفهوم، شهروندی و رفتارهای شهروندی است. شهروندی در نظریه جامعه‌شناسی، به‌عنوان عضویت فعال و غیرفعال افراد در یک نهاد اعطای حقوق و تعهدات تعریف می‌شود که در آن حقوق و تعهدات، جهان‌شمول مشخص تقریبی دارند و یک جنبه اخلاقی از شهروندی وجود دارد که اغلب، این چارچوب اخلاقی به مفاهیم فرهنگی «شهروند خوب بودن» اشاره می‌کند، به‌عنوان مثال شهروند خوب کسی است که در انجمن‌های داوطلبانه شرکت می‌کند. کسی که داوطلبانه به جامعه خود کمک می‌کند؛ و کسی که عموماً به‌گونه‌ای رفتار می‌کند که جامعه را بهتر می‌کند. ایسین و ترنر²⁴ پیشنهاد می‌کنند که باید شهروندی را به‌طور مفهومی در سه محور اساسی چارچوب‌بندی کرد: میزان، محتوا و عمق. دولت-ملت میزان شهروندی را از طریق قوانین و سایر مرزها مشخص می‌کند. محتوا، نحوه تعریف و ترکیب حقوق و تعهدات در فرایند واقعی شهروندی را بررسی می‌کند و عمق شهروندی به میزان نفوذ رفتار شهروندی در زندگی روزمره افراد اشاره دارد (یانوسکی و کمپیون²⁵، 2015: 655- 660). رفتار شهروندی مفهومی است که با مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی افراد همراه است که آگاهانه به دنبال کاهش تأثیر منفی اقدامات افراد بر جهان طبیعی و ساخت بشر (به‌عنوان مثال کاهش تولید زباله، استفاده از مواد غیر سمی، کاهش مصرف انرژی) است و در رابطه با رفتار انسان نسبت به جامعه و بشریت مورد توجه قرار گرفته است (الحسینی المدرسی²⁶ و همکاران، 2019: 3-4). جوهر رفتار شهروندی، مشاركت است. مشارکت مربوط به مشارکت فعال شهروندان در سه محیط اصلی: حاکمیت (عرصه ملی)، زندگی محلی (عرصه جمعی) و محل کار (عرصه سازمانی) (ویگودا و گلمبیوسکی²⁷، 2001: 274-279). رفتار شهروندی نشان‌دهنده جنبه منحصربه‌فردی از کار افراد در یک جامعه است که شامل همۀ رفتارهای به‌ظاهر نوع‌دوستانه افراد به نفع جامعه‌ای که بازیگر آن عضو است، نشان داده شده است (مشرام و اوکاس²⁸، 2013: 260)؛ بنابراین منظور از رفتار و رفتارهای مختلف شهروندان در این پژوهش که شامل رفتارهای زیست‌محیطی، رفتارهای نوع‌دوستانه، رفتارهای قانون‌گرایی، رفتارهای مشارکت‌جویانه و رفتارهای مسئولیت‌پذیری افراد در جامعه شهری است که مجموعه این رفتارها، شاخص‌های فرهنگ شهروندی هستند و به‌طور کلی، فرهنگ شهروندی شامل مجموعه‌ای از عادات، اقدامات و مقررات مشترک است که باعث ایجاد حس تعلق و همزیستی شهری را تسهیل می‌کند و منجر به احترام و به رسمیت شناختن حقوق و وظایف شهروندی می‌شود (ریانو²⁹، 2011: 211). در این راستا به برخی از نظریه‌های فرهنگ شهروندی پرداخته شده است.

مارشال³⁰ در مورد فرهنگ شهروندی، اشاره به سه نوع حقوق شهروندی کرده است: جنبه مدنی شامل حقوق لازم برای اعمال آزادی فردی مانند آزادی شخصی، آزادی اندیشه، ایمان و گفتار و حقوق مالکیت است. جنبه سیاسی به حقوق مشارکت در اعمال قدرت سیاسی، مشارکت در نهادهای قدرت سیاسی و رأی دادن و انتخاب اشاره دارد. سرانجام، جنبه اجتماعی به این معنی است که مردم از رفاه و امنیت اقتصادی برخوردارند (کیان³¹، 2020: 33). گی ارمه³² معتقد است که ویژگی کلی فرهنگ شهروندی، چه از لحاظ رفتار و چه از نظر ارزش‌های اخلاقی است. شهروند نه‌تنها باید به حقوق خود بلکه باید به وظایف خود نیز آگاه باشد (ارمه، ۱۳۷۶: ۱۷۲ - ۱۷۱). پارسونز³³ مهم‌ترین ارزش‌هایی که باعث تقویت فرهنگ شهروندي در جامعه می‌شود شامل: برخوردار بودن از روحیه عقلانی، انتقادي و دانش علمی، احترام به قانون، بهره‌مندی از آزادی‌های مدنی در قانون و درك همه‌جانبه از مفهوم شهروندي است (روشه، 1376:67). گراهام³⁴، مؤلفه‌های رفتار شهروندی را در ابعاد مختلف، مطرح می‌کند. بعد اول: اطاعت یا احترام به قوانین، فرآیندها و ساختارهای نظم یافته است یعنی شهروندان برای اطاعت از قوانین موجود که مدافع و حامی آنان است، مسئول هستند. مؤلفه دوم: وفاداری است که شهروندان باید به منافع دیگران و جامعه توجه نمایند. شهروندان وفادار و مسئولیت‌پذیر، ارتباطات خود را با دیگران توسعه می‌بخشند و تلاش‌های زیادی برای نیکی کردن از خود نشان می‌دهند. مؤلفه سوم: مشارکت است. فردی که علاقه‌مند به مشارکت است، خود را از اخبار و اطلاعات آگاه و مطلع نگه می‌دارد، ایده‌های خود را با دیگران تقسیم می‌کند، درباره‌ی موضوعات مختلف وارد بحث و گفتگو می‌شود. در انتخابات رأی می‌دهد و دیگران را تشویق می‌کند که این‌چنین باشند (زارع، 1389: 127).

در این پژوهش فرضیات ذیل مورد بررسی قرار می‌گیرد.

1- بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر کاشان رابطه وجود دارد.

2- بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر یاسوج رابطه وجود دارد.

3- بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با میانجی‌ هویت شهری در شهر کاشان رابطه وجود دارد.

4- بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با میانجی‌ هویت محله در شهر کاشان رابطه وجود دارد.

5- بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با میانجی‌ هویت شهری در شهر یاسوج رابطه وجود دارد.

6- بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با میانجی‌ هویت محله در شهر یاسوج رابطه وجود دارد.

 

مدل نظری پژوهش

 

روش پژوهش

روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی ـ تحلیلی است. گردآوری اطلاعات با استفاده از پژوهش پیمایشی و ابزار پرسشنامه و توزیع آن به‌صورت تصادفی در بین شهروندان شهرهای کاشان و یاسوج صورت گرفته است. به‌طوری ‌که منابع و اطلاعات مورد نیاز در بخش ادبیات پژوهش، از طریق مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای و پیشینه تحقیق انجام‌شده است. جامعه آماری پژوهش در شهر کاشان 304487 نفر و در شهر یاسوج 134532 نفر است (سرشماری نفوس مسکن، 1395). حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران با سطح خطای 5 درصد 384 نفر محاسبه و به‌تناسب جمعیت جامعه آماری، حجم نمونه برای شهر کاشان 266 نفر و شهر یاسوج 118 نفر اختصاص داده شد. در خصوص روش نمونه‌گیری شهرهای کاشان و یاسوج ابتدا جمعیت دو شهر جمع گردید و مجموع نهایی با استفاده از فرمول کوکران محاسبه شد که عدد 384 به دست آمد و سپس جمعیت شهر کاشان تقسیم بر مجموع نهایی جمعیت هر دو شهر شد و عدد به‌دست‌آمده در 384 ضرب گردید تا نتیجه نمونه‌گیری به دست آمد و محاسبه شهر یاسوج به همین شکل صورت گرفت. تجزیه‌وتحلیل توصیفی و استنباطی داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS و AMOS استفاده گردید. همچنین تحلیل متغیر میانجی، پژوهش حاضر با اجرای روش بارون و کنی³⁵ با استفاده از مدل‌سازی معادلات ساختاری با Amos بررسی شده است. میانجی­گری یا اثر غیرمستقیم زمانی رخ می‌دهد که اثر یک متغیر مستقل بر متغیر وابسته از طریق متغیر میانجی منتقل شود (کریمی،1394: 40)؛ بنابراین ابتدا باید رابطه‌ی معنی‌داری بین دو متغیر مستقل (x) و متغیر وابسته (y) وجود داشته باشد تا در مرحله‌ی بعد درصدد توضیح آن توسط متغیر میانجی باشیم. مدلی که چنین رابطه‌ای را به تصویر می‌کشد مدلِ اثرِ کامل می‌نامیم که در شکل شماره (3) نمایش داده شده است.             c

x

Y

 

شکل 3- مدل با اثر کامل (Total Effect Model)

 

در صورتیکه رابطه‌ی معنی‌داری بین X و Y برقرار باشد در گام دوم میانجی را ارزیابی می‌کنیم. در مرحله دوم، متغیر میانجی (m) را به مدل اضافه می‌کنیم.

