معرفی و بررسی نسخۀ دیوان نورنامه

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

علی عین علی ¹ , حسن اکبری بیرق ²

1 - دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران (نویسنده مسئول).
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

تاریخ دریافت : 1402/05/12 تاریخ پذیرش : 1402/09/24 تاریخ انتشار : 1403/06/25

کلید واژه: شعر فارسی قرن دوازدهم هجری, خان بی‌بی بیگم نیشابوری زندی, نسخۀ خطی دیوان نورنامه, سیره‌النّبی,

چکیده مقاله :

خان‌بی‌بی بیگم نیشابوری زندی، شاعربانوی سدۀ دوازدهم از شاعران اواخر دورۀ صفوی و اوان دورۀ زندیه بوده است، از زندگی و آثار او هیچ اطلاعی در دسترس نیست؛ جز شواهد و قراین متن دیوانش که خود بدان اشاره کرده و نام علامه مجلسی (ره) عالم بزرگ مذهب شیعه و معاصرش را به عنوان سبب تحریر این دیوان نام برده است. از او دیوانی باقی مانده که تنها یک نسخۀ خطی از آن در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی موجود است که به نام نورنامه و با عنوان فرعی ضیاءالمؤمنین ثبت گردیده؛ دیوان شعر شاعربانو که می‌توان به حق آن را النادر کالمعدوم خواند، از معدود سیره‌النّبی‌(ص) های منظوم ادبیات فارسی است که البته نه تنها به سیره و شمایل پیامبر(ص) پرداخته بلکه به عنوان شاعرۀ شیعی‌مذهب، میزان قابل توجهی از سروده‌هایش را به چهارده معصوم(علیهم السّلام) اختصاص داده؛ بنا به سبک غالب دورۀ شاعربانو و دورۀ فترت سبک هندی، سروده‌هایش از نظر مبانی زبانشناختی ساده، واژگان دشوار در آن نایاب است، تصویرهای شعری او قابل توجه بوده و از نظر مبانی فکری، مضامین اغلب سیره‌ها و هم‌چنین، عرفان، اخلاق، حکمت، پند و اندرز و از همه مهم‌تر، برخی تصاویر اساطیری از شخصیت پیامبر(ص)، ائمۀ اطهار(علیهم‌السلام)، صحابه و ... در شعرش وجود دارد. به لحاظ فرم، رگه‌هایی از نازک‌خیالی در مطاوی دیوان دیده می‌شود. در این مقاله سعی شده است که تا حد امکان به معرفی این نسخۀ منحصر به فرد پرداخته شود.

چکیده انگلیسی:

KhanBibi Beygom Nishaburi-e Zandi, a poetess of the 12th century Hijri , was one of the late Safavid and early Zandieh period poetess. There is no information available about her life and works; Except for the evidence and clues of the text of her Diwan, which she herself and named Allameh Majlisi mentioned, who was her contemporary Shia great scholar, as the reason for writing this Diwan. She has left a Divan of which only one manuscript is available in the library of the Islamic Council, which is registered under the name Noornameh with the subtitle Zia'al-ul-Mumenin. Diwan of this lady poet which can rightly be called unique, is one of the few poems Seerah al-Nabi in Persian literature, which, of course, not only deals with the biography and image of the Prophet , but as a poet of the Shia sect, a significant amount of her poems fourteen innocents (peace be upon them) allocated. According to the dominant style of the period of this female poet and the stagnation period of Indian style poetry, her poems are simple in terms of linguistic basics, difficult words are rare in them, her poetic images are remarkable and In terms of intellectual foundations, the themes of most of the way of life of Islam prophet, as well as mysticism, ethics, wisdom, advice and most importantly, some mythological images of the character of the Prophet Muhammad, Shia Imams(peace be upon them), the Companions, and etc

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.
ایلیاده، میرچا. (1367). افسانه و واقعیت. ترجمۀ نصرالله زنگویی. تهران: پاپیروس.
ایلیاده، میرچا. (1382). اسطوره، رؤیا، راز. ترجمۀ رؤیا منجم. تهران: علم.
بارت، رولان و همکاران. (1394). درآمدی به روایت‌شناسی. ترجمۀ هوشنگ رهنما. تهران: هرمس.
بیگدلی، لطفعلی بیگ آذر. (1366). دیوان لطفعلی بیک آذر بیگدلی. به کوشش حسن سادات ناصری و غلامحسین بیگدلی. تهران: جاویدان.
بورخس، خورخه لوئیس. (1388). این هنرِ شعر. ترجمۀ میمنت میرصادقی. تهران: نیلوفر.
بوهلال، محمد. (1394). اسلام اهل کلام. ترجمۀ علیرضا باقر. تهران: نگاه معاصر.
جرداق، جرج. (1387). امام علی(ع) صدای عدالت انسانی. ترجمۀ سید هادی خسروشاهی. قم: بوستان کتاب.
داد، سیما. (1380). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
راد، علی. (1390). مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن. تهران: سخن.
روشن‌ضمیر، محمدابراهیم. (1390). جریان‌شناسی قرآن‌بسندگی. تهران: سخن.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1386). نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.
شجری، رضا، و عربشاهی کاشی، الهام. (1399). «بررسی سندی و دلالی حدیث موسوم به سیب معراج و بازتاب آن در شعر شاعران آیینی». دوفصلنامۀ علمی حدیث‌پژوهی، 12(24)، 285ـ312.
شمس لنگرودی، محمدتقی. (1375). مکتب بازگشت. تهران: مرکز.
شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی. تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس. (1393). سبک‌شناسی شعر. تهران: فردوس.
شهید مطهری، مرتضی. (1385). سِیری در سیرۀ نبوی. تهران: صدرا.
صفا، ذبیح‌الله. (1378) تاریخ ادبیات ایران. تهران: فردوس.
صفوی، کوروش. (1394) از زبان‌شناسی به ادبیات. تهران: انتشارات سورۀ مهر.
غضبان، منیرمحمد. (1397). سیرۀ نبوی مشعلی بر راه بیداری اسلامی. ترجمۀ عمر قادری. تهران: احسان.
کراپ، الکساندر و همکاران. (1377). جهان اسطوره‌شناسی. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز.
مؤتمن، زین‌العابدین. (1361). شعر و ادب فارسی. تهران: زرین.
میرشمسی، صدیقه. (1390). ظواهر آیات قرآن مجید و حُجیت آن. تهران: سخن.
نصر، سید حسین و همکاران. (1386). فرهنگ اصطلاحات فلسفه و کلام اسلامی. ویراستار: سید محمود موسوی. تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
نقشبندی یزدی، سعیدا. (1387). دیوان سعیدای یزدی. به کوشش رضیه رضایی تفتی. تهران: ثریا.
نیشابوری زندی، بی‌بی خان بیگم. (1127). نورنامه/ضیاءالمؤمنین. شمارۀ ثبت: 29910. تهران: مجلس شورای اسلامی.