آموزه‌های تعلیمی مرگ‌اندیشی‌ در رمان کلیدر

محورهای موضوعی : شاهنامه

علی عشقی سردهی ¹ (استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران)
ریحانه فرامرزی کفاش ² (دانش آموخته دوره دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران)
حسن دلبری ³ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران)
ابوالقاسم امیراحمدی ⁴ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار، سبزوار، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/03/19 تاریخ پذیرش : 1398/03/19 تاریخ انتشار : 1397/12/01

کلید واژه: مرگ, کلیدر, محمود دولت‌آبادی,

چکیده مقاله :

رمان کلیدر، اثر محمود دولت‌آبادی، آمیزه‌ای از آموزه‌های گوناگون اخلاقی و دینی است. هدف مقالۀ حاضر واکاویی آموزه‌های تعلیمی مبتنی بر مرگ‌اندیشی و پاسخ به پرسش چگونگی بازتاب و بیان این آموزه در بزرگ‌رمان فارسی است. مقاله به روش مطالعۀ موردی و به‌صورت کتابخانه‌ای فراهم آمده است. مرگ در این رمان دو چهرۀ زشت و زیبا دارد؛ چهرۀ زشت آن با نیستی و نابودی و چهرۀ زیبای آن با شرافت، شکوهمندی و حرکت‌آفرینی همراه است. این دو سیمای مرگ تدریجی در داستان رخ می‌نمایند. در قسمت‌های پایانی داستان، چهرۀ کریه مرگ با ناشایست‌ترین رفتار عباس‌جان، پدرکشی، در انگاره و نگاه قاتل پدر، و چهرۀ زیبای آن در شایسته‌ترین اندیشه و رفتار گل‌محمد، مبارزۀ رویارو علیه اربابان ظلم خودنمایی می‌کند. نتایج حاصل بیانگر آن است که در کلیدر دو رویکرد متفاوت مرگ‌گریزی و مرگ‌طلبی در قالب شهادت و پاسداری از آرمان‌ها وجود دارد. جلوه‌های تعلیمی مرگ‌اندیشی در کلیدر عبارت است از: غنیمت شمردن فرصت دنیا، ترغیب‌کنندۀ نیکی، ترک گناه، آرامش‌بخشی، حیات‌بخشی و برترین نوع مرگ، کشته شدن برای پاسداشت آرمان‌های الهی است. در پایان، این نتیجه حاصل می‌شود که آموزه‌های کلیدر مبتنی بر معرفت‌افزایی در خصوص مرگ است و تلاش می‎کند با بیان غیرمستقیم و هنرمندانه و بهره‌گیری از کهن‌الگوی مرگ، آگاهی و شناخت نظری مخاطب را افزایش دهد.

منابع و مأخذ:

1.قرآن کریم (۱۳۹۱)، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی، تهران: مؤسسۀ قاصدک شهرک.

2. امینی، سودابه (1396)، «روان‌شناخت تطبیقی مرگ در چهار اثر داستانی»، روزنامۀ اطلاعات، پنج‌شنبه 23 آذر 1396.

3. ایمانی خوشخو، مریم و کبری، اسمعیلی (1394)، «آثار مرگ‌اندیشی در قرآن و سخنان امام علی^(ع)»، دو فصلنامۀ آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، دانشگاه ایلام، شمارۀ 1، 15ـ32.

4. براتی، محمود و سادات ابراهیمی، سید منصور (1391)، «حکمت‌های مرگ از نظرگاه مولوی در مثنوی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال چهارم، شمارۀ 15، 25ـ66.

5. جباره ناصرو، عظیم و همکاران (1396)، «مرگ و مرگ‌اندیشی در اشعار شفیعی کدکنی»، مجلۀ شعرپژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز، شمارۀ 2، 67ـ86.

6. حسن‌لی، کاووس و نادری، سیامک (1391)، «مناسک تدفین و آیین‌های گورستانی در آثار داستانی صادق هدایت»، ادب‌پژوهی، شمارۀ 22، 9ـ32.