        

b

M

a

         

 

 

c’

 

 

شکل 4- مدل با اثر میانجی (Mediation Effect Model)

شکل شماره (4) مدل میانجی را نشان می‌دهد. همانطور که در شکل می‌بینید X از طریق دو مسیر مستقیم Y  X   و مسیر غیرمستقیم Y      M      X  بر Y تأثیر می‌گذارد. در واقع در مسیر غیرمستقیم، ابتدا X روی M و سپس M روی Y تأثیر می‌گذارد (پهلوان شریف و مهدویان، 1394: 99-97)؛ بنابراین در توضیح کلی بررسی میانجی‌گری سه حالت وجود دارد. حالت اول نه تأثیر مستقیم و نه غیرمستقیم معنی‌دار است که در این حالت اصلاً میانجی‌گری نیست، حالت دوم تأثیر مستقیم و غیرمستقیم هر دو معنی‌دار است که به این میانجی‌گری جزئی می‌گویند و حالت سوم تأثیر مستقیم معنی‌دار نیست اما غیرمستقیم معنی‌دار است که در این حالت میانجی‌گری کامل است (تقی­یار و همکاران،1397: 99). برای سنجش پایایی ابزار پژوهش از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد. مقدار ضریب آلفای محاسبه‌شده در نمونه مطالعاتی شهر کاشان و شهر یاسوج به شرح جدول شماره (1) تعیین شده است که نمایانگر پایایی و دقت سنجش پرسشنامه است.

 

 

 

 

جدول 1- ضرایب آلفاي کرونباخ

ضرایب آلفاي کرونباخ	پیاده مداری	حمل‌ونقل شهری	(مبلمان، معابر و خوانایی شهر)	مشارکت اجتماعی	مسئولیت‌پذیری اجتماعی	گرایش به پیروی از قانون	رفتار نوع‌دوستی	رفتار زیست‌محیطی	هویت شهری	هویت محله
کاشان	732/0	885/0	638/0	867/0	699/0	798/0	747/0	646/0	857/0	798/0
یاسوج	883/0	946/0	948/0	917/0	859/0	628/0	920/0	727/0	962/0	854/0

جدول 2- متغیرهای مورد استفاده در ابزار پژوهش

دسته‌بندی	تعداد	منبع
پیاده­مداری	8	حبیبی و همکاران (1393)، خمره و نصیری (1393)، اسکندرپور و همکاران (1396)، رضایی جعفری و همکاران (1397)،  راسینگ36 و همکاران (2016)
حمل‌ونقل شهری	11	قربانی و همکاران (1389)، نسترن و همکاران (1397)، کوزه‌گر کالجی و همکاران (1398)، نواچوکو37 (2014)
(مبلمان، معابر و خوانایی شهر)	14	شاهیوندی و همکاران (1394)، ایمانی و همکاران (1395)، خلیلی و همکاران (1396)، فرجی و همکاران (1397)، روستایی و ناصری (1398)، ستیر و کورکماز38 (2005)
مشارکت اجتماعی	10	ادهمی (1395)، ملکی و دامن باغ (1396)، نصرتی‌نژاد و همکاران (1398)، قایدگیوی و همکاران (1398)، جعفری علی‌آبادی و گنجی (1399)
مسئولیت‌پذیری اجتماعی	14
گرایش به پیروی از قانون	5
رفتار نوع‌دوستی	7
رفتار زیست‌محیطی	8
هویت شهری	9	جهانی دولت‌آباد و همکاران (1392)، سرایی و همکاران (1394)، عباس­زاده و همکاران (1397)، محمدی­زاده سماکوش و همکاران (1397)، جعفری علی‌آبادی و گنجی (1399)
هویت محله	13

 

یافته‌های پژوهش

یافته‌های توصیفی شهرهای کاشان و یاسوج

یافته‌های توصیفی در شهر کاشان نشان داد که 1/51 درصد پاسخگویان زن و 9/48 درصد مرد هستند و از لحاظ سنی 4/65 درصد بیشترین پاسخگویان بین 20 تا 30 سال و پاسخ‌دهندگان مجرد 0/68 درصد بیشترین درصد و 0/32 درصد متأهل کم‌ترین درصد و از لحاظ بیشترین درصد طبقه اقتصادی ـ اجتماعی 0/59 درصد طبقه متوسط هستند. در شهر یاسوج 5/52 درصد پاسخگویان مرد و 5/47 درصد زن هستند و از لحاظ سنی 4/42 درصد بیشترین پاسخگویان بین 20 تا 30 سال و پاسخ‌دهندگان متأهل 4/53 درصد بیشترین درصد و 6/46 درصد مجرد کم‌ترین درصد و 6/63 درصد بیشترین پاسخ‌دهندگان طبقه متوسط هستند.

 

یافته‌های استنباطی

یافته‌های استنباطی این قسمت به تحلیل مقایسه میانگین شاخص‌های پژوهش در شهرهای کاشان و یاسوج پرداخته شده است و برای این منظور از آزمون t با دو نمونه مستقل مورد استفاده قرار گرفت.

جدول 3- نتایج آزمون t مستقل در مورد تفاوت شاخص‌های پژوهش در شهرهای کاشان و یاسوج

شاخص‌	شهر	میانگین	آزمون برابری واریانس‌های F لون		آماره آزمون تی	درجه آزادی	سطح معنی‌داری
			F	Sig
پیاده مداری	کاشان	81/2	309/	579/	058/-	382	954/
	یاسوج	81/2			057/-	790/211	955/
حمل‌ونقل شهری	کاشان	64/2	038/	846/	380/4-	382	000/
	یاسوج	26/2			422/4-	493/229	000/
مبلمان، معابر و خوانایی شهر	کاشان	86/2	560/1	212/	239/3-	382	001/
	یاسوج	68/2			120/3-	987/205	002/
مشارکت اجتماعی	کاشان	68/2	308/	579/	936/3	382	000/
	یاسوج	03/3			861/3	571/214	000/
مسئولیت‌پذیری اجتماعی	کاشان	04/4	896/6	009/	501/	382	616/
	یاسوج	08/4			460/	751/185	646/
گرایش به پیروی از قانون	کاشان	19/4	036/4	045/	608/-	382	544/
	یاسوج	15/4			587/-	125/207	558/
رفتار نوع‌دوستی	کاشان	11/4	354/10	001/	490/	382	624/
	یاسوج	15/4			450/	022/186	653/
رفتار زیست‌محیطی	کاشان	18/3	613/2	107/	380/1	382	168/
	یاسوج	24/3			315/1	141/201	190/
هویت شهری	کاشان	78/3	033/	856/	260/2	382	024/
	یاسوج	00/4			268/2	332/226	024/
هویت محله	کاشان	26/3	813/	368/	587/	382	558/
	یاسوج	31/3			605/	188/241	546/

 

نتایج آزمون تی مستقل جدول شماره (3) نشان می‌دهد که شاخص‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی، گرایش به پیروی از قانون، رفتار نوع‌دوستی، رفتار زیست‌محیطی، پیاده مداری و هویت محله که سطح معنی‌داری این شاخص‌ها بیشتر از مقدار 05/0 هستند نتیجه می‌گیریم که بین میانگین شاخص‌های مذکور در شهرهای کاشان و یاسوج تفاوت معنی‌داری وجود ندارد. همچنین شاخص‌های (مبلمان، معابر و خوانایی شهر)، مشارکت اجتماعی، حمل‌ونقل شهری و هویت شهری با توجه به سطح معنی‌داری آزمون تی مستقل این شاخص‌ها که کمتر از مقدار 05/0 هستند نتیجه می‌گیریم که بین میانگین شاخص‌های مذکور در شهرهای کاشان و یاسوج تفاوت معنی‌داری وجود دارد.

 

 

آزمون فرضیات

فرضیه اول: بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر کاشان رابطه وجود دارد.

شکل شماره (1) رابطه و سنجش تأثیرگذارترین شاخص‌های کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهر کاشان که از الگوی مدل معادلات ساختاری استفاده ‌شده را نشان می‌دهد.

شکل 1- مدل مفهومی اولویت‌بندی شاخص‌های کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهر کاشان

 

یافته‌های مدل عاملی مرتبه دوم حاصل از معادلات ساختاری پژوهش در شهر کاشان نشان می‌دهد که در میان شاخص‌های کالبد شهری عامل (مبلمان، معابر و خوانایی شهر) بیشترین بار عاملی را با وزن 93/0 و در میان شاخص‌های فرهنگ شهروندی عامل مسئولیت‌پذیری اجتماعی بیشترین بار عاملی را با وزن 81/0 به خود اختصاص داده است و در تأیید یا رد معناداری ارتباط بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر کاشان 33/0 رابطه معناداری وجود دارد که نشان‌دهنده تأیید فرضیه تحقیق است.

فرضیه دوم: بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر یاسوج رابطه وجود دارد.

شکل شماره (2) مدل کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهر یاسوج نشان داده‌شده است.

 

شکل 2- مدل مفهومی اولویت‌بندی شاخص‌های کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهر یاسوج

 

یافته‌های مدل عاملی مرتبه دوم در شهر یاسوج نشان می‌دهد که در میان شاخص‌های کالبد شهری عامل حمل‌ونقل شهری بیشترین بار عاملی را با وزن 81/0 و در میان شاخص‌های فرهنگ شهروندی عامل مسئولیت‌پذیری اجتماعی بیشترین بار عاملی را با وزن 79/0 به خود اختصاص داده است و در تأیید یا رد معناداری ارتباط بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر یاسوج 21/0 رابطه معناداری وجود دارد که نشان‌دهنده تأیید فرضیه تحقیق است.

نتایج جدول شماره (4) شاخص‌های پیش‌فرض برازش مدل نشان می‌دهد که داده‌های پژوهش به‌خوبی توانسته‌اند مدل مفهومی پژوهش را به‌صورت مشترک در شهرهای کاشان و یاسوج نمایندگی کنند.

