ارائه مدل توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی با رویکرد ساختاری تفسیری
محورهای موضوعی : سایر موضوعات مرتبط با مدیریت ورزشیفریبا افشون 1 , وحید رفیعی دهبیدی 2 , سید احسان امیرحسینی 3 , علی پیرزاد 4
1 - گروه مدیریت ورزشی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
2 - گروه مدیریت ورزشی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی ،مرودشت، ایران
3 - گروه مدیریت ورزشی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
4 - گروه مدیریت بازرگانی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
کلید واژه: ورزش روستایی, بازی بومی محلی, عوامل محیطی, مدل ساختاری تفسیری,
چکیده مقاله :
هدف این پژوهش، ارائه مدل توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی با رویکرد ساختاری تفسیری بود. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی، از نظر روش، توصیفی است و به صورت آمیخته کیفی و کمی انجام شد. نمونه‌گیری در بخش کیفی بر اساس پنل تخصصی و هدفمند و تعداد نمونه برابر با 20 نفر بود. جامعه آماری در بخش کمی، شامل مسئولان و کارکنان فدراسیون ورزشهای روستایی و بومی محلی و مسئولان هیأت‌های استانی، برابر با 115 نفر بودند که به صورت تمام شمار به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته، شامل 39 عامل مؤثر بر توسعه ورزش روستایی و بومی محلی و فرم خودتعاملی ساختاری به صورت پرسشنامه بود. روایی پرسشنامه با نظر 10 نفر از اساتید مدیریت ورزشی دانشگاه و پایایی آن با آزمون آلفای کرونباخ تأیید شد. برای سطح بندی مؤلفه‌ها از تکنیک مدلسازی ساختاری تفسیری استفاده شد. یافتهها نشان داد که 39 عامل در قالب 10 مؤلفه بر توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی اثرگذار است. همچنین براساس یافتهها مؤلفه‌های در پنج سطح ساختاردهی شدند که مؤلفه‌های رشد آفرین انگیزشی، عوامل مدیریتی و نگرشی و حمایتی در پایین‌ترین سطح مدل (سطح پنجم) قرار گرفتند. میتوان گفت سیاستگذاریهای سنجیده، نگرش مثبت خانوادهها و مسئولین به ورزش روستایی و بومی و محلی، انسجام و وحدت رویه در مدیریت‌ها به همراه سازوکارهای تشویقی به احیاء و توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی کمک زیادی خواهد کرد.
The aim of this research was to present the development model of rural sports and local indigenous games with an interpretative structural approach. The current research is descriptive in terms of practical purpose, in terms of method, and was conducted in a mixed qualitative and quantitative manner. Sampling in the qualitative section was based on a specialized and targeted panel and the number of samples was equal to 20 people. The statistical population in the quantitative section, including the officials and experts of the local rural and native sports federation and provincial boards, was equal to 115 people who were selected as a sample. The research tool was a researcher-made questionnaire and a structured self-interaction form in the form of a questionnaire. The validity of the questionnaire was confirmed by the opinion of 10 sports management professors and its reliability was confirmed by Cronbach's alpha test. Interpretive structural modeling technique was used to level the components. The findings showed that 39 factors in the form of 10 components have an effect on the development of rural sports and local indigenous games. Also, based on the findings, the components were structured in five levels, and the components of motivational growth, managerial, attitudinal and supportive factors were placed at the lowest level of the model. Considered policies, positive attitude of families and officials towards rural and native and local sports, coherence and unity in management along with incentive mechanisms will help to revive and develop rural sports and local native games.
