اسماعیل بن ابیزیاد سَکونی (د حدود 180ق) در برخی منابع متقدم امامیه، عامی دانسته شده است. علاوه بر تصریح رجالیان اهل سنت به قاضی بودن سکونی، قرائن متعددی حکایت از ارتباط او با دربار عباسی دارد که این مسئله در کنار نحوۀ روایتگری او از امام صادق (ع)، نوع گرایش عامی او را چکیده کامل
اسماعیل بن ابیزیاد سَکونی (د حدود 180ق) در برخی منابع متقدم امامیه، عامی دانسته شده است. علاوه بر تصریح رجالیان اهل سنت به قاضی بودن سکونی، قرائن متعددی حکایت از ارتباط او با دربار عباسی دارد که این مسئله در کنار نحوۀ روایتگری او از امام صادق (ع)، نوع گرایش عامی او را نشان میدهد؛ اما فراوانیِ روایات او در منابع امامی، مضامین برخی از روایاتش و آشنایی اندک امامیه با او موجب شده تا در چند قرن اخیر، کسانی دیدگاه متقدم در مورد مذهب سکونی را رد کرده و او را نه تنها امامی، که از اصحاب رازدار و ثقه امام صادق (ع) بشمرند. این مقاله بعد از ارائه دلایلی جدید بر گرایش عامی سکونی، نشان داده است که برخی از روایات سکونی که به خاطر نوع خطاب امام با راوی پیشتر شاهد امامی بودن سکونی تلقی میشدند، روایاتیاند که سکونی یا راویانش آنها را از دفاتر دیگران گرفتهاند، و گاه نسبت آنها به سکونی نیز اشکالاتی دارد. همچنین، سکونی روایات زیادی با مضامین عامی و خلاف اعتقاد امامیه دارد؛ مانند اخبار همسو با فقه جریانهای حاشیهای عامه و حتی مناقب خلفا. جمعی از راویان عامه نیز از سکونی آثاری مانند تفسیر سکونی را روایت کردهاند، که فضایی عامی دارد.
پرونده مقاله
هشامبنسالم از محدثان مورد اعتماد شیعه و از اصحاب امامان صادق و کاظم علیهماالسلام است که صاحب اصل و کتابهای تفسیر و معراج و حج بوده است. برخی، کتابهای او را از منابع کلینی تلقی کردهاند؛ مثلا کتاب تفسیر او را از منابع تفسیری کتاب کافی برشمردهاند. در حالی که به نظر م چکیده کامل
هشامبنسالم از محدثان مورد اعتماد شیعه و از اصحاب امامان صادق و کاظم علیهماالسلام است که صاحب اصل و کتابهای تفسیر و معراج و حج بوده است. برخی، کتابهای او را از منابع کلینی تلقی کردهاند؛ مثلا کتاب تفسیر او را از منابع تفسیری کتاب کافی برشمردهاند. در حالی که به نظر میرسد احادیث او به واسطه-ی تصنیفات و جوامع بعدی به دست کلینی رسیده باشد. بررسی سند تمامی احادیث هشامبنسالم در کتاب کافی و تهذیب الاحکام شیخ طوسی ما را به قراینی در سند این روایات میرساند که نشان میدهد هیچ کدام از کتابهای هشام بن سالم منبع کلینی در اخذ حدیث نبوده است، بلکه روایات او به واسطهی کتابهای دیگر مثل کتابهای محمدبنابیعمیر، حسنبنمحبوب، حسین بن سعید و احمد بن محمد بن عیسی در دسترس کلینی قرار گرفته است. این راویان به کتابهای هشام بن سالم دسترسی داشته و احادیث آن را در کتابهای خود استنساخ نمودهاند. در عین حال احادیثی به طور شفاهی از هشام بن سالم به ایشان رسیده که در کتابهای خود مکتوب نمودهاند اما تعداد آن اندک است.