 

جدول 4- وضعیت شاخص‌های نیکویی برازش مدل پژوهش در شهرهای کاشان و یاسوج

مدل	NPAR	CMIN	DF	P	CMIN/DF	GFI	CFI	PNFI	PCFI	RMSEA
اصلی	219	277/3569	1943	000/	837/1	732/	799/	609/	750/	047/

 

فرضیه سوم: بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با میانجی‌ هویت شهری در شهر کاشان رابطه وجود دارد.

در آزمون فرضیه‌های اول و دوم پژوهش، ابتدا بدون حضورِ متغیر میانجی، مسیر مستقیم بین متغیر مستقل و وابسته بررسی شده است و مشخص گردید که رابطه معنی‌داری بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی برقرار است و اولین گام در آزمون میانجی‌گری اطمینان از معنی‌دار بودن رابطه‌ی مستقیم بین متغیر مستقل و وابسته، تأیید گردید و در گام دوم میانجی‌گری مسیر متغیر مستقل به متغیر میانجی و مسیر متغیر میانجی به متغیر وابسته را آزمایش می‌کنیم. شکل شماره (5) مدل رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت شهری در شهر کاشان نشان داده‌شده است.

 

شکل 5- مدل مفهومی اولویت‌بندی شاخص‌های کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت شهری در شهر کاشان

نتایج خروجی جدول شماره (5) نشان می‌دهد که مسیرهای غیرمستقیم دارای سطح معنی‌داری هستند و مسیر مستقیم با ضریب برابر با 546/ که این ضریب در سطح 05/0 معنادار نیست و همانطور که در تحلیل میانجی اگر تأثیر مستقیم معنی‌دار نباشد اما غیرمستقیم معنی‌دار باشد در این حالت میانجی‌گری کامل است. بدین معنا که متغیر هویت شهری توانسته است نقش میانجی‌گر کامل در رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر کاشان را ایفا نماید، بنابراین فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با میانجی‌ هویت شهری در شهر کاشان رابطه وجود دارد تأیید می‌گردد.

 

جدول 5- رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت شهری در شهر کاشان

رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت شهری در شهر کاشان	مسیر متغیرها	تخمین غیراستاندارد	خطای معیار	نسبت بحرانی	سطح معنا‌داری
کالبد شهری--> هویت شهری در شهر کاشان	غیرمستقیم a	364/1	362/	767/3	***
هویت شهری--> فرهنگ شهروندی در شهر کاشان	غیرمستقیم b	315/	047/	730/6	***
کالبد شهری--> فرهنگ شهروندی در شهر کاشان	مستقیم c	092/	152/	603/	546/

 

فرضیه چهارم: بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با میانجی‌ هویت محله در شهر کاشان رابطه وجود دارد.

شکل شماره (6) مدل رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت محله در شهر کاشان نشان داده‌شده است.

 

شکل 6- مدل مفهومی اولویت‌بندی شاخص‌های کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت محله در شهر کاشان

 

نتایج خروجی جدول شماره (6) نشان می‌دهد که مسیرهای غیرمستقیم دارای سطح معنی‌داری هستند و مسیر مستقیم با ضریب برابر با 019/ که این ضریب در سطح 05/0 معنادار است و همانطور که در تحلیل میانجی اگر تأثیر مستقیم و غیرمستقیم هر دو معنی‌دار باشند در این حالت میانجی‌گری جزئی است. بدین معنا که متغیر هویت محله توانسته است نقش میانجی‌گر جزئی در رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر کاشان را ایفا نماید، بنابراین فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با میانجی‌ هویت محله در شهر کاشان رابطه وجود دارد تأیید می‌گردد.

جدول 6- رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت محله در شهر کاشان

رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت محله در شهر کاشان	مسیر متغیرها	تخمین غیراستاندارد	خطای معیار	نسبت بحرانی	سطح معنا‌داری
کالبد شهری--> هویت محله در شهر کاشان	غیرمستقیم a	184/1	352/	366/3	***
هویت محله --> فرهنگ شهروندی در شهر کاشان	غیرمستقیم b	142/	035/	037/4	***
کالبد شهری--> فرهنگ شهروندی در شهر کاشان	مستقیم c	420/	179/	351/2	019/

 

فرضیه پنجم: بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با میانجی‌ هویت شهری در شهر یاسوج رابطه وجود دارد.

شکل شماره (7) مدل رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت شهری در شهر یاسوج نشان داده‌شده است.

 

شکل 7- مدل مفهومی اولویت‌بندی شاخص‌های کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت شهری در شهر یاسوج

نتایج خروجی جدول شماره (7) نشان می‌دهد که مسیرهای غیرمستقیم دارای سطح معنی‌داری هستند و مسیر مستقیم با ضریب برابر با 546/ که این ضریب در سطح 05/0 معنادار نیست و همانطور که در تحلیل میانجی اگر تأثیر مستقیم معنی‌دار نباشد اما غیرمستقیم معنی‌دار باشد در این حالت میانجی‌گری کامل است. بدین معنا که متغیر هویت شهری توانسته است نقش میانجی‌گر کامل در رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر یاسوج را ایفا نماید، بنابراین فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با میانجی‌ هویت شهری در شهر یاسوج رابطه وجود دارد تأیید می‌گردد.

جدول 7- رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت شهری در شهر یاسوج

رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت شهری در شهر یاسوج	مسیر متغیرها	تخمین غیراستاندارد	خطای معیار	نسبت بحرانی	سطح معنا‌داری
کالبد شهری--> هویت شهری در شهر یاسوج	غیرمستقیم a	364/1	362/	767/3	***
هویت شهری--> فرهنگ شهروندی در شهر یاسوج	غیرمستقیم b	315/	047/	730/6	***
کالبد شهری--> فرهنگ شهروندی در شهر یاسوج	مستقیم c	092/	152/	603/	546/

 

فرضیه ششم: بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با میانجی‌ هویت محله در شهر یاسوج رابطه وجود دارد.

شکل شماره (8) مدل رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت محله در شهر یاسوج نشان داده‌شده است.

 

شکل 8- مدل مفهومی اولویت‌بندی شاخص‌های کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت محله در شهر یاسوج

نتایج خروجی جدول شماره (8) نشان می‌دهد که مسیرهای غیرمستقیم دارای سطح معنی‌داری هستند و مسیر مستقیم با ضریب برابر با 019/ که این ضریب در سطح 05/0 معنادار است و همانطور که در تحلیل میانجی اگر تأثیر مستقیم و غیرمستقیم هر دو معنی‌دار باشند در این حالت میانجی‌گری جزئی است. بدین معنا که متغیر هویت محله توانسته است نقش میانجی‌گر جزئی در رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر یاسوج را ایفا نماید، بنابراین فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با میانجی‌ هویت محله در شهر یاسوج رابطه وجود دارد تأیید می‌گردد.

جدول 8- رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت محله در شهر یاسوج

رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی با نقش میانجی‌گری هویت محله در شهر یاسوج	مسیر متغیرها	تخمین غیراستاندارد	خطای معیار	نسبت بحرانی	سطح معنا‌داری
کالبد شهری--> هویت محله در شهر یاسوج	غیرمستقیم a	184/1	352/	366/3	***
هویت محله--> فرهنگ شهروندی در شهر یاسوج	غیرمستقیم b	142/	035/	037/4	***
کالبد شهری--> فرهنگ شهروندی در شهر یاسوج	مستقیم c	420/	179/	351/2	019/

 

نتایج جدول شماره (9) شاخص‌های پیش‌فرض برازش مدل‌های متغیر میانجی هویت شهری و هویت محله به‌صورت مشترک در شهرهای کاشان و یاسوج نشان می‌دهد که برازش داده‌ها در مدل‌ها برقرار است و داده‌های پژوهش به‌خوبی توانسته‌اند مدل مفهومی پژوهش را حمایت کنند.

جدول 9- وضعیت شاخص‌های نیکویی برازش مدل پژوهش در شهرهای کاشان و یاسوج

مدل اصلی	NPAR	CMIN	DF	P	CMIN/DF	GFI	CFI	PNFI	PCFI	RMSEA
هویت شهری	241	025/4424	2411	000/	835/1	712/	785/	595/	743/	047/
هویت محله	249	940/4895	2613	000/	874/1	704/	768/	580/	728/	048/

 

نتیجه‌گیری

هویت شهری و محله‌ای به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ویژگی‌ شهرهاست که می‌تواند بر فرهنگ شهروندان اثرگذار باشد. چنانچه یکی از مسئله‌های مهم شهرها فرهنگ شهروندان است. شهروندی در جهان امروز، یک ضرورت اجتماعی است. فرهنگ شهروندی مقوله‌ای فرهنگی بوده و به مجموعه رفتارهای یک جامعه مربوط می‌شود و مجموعه‌ای از قوانین و مقررات به‌اضافه توانمندی‌های اکتسابی تک‌تک افراد جامعه است (هاشمیان­فر و عجمی،211:1391-210). به‌منظور تحقق فرهنگ شهروندی در مناطق شهری که یک ضرورت راهبردی و استراتژیک است و اهدافی چون تقویت روحیه احترام به قانون، رعایت حقوق سایر شهروندان، حس وظیفه‌شناسی، ایجاد زمینۀ مناسب برای مشارکت همۀ شهروندان و غیره را در برنامه‌های مختلف توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مورد توجه قرار می‌دهد. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی تطبیقی نقش میانجی هویت شهری و هویت محله در تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی در شهرهای کاشان و یاسوج پرداخته است.