ارائه مدل توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی با رویکرد ساختاری تفسیری
چکیده
هدف این پژوهش، ارائه مدل توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی با رویکرد ساختاری تفسیری بود. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی، از نظر روش، توصیفی است و به صورت آمیخته کیفی و کمی انجام شد. نمونه‌گیری در بخش کیفی بر اساس پنل تخصصی و هدفمند و تعداد نمونه برابر با 20 نفر از خبرگان ورزش روستایی و بومی محلی بود. جامعه آماری در بخش کمی، شامل مسئولان و کارکنان فدراسیون ورزشهای روستایی و بومی محلی و مسئولان هیأت‌های استانی، برابر با 115 نفر بودند که به صورت تمام شمار به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار پژوهش، مصاحبه، پرسشنامه باز و پرسشنامه محقق ساخته، شامل 39 عامل مؤثر بر توسعه ورزش روستایی و بومی محلی و فرم خودتعاملی ساختاری به صورت پرسشنامه بود. روایی پرسشنامه با نظر 10 نفر از اساتید مدیریت ورزشی دانشگاه و پایایی آن با آزمون آلفای کرونباخ تأیید شد (92/0α= ). برای سطح بندی مؤلفه‌ها از تکنیک مدلسازی ساختاری تفسیری استفاده شد. یافتهها نشان داد که 39 عامل در قالب 10 مؤلفه بر توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی اثرگذار است. همچنین براساس یافتهها مؤلفه‌های در پنج سطح ساختاردهی شدند که مؤلفه‌های رشد آفرين انگیزشی، عوامل مدیریتی و نگرشی و حمایتی در پایین‌ترین سطح مدل (سطح پنجم) قرار گرفتند. میتوان گفت سیاستگذاریهای سنجیده، نگرش مثبت خانوادهها و مسئولین به ورزش روستایی و بومی و محلی، انسجام و وحدت رویه در مدیریت‌ها به همراه سازوکارهای تشویقی به احیاء و توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی کمک زیادی خواهد کرد.
کلمات کلیدی: بومی محلی، عوامل محیطی، مدل ساختاری تفسیری، ورزش روستایی
Presenting the development model of rural and local indigenous sports with an interpretative structural approach
Abstract
The aim of this research was to present the development model of rural sports and local indigenous games with an interpretative structural approach. The current research is descriptive in terms of practical purpose, in terms of method, and was conducted in a mixed qualitative and quantitative manner. Sampling in the qualitative part was based on a specialized and targeted panel and the number of samples was equal to 20 local rural and native sports experts. The statistical population in the quantitative section, including the officials and employees of the local rural and indigenous sports federation and the officials of the provincial boards, was equal to 115 people who were selected as a sample. The research tools were interviews, open-ended questionnaires and researcher-made questionnaires, including 39 effective factors on the development of rural and indigenous sports and a structured self-interaction form in the form of a questionnaire. The validity of the questionnaire was confirmed by the opinion of 10 university sports management professors and its reliability was confirmed by Cronbach's alpha test (α=0.92). Interpretive structural modeling technique was used to level the components. The findings showed that 39 factors in the form of 10 components have an effect on the development of rural sports and local indigenous games. Also, based on the findings, the components were structured in five levels, and the components of motivational growth, managerial, attitudinal and supportive factors were placed at the lowest level of the model (the fifth level). It can be said that well-considered policies, positive attitude of families and officials towards rural and native and local sports, coherence and unanimity in management along with incentive mechanisms will help a lot in the revival and development of rural sports and local native games.
Key words: local indigenous, environmental factors, interpretive structural model, rural sports
مقدمه
ورزش روستایی به‌عنوان بخشی از فرایند ورزش کشور در پی آن است که با فراهم آوردن زمینه‌های لازم و ایجاد محیط و فرصت مناسب، کلیه روستاییان را در موقعیت‌های تفریحی و رقابتی سالم قرار دهد و با پاسخگویی به نیازهای اساسی آنان، برنامه‌هایی برای تقویت جسم همگام با پرورش روح تأمین کند (Kaveh Ahangar & et al, 2023). در همین راستا نیز به‌منظور توسعه و ترویج ورزشها و بازیهای سنتی و بومی، فدراسیون ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی1 تشکبل شده است.
