فهرست مقالات

• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  1 - شبکۀ واژگان و کاربردهای آن در متن‌پژوهی و نسخه‌شناسی مطالعۀ موردی: بررسی آثار حساب در دورۀ اسلامی (از سدۀ پنجم تا سیزدهم هجری قمری)
  فاطمه سادات سعادتمند
  10.30495/noskheh.2023.706697
  شبکۀ واژگان روشی ابداعی به‌منظور یافتن تشابه میان متون از راه تطبیق واژگان و اصطلاحات تخصصی به‌کاررفته در آنهاست. این شیوه که از شبکۀ معنایی علم زبان‌شناسی الگوبرداری شده است، در یافتن مآخذ اصلی یک کتاب و نیز تشخیص هویّت یک متن ناشناس کارایی دارد. رسایل ریاضیات و به‌ویژ چکیده کامل

  شبکۀ واژگان روشی ابداعی به‌منظور یافتن تشابه میان متون از راه تطبیق واژگان و اصطلاحات تخصصی به‌کاررفته در آنهاست. این شیوه که از شبکۀ معنایی علم زبان‌شناسی الگوبرداری شده است، در یافتن مآخذ اصلی یک کتاب و نیز تشخیص هویّت یک متن ناشناس کارایی دارد. رسایل ریاضیات و به‌ویژه حساب، به‌‌سبب ساختار منطقی خود، شباهت بسیاری به یکدیگر دارند و همین امر گاهی سبب بروز اشتباهاتی در تشخیص عنوان و مؤلف اثر، ترجمه‌انگاشتن برخی متون اصیل فارسی‌ یا خلط آثار با محتوای مشابه در فهرست‌نگاری نسخ خطی شده؛ به‌گونه‌ای که در بسیاری اوقات و با تکیه بر اطلاعات فهارس، خطای مزبور در میان پژوهشگران تکرار شده است. این پژوهش بر آن است تا با معرفی این شیوۀ نو، با جست‌وجوی هدفمند در عوض تطبیق محتوای متون، رهیافتی نو در طبقه‌بندی متون و نسخ خطی، به‌ویژه منابع حساب اتخاذ ‌کند و همچنین به شرح طریقۀ بازشناسی هویّت و مأخذشناسی آنها بپردازد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  2 - نگاهی دوباره به قصب‌الجیب حدیث سعدی
  لطفعلی برقی احمد احمدی
  10.30495/noskheh.2023.706698
  شارحان گلستان و محقّقان ادبیات فارسی دربارة ضبط و معنی ترکیب قصب‌الجیب در دیباجة گلستان سعدی نظریات گوناگونی مطرح کرده‌اند. این ترکیب ازنظر ابهام در ضبط صحیح و معنی مناسب، به پرمناقشه‌ترین مسئله در سرتاسر گلستان سعدی تبدیل شده است. با وجود بحث‌های گوناگونی که دربارة ضبط چکیده کامل

  شارحان گلستان و محقّقان ادبیات فارسی دربارة ضبط و معنی ترکیب قصب‌الجیب در دیباجة گلستان سعدی نظریات گوناگونی مطرح کرده‌اند. این ترکیب ازنظر ابهام در ضبط صحیح و معنی مناسب، به پرمناقشه‌ترین مسئله در سرتاسر گلستان سعدی تبدیل شده است. با وجود بحث‌های گوناگونی که دربارة ضبط و معنی این ترکیب در بین محقّقان جاری بوده است، تاکنون نظری که توجّه همگان را به خود جلب کند و به این مناقشه پایان بخشد، مطرح نشده است. ما در این پژوهش کوشیده‌ایم تا با استفادة هم‌زمان از سه معیار پیروی از ضبط حداکثری نسخ خطّی گلستان، دقّت در بافت جملاتی که این ترکیب در آنها به کار رفته است و مراجعه به شواهد جدید موجود در دیگر آثار ادبی، ضبط و معنی صحیح این ترکیب را تثبیت کنیم. به گمان ما قصب‌الجیب در معنی قطعه نی‌ای است که در آن کاغذ و نامه‌های مهم را پنهان می‌کرده‌اند و این معنی مناسب‌ترین ضبط و معنی برای این عبارت در گلستان سعدی است. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  3 - زبدة الفواید، فرهنگی گمنام در تاریخ فرهنگ نویسی فارسی
  یحیی کاردگر علی سلیمانی
  10.30495/noskheh.2023.704297
  فرهنگ زبدة الفواید نوشتۀ نویسندۀ افغانی‌تبار قرن دهم به نام شیرخان سُور، از فرهنگ‌های ارزشمند اما ناشناخته و گمنام عصر رواج فرهنگ‌نویسی هند است که علی‌رغم ارزش فراوان، چندان مورد توجه ادبا و پژوهشگران قرار نگرفته است. در این فرهنگِ تک زبانۀ دایرة‌ المعارف گونه، شیرخان س چکیده کامل