تجزیه‌وتحلیل یافته‌های مدل‌سازی معادلات ساختاری در شهر کاشان نشان داد که در میان شاخص‌های کالبد شهری و فرهنگ شهروندی عامل (مبلمان، معابر و خوانایی شهر) بیشترین بار عاملی را به خود اختصاص داده است. طبق این نتیجه از دلایل اینکه عامل (مبلمان، معابر و خوانایی شهر) در میان شاخص‌های کالبد شهری از نظر شهروندان شهر کاشان مهم است این است که شبکه معابر شهر به‌عنوان رابط، پيكره شهر با يكديگر و با محیط‌های پيرامون به‌عنوان شریان‌های حياتي شهر نقش بسيار مهمي را در شهر ايفا می‌کنند. در حقیقت می‌توان گفت يكي از اساسی‌ترین موارد در شکل‌دهی مورفولوژي شهرها، شبكه معابر و سيستم خیابان‌بندی هر شهر است. معبر به‌عنوان اصلی‌ترین ركن سيستم حمل‌ونقل در شهرهاست كه شايد اساسی‌ترین عامل در نحوه توسعۀ شهر، قيمت زمين شهري، پويايي اقتصاد شهر و غیره باشد (شاه­علی و سنایی،1389: 142). همچنین ویژگی‌های مبلمان شهری مانند فراوانی، شکل، رنگ، نوع مکان گیری مناسب و خدمات‌رسانی به شهروندان نقش مهم و عمده‌ای در هر شهر بر عهده دارد و این اجزا و امکانات زمانی مبلمان شهری تلقی می‌گردند که در فضاهای باز شهری مکان‌یابی شده و کارکرد عمومی دارند و همچنین وجود آنها در فضای شهری نیازهای مردم را تأمین کنند (قنبری و همکاران، 1395: 569) و یکی از کارکردهای عمومی مبلمان شهری ﺑﻌﺪ ﺧﻮاﻧﺎﯾﯽ است که باعث می‌شود ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﻓﻀﺎی ﺷﻬﺮ بتوانند ﺷﻬﺮ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از نشانه‌های ﺳﺎده ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﻣﺴﯿﺮﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﻨﺪ (مشیری و همکاران، 1393: 83-82).

از طرفی یافته‌های مدل‌سازی در شهر یاسوج بیانگر این است که در میان شاخص‌های کالبد شهری و فرهنگ شهروندی عامل حمل‌ونقل شهری بیشترین بار عاملی را به خود اختصاص داده است. همان‌طور که سیستم حمل‌ونقل کنونی شهر یاسوج از محدودیت‌های عمده‌ای همچون عدم داشتن سهم حمل‌ونقل عمومی، اعم از نبود اتوبوس‌های خط واحد شهری، نامناسب بودن کیفیت ایستگاه‌های مسافربری درون‌شهری و در مقابل سهم بالای تاکسی‌ها در جابجایی شهروندان است و این نارسایی در سیستم حمل‌ونقل شهری سبب مشکلات و عوارضی همچون ازدحام ترافیکی، افزایش آلودگی، کاهش سطح تحرک شهروندان، افزایش مصرف سوخت و هدر رفت انرژی می‌شود. امروزه مسئله حمل‌ونقل یکی از عمده‌ترین مسائل شهرهاست. بروز مشکل در این سیستم می‌تواند مشکلاتی از قبیل افزایش هزینه‌های زندگی شهری و افزایش آلودگی محیط‌زیست در زندگی شهری به وجود آورد. استفاده شهروندان از حمل‌ونقل عمومی باعث ارتقای شرایط کمی و کیفی زندگی در شهرها، بهبود محیط‌زیست شهری خواهد شد (پیران و همکاران، 1398: 337)؛ بنابراین نتایج به‌دست‌آمده در شهرهای کاشان و یاسوج از نظر شاخص‌های کالبدی، نیازمند تغییراتی در شکل شهری همچون شبکه‌های معابر شهر، مبلمان شهر و سیستم حمل‌ونقل شهری است.

نتایج شاخص‌های فرهنگ شهروندی در شهرهای کاشان و یاسوج نشان می‌دهد که در بین متغیر مسئولیت‌پذیری اجتماعی در شهر یاسوج عامل در منازعات با همشهری‌ها سعی می‌کنم با بردباری و گذشت، قضیه را فیصله دهم و در شهر کاشان عامل دقت در حفظ اموال شخصی خود و حفظ امکانات و تجهیزات شهری بیشترین بارهای عاملی را به خود اختصاص داده‌اند. طبق این نتیجه، پارسونز³⁹ مسئولیت‌پذیری اجتماعی و تعهد را از ویژگی‌های شخصیتی افراد بیان می‌کند که تحت تأثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی قرار می‌گیرد. از دیدگاه وی در جامعه با مسئله‌ای به نام انتقال ارزش‌های اساسی به افراد روبرو هستیم و این ارزش‌ها هستند که کیفیت عمل افراد را تعیین می‌کنند و علت پذیرش هنجارها و ارزش‌ها توسط اعضای جامعه را درونی کردن آنها توسط افراد است که از این طریق هنجارها و ارزش‌ها جزء امتیازات شخصی، اعتقادات درونی و انتظارات افراد از یکدیگر می‌شود و به‌عبارتی‌دیگر اجتماعی شدن را عامل مؤثر و مهم بر مسئولیت‌پذیری و تعهد می‌داند (ورسلی، 1388: 73).

در متغیر مشارکت اجتماعی در شهر یاسوج عامل‌ همکاری با شهرداری در اجرای پروژه‌های مختلف شهری و در شهر کاشان عامل نامزد شدن برای انتخاب در شورای محله و شرکت در انتخابات شورای اسلامی شهر بیشترین بارهای عاملی را به خود اختصاص داده‌اند. طبق این نتیجه، دیوید دریسکل از نظریه‌پردازان مسائل شهری معتقد است مشارکت بر سه اصل مبتنی است: الف: توسعه در وهله اول و پیش از همه باید به نفع ساکنان محلی باشد، ب: مردمی که در محدوده مورد برنامه‌ریزی زندگی می‌کنند، دقیق‌ترین اطلاعات را درباره آن محدوده و موضوعات مرتبط با آن دارند، پ: مردمی که بیشترین تأثیرات را از تصمیمات می‌پذیرند، سهم بیشتری برای مشارکت در روند تصمیم‌گیری دارند (دریسکل⁴⁰، 2002: 32). از سوي دیگر مفهوم مشارکت در مدیریت شهري، خلق و اداره فضاهایی هرچه مطلوب‌تر و پایدارتر براي ساکنین شهر است و در نظریه‌های رایج جهانی امروز نیز یکی از اصلی‌ترین و مقبول‌ترین راهبردها براي نیل به حداکثر مطلوبیت و پایداري، مشارکت است که از آن جمله می‌توان به نظریه حکمروایی خوب شهري اشاره نمود که اولین ویژگی آن مشارکت است (شریفیان ثانی، 1380: 49) در واقع حکمروایی شهری، فرایندی است که بر اساس کنش متقابل میان سازمان‌ها و نهادهای رسمی اداره شهر از یک طرف و سازمان‌های غیردولتی و تشکل‌های جامعه مدنی از طرف دیگر شکل می‌گیرد (ابراهیم‌زاده و زارع، 1393: 17).

در بین متغیر رفتار نوع‌دوستی در شهر کاشان و یاسوج به‌صورت مشترک عامل اگر در صف باشم و ببینم کسی خیلی عجله دارد جایم را به او می‌دهم و کمک کردن به نابینا جهت عبور از خیابان، بیشترین بار عاملی را به خود اختصاص داده است، طبق این نتیجه، جان پیلیاوین⁴¹ در قالب نظریه مبادله اجتماعی، یک نظریه پنج مرحله‌ای، برای تبیین رفتار نوع‌دوستانه مطرح ساخته و بر اساس این نظریه، رفتار نوع‌دوستانه پیش از هر چیز مستلزم آگاهی از وضعیت‌های اضطراری است. طبیعی است که ما فقط در صورتی می‌توانیم به دیگران کمک کنیم که بدانیم آنان واقعاً به کمک نیازمندند. دومین مرحله این مدل، تحریک هیجانی است. حالت‌های اضطراری به لحاظ فیزیولوژیکی تحریک کننده‌ هستند. طبیعی است که تا فرد به لحاظ فیزیولوژیکی تحریک نشده باشد، دست به هیچ اقدامی نخواهد زد. صرف تحریک، برای تصمیم‌گیری به مداخله یا عدم‌مداخله کفایت نمی‌کند و لازم است این تحریک، تفسیر گردد. چهارمین مرحله مدل، محاسبه هزینه-پاداش است که طی آن فرد به‌طور شناختی، هزینه‌ها و پاداش‌های مداخله یا عدم‌مداخله را بررسی می‌کند. افرادی که در روابط اجتماعی، تحلیل هزینه-پاداش مادی می‌کنند، کمتر تمایل به رفتار نوع‌دوستانه دارند چون رفتار نوع‌دوستانه معمولاً با پاداش‌های مادی همراه نیست. فرد با در نظر گرفتن کلیه جوانب به مرحله پنجم، یعنی تصمیم‌گیری می‌رسد که رفتار نوع‌دوستانه انجام دهد یا نه (احمدی، 1388: 92-91)؛ بنابراین رفتارهای نوع‌دوستی را می‌توان به‌عنوان یکی از مسئله‌های شهری قلمداد نمود، زيرا غریبگی و گمنامی در شهرها بیشتر پديدار می‌شود. ازاین‌رو گرایش به رفتارهای نوع‌دوستانه در هنگام بروز موقعیت‌های اضطراری و نیازمند یاری‌رسانی در بین شهرنشینان است (گلچین و همکاران، 1395: 85).

