گفتمان دوگانه غیبت -امام قایم در روایت نگاری های سده نخست هجری
محورهای موضوعی : تاریخ قرآن
کلید واژه: . کلید واژه‌ها: مهدویت, گفتمان غیبت, گفتمان پژوهی, روایت‌نگاری,
چکیده مقاله :
چکیده دوگانۀ غیبت ـ امام قائم در تاریخ روایت نگاری‌های صدر اسلام همواره به عنوان یک گفتمان رایج در میان مسلمانان از هر طبقه در زندگی فردی و اجتماعی بروز داشته است. انگاره‌شناسی‌های گفتمانی صورت گرفته حاکی از آن است که این تفکر در روایت‌نگاری‌های صدر اسلام در منابع اهل سنت و شیعه بروز جدی دارد و در میان طبقات مختلف مردم، آن را به یک گفتمان غالب، مبدل ساخته است. دوگانه غیبت ـ امام قائم از جمله موضوعاتی است که در عصر حضور معصومان علیهم‌السلام مورد توجه مسلمانان، به‌عنوان یک گفتمان و به‌طور خاص در نظرگاه شیعیان به‌ویژه دانشوران و نویسندگان بوده و دست‌مایه نگارش بسیاری از آثار مکتوب در این زمینه قرارگرفته‌است. دوگانه غیبت ـ امام قائم از مهم‌ترین رخدادهای تاریخ شیعی است که می‌توان تأثیرات آن را در روایت نگاری‌های مکتوب، مشاهده کرد. این مطالعه ضمن بررسی ابعاد انگاره‌شناسی دوگانه غیبت ـ امام قائم و پاسخ به این سؤال که آیا مردم با این گفتمان آشنا بوده‌اند یا خیر؟ نشان می‌‌دهد که این اندیشه از همان صدر اسلام وجود داشته است اما در هر دوره زمانی، در تعیین مصداق خطا و اشکال به وجود آمده است. کلید واژه‌ها: مهدویت، گفتمان غیبت، گفتمان پژوهی، روایت‌نگاری.
The Dual Discourse of Gheibat (Occultation) -Imam Qā’im In the Narrations of the First Islamic Century Abbās Mosallāyī Pūr Moḥammad Bā Abstract The dual concept of Gheibat (Occultation) -Imam Qā’im in the history of narrations written in the early Islam has been considered a common discourse among Muslims of various classes in their social and individual life. Discourse hypothesis done in this regard indicates that the existence of this concept in the narrations of early Islam in Sunni and Shiite sources is extensive and has been a common discourse among different classes. The dual concept of Gheibat -Imam Qā’im has also been an issue which drew Muslim attention during the lives of the infallible Imams and was considered a common discourse among Shiite scholars.And was the subject of may written works. The dual concept of Gheibat -Imam Qā’im can be regarded as one of the most significant events in the Shiite history whose signs can be traced in the written narrations. This study tries to investigate the effects of this concept and answer this question that whether or not the people were familiar with this discourse. Based on the findings of this study, the notion of Gheibat -Imam Qā’im was a common subject from the early Islam, although in different times it was applied to refer to different people.
منابع
ابن اثیر، عزالدین علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
ابن اثیر، مجدالدین مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث، به کوشش طاهر احمد زاوی و محمود محمد طناحی، بیروت، دار الکتب العلمی ه، 1399ق.
ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، انتشارات مومنین، 1380ق.
ــــــــــــــــــــ کمال الدین، قم، دار الکتب الإسلامی ه، 1395ق.
ابن داوود حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1342.
ابن سعد، محمد، الطبقات، بیروت، دار صادر.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.
ــــــــــــــــــــ مقاتل الطالببین، بیروت، موسسة الاعلمی .
اشعری، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1360.
امین عاملی، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، 1403ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت، 1409ق.
رفاعی، عبدالجبار، معجم ما کتب عن الرسول و اهل بیته، تهران، وزارت ارشاد، 1371.
سلطانی، علی‌اصغر، قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران، نشر نی، ۱۳۸۴.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، تاریخ الخلفاء، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
حشیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی، 1420ق.
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، قم، مکتبة آیة الله المرعشی، 1404ق.
علامۀ حلی، حسن بن یوسف، رجال، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، قم، دار الذخائر، 1411ق.
کشی، محمد بن عمر، الرجال، اختیار شیخ طوسی، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامی ة، 1365.
مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1407ق.
نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تهران، نشر ابن بابویه، 1379ق.
نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دارالاضواء، بی‌تا.
Kohlberg, Etan, ‟Early Attestations of the Term Ithan 'Ashariyya,” Jerusalem studies in Arabic and Islam, No. 24, 2000.
_||_