بازیهای بومی، به بازی‌هایی اطلاق میشود كه در منطقه یا محله‌ای خاص اجرا می‌شوند. در بازیهای محلی وسعت تحت پوشش بازی بیشتر شده و اختصاص به استان‌هایی دارد كه دارای جنبه‌های مشتركی مانند آب، هوا، زبان و غیره باشد. در سرزمین پهناور و كهنسال ما ایرانیان با توجه به تنوع در آب و هوا و گوناگونی ریشه‌های فرهنگی، بازی و سرگرمی‌های رایج در میان مردم نیز از تنوع و گستردگی برخوردار است (Tavakkul & Khajui, 2017). ورزشهای بومی و محلی از زمانهای قدیم سخت مورد توجه مردم بوده است و بخش مهمی از اوقات فراغت آن‌ها را پر می‌کرده این‌گونه ورزشها ریشه در فرهنگ اصیل و ملی و میهنی ما دارند (Moharramzadeh & et al, 2021). از ویژگی‌های بارز این بازیها ساده و در دسترس بودن، فقدان نیاز به ابزار خاص، تقویت استعداد و خلاقیت افراد، متناسب بودن با موقعیت‌های طبیعی و مکانی روستا و تحت پوشش قرار دادن تمام سنین یک جامعه است. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که در یونان و روم به این بازیها توجه داشته‌اند (Ebrahimi, 2020). ورزشهای روستایی و بومی به علت تعلق آن‌ها به جامعۀ روستایی و عجین شدن آن با نمادهای فرهنگی و تاریخی جامعۀ روستایی، میتواند نقش مهمی در توسعۀ محلی، ایفا کند. این ورزشها، ارزان، دسته جمعی و مفرح برگزار می‌شوند و علاوه بر آن کارکردهای حاشیه‌ای مفیدی چون تقویت توریسم، افزایش سرمایۀ اجتماعی، ایجاد مشاغل روستایی، آشنایی با رسوم ملی و محلی خود، سلامتی جسم و روان و کار گروهی و تعاونی دارند، کارکردهایی که میتواند محیط روستا را شادتر، رسیدن به شاخصهای توسعۀ محلی را تسهیل و به تداوم ورزشهای بومی و محلی نیز کمک شایانی بکند (Papzan & et al, 2016). علیرغم همه اینها در دهههای اخیر، تمرکز مسئولان ورزش و دولتمردان، معطوف ورزشهای حرفهای است. در حالی که بازیهای بومی و تفریحی از نیازهای جوامع بوده و احیاء، ترویج و حفظ آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
نیاز به بازی، نیازی عمومی و جهانی است و مرزهای سن و جنس و موقعیت اجتماعی و پایگاه اقتصادی و جغرافیایی را در هم می‌شکند و هیچ ملتی را نمی‌توان بدون بازی و سرگرمی یافت. همین نیاز عمومی و همگانی است که گستره بازیها و ورزشهای بومی و محلی را از گذشته به وجود آورده است. بازیهای بومی و محلی به عنوان یکی از مهمترین بخش‌های اوقات فراغت و ورزش همگانی، مدتی است که مورد توجه بسیاری از کشورها قرارگرفته است و تلاش‌هایی برای احیا و توسعه این‌گونه فعالیت‌های بدنی در حال انجام است (Yang & et al, 2020). بازيهای بومي-محلي بخشي از ميراث فرهنگي غير مادي بشريت هستند و شايسته است که به عنوان فرهنگ مردم حفظ و احياء شوند. میتوان از طریق ورزشها و بازیهای سنتی زمینه تعامل با ملل و فرهنگ‌های مختلف را فراهم کرد (Saura & Zimmermann, 2021). در واقع بازي‌ها براي مردم فرصتي فراهم مي‌كند تا بعد از يك روز سخت كاري احساس آرامش كنند. بسياري از بازي‌ها و فعاليت‌ها براي پاسخگويي به خواسته‌ها، نيازها، منافع و رضايت‌مندي انسان‌ها از زمان‌هاي دور و قديم ساخته شده است بازي‌هاي بومي و محلي شامل مزايا و فوايد بسياري است از جمله مي‌توان به منافع