در بین متغیر رفتار زیست‌محیطی در شهر کاشان و یاسوج به‌صورت مشترک عامل‌ ایجاد آلودگی صوتی و مزاحمت برای دیگران مانند بوق زدن، بیشترین بار عاملی را به خود اختصاص داده است، در این خصوص استرن⁴² برای تبیین رفتار زیست‌محیطی با تأکید بر عوامل نگرشی (درونی): شامل نگرش‌های زیست‌محیطی و غیر زیست‌محیطی، هنجارهای شخصی، باورها و ارزش‌ها و همین‌طور عوامل زمینه‌ای (بیرونی): شامل انتظارات اجتماع، قوانین دولتی، عوامل قانونی و نهادی دیگر، قابلیت‌ها و محدودیت‌های ارائه‌شده توسط تکنولوژی و محیط ساخته‌شده (طراحی ساختمان، در دسترس بودن مسیر دوچرخه)، در دسترس بودن سیاست‌های عمومی برای حمایت از رفتار (به‌عنوان مثال، برنامه‌های بازیافت سطل‌های کنار خیابان) معتقد است که فرد تحت تأثیر این عوامل، رفتاری را در حمایت یا مخالفت ارزش‌های محیطی از خود بروز می‌دهد (استرن،2000: 417، به نقل از فیروزجائیان و غلامرضازاده، 1394: 130). رفتارهایی که امروز در جامعه انجام شده و به‌نحوی موجب انواع آلودگی می‌گردد، به‌عنوان هنجار در جامعه جریان دارد؛ مانند بوق زدن، زباله ریختن در محیط و غیره و هیچ‌کس به خاطر انجام چنین کارهایی سرزنش و حتی مجازات نمی‌شود (بودون، 1385: 781)؛ بنابراین مقابله با این معضل با توجه به طیف منابع آلوده‌کننده صدا، منوط به همکاري و همفکري متخصصین دانش‌های مختلف نظیر علوم اجتماعی، محیط‌زیست، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهري، ساختمان، معماري و شهرسازي و غیره است (پرویزیان و همکاران، 1399: 19) دراین‌بین؛ طراحی اصول بافت فیزیکی بر مبنای مقیاس عملکردی انسان و نیازهای مادی و معنوی او جزء کاراترین و پایدارترین شکل کنترل آلودگی‌های زیست‌محیطی و ازجمله آلودگی صوتی است (محمدزاده، 1389: 11-10).

همچنین مشخص گردید از میان متغیرهای گرایش به پیروی از قانون در شهر کاشان و یاسوج به‌صورت مشترک عامل معمولاً توسط افسران راهنمایی و رانندگی، زیاد جریمه می‌شوم بیشترین بار عاملی را به خود اختصاص داده است، طبق این نتیجه نقض عمدي و آگاهانه رفتاري و هنجاري قوانين مربوط به راهنمايي و رانندگي شامل شناخت و درك قواعد، اصول، علائم و وضعيت كلي مربوط به آن از سوي استفاده‌کنندگان تخلف و قانون‌گریزی اطلاق می‌شود (میرزایی و همکاران، 1396: 111). قانون‌گریزی طيفي از رفتار است كه از قانون‌گریزی دائمي، خشن و شديد (مثل سرقت، قتل و غیره) تا قانون‌گریزی گاه‌گاهی، غیر خشن و ضعيف (مثل ندادن ماليات، عبور از چراغ‌قرمز و غیره) را دربرمي‌گيرد. آنچه كه مسلم است اینکه افراد کمتری در هر جامعه مرتكب قانون‌گریزی از نوع اول می‌شوند درحالی‌که همۀ افراد جامعه به‌نوعی مرتكب قانون‌گریزی از نوع دوم می‌شوند (فيروزجائيان، 1389: 385) و این نوع از قانون‌گریزی داراي ويژگي غیر خشونت‌آمیز، گاه‌گاهی و عمدتاً بدون مجازات يا مجازات ضعيف است که به آن قانون‌گریزی نرم گفته می‌شود. در جامعه اين نوع قانون‌گریزی به‌عنوان جرم در نظر گرفته نمی‌شود و کم‌تر عکس‌العملی منفي در برابر اين نوع قانون‌گریزان ديده می‌شود. اين نوع قانون‌گریزی به دليل فراواني و سهولت در انجام آن بیش‌تر به‌صورت عرف در جامعه درآمده است. ناديده گرفتن قوانين رانندگي، نمونه‌هایی از اين نوع قانون‌گریزی در جامعه است (همان منبع،386). برای مثال، دیده می‌شود که در رانندگی هیچ احترامی برای ایستادن در صف وجود ندارد و رانندگان سعی دارند از هر گوشه و کنار از دیگران «جلو» بزنند. حتی اگر این جلو زدن مستلزم رانندگی در خلاف جهت باشد و یا مجبور باشند در آخرین لحظه از منتهاالیه چپ به منتهاالیه راست بیایند و سر ماشین را دزدانه وارد یک روزنه خروجی اتوبان کنند. اکنون با این وصف به نظر می‌رسد که وجود نوعی احساس آنومی یا آشفتگی اجتماعی در بین مردم و رانندگان، یکی از علل رعایت نکردن قوانین راهنمایی و رانندگی است. یکی از عوامل اجتماعی تأثیرگذار بر قانون‌گریزی، آشفتگی اجتماعی یا احساس آنومی است. در این وضعیت احترام به قانون جایگاهی ندارد. وقتی این حالت به‌صورت عام در جامعه شیوع پیدا می‌کند می‌گوییم جامعه دچار آنومی یا نابسامانی شده است (عباس­زاده و همکاران، 1391: 35-34) بر این اساس از نظر دورکیم⁴³ آنومی به وضعیتی در یک جامعه اطلاق می‌شود که در آن هنجارهای اجتماعی نفوذ خود را بر رفتار فرد از دست بدهند (معیدی­فر، 1379: 149).

نهایتاً پس از بررسی فرضیه متغیرهای میانجی، مشخص گردید که متغیر هویت شهری توانسته است نقش میانجی‌گر کامل در رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر کاشان و یاسوج را ایفا نماید. طبق این نتیجه یعنی متغیر میانجی هویت شهری از متغیر پیشین خود (متغیر کالبد شهری) اثر پذیرفته و بر متغیر پسین خود (متغیر فرهنگ شهروندی) به‌طور کامل اثر می‌گذارد. همان‌طور که هویت شهری مجموع تعاملات و وابستگی‌های شهروندان با محیط زندگی‌شان است. ازاین‌رو هویت شهری همان شیوه زندگی فرد یا گروهی از افراد در درون اجتماع شهری است (رحیمی، ۱۳۹۷: ۷۸). چنانچه به عقیده لالی هویت شهری حاصل پیوند عمیق میان فرد و محیط شهری اوست (لالی⁴⁴، 1992: 294). در واقع هویت شهری، هویت جمعی است که با تبلور عینی در فیزیک و محتوای شهر معنادار می‌شود و به‌واسطه ایجاد تداعی خاطرات عمومی در شهروندان و تعلق‌خاطر، شهرنشینان را به‌سوی شهروند شدن هدایت می‌کند. پس هرچند که هویت شهر خود معلول فرهنگ شهروندان آن است، فرایند شهروندسازی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند باعث تدوین معیارهایی مرتبط با مشارکت و قضاوت نزد ناظران و ساکنان گردد (نوفل و همکاران، ۱۳۸۸: ۵۷) و درنهایت طبق نتیجه این پژوهش، هویت شهری به‌طور کامل بر فرهنگ شهروندان شهرهای کاشان و یاسوج اثرگذار بوده و می‌توان تشریح کرد که یکی از شاخص‌های که باعث تقویت و رشد شاخص‌های فرهنگ شهروندی اعم از مشارکت اجتماعی، مسئولیت‌پذیری و غیره گردد، هویت شهری است؛ بنابراین هویت شهری همچنان به‌عنوان شاخصی اثرگذار بر فرهنگ شهروندان در شهرهای کاشان و یاسوج است.

از طرفی یافته‌های دیگر متغیر میانجی، مشخص گردید که متغیر هویت محله‌ای توانسته است نقش میانجی‌گر جزئی در رابطه بین کالبد شهری و فرهنگ شهروندی در شهر کاشان و یاسوج را ایفا نماید. طبق این نتیجه یعنی متغیر میانجی هویت محله از متغیر پیشین خود (متغیر کالبد شهری) اثر پذیرفته و بر متغیر پسین خود (متغیر فرهنگ شهروندی) به‌طور جزئی اثر می‌گذارد. همان‌گونه که امروزه شاهد به وجود آمدن محله‌هایی هستیم که غیر از تفاوت در اسمشان هیچ ویژگی متمایز دیگری نسبت به هم ندارند. این سیر نادرست و حرکت‌های معیوب آن‌چنان وضعی را به وجود آورده که در بافت‌های جدید شهری، ویژگی سنتی محله از بین رفته و ارزش‌هایی همچون روابط همسایگی، آرامش و غیره همگی رنگ‌باخته و حتی در بعضی از موارد اسم‌های جدید مانند فاز، بلوک و غیره جای اسم محله را به خود گرفته است (وحیدا و نگینی، 1391: 36). در این راستا هویتی که امروزه کمتر مورد توجه قرار گرفته و این امر به کاهش حس تعلقات مکانی انجامیده است (یزدانی و همکاران، 1398: 11) دراین‌ارتباط هنگامی‌که حس تعلق اجتماعی فرد به منطقه سکونتش از دست می‌رود، به آن مكان اهمیت چندانی نداده و حتی ممکن است آن منطقه را نیز ترک کند که در این صورت رابطه دوطرفه بین فرد و جامعه از بین می‌رود. در واقع با کاهش حس تعلق، روحيه منفعت‌طلبی شخص تقویت ‌شده و فرد فقط به منافع شخصی خود می‌اندیشد (ناطق­پور، ۱۳۸۳: 32). چنین وضعیتی به‌تدریج، آشفتگی و ازهم‌گسیختگی اجتماعی را به دنبال آورده و باعث می‌شود تا جامعه شرایط توسعه و توسعه‌یافتگی را در خود به وجود نیاورد (مبارکی و صلاحی، ۱۳۹۲: ۲۷۸)؛ بنابراین هویت محله‌ای به‌طور جزئی بر فرهنگ شهروندان شهرهای کاشان و یاسوج اثرگذار بوده و خود گویای این مسئله مهم است که مدیران و برنامه­ریزان شهری توجه ای ویژه به بعد هویت محله‌ای شهرهای ذکرشده داشته باشند چون محلات شهری می‌توانند نقشی مهم در تسهیل مشکلات شهری و محله‌ای داشته باشند و نقش مشارکتی شهروندان در محلات به‌عنوان مهم‌ترین نقش محله‌ها در تقویت فرهنگ شهروندان حائز اهمیت است.