  فرهنگ زبدة الفواید نوشتۀ نویسندۀ افغانی‌تبار قرن دهم به نام شیرخان سُور، از فرهنگ‌های ارزشمند اما ناشناخته و گمنام عصر رواج فرهنگ‌نویسی هند است که علی‌رغم ارزش فراوان، چندان مورد توجه ادبا و پژوهشگران قرار نگرفته است. در این فرهنگِ تک زبانۀ دایرة‌ المعارف گونه، شیرخان سور حدود بیست هزار لغت، ترکیب و اصطلاح را توضیح فارسی به فارسی داده است. جدا از دایرۀ واژگانی بالا و گسترۀ مفصل این اثر، در این فرهنگ ویژگی‌های بنیادین دیگری همچون: بهره گیری از فرهنگ های شناخته شده و ناشناخته پیشین و هم عصر، توجّه به لغات و اصطلاحات شاهکارهای شعر فارسی، ارائه شواهد شعری فراوان فارسی و عربی، توضیح ابیات مشکل متون ادب فارسی و نقل اقوال شارحان در شرح ابیات، ترجمه شواهد عربی، نگاه انتقادی به فرهنگ های فارسی و... دیده می‌شود که جامعیتی نیک به این فرهنگ بخشیده است. تنوّع مدخل های این فرهنگ اگرچه نقطه قوت آن به شمار می‌آید اما گاه موجب بروز اشتباهاتی در ضمن توضیح مدخل ها نیز شده که رفع این اشتباهات مستلزم نگاهی انتقادی در تصحیح این فرهنگ است. به سبب اهمیت وافر و مغفول ماندۀ این فرهنگ، نگارندگان در حال تصحیح این اثر گرانسنگ اند و تلاش خواهند کرد با نگاهی انتقادی، به‌زودی تصحیحی شایسته از این اثر گمنام زبان فارسی ارائه کنند. در این پژوهش نیز، به سبب گمنامی زبدة الفواید و ناشناخته بودن شیرخان سور، تلاش می‌شود تا برای نخستین بار با استفاده از اطلاعات موجود در نسخ خطی، به‌طور مفصل به شرح حال نویسنده، ذکر منابع و مآخذ متعدد زبدة الفواید، معرفی نسخه‌های خطی موجود و توضیح ویژگی‌های برجسته این کتاب بپردازیم تا با معرفی آن، هم اطلاعات جامعی در اختیار ادب دوستان قرار گیرد و هم این اثر گمنام و مؤلف ناشناخته‌اش از غبار نابودی و فراموشی رها شوند. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  4 - ویژگی های سبکی در مثنوی دولرانی و خضرخان امیرخسرو
  مریم کارگر ماندانا منگلی
  10.30495/noskheh.2023.704298
  امیرخسرو دهلوی از عارفان و شاعران مشهور پارسی‌گوی هندوستان، در نیمۀ دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. او مرید نظام اولیا (متوفی ۷۲۵ ه.ق) بود و تربیتی که از او یافت، در حوزۀ تصوف به او مقام و مرتبه‌ ویژه‌ای بخشید. منظومۀ غنایی، ادبی و تاریخی ‌دَوَل‌رانی‌خَضِر‌خان ا چکیده کامل