اجتماعي، فيزيكي، رواني، عاطفي، آگاهي و دانش اشاره كرد (Lagardera & et al, 2018). ورزش‌هاي بومی و محلی به جهت انطباق با علائق ذوقی، هنري و فرهنگی جامعه میتواند گسترش و عمومیت پیدا نماید. بازي‌هاي بومی، محلی و ورزش‌هاي سنتی به عنوان بخشی از فرهنگ هر ملت، متناسب با وضعیت اقلیمی و فرهنگی هر منطقه بر مبناي فلسفه و منطق خاص طراحی شده‌اند و همین هماهنگی و همراهی با جغرافیا و فرهنگ، رمز ماندگاري آن‌ها تاکنون بوده است. مطالعه و معرفی این ورزشها از آن جهت حائز اهمیت است که میتواند به ما دانشی درخصوص داشته‌هاي فرهنگیمان بدهد و فرصتی را فراهم کند که با کسب آگاهی، در زندگی امروز از آن‌ها استفاده گردد (Ghafouri & et al, 2019). این بازیها از عوامل تاثیرگذار در نیروهای اجتماعی برای تحقق توسعه پایدار، خصوصا در جوامع روستایی هستند که کمترین هزینه را در مقابل سایر هزینه‌های مدیریتی به خود اختصاص می‌دهند. این بازیها فوائدی همچون ارزش‌های اجتماعی، جسمی، روانشناختی، شناختی، اخلاقی و روانی برای مناطق روستایی دارند. عواملی از قبیل سادگی پرداختن به بازیهای بومی و محلی، عدم نیاز به امکانات و فضای خاص، آموزش و تمرین مهارت‌های مختلف، برخورداری از تنوع و گوناگونی، سهولت انجام، پیوند با ساختارهای فرهنگی روستا، قابلیت سازگاری بالا با شرایط جامعه امروزی، جلوگیری از انحرافات اجتماعی در جوانان، وجود زمینه برگزاری جشنوارههای ورزشی بومی و محلی از مهمترین مزایای بازیهای بومی و محلی هستند (Razmavar & Shahavandi, 2021).
کشورهایی مانند چین، ژاپن و کره توانسته‌اند با فعالیت‌هایی که در این زمینه انجام داده‌اند، بازیها و ورزشهای بومی خود، مانند کونگفو، تکواندو، ووشو و سومو را احیا کرده، توسعه داده و جهانی کنند (Golzadeh & Mirabadi, 2019). علیرغم این که در برخی از کشورها به ورزشهای بومی و محلی توجه شده است اما در بسیاری از کشورها مورد بیتوجهی واقع شده است.
بازیهای سنتی میراث مهم فرهنگی تفریحی جهان است. با این حال، آن‌ها کم ارزش تلقی شده و در برخی موارد، حتی نادیده گرفته می‌شوند (Dodoo, 2021). بازیهای سنتی در حال فراموشی و ناپدید شدن هستند و کاش شرایطی فراهم می‌شد تا این بازیها مجدداً احیا می‌شدند. این مشکل در مورد بازیهای جدید نیز به مرور در حال اتفاق افتادن است (Van Bottenburg, 2019).
در سرزمین پهناور و دیرین ایران، باوجود تنوع آب و هوایی و گوناگونی ریشه‌های فرهنگی، بازیها و سرگرمی‌های رایج در میان مردم، عواملی مانند گسترش شهرنشینی، صنعتی شدن و پیدایش فناوری‌های نوین، بسیاری از بازیهای سنتی را منسوخ کرده و یا به حاشیه رانده است. اگرچه هنوز برخی از این بازیها در سطح شهرهای کوچک و روستاها بازی میشود و برنامه‌هایی نیز از سوی فدراسیون ورزشهای روستایی و نیز فدراسیون و هیأت‌های ورزش همگانی با زمانبندی‌های مشخص اجرا میشود، اما به‌طورکلی میتوان گفت که این بازیها دیگر نقشی در پر کردن اوقات فراغت انسانهای امروز ندارند (Beigi, 2021). علیرغم توجه مسئولان به ورزشهای مدرن و حرفهای و سرمایهگذاریهای گزاف در ورزشهای کلاسیک و از طرفی کم توجهی به ورزشهای بومی، هنوز هم برخی از بازیهای سنتی و بومی زنده مانده است.