 

منابع

-       ابراهیم‌زاده، عیسی و زارع، محمد (1393). سنجش میزان سرمایۀ اجتماعی، مشارکت و توسعۀ پایدار شهری مورد شناسی؛ منطقۀ سه کلان‌شهر زاهدان. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 4(11)، 15-30.

-       آتشین بار، محمد (1388). تداوم هویت در منظر شهری. باغ نظر، 6(12)، 45-56.

-       احمدی، سیروس (1388). بررسی نوع‌دوستی در روابط روزمره اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن. جامعه‌شناسی ایران،10(2)، 87-108.

-       ادهمی، عبدالرضا (1395). بررسی عوامل فرهنگی مؤثر بر رفتارهای معطوف به حفظ محیط‌زیست مورد مطالعه: ساکنین مناطق 5 و 18 شهر تهران. فصلنامۀ بررسی مسائل اجتماعی ایران، 7(1)، 1-26.

-       اذانی، مهری؛ حاتمی، مجتبی و حاتمی، حسین (1390). تحلیلی بر فرهنگ شهروندی در شهر یزد. مجله علمی تخصصی برنامه‌ریزی فضایی، 1(1)، 81-102.

-       آرام، مرضیه و فرخی، مریم (1392). تأثیر طراحی شهری بر ارتقای کیفیت محیطی و الگوی رفتاری شهروندان. ماهنامۀ تخصصی شهر و منظر، 3(30)، 4-14.

-       ارمه، گی (1376). فرهنگ دموکراسی. ترجمۀ مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارات ققنوس.

-       اسکندرپور، مجید؛ کوزه‌گر کالجی، لطفعلی؛ حنیفی اصل، یاسین و شیخکانلوی میلان، ناصر (1396). تحلیلی بر عملکرد فضاهای عمومی شهری با اهداف پیاده‌مداری (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر ارومیه). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 4(14)، 118-140.

-       افشارکهن، جواد و ناجی مهر، فاطمه (1393). بررسی تأثیر ابعاد ساختاری و شناختی سرمایه اجتماعی بر احساس شهروندی (مطالعه موردی: ساکنان 18 سال به بالای شهر مشهد). نشریه مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 4(10)، 29-52.

-       الیاسی، امیر؛ ستایش مهر، محمود و رجبی، امین (1395). بررسی رابطه طراحی فضای شهری با گرایش به ارتکاب جرم شهروندان و راهکارهای پیشگیری از آن (مورد مطالعه؛ خیابان‌های شهر اصفهان). فصلنامۀ مطالعات امنیت اجتماعی، 7(46)، 69-90.

-       ایمانی، علی؛ منصوری، فردین و آمویی، محمدرضا (1395). ارزیابی آثار اجتماعی و فرهنگی اصلاح هندسی معابر شهری؛ با مطالعه اصلاح هندسی معابر سطح منطقه 18 تهران. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 7(25)، 85-104.

-       بخارایی، احمد؛ شربتیان، محمدحسن و احمدی، اعظم (1394). تحلیل رابطه جامعه‌شناختی سبک زندگی و گرایش به حقوق شهروندی (مطالعه موردی دانشجویان پیام نور خراسان جنوبی). جامعه‌شناسی کاربردی، 26(4)، 87-108.

-       بودون، ریمون (1385). فرهنگ انتقادی جامعه‌شناسی. ترجمۀ عبدالحسن نیک گهر، انتشارات فرهنگ معاصر، چاپ اول.

-       پاپلی یزدی، محمدحسین و رجبی، حسین (1386). نظریه‌های شهر و پیرامون. چاپ دوم. تهران: انتشارات سمت.

-       پاکزاد، جهانشاه (1391). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران: انتشارات شهیدی.

-       پرویزیان، علیرضا؛ احمدی، هاجر؛ امان پور، سعید و درخشان، عبدالمطلب (1399). تولید نقشه آلودگی صوتی با مدل‌سازی مکانی نقشه کاربری اراضی (موردپژوهشی شهر یاسوج). فصلنامۀ جغرافیا و مطالعات محیطی، 9(34)، 7-22.

-       پهلوان شریف، سعید و مهدویان، وحید (1394). مدل‌سازی معادلات ساختاری با Amos. انتشارات بیشه تهران، چاپ اول، 1-139.

-       پیران، حمیدرضا؛ سعیده زرآبادی، زهرا سادات، زیاری، یوسفعلی و ماجدی، حمید (1398). تبیین ابعاد و مؤلفه‌های پایداری در حمل‌ونقل شهری با بهره‌گیری از تحلیل عاملی. نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11(2)، 337-353.

-       ترابی، زهره و سیما، یلدا (1393). طراحی ورودی شهر با رویکرد هویت بخشی به فضای شهری نمونه موردی ورودی شرقی شهر زنجان. فصلنامۀ مدیریت شهری، (36)، 83-104.

-       ترکاشوند، عباس؛ جهانبخش، حیدر و کریمی نژاد، مریم (1396). بازشناسی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر شکل‌گیری هویت و خاطره جمعی در فضاهای شهری پیرامون پل‌های تاریخی. معماری و شهرسازی ایران، 8(1)، 5-14.

-       تقی­یار، زهرا؛ پهلوان‌زاده، فرشاد و رفاهی، ژاله (1397). مدل معادلات ساختاری تعهد زناشویی و سبک‌های عشق‌ورزی با صمیمیت زناشویی با توجه به نقش میانجی رضایت جنسی. زن و مطالعات خانواده، 11(42)، 91-104.

-       جعفری علی‌آبادی، عاطفه (1399). بررسي رابطه سرمایه فرهنگي و فرهنگ شهروندي در میان شهروندان شهر کاشان (پایان‌نامۀ کارشناسي ارشد، رشته مطالعات فرهنگی). استاد راهنما: محمد گنجی، دانشکده علوم انسانی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه کاشان.

-       جهانی دولت‌آباد، رحمان؛ شماعی، علی و جهانی دولت‌آباد، اسماعیل (1392). سنجش میزان هویت محله‌ای با تأکید بر نقش نهادهای مردمی در منطقه 7 تهران. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13(31)، 191-210.

-       حاتمی نژاد، حجت؛ حاتمی نژاد، حسین؛ زیاری، کرامت الله و پوراحمد، احمد (1399). نقش فضاهای شهری در خلق الگوهای رفتاری ناهنجار با تأکید بر عامل پیش‌گیری از وقوع جرم در محله چهارباغ منطقه ثامن مشهد. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 7(24)، 99-127.

-       حبیبی، کیومرث؛ حقی، محمدرضا و صداقت نیا، سعید (1393). مقایسه تطبیقی قابلیت پیاده مداری در محلات مسکونی طراحی‌شده از دیدگاه ساکنین نمونه مطالعاتی: محله هفت‌حوض و فاز یک شهرک اکباتان در شهر تهران. معماری و شهرسازی ایران، 5(8)، 1-12.

-       حبیبی، محسن (1379). جامعه مدنی و حیات شهری. نشریه هنرهای زیبا، (7)، 21-33.

-       حقیقتیان، منصور؛ اسماعیلی، رضا و کریمی­زاده اردکانی، سمیه (1394). محله محوری و احساس تعلق به محله در بین ساکنان شهر تهران. مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 5(14)، 53-74.

-       خستو، مریم و حبیب، فرح (1395). رویکردی تحلیلی به تأثیر کالبد شهر بر فرهنگ با تأکید بر بافت شهری مطالعه موردی: شهر قزوین. فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 7(26)، 31-42.

-       خطیبی، سید محمدرضا (1392). تأثیر متقابل الگوهاي رفتاري در احیاي هویت محیط شهر، مطالعه موردي: محدوده ورودي سنندج. نشریه هویت شهر، 7(13)، 63-73.

-       خلیلی، حمید؛ آقایان، ایمان و کاشی، احسان (1396). گسترش تابع زمان-تاخیر در محل برخورد جریان‌های ترافیکی با رویکرد بررسی نحوه رانندگی و شرایط هندسی مسیر، مطالعات موردی دوربرگردان‌ها در معابر شهر تهران (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد گرایش راه و ترابری). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شاهرود، 1-101.