پرونده مقاله
برخی قرائتها از مصحف رسمی ماهیتی کاملاً شیعی دارند و همین موجب طرح اتهاماتی به شیعه در خصوص اعتقاد به تحریف قرآن شده است؛ اهمیت بررسی چنین قرائاتی از همینجا روشن میشود. به همین منظور، این مقاله به بررسی موردی قرائت منسوب به امام صادق(ع) از آیۀ 2 سورۀ معارج پرداخته که چکیده کامل
برخی قرائتها از مصحف رسمی ماهیتی کاملاً شیعی دارند و همین موجب طرح اتهاماتی به شیعه در خصوص اعتقاد به تحریف قرآن شده است؛ اهمیت بررسی چنین قرائاتی از همینجا روشن میشود. به همین منظور، این مقاله به بررسی موردی قرائت منسوب به امام صادق(ع) از آیۀ 2 سورۀ معارج پرداخته که مشتمل بر افزودۀ وِلایَة علی(ع) است. این پژوهش در دو بخشِ الف) تاریخ گذاری روایت با استفاده از روش تحلیل اسناد-متن و ب) تحلیل تاریخی روایت به منظور رسیدن به انگیزههای نشر آن، به بررسی ماهیت این قرائت پرداخته و به این نتیجه رسیده است که تاریخ نشر این روایت در حوالی سال 148 قمری است. دقت در فضای تاریخی و گفتمانی تاریخ به دست آمده نیز نشان میدهد که این روایت در فضای مبارزۀ فرهنگی و سیاسی علیه عباسیان و به منظور افزایش بصیرت جامعه در تشخیص مصداق واقعی ولیّ منتشر شده است. واژگان کلیدی: قرائات منسوب به ائمه(ع)، مصحف حضرت زهرا(س)، سورۀ معارج، شأن نزول، واقعۀ غدیر.
پرونده مقاله
تدلیس یکی از پدیدههای قابل توجه در فرآیند نقل و انتقال احادیث بوده است که عدم توجه به آن، اعتبارسنجی سندهای حدیثی را دچار خدشه میسازد. این پدیده در تاریخ حدیث ریشهدار بوده و بسیاری از محدثان در سطوح مختلف، مرتکبِ آن شدهاند. از مسئلههای مهم در بررسیِ این پدیده، روش چکیده کامل
تدلیس یکی از پدیدههای قابل توجه در فرآیند نقل و انتقال احادیث بوده است که عدم توجه به آن، اعتبارسنجی سندهای حدیثی را دچار خدشه میسازد. این پدیده در تاریخ حدیث ریشهدار بوده و بسیاری از محدثان در سطوح مختلف، مرتکبِ آن شدهاند. از مسئلههای مهم در بررسیِ این پدیده، روش کشفِ آن در سندهای حدیثی و همچنین شناختِ انگیزههای محدثان از انجام آن است. در این مقاله، با تکیه بر یک نمونۀ عینی به این مهم پرداخته شده است؛ این نمونه تعبیرهای نامتعارفی است که دارقُطنی، برای نام بردن از استادِ خویش محمّد بن عُمَر جعابی ذکر نموده است. با تحلیل موردی تکتکِ این تعبیرها، نخست اثبات شد که همۀ آنها در واقع دربارۀ جعابی به کار رفتهاند؛ سپس نامتعارف بودنِ این تعبیرها دربارۀ جعابی و در نتیجه، تدلیسِ دارقطنی در یادکرد از وی ثابت شد. در پایان، فرضیههای گوناگونی در تحلیل انگیزۀ احتمالی دارقطنی از این تدلیس بیان شد که از مهمترینِ آنها، بدگمان شدنِ او نسبت به جعابی در اواخرِ عمرِ وی است، به گونهای که احتمالا با تغییر در روش نام بردن از جعابی، وانمود کرده است که از او زیاد روایت نمیکند.
پرونده مقاله
سلسلة الذهب مهمترین و مشهورترین سخن هشتمین امام شیعه است؛ جملهای که به سال 200 هجری در نیشابور، به درخواست جمع زیادی از غیر شیعیان بهویژه اصحاب حدیث، صادر شد. بواسطۀ بازتاب روایت در منابع شیعه و اهل سنت، سلسلة الذهب بسیار محل بحث و گفتگو بوده است. مروری بر پژوهشهای ب چکیده کامل
سلسلة الذهب مهمترین و مشهورترین سخن هشتمین امام شیعه است؛ جملهای که به سال 200 هجری در نیشابور، به درخواست جمع زیادی از غیر شیعیان بهویژه اصحاب حدیث، صادر شد. بواسطۀ بازتاب روایت در منابع شیعه و اهل سنت، سلسلة الذهب بسیار محل بحث و گفتگو بوده است. مروری بر پژوهشهای بسیاری که دربارۀ این حدیث سامان یافته، نشان میدهد برداشتهای ایدئولوژیکی همچون توحید و امامت بیش از همه مورد توجه و تأکید بوده است. نوشتار حاضر میکوشد به روش تحلیل تاریخی و با نظرداشت شرایط گفتمانی و تأکید بر هرمنوتیک قصدگرای مولفمحور، هدف و قصد امام رضا (ع) را از انتخاب و بازگفت این حدیث تبیین نماید. نتایج تحقیق نشان میدهد این گزینش کاملا هدفمند بوده است تا مسلمانان و فراتر از آن ادیان توحیدی را به همگرایی دعوت کرده، از آنان بخواهد از تکفیر همدیگر دست بشویند. تتمۀ حدیث در روایات شیعی که بر شرط امامت تکیه کرده نیز در پی ایفای این مقصود است که برای دستیابی به مراتب والای توحید باید به معارف اهل بیت علیهمالسلام چنگ زد.