ورزش‌هاي بومي و محلي از تفريحات جذاب و پرطرفدار در بين مردم روستاها و عشاير است كه جايگاه ويژة خود را با گذشت قرن‌ها هنوز هم حفظ كرده است؛ زيرا اين ورزش‌هاي بومي و محلي در بطن جامعه ريشه دوانده و بر اساس علاقه‌ها و سليقه‌ها و امكانات مردم هر منطقه در دوره‌هاي گوناگون شكل گرفته و رواج يافته‌اند (Papzan & et al, 2016). بازي‌هاي بومي و محلي زمينة فعاليت‌هاي فراغت روستاييان را با توجه به سرزندگي و نشاط، حفظ آيين‌ها و رسوم، ارزش‌ها و نمادها فراهم ميآورند. زيرا پيشرفت به سوي توسعة پايدار روستايي (در زمينة بازي‌هاي بومي و محلي) نيازمند تغييرات در سه سطح محلي، ملي و بين المللي است و راهبرد توسعة پايدار روستايي بايد مرتبط با افزايش رشد محلي و منطقهاي و با توجه به فعاليت‌هاي ساكنان روستايي (فعاليت‌هاي تفريحي، گذران اوقات فراغت، ورزشي و غيره) و توانايي حفظ منابع براي ديگران شكل گيرد (Honarvar & et al, 2014).
از ویژگی‌های مثبت ورزشهای بومی و محلی، در دسترس بودن ابزار و امکانات و قابل اجرا بودن در هر مکان و زمان بدون هیج محدودیتی است (Katbi and et al, 2018). با استفاده از این بازیها میتوان تجارب زندگی را آموزش داد و نمادهای یک شخصیت مثبت را به کودکان القا کرد و در آنان تثبیت نمود. صاحب نظران معتقد هستند که این بازیها تأثیر ویژه‌ای در کسب بلوغ فرهنگی و اجتماعی دارند. به علاوه، توجه به بازیهای بومی محلی فواید فراوانی در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، روحی و روانی، بین المللی، گردشگری و اقتصادی برای مردم هر کشور خواهند داشت (Bose & Seetso, 2016). در این میان، با توجه به نقش روستاها در فرايند توسعة اقتصادي، اجتماعي و سياسي در مقياس محلي، منطقهاي و بين المللي و پيامدهاي توسعه نيافتگي مناطق روستايي، موجب توجه به توسعة روستايي شده است. به همين دليل، در انديشة بسياري از محققان توسعة روستايي مقدمة توسعة اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و نيز مؤخرة آن در سطح ملي قلمداد ميشود (Rahmati & Abbaszadeh, 2015). با این وجود موانعی در مسیر توسعه بازیهای بومی و محلی وجود دارد. به عنوان مثال. Andam & et al (2015) در پژوهشی دریافتند به ترتیب، عوامل مديريتي، سازماني، فرهنگي، درون-فردي، محيطي و رواني مانع توسعه بازي‌هاي بومي و محلي ميشود.
علی رغم این که غنی سازی اوقات فراغت روستاییان و احیاء و ترویج ورزشهای بومی محلی اهمیت دارد، اما در این زمینه، پژوهشهای اندکی صورت گرفته است. در همین راستا Ade Maulana & et al (2021)در شناسایی ارزش‌های بازی سنتی در اندونزی اشاره کردند که شرایط محیط و اقلیم، میزان توجه مسئولان و فراهم نمودن شرایط و امکانات، لازمه توسعه این بازیها است.Chi & Xu (2019) در پژوهشی با عنوان وضعیت فعلی و عوامل محدود کننده ورزش روستایی مانچو دریافتند که در روند تغییر فرهنگ ورزشی سنتی مانچو، مشکلاتی از جمله از بین رفتن فرهنگ سنتی ورزش در میراث، عدم برقراری ارتباط با تمدن مدرن و عدم انگیزه برای توسعه وجود دارد.Jianwei (2017) در پژوهشی دریافت که توسعه سیاست ورزش روستایی دارای خصوصیات راهنمایی و تنظیم، مداوم و چند مرحله‌ای، تعصب و فازی و عدم تعادل و عدم پایداری است که میتواند منابع ارزشمندی را برای تدوین و اجرای روستاهای چینی فراهم کند. Haijun (2014) در