-       خمره، غلامعلی و نصیری، اقبال (1393). بررسی و اولویت‌بندی معابر پیاده شهر زابل جهت بهسازی و نوسازی در راستای ارتقای شهری انسان‌مدار و پایدار (مطالعه موردی: خیابان‌های بافت مرکزی شهر زابل). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 9(29)، 115-128.

-       رحیمی، اکبر (1397). توسعۀ میان‌افزای شهری، رویکردی نوین در حفظ زمین شهری در تبریز. نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 22(63)، 77-98.

-       رضایی جعفری، کامران؛ ملکی، سعید و گشتیل، معصومه (1397). ارزیابی قابلیت پیاده‌مداری فضاهای شهری با رویکرد نوشهرگرایی (نمونه موردی: محله کیانپارس در شهر اهواز). فصلنامۀ مطالعات عمران شهری، 2(6)، 61-75.

-       روستایی، شهریور و ناصری، رقیه (1398). ارزیابی قابلیت پیاده‌مداری معابر بافت تاریخی شهر مراغه. پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 10(19)، 123-134.

-       روشه، گی (1376). جامعه‌شناسی تالکوت پارسونز. ترجمۀ: عبدالحسین نیک گهر، تهران انتشارات تبیان.

-       زارع، حمید (1389). رفتارهای شهروندی در جامعه دینی. فلسفه‌ی دین، 7(7)، 119-142.

-       سرایی، محمدحسین؛ روستا، مجتبی و اشنویی، امیر (1394). ارزیابی هویت محله‌ای در شهر جهرم. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 3(1)، 69-84.

-       شاه علی، جعفر و سنایی، مجید (1389). بررسی شبکه معابر شهری در ارتباط با مورفولوژی شهری. جغرافیای انسانی، 2(3)، 129-144.

-       شاهیوندی، احمد؛ قلعه‌نویی، محمود و علی پور اصفهانی، مریم (1394). بررسی ویژگی‌های کالبدی و اثرگذاری آن بر سرزندگی و زیست پذیری محله‌های قدیم شهری نمونه موردی محله سنبلستان اصفهان. مرمت و معماری ایران، 5(9)، 13-27.

-       شربتیان، محمدحسن (1387). تأملی بر مبانی فرهنگ شهروندی و ارائه راهکارهای برای گسترش آن. مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، علوم اجتماعی، (9)، 119-154.

-       شریفیان ثانی، مریم (1380). مشارکت شهروندي، حکمرانی شهري و مدیریت شهري. فصلنامۀ مدیریت شهري، انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور، تهران، (8)، 55-42.

-       صفایی پور، مسعود و روزبه، حبیبه (1392). هویت و توسعۀ پایدار محله‌ای در شهر شیراز نمونه موردی محله فخرآباد. فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، (31)، 107-120.

-       عباس زاده، محمد؛ بنی فاطمه، حسین؛ علیزاده اقدم، محمدباقر و بهاری، موسی (1397). سنجش اعتبار و پایایی مقیاس سازه هویت شهری (پژوهشی در میان شهروندان شهر تبریز). نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 22(64)، 189-210.

-       عباس زاده، محمد؛ عابدینی، عیسی؛ حسنی، محمدرضا و مبارک بخشایش، مرتضی (1391). آشفتگی اجتماعی و رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی (موردمطالعه: رانندگان شهر تبریز). پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، 1(4)، 19-38.

-       علیزاده، کتایون؛ رضوی نژاد، مرتضی و رادفر، مینا (1392). بررسی نقش و مشارکت مردم در اداره امور شهری نمونه موردی منطقه 10 شهرداری مشهد. فصلنامۀ مطالعات برنامه‌ریزی شهری، 1(1)، 61-87.

-       غراب، ناصرالدین (1390). هویت شهری. انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، راه دان، چاپ اول، ص 1-109.

-       فاضلی، نعمت (1386). شهروندی فرهنگی و فرهنگی شدن شهروندی. تهران: نشر نی.

-       فرجی، مهسا؛ شاطریان، محسن و حیدری سورشجانی، رسول (1397). ارزیابی وضعیت مبلمان شهری و ارتباط آن با رضایتمندی شهروندان، بهبود کیفیت محیط شهری و توسعۀ گردشگری مطالعه موردی شهر کاشان (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری). دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، 1-136.

-       فلاحتی، فرشاد؛ حیدری سورشجانی، رسول و گنجی، محمد (1402). تأثیر کالبد شهری بر فرهنگ شهروندی با رویکرد توسعۀ پایدار شهری در شهرهای کاشان و یاسوج. جغرافیای اجتماعی شهری، 10(1)، 103-124.

-       فيروزجائيان، علی‌اصغر (1389). قانون‌گریزی (تحليلي از منظر نظريه عدالت رویه‌ای). فصلنامۀ رفاه اجتماعي، 11(42)، 381-410.

-       فیروزجائیان، علی‌اصغر و غلامرضازاده، فاطمه (1394). شرایط محیطی اثرگذار بر زباله پراکنی در استان مازندران با تأکید بر شرایط محیطی تسهیل‌کنندۀ آن. فصلنامۀ علمی-پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری، 10(29)، 123-144.

-       قایدگیوی، فرود؛ حقیقتیان، منصور و بهیان، شاپور (1398). تحلیل رابطه‌ی هویت ملی و پایبندی به فرهنگ شهروندی (مورد مطالعه کلان‌شهر شیراز). فصلنامۀ مطالعات ملی، 20(1)، 79-104.

-       قربانی، محمد؛ حیدری کمال‌آبادی، رضا و کریمویی، حمیدرضا (1389). ارزیابی رضایت شهروندان مشهد از خدمات شبکه اتوبوسرانی شهری. مشهد پژوهی، 3(4)، 25-47.

-       قنبری، ابوالفضل؛ طاهونی، مهدیه و قادری، ناصر (1395). بررسی عوامل تأثیرگذار بروز وندالیسم در مبلمان شهری (مطالعۀ موردی: شهر تبریز). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 4(4)، 569-586.

-       کریمی، رامین (1394). راهنمای آسان تحلیل آماری با spss. انتشارات هنگام، تهران، چاپ اول، 1-315.

-       کریمی، سارا (1389). تأثیر کالبد شهری بر زیست اجتماعی. هنر و معماری: جستارهای شهرسازی، (34)، 61-63.

-       کوزه‌گر کالجی، لطفعلی؛ دارابی، سجاد و رضویان، محمدتقی (1398). تحلیل کارکردی سیستم اتوبوسرانی از نگاه شهروندان (مطالعه موردی: شهر ایلام). فصلنامۀ علمی فرهنگ ایلام،20(63)، 29-47.

-       گلچین، مسعود؛ حسینی، محمدرضا، امامعلی زاده، حسین و عناصری، علی مراد (1395). تحلیل تجربی رابطه عوامل اجتماعی با گرایش به رفتارهای نوع‌دوستانه موردمطالعه شهروندان همدان. مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 6(19)، 85-112.

-       مبارکی، محمد و صلاحی، سمیه (1392). کیفیت خدمات شهری، تعهدات شهروندی و حس تعلق اجتماعی. فصلنامۀ رفاه اجتماعی، ۱۳ (۵۰)، 275-315.

-       محمدزاده، رحمت (1389). بررسی نقش برنامه‌ریزی فیزیکی در کاهش آلودگی صوتی. انسان و محیط‌زیست، 8(2)، 1-12.

-       محمدی زاده سماکوش، صمد؛ صبوری خسروشاهی، حبیب و رونقی نوتاش، مهناز (1397). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و هویت محله‌ای در شهر تهران (مورد مطالعه: محله‏‌های حصارک، وحیدیه و ولنجک). تغییرات اجتماعی ـ فرهنگی، 15(3)، 118-137.

-       مرکز آمار ایران (1395). سرشماری نفوس مسکن.

-       مشیری، سید رحیم؛ رحمانی، بیژن و اسلامی راد، قربان (1393). مقایسه تطبیقی منظر بافت‌های شهر بر اساس شاخص‌های مبلمان شهری مطالعه موردی: شهر بهشهر. جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، 6 (19)، 81-98.

-       معیدی فر، سعید (1379). تبیین جامعه‌شناختی تقدم مصالح فردی بر مصالح جمعی در ایران. تهران: انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.

-       ملکی، سعید و دامن باغ، صفیه (1396). واکاوی مفاهیم اخلاق و فرهنگ محیط زیستی از دیدگاه شهروندان مورد پژوهی: شهر اسلام‌آباد غرب. فصلنامۀ جغرافیا و مطالعات محیطی، 6(23)، 41-58.

-       میرزایی، ابراهیم؛ احمدی، یعقوب؛ بخارایی، احمد و نایبی، هوشنگ (1396). قانون‌گریزی و پیوندهای اجتماعی (مطالعه موردی: شهر اهواز). جامعه پژوهی فرهنگی، 8(3)، 97-123.

-       ناطق پور، محمدجواد (1383). توسعه و تعلق اجتماعی با تأکید بر نقش شوراهای اسلامی. رشد آموزش علوم اجتماعی، 8(2)، 28-32.

-       نامور مطلق، بهمن (1391). تأملی در معنای شهر. روزنامۀ اعتماد، شماره 2482، صفحه 12 اندیشه.

-       نسترن، مهین؛ نوری، محمدجواد و ریخته‌گران، فریناز (1397). تبیین و ارزیابی معیارهای آسایش و آرامش در حمل‌ونقل همگانی درون‌شهری، موردمطالعه: خط 28 اتوبوس‌رانی کلان‌شهر اصفهان. دانش شهرسازی، 2(1)، 105-121.