7. حسین‌زاده، آذین و شهپرراد، کتایون (1394)، «از بینامتنیت؛ روایت‌شناسی میراث عاشورا در آثار داستانی محمود دولت‌آبادی»، مجلۀ متن‌پژوهی، سال نوزدهم، شمارۀ 65، 101ـ119.

8. خوشبخت، فریبا (1389)، «بررسی مفهوم مرگ در ادبیات کودک ایران تحلیل محتوای نه کتاب داستان»، مجلۀ علمی پژوهشی مطالعات ادبیات کودک، سال اول، شمارۀ 1، 129ـ141.

9. دباشی، حمید و افتخاری، محمد (1370)، «قهرمانان کلیدر کیستند»، مجلۀ کلک، شماره‌های 17 و 18، 103ـ111.

۱0. دشتی، علی (1381)، ترجمۀ نهج‌البلاغه، قم: مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین.

 ۱۱. دولت‌آبادی، محمود (1374)،کلیدر، چ۱۱، تهران: فرهنگ معاصر.

11. رحیمیان، سعید و جباره‌ناصرو، محبوبه (1389)، «ترس از مرگ در آثار عطار»، مجلۀ ادبیات عرفانی (علوم انسانی دانشگاه الزهرا)، دورۀ 2، شمارۀ 3، 65ـ92.

12. رزمجو، حسین (1372)، انواع ادبی، چ۲، مشهد: موسسۀ آستان قدس رضوی.

13. رستگارفسایی، منصور (1383)، پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

14. رضایتی‌کیشه‌خاله، محرم، برکت، بهزاد و جلاله‌وند، مجید (1393)، «اسطورۀ مرگ و باززایی در سووشون و کلیدر»، مجلۀادب‌پژوهی، شمارۀ 27، 9ـ40.

15. سنگری، محمدرضا (1377)، «مرگ‌اندیشی در ادبیات گذشته، معاصر، انقلاب‏»، مجموعه مقالات کنگرۀ بررسی تأثیر امام خمینی و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 144ـ163.

16. شمیسا، سیروس (1373)، انواع ادبی، چ۲، تهران: فردوس.

17. . شهپرراد، کتایون (1382)، رمان، درخت هزار ریشه (بررسی آثار داستانی محمود دولت‌آبادی از آغاز تا کلیدر)، ترجمۀ آذین حسین‌زاده، چ۱، تهران: معین و انجمن ایران‌شناسی فرانسه.

18. شیر‌محمدی، عباس (1380)، بیست سال با کلیدر، چ۱، تهران: کوچک.

19. صفوی، کوروش (1394)،آشنایی با نشانه‌شناسی ادبیات،چ۲،تهران: نشر علمی.

20. فرضی، حمید و بهزادی، حاجیه (1396)، «تحلیل کهن‌الگویی داستان امیر ارسلان بر اساس نظریۀ تفرد یونگ»، فصلنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال پنجم، شمارۀ 12، 65ـ84.

21. فضیلت، محمود (1390)، اصول و طبقه‌بندی نقد ادبی، تهران: زوار.

22. فلکی، محمود (1366)، «قهرمان تنهاست»، مندرج در کتاب بیست سال با کلیدر. چ۱، تهران: کوچک، 85ـ99.

23. کمپبل، جوزف (1384)، قهرمان هزار چهره، ترجمۀ شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب.

24. گرجی، مصطفی (1387)، «بررسی و تحلیل عناصر بومی(دینی و ملی) در بزرگ‌ترین رمان فارسی»، دو فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 11، 255ـ272.

25. لپ، اینیاس (1375)، روان‌شناسی مرگ، ترجمۀ محمد رفیعی مهرآبادی، چ۱، تهران: خجسته.

26. مسکوب، شاهرخ (1370)، سوگ سیاوش، تهران: شرکت سهامی خوارزمی.

27. مظفری ورسی، محمدحیدر (1388)، مرگ‌اندیشی در آموزه‌های اسلامی، قم: دفتر عقل.

28. نوحی، سید حمید (1378)، «تراژدی عاشورایی و آفاق معنوی کلیدر» مندرج در کتاب بیست سال با کلیدر، چ۱، تهران: کوچک، 387ـ412.