پرونده مقاله
واژۀ رافضه در نوشتههای مسلمانان در گذر تاریخ به فراوانی دیده میشود. عنوان رافضه دربارۀ شیعیان بسیار بکار رفته است. این اصطلاح همچون لقبی برای بدنامی شیعه در جامعه بکار رفته است. کاربرد این اصطلاح با گذر زمان گسترش یافته است و رفته رفته شناسۀ ویژۀ امامیه درآمد. در این چکیده کامل
واژۀ رافضه در نوشتههای مسلمانان در گذر تاریخ به فراوانی دیده میشود. عنوان رافضه دربارۀ شیعیان بسیار بکار رفته است. این اصطلاح همچون لقبی برای بدنامی شیعه در جامعه بکار رفته است. کاربرد این اصطلاح با گذر زمان گسترش یافته است و رفته رفته شناسۀ ویژۀ امامیه درآمد. در این مقاله تلاش شده با بهرهگیری از شیوۀ توصیفی - تحلیلی و روشهای رایج رجالی، حدیثی و تاریخی به واکاوی معنای عنوان رافضه در احادیث پرداخته شود. موضوع اصلی این نوشتار شناسایی معنای عنوان رافضه در روایتهای منابع روایی سه سدۀ نخست بوده و اثبات این فرضیه که رافضه عنوان جریان فکری بوده که از غالیان و شیعیان تندرو شکل گرفته است. عنوانی که ابتکار مروانیان بوده و برای واپسزنی شیعیان بکار میرفت. این پیشامد با نقل روایتهایی از پیامبر خدا (ص) آغاز شد و شیعیان در واکنش به آن با بازخوانی معنای رفض احادیثی را از امامان (ع) نقل کردند.
پرونده مقاله
منطقۀ اهواز در سدۀ دوم و سوم، دوران شکوفایی علمی خود را داشته است و توانست مرکز حدیثی توانایی را رقم زند. محدثانی مانند فضالة بن ایوب اهوازی و حسن بن سعید و حسین بن سعید بن حماد اهوازی، خاندان مهزیار اهوازی و حضینی اهوازی از راویان مطرح در این مرکز حدیثی هستند. آنها علا چکیده کامل
منطقۀ اهواز در سدۀ دوم و سوم، دوران شکوفایی علمی خود را داشته است و توانست مرکز حدیثی توانایی را رقم زند. محدثانی مانند فضالة بن ایوب اهوازی و حسن بن سعید و حسین بن سعید بن حماد اهوازی، خاندان مهزیار اهوازی و حضینی اهوازی از راویان مطرح در این مرکز حدیثی هستند. آنها علاوه بر نقش وکلای ائمه اطهار(ع)، حضوری تأثیرگذار در مراکز مهم علمی شیعه را نیز داشته اند. برخی از آنان مانند برادران حماد اهوازی، با تدوین کتب سی گانه فقهی از طهارات تا دیات نقش تعیین کننده ای در تطور جامع نگاری فقه شیعه داشته اند تا آنجا که جامع حدیثی ایشان ملاک و مقیاس تألیفات دیگر محدثان و فقهای شیعه قرار گرفت. از آنجا که این مرکز حدیثی در کتب تاریخ شیعه مغفول مانده است، این نوشتار با تبیین مؤلفه های مرکز حدیثی، در پی آن است تا حوزه علمی اهواز را به عنوان یک مرکز حدیثی شیعه به آزمون بگذارد و نقش آن را در جامع نگاری فقهی بیان نماید.