-       نصرتی‌نژاد، فرهاد؛ سراج‌زاده، سید حسین و دیهول، منصور (1398). تبیین جامعه‌شناختی رفتار زیست‌محیطی (مطالعه موردی: شهروندان تهرانی). فصلنامۀ توسعۀ پایدار محیط جغرافیایی، 1(3)، 1-21.

-       نصیری خلیلی، محمدمهدی؛ زند مقدم، محمدرضا و دریاباری، سید جمال‌الدین (1399). نقش سرمایه اجتماعی در هویت بخشی محله‌ای از منظر کارکرد فضاهای عمومی مطالعه موردی شهر ساری. مطالعات توسعۀ اجتماعی فرهنگی، 9(2)، 143-169.

-       نوابخش، مهرداد؛ حاجیانی، ابراهیم و بهلول، سید محمدرضا (1391). بررسی و سنجش میزان هویت محله‌ای شهروندان تهرانی. فصلنامۀ مطالعات مدیریت شهری، 4(10)، 15-27.

-       نوفل، سید علیرضا؛ کلبادی، پارین و پورجعفر، محمدرضا (1388). بررسی و ارزیابی شاخص‌های مؤثر در هویت شهری نمونه موردی محله جلفا در شهر اصفهان. آرمان‌شهر، 2(3)، 57-69.

-       هاشمیان فر، سید علی و عجمی، شهرزاد (1391). بررسی فرهنگ شهروندی ساکنان بافت حاشیه‌ای شهر اصفهان. فصلنامۀ مطالعات شهری، 2(3)، 209-230.

-       همتی، رضا و احمدی، وکیل (1393). تحلیل جامعه‌شناختی از وضعیت فرهنگ شهروندی و عوامل تبیین‌کننده آن، موردمطالعه: شهر ایوان. فصلنامۀ برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، (18)، 139-183.

-       وحیدا، فریدون و نگینی، سمیه (1391). ساخت و اعتباریابی مقیاس هویت محله‌ای. مطالعات شهری، 2(2)، 35-58.

-       ورسلی، پیتر (1388). نظریه‌های جامعه‌شناسی نظم. ترجمۀ‌ سعید معیدفر، جامعه­شناسان، چاپ اول، تهران.

-       یزدانی، محمدحسن؛ علی پور، ابراهیم و محمودی، ایوب (1398). بررسی و تحلیل هویت محلات شهری با تأکید بر حس تعلق به مکان (مورد مطالعه: محلات سیزده‌گانه حاشیه شهر اردبیل). دو فصلنامۀ جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 6(14)، 9-39.

-       Alhosseini Almodarresi, S. M., Tabataba’i-Nasab, S. M., Bagheri Garabollagh, H., & Mohammadi, F. (2019). Does citizenship behavior have a role in changing attitude toward green products? International Journal of Management Science and Engineering Management, 1–9.

-       Altman, I., & Wohlwill, J. F. (2012). Human behavior and environment: advances in theory and research. New York: Plenum Press.

-       Aly, S. S. A. (2011). Modernization and regionalism: Approaches for sustainable revival of local urban identity. Procedia Engineering, 21, 503-512.‏

-       Bottini, L. (2018). The effects of built environment on community participation in urban neighbourhoods: an empirical exploration. Cities, 81, 108-114.

-       Cooper, D. D. (2014). Learning in the Plural: Essasys on the Humanities and Public Life. MSU Press.

-       Driskell, D., (2002). Creating Better Cities with Children and Youth, A Manual for Participation, London and New York, EARTHSCAN publication.

-       Erdogan, B. D., & Ayatac, H. (2015). Assessment of urban identity characteristics in public places: A case study of Ortakoy Square. A| Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, 12(1), 115-125.

-       Fornara, F., Pattitoni, P., Mura, M., & Strazzera, E. (2016). Predicting intention to improve household energy efficiency: The role of value-belief-norm theory, normative and informational influence, and specific attitude. Journal of Environmental Psychology, 45, 1-10.

-       Foth, Marcus (2004). Desgning networks for sustainable neighbourhoods (Acase study of a student a par tment com plex ),http: // eprints. qup. edu. ac /archive / foth. pdf.8-9.

-       Geels, F. W., Schwanen, T., Sorrell, S., Jenkins, K., & Sovacool, B. K. (2018). Reducing energy demand through low carbon innovation: A sociotechnical transitions perspective and thirteen research debates. Energy research & social science, 40, 23-35.

-       Goggins, G. (2018). Developing a sustainable food strategy for large organizations: The importance of context in shaping procurement and consumption practices. Business Strategy and the Environment, 27(7), 838-848.

-       Janoski, T., & Compion, S. (2015). Citizenship, Sociological Aspects of. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 655–661.

-       Kayapak, S, (2010). Atakyanın kent kimligi acısından irdelenmesi Mustafa Kemal Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(14), 373-392.

-       Lalli, Marco (1992). “Urban-Related Identity: Theory, Measurement, and Empirical Finding”s, Journal of Environmental Psychology, 285-303.

-       Lin, H. Y., & Hsu, M. H. (2015). Using social cognitive theory to investigate green consumer behavior. Business Strategy and the Environment, 24(5), 326-343.

-       Manning, C. (2009). The psychology of sustainable behavior: Tips for empowering people to take environmentally positive action. Minnesota Pollution Control Agency.

-       Meshram, K., & O'Cass, A. (2013). Exploring civic engagement through seniors' good citizenship behavior within clubs. Journal of Nonprofit & Public Sector Marketing, 25(3), 256-283.‏

-       Nguyen, X. P. (2019). The bus transportation issue and people satisfaction with public transport in Ho Chi Minh city. Journal of Mechanical Engineering Research and Developments, 42(1), 10-16.‏

-       Nwachukwu, A. A. (2014). Assessment of passenger satisfaction with intra-city public bus transport services in Abuja, Nigeria. Journal of Public Transportation, 17(1), ‏99 -119.

-       Oktay, D., & Bala, H. A. (2015). A holistic research approach to measuring urban identity: findings from Girne (Kyrenia) area study. IJAR. 9(2),‏ 201-215.

-       Ongul, Zehra. (2012). Analysing the City Identity of Nicosia from a Historical Perspective: External Effects, Solutions Proposed, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol.35, 284-292.

-       Pirnes, E. (2009). Cultural policy in the sectoral trap - but how to escape it. Nordisk Kulturpolitisk Tidskrift 2/2009, 155-174.

-       Qian, J. (2020). Urban Citizenship. International Encyclopedia of Human Geography, 33–37.

-       Ranasinghe, G., Amarawickrama, S., & Rathnayake, R. (2016). A Study to Compare the Level of Walkability in Two Urban Neighborhoods of Sri Lanka. International Journal of Engineering Research and General Science, 4(1), 6-13.‏

-       Riano, Y. (2011). Addressing Urban Fear and Violence in Bogotá through the Culture of Citizenship: Scope and Challenges of a Unique Approach. EthniCities: Metropolitan Cultures and Ethnic Identities in the Americas, 209-226.

-       Sadeque, S., Roy, S. K., Swapan, M. S. H., Chen, C. H., & Ashikuzzaman, M. (2020). An integrated model of city and neighborhood identities: A tale of two cities. Journal of Business Research, 117, 780-790.‏

-       Sahakian, M., & Dobigny, L. (2019). From governing behaviour to transformative change: A typology of household energy initiatives in Switzerland. Energy Policy, 129, 1261-1270.

-       Satir, S., & Korkmaz, E. (2005). Urban open spaces with examples & the classification of urban furniture. 2 (1/2), 130-141.

-       Stern, P. C. (2000). New environmental theories: toward a coherent theory of environmentally significant behavior. Journal of social issues, 56(3), 407-424.

-       Thogersen, J. (2005). How may consumer policy empower consumers for sustainable lifestyles?. Journal of consumer policy, 28(2), 143-177.

-       Vigoda, E., & Golembiewski, R. T. (2001). Citizenship Behavior and the Spirit of New Managerialism. The American Review of Public Administration, 31(3), 273–295.

 

COPYRIGHTS © 2023 by the authors. Licensee Advances in Sociological Urban Studies Journal. This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/).

 

 

---

[1] 1. دانش‌آموخته کارشناسی ارشد گروه جغرافیا و گردشگری، دانشگاه کاشان، ایران

[e-mail]

[2] . استادیار گروه جغرافیا و گردشگری، دانشگاه کاشان، ایران (نویسنده مسئول)

[e-mail]  

[3] . دانشيار گروه علوم اجتماعي، دانشگاه كاشان، كاشان، ايران 

[e-mail]

تاریخ وصول26/6/1402                                                                       تاریخ پذیرش8/10/1402                                                         

[4]  Kayapak

[5]  Ongul

[6]  Foth

[7]  Altman & Wohlwill

[8]  Fornara

[9]  Lin

[10]  Geels

[11]  Goggins

[12]  Sahakian & Dobigny

[13]  Thogersen

[14]  Manning

[15]  Bottini

[16]  Sadeque

[17]  Nguyen

[18]  Ranasinghe et al

[19]  Erdogan & Ayatac

[20]  Cooper

[21]  Oktay & Bala

[22]  Aly

[23]  Pirnes

[24]  Isin and Turner

[25]  Janoski and Compion

[26]  Alhosseini Almodarresi

[27]  Vigoda and Golembiewski

[28]  Meshram and O'Cass

[29]  Riano

[30]  Marshall

[31]  Qian

[32]  Hermet, Guy

[33]  Talcott Parsons

[34]  Graham

[35]  Baron and Kenny

[36]  Ranasinghe

[37]  Nwachukwu

[38]  Satir and Korkmaz

[39]  Parsons

[40]  Driskell

[41]  piliavin

[42]  - Stern

[43]  Durkheim

[44]  Lalli