  امیرخسرو دهلوی از عارفان و شاعران مشهور پارسی‌گوی هندوستان، در نیمۀ دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. او مرید نظام اولیا (متوفی ۷۲۵ ه.ق) بود و تربیتی که از او یافت، در حوزۀ تصوف به او مقام و مرتبه‌ ویژه‌ای بخشید. منظومۀ غنایی، ادبی و تاریخی ‌دَوَل‌رانی‌خَضِر‌خان از مثنوی های اوست که مشتمل بر 4519 بیت است. این مثنوی به بحرهزج مثمن مقصور یا محذوف در داستان واقعی عشق خضر‌خان، پسر علاء‌الدیّن‌محمّد‌شاه‌خلجی با دیول‌دی دختر راجه‌گجرات است. منظومه غنایی دولرانی و خضرخان امیرخسرو با رویکرد عرفانی تدوین شده است و آموزه‌های حکمی و عرفانی در اشعار او کاملا آشکار است. اشعار وی عمدتاً عاشقانه است؛ اما به دلیل تأثیر افکار پیشینیان در حوزۀ به کارگیری اصطلاحات عرفانی، برخی از ابیات وی می تواند قابل حمل بر مضامین عارفانه و به نوعی بازتاب مسایل اجتماعی روزگار شاعر باشد. امیرخسرو در اشعارش از انواع صنایع بدیعی همچون تلمیح، مراعات نظیر، جناس، واج آرایی و... انواع صور خیال همچون تشبیه و استعاره، مجاز و... بهره برده است. منظومۀ غنایی دولرانی و خضرخان در سال 1988 م. در ادارۀ ادبیات دهلی منتشر شد. هم چنین متن فارسی آن در 1336 ش با پیشگفتار و حواشی به زبان اردو در بمبئی چاپ شد. رشید احمد انصاری در سال 1917 منظومه دولرانی و خضرخان تصحیح و با مقدمه اردو در دهلی منتشر کرد. مبنای کار مقاله حاضر نسخه اخیر است که تلاش شد تا شرح و تحلیل متن انجام پذیرد و ارائه گردد. پرونده مقاله
• دسترسی آزاد مقاله
  • صفحه چکیده
  • متن کامل
  
  5 - نسخه‌شناسی و بازشناسی کتاب کشف‌الارتیاب
  کاظم استادی
  10.30495/noskheh.2023.706856
  پس از نشر کتاب فصل‌الخطاب محدث نوری (م. 1320ق.)، ردیه‌هایی دربارۀ این اثر نوشته شد؛ از میان این ردیه‌ها، طبق اسناد موجود و بنابر نقل آقا‌بزرگ تهرانی و به‌تبع او برخی دیگران، محدث نوری فقط به یکی از ردیه‌ها، یعنی کتاب کشف‌الارتیاب فی عدم تحریف کتاب رب‌الارباب پاسخ داده ا چکیده کامل

  پس از نشر کتاب فصل‌الخطاب محدث نوری (م. 1320ق.)، ردیه‌هایی دربارۀ این اثر نوشته شد؛ از میان این ردیه‌ها، طبق اسناد موجود و بنابر نقل آقا‌بزرگ تهرانی و به‌تبع او برخی دیگران، محدث نوری فقط به یکی از ردیه‌ها، یعنی کتاب کشف‌الارتیاب فی عدم تحریف کتاب رب‌الارباب پاسخ داده است. این رسالة حاجی نوری، از جهات مختلف تاریخی و علمی، برای روشن‌شدن برخی از مسائل مطرح‌شده دربارة وی و نیز مسئلة تحریف قرآن، بسیار مهم است؛ زیرا ادعا شده است که رسالۀ جوابیة میرزای نوری در رد شبهات کتاب کشف‌الارتیاب است؛ اکنون لازم است دربارة این کتاب، سؤالات و پژوهش‌هایی صورت گیرد؛ مسائلی همچون 1ـ نسخه‌های خطی کشف‌الارتیاب کدام است؛ و این کتاب چه مشخصه‌هایی دارد؟ 2ـ نام اصلی این کتاب چیست و چه کسی و با چه شرح حالی آن را نگارش است؟ 3ـ محتوای کتاب کشف‌الارتیاب چیست و پرداختن به کتابشناسی آن می‌تواند چه موضوعاتی را روشن کند؟ 4ـ آیا رسالة جوابیة محدث نوری در جواب کتاب کشف‌الارتیاب بوده است؟ در پژوهش حاضر، ضمن معرفی نسخه‌های خطی کتاب کشف‌الارتیاب و بررسی شکلی و محتوایی آن و نیز تأمل در ترجمۀ مؤلف، مشخص شد که آقا‌بزرگ تهرانی در شناسایی و معرفی کتاب کشف‌الارتیاب و ارتباط آن با جوابیة محدث نوری، دچار اشتباه یا سوءتفاهم بوده است و این ردیه بر فصل‌‌الخطاب، ارتباطی به رسالۀ جوابیة (1303ق.) محدث نوری ندارد؛ بلکه جواب گفتة شخص دیگری، به‌جز معرب تهرانی است. پرونده مقاله