تأملی بر نسخ خطی آثار سعدالدین احمد انصاری

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

پرویز صفرعلی ¹ (دانشجوی دکتری زیان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور مرکز تهران)
علی زمانی علویجه ² (دانشیار زیان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان)
فاطمه کوپا ³ (استاد زیان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور مرکز تهران)
فاطمه معین الدینی ⁴ (دانشیار زیان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور مرکز کرمان)

تاریخ دریافت : 1398/08/20 تاریخ پذیرش : 1398/08/20 تاریخ انتشار : 1397/06/01

کلید واژه: نسخ خطی, آثار, شیخ سعدالدین انصاری, شور عشق,

چکیده مقاله :

مطالعه و بررسی دقیق نسخه‌های خطی جنبه‌های مختلف اجتماعی‌سیاسی و گرایش‌های فکری عقیدتی و فراز و فرد و تحولات فرهنگی‌ادبی هریک از دوره‌های تاریخی را نمایان خواهد ساخت. با توجه به همجواری و میراث مشترک فرهنگی بین ایران و سرزمین‌هایی چون افغانستان، زبان فارسی در این مناطق گسترش فراوانی یافته و آثار بسیاری به زبان فارسی در این مناطق تهیه شده است. افغانستان از دیرباز یکی از کانون‌های نسخه‌پردازی و کتابت نسخه‌های خطی به زبان‌های فارسی و عربی بوده است و یکی از شاعرانی که نسخ خطی آثارش نمایندۀ اهمیت و نقش مؤثر او در ترویج زبان و ادب فارسی در ایران و افغانستان است، سعدالدین احمد انصاری است. وی در قرن دوازدهم هجری می‌زیسته و نسخه‌های خطی فراوانی از ایشان در اطراف و اکناف جهان وجود دارد که با شناساندن آن‌ها می‌توان آگاهی بیشتری دربارۀ شخصیت و سبک و سیاق این شاعر به دست آورد. تحقیق حاضر که با هدف بررسی نسخ خطی آثار شیخ سعدالدین احمد انصاری انجام یافته، از نظر زمانی یک پروهش تاریخی و از نظر روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش کتابخانه‌ای و میدانی است. تحقیق حاضر به شیوۀ تحلیل کیفی اطلاعات انجام شده است. پژوهش حاضر ضمن معرفی و بررسی نسخه‌های خطی آثار سعدالدین انصاری، تفکر عرفانی و مختصات و ساختار نسخ خطی آثار انصاری، چهرۀ واقعی ایشان را آشکار می‌سازد.

منابع و مأخذ:

1. آذرشب، محمدعلی و محمدی، علی‌اکبر (1396)، «پژوهش دربارۀ آثار و نسخ خطی ابوالفضل میکالی»، ادب عربی، سال نهم، شمارۀ ۲، 1ـ۱۵.

2. افشار، ایرج (1376)، فهرست نسخه‌های خطی دانشگاه تهران، نشر بهارستان.

3. افضلی، مهدی (1386)، «تحلیلی بر آمار نسخ خطی فارسی موجود در کتابخانه‌های ترکیه»، آیینه میراث، دورۀ جدید، سال ششم، شمارۀ ۳، 74ـ۹۸.

4. افکاری، فریبا (1381)، «بررسی یادداشت‌های نسخه‌های خطی مجموعه سید محمد مشکوة (قرن 6 تا 12)»، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران،کتابداری، دفتر 39، 121ـ۱۵۶.

5. انصاری، سعدالدین احمد (1389)، دیوان شور عشق، به‌ اهتمام حبیب‌الله ابراهیم‌زاده، کابل، کتابفروشی میوند.

6. انصاری، محمدصابر (1378)، مجلۀ آرش، شمارۀ 1، 46.

7. تسبیحی، م.ح (1384)، فهرست الفبایی نسخه‌های خطی کتابخانۀ گنج‌بخش مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، پاکستان.

8. جامی، احمد (1335)، شرح حال و آثار شیخ سعدالدین انصاری، کابل: بی‌نا.

9. جوکار، نجف و دیگران (1393)، «نوآوری و قالب سکنی در شعر شیخ‌الدین انصاری»، فنون ادبی، سال هشتم، شمارۀ 1، ۱ـ۴.

10. خلیل، محمد ابراهیم (1334)، رسالۀ یک مرد بزرگ، کابل: بی‌نا.

11. زهره‌وند ، علی (1381)، «گنجینه نسخه‌های خطی جمهوری آذربایجان»، فصلنامۀ روابط خارجی، سال سوم، شمارۀ 12، 165ـ۱۷۵.

12. فضائلی، حبیب‌الله (1350)، اطلس خط، اصفهان: انتشارات انجمن آثار.

13. کاتب، وزیر علی (1321)، مجلۀ آریانا، شمارۀ 1، 15.

14. کاشفی، حبیب‌الله (1390)، بررسی تحلیلی اندیشه‌های عرفانی شیخ سعدالدین احمد انصاری و بیان ادبی او با تکیه بر دیوان شور عشق، شیراز: دانشگاه شیراز.

15. کهزاد، احمدعلی و دیگران (1383)، تاریخ ادبیات افغانستان، کابل: نشر پارس بوک.

16. مایل هروی، نجیب (1373)، تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

17. متفکر آزاد، مریم و پایدارفرد، آرزو (1394)، «بررسی ویژگی‌های نگارگری نسخ خطی مصور با تأکید بر نسخه مصور یوسف^(ع) و زلیخا در کتابخانۀ مرکزی تبریز»، فصلنامۀ نگارینۀ هنر اسلامی، شمارۀ ۶، 56ـ۷۰.

18. منزوی، احمد (1395)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ گنج‌بخش، مرکز تحقیقات فارسی ایران و افغانستان.

19. مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (1387)، مثنوی معنوی، به اهتمام رینولد نیکلسون، تهران: نشر اروند.