پرونده مقاله
میان سنتهای روایی گوناگون همواره تعامل و یا تقابل-هایی رخ نموده است. سنت حدیثی امامیه نیز به عنوان یکی از سنتهای حدیثی قدرتمند، در طول تاریخ بر دیگر سنت ها اثرگذار بوده، همانگونه که تأثراتی نیز پذیرفته است. مقاله-ی حاضر عهدهدار کشف و تبیین روابط و تعاملات حدیثی شیخ چکیده کامل
میان سنتهای روایی گوناگون همواره تعامل و یا تقابل-هایی رخ نموده است. سنت حدیثی امامیه نیز به عنوان یکی از سنتهای حدیثی قدرتمند، در طول تاریخ بر دیگر سنت ها اثرگذار بوده، همانگونه که تأثراتی نیز پذیرفته است. مقاله-ی حاضر عهدهدار کشف و تبیین روابط و تعاملات حدیثی شیخ صدوق به عنوان یکی از ارکان حدیث شیعه با سنت تصوف در قرن چهارم هجری است. صدوق از مهمترین و تأثیرگذارترین محدثین شیعه است که سفرهای بسیاری به نقاط مختلف داشته است. از جمله سفرهای مهم صدوق سفر به خراسان و اقامت در آن دیار است. در آن دوران تصوف بخشی مهم از ساختار معنوی جامعهی خراسان بوده است. با توجه به پیشفرض این پژوهش در تعامل و تأثرات متقابل سنتهای حدیثی گوناگون بر یکدیگر، و نیز اقامت طولانی مدت صدوق در خراسان، پرسش اصلی مقاله این است که آیا بین شیخ صدوق به عنوان یکی از محدثان صاحب سبک شیعی، با سنت حدیثی اهل تصوف پیوندی برقرار است؟ نتایج این پژوهش نشان می دهد که شیخ صدوق در برخی آثارش روایاتی را گزارش کرده که منشاء صوفیانه داشته است. تشابهات متنی، وجود الفاظ و مفاهیم مختص به متصوفه در متن برخی روایات، همچنین حضور روات و مشایخی در اسناد احادیث که گرایش صوفیانهی آنان محرز است، مؤید این مطلب است.
پرونده مقاله
یکی از فرق اسلامی که در حیات هزار و سیصد ساله خود اهتمامی ویژه به حدیث داشته فرقه اباضیه است؛ اباضیه فرقه ای منشعب شده از پیکره خوارج است که تاکنون به حیات سیاسی – عقیدتی خود ادامه داده و پیروان متعددی دارد. در میان آثار حدیثی اباضی جایگاه برجسته ربیع بن حبیب اباض چکیده کامل
یکی از فرق اسلامی که در حیات هزار و سیصد ساله خود اهتمامی ویژه به حدیث داشته فرقه اباضیه است؛ اباضیه فرقه ای منشعب شده از پیکره خوارج است که تاکنون به حیات سیاسی – عقیدتی خود ادامه داده و پیروان متعددی دارد. در میان آثار حدیثی اباضی جایگاه برجسته ربیع بن حبیب اباضی بر محققان و پژوهشگران آشکار است. روایاتی که از ربیع در کتاب المسند نقل شده طی قرون متمادی به عنوان یکی از منابع اصلی و مورد وثوق در فقه اباضی مطرح بوده است. در این مقاله علاوه بر آشنایی با این فرقه، به اعتبار سنجی "المسند ربیع" در نزد متقدمین و متاخرین و وثاقت مولف و منهج روایی ایشان می پردازیم.نداشتن جامعیت مطالب فقهی، به هم ریختگی هایی نظیر آوردن مطالب کلامی ذیل ابواب و همچنین درج روایات غیر مرتبط به موضوع هر باب و مرسل و منقطع بودن روایات و همچنین تقطیع آنان برای کتابی که به "المسند " شناخته شده، ضعف بزرگی شمرده می شود؛ اثبات جعلی بودن مسند بسیار دشوار است و همچنین به احتمال زیاد، ربیع مدون المسند نبوده بلکه این کار توسط یکی از شاگردان او انجام شده است.
پرونده مقاله
واژۀ أب 46 مرتبه به صورت مفرد در قرآن به کار رفته است. مفسران(شیعه و سنی) در دو آیۀ 74 انعام و 78 حج، در خصوص معنای آن دیدگاهی متفاوت دارند. برخی از آنها أب در آیه 74 انعام را به معانیعمو یا جد پدری و مادری و در آیۀ 78 حج به معانیجد و پدرروحانی دانستهاند. از آنجا که ای چکیده کامل
واژۀ أب 46 مرتبه به صورت مفرد در قرآن به کار رفته است. مفسران(شیعه و سنی) در دو آیۀ 74 انعام و 78 حج، در خصوص معنای آن دیدگاهی متفاوت دارند. برخی از آنها أب در آیه 74 انعام را به معانیعمو یا جد پدری و مادری و در آیۀ 78 حج به معانیجد و پدرروحانی دانستهاند. از آنجا که این دسته از مفسران اغلب بدون توجه به ظرافتهای معنایی وگاهی با دخالت دادن برخی پیشفرضها دست به تفسیر زدهاند، دراین مقاله با استفاده از روش ریشهشناسی زبانهای سامی، در پی آن هستیم تا به معنایی دقیق از واژه در این دوآیه دست یابیم.با پیجویی ریشه أب در زبانهای سامی-حامی، عربی، عبری، اکدی، سریانی،آرامی،سبئی، حبشی به وجود اشتراک معنوی در این واژه و 14 معنا دست یافتیم که معنای محوری آن ایجادکردن، قدرت داشتن و محور بودن است. سپس با استناد به قرائنی جهت تعیین مناسبترین معنای حاصل از ریشهشناسی، به معنای بزرگ و رئیس قوم در آیه 74انعام و معنای بنیانگذار و مؤسس در آیه 78 حج دست یافتیم.
پرونده مقاله
در این نوشتار سیر مواجهه مفسرانِ فریقین درباره تفسیر واژه کوثر بررسی شده و تطور تاریخی گرایش مفسران به اقوال مربوط به کثرت نسل انعکاس یافته است. توسعۀ معنایی و مصداقیِ واژه کوثر که به تدریج در قالب نظریه به کتب تفسیری راه یافته، حاکی از این است که مفسران به مصادیق روایی چکیده کامل
در این نوشتار سیر مواجهه مفسرانِ فریقین درباره تفسیر واژه کوثر بررسی شده و تطور تاریخی گرایش مفسران به اقوال مربوط به کثرت نسل انعکاس یافته است. توسعۀ معنایی و مصداقیِ واژه کوثر که به تدریج در قالب نظریه به کتب تفسیری راه یافته، حاکی از این است که مفسران به مصادیق روایی کوثر که همان نهر بهشتی است، اکتقاء نکرده و با کاوش در معنای لغوی و قرائن موجود در سوره و بخصوص سیاق سوره کوثر، مصادیق وسیعتری از جمله کثرت نسل را برای تفسیر واژه کوثر پذیرا شده-اند. لذا هرچه به قرون اخیر نزدیکتر میشویم، توجه مفسران به مصادیق عینی تر از جمله خیر نسلی بیشتر شده و به تدریج بر تعداد این دسته از مفسران افزوده شده است. کثرت نسل پیامبر بعنوان یکی از مصادیق خیر کثیر از این حیث که ملازم با توجه به دختر گرامی پیامبر بوده، در قرون اخیر مفسران را به تأمل بیشتر در فقرات سوره و بهره گیری از شواهد تاریخی واداشته و در نتیجه فاطمه نه تنها بعنوان واسطه و مجرای این خیر، بلکه فاطمه زهرا بعنوان مصداق اتم کوثر به صورت نظریه ای مطرح به منابع تفسیری راه یافته است. تکثیرِ کمی و کیفی نسل پیامبر و انتساب آن به حضرت فاطمه از این نظر که مستند به قرائن لغوی، معنایی و تاریخی میباشد نشان دهنده منزلتِ قرآنی حضرت زهرا نیز تلقی میشود.
پرونده مقاله
بازداشت و حبس از دیرینه تاریخ همواره یکی از مجازات های معمول نسبت به متخلفین از قوانین و مقررات ملل و نحل مختلف بوده است و در کنار آن همیشه بازداشت هایی غیرقانونی- به معنای اعم آن که شامل بازداشت به روش غیرقانونی و بازداشت بی گناهان است - رخ داده و یا امکان حدوث آن بوده چکیده کامل
بازداشت و حبس از دیرینه تاریخ همواره یکی از مجازات های معمول نسبت به متخلفین از قوانین و مقررات ملل و نحل مختلف بوده است و در کنار آن همیشه بازداشت هایی غیرقانونی- به معنای اعم آن که شامل بازداشت به روش غیرقانونی و بازداشت بی گناهان است - رخ داده و یا امکان حدوث آن بوده است. از بهترین منابع جهت مطالعه این موضوع در همه دورانها سند قطعی الصدور قرآن کریم است. همچنین برای بررسی این موضوع در عصر صدور حدیث یعنی عصر حضور معصومین از پیامبر اکرم تا آغاز زمان غیبت، تاریخ و منابع روایی است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی به دنبال میزان، کیفیت، مقایسه و جستجوی علل بازداشتهای غیرقانونی عصر مذکور است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که به استثناء دوران حکومت نبی و وصی، اهم بازداشت های غیرقانونی در این دوران آغاز شده و با گذشت زمان رو به فزونی داشته و نسبت به بازداشت مذکور قرآنی در زمان انبیاء گذشته چون یوسف شدت عمل داشته و بیشتر جنبه و علل سیاسی داشته است.
پرونده مقاله