طراحی مدل توسعه ورزش سنتی با ویژگی‌های منطقهای دریافت که در مناطق روستایی باید کاملاً از جذابیت ذاتی رویدادهای ورزشی منطقهای، یکپارچه‌سازی فعالیت‌های ورزشی با ویژگی‌های منطقهای، توسعه ویژگی‌های منطقهای ورزش، به عنوان بهترین فرصت، بهره برداری شود. Sun & Ma (2016) در پژوهشی با عنوان وضع موجود و اقدامات متقابل ورزش روستایی در چین دریافتند که عقب ماندگی ورزشهای روستایی به جمعیت کشور چین مربوط میشود، پایه و اساس این عقب ماندگی، اقتصاد ضعیف، آموزش کم و دانش و فناوری توسعه نیافته است. Jalali & et al (2022) در پژوهشی دریافتند که به ترتیب، عوامل گسترش ورزشهای بومی و محلی، برگزاری مسابقات ورزشهای بومی و محلی، برگزاری جشنوارههای ورزشهای بومی و محلی، توسعه زیرساخت‌های اماکن بازی و اقامتی و حملونقل عمومی و برگزاری همایش‌های علمی در ارتباط با ورزشهای بومی و محلی در توسعه ورزشهای بومی و محلی اثرگذارند. Golzadeh & Mirabadi (2019)در بررسی عوامل موثر بر توسعه گردشگری با تاکید بر بازیهای بومی و محلی دریافتند که جاذبهها و ظرفیتهای موجود در زمینه بازیهای بومی و محلی، زیرساختها، نگرش و گرایش جامعه نسبت به بازیهای بومی و محلی، ترویج و تبلیغ بازیهای بومی محلی، سرمایه گذاری و تأمین منابع مالی و عوامل محیطی بر توسعه ورزشهای بومی و محلی اثرگذار هستند. Honarvar & et al (2018) نامناسب بودن ميزان توسعه، برگزار نشدن مسابقات و تأکيد بيش از حد بر ورزش قهرمانی از جمله چالش‌های ورزش بومی محلی می‌دانند. Fallah & et al (2018) در تدوین استراتژي‌هاي توسعة ورزش روستايي، اشاره کردند که به ترتيب بهترين استراتژي‌ها، شامل احيا، حفظ، نگهداري و گسترش محيط‌هاي فيزيكي طبيعي با استعدادهاي گوناگون در روستاها، برگزاري المپيادهاي ورزش‌هاي بومي محلي، تأسيس اقامتگاه‌هاي طبيعي براي بوم گردي، راهاندازي كارناوال‌هاي ورزشي- شادي در مناطق گوناگون روستايي، قانون‌مند كردن ورزش‌هاي روستايي و تدوين آييننامه براي آن‌ها و تصويب آن‌ها در فدراسيون ورزش‌هاي بومي محلي است. Ghafouri, (2014) در الگوي توسعه گردشگري بر مبناي توسعه بازي‌هاي بومي و محلي، سادگی پرداختن به آن‌ها، قابليت اجرا در رده‌هاي مختلف سنی و ارتباط آن‌ها با فرهنگ جامعه را از جمله جنبه‌هاي مثبت بازي‌هاي بومی و محلی و نبود برنامه‌ریزي، عدم آشنایی با نحوه انجام بازي‌ها، و عدم توجه رسانهها را از جمله موانع توسعه بازی های بومی محلی عنوان کرد. مرور یافتههای تحقیقات پیشین، علاوه بر شرایط محیطی و طبیعی و کم هزینه بودن بازیهای بومی محلی، مبین لزوم توجه مسئولان در سیاستگذاریها به بازیهای بومی و محلی، برنامهریزی، فراهم کردن شرایط و تأمین منابع مالی در احیاء و توسعه این ورزشها است.
در کشور ایران در سال‌های اخیر به توسعه و گسترش ورزش، به عنوان محورهای اصلی توسعۀ پایدار توجه بسزایی شده است. اما همچنان توسعه ورزش روستایی مغفول مانده‌است (Andam & et al, 2015). علیرغم این که بخش مهمی از جمعیت کشور در روستاها زندگی می‌کنند، آن‌چنان که شایسته است به ورزش روستایی و بومی-محلی توجه نشده‌است. البته از سال 1384 فدراسیون ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی تشکیل شد. اما تاکنون تأثیر چشمگیری در توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی نداشته است. چرا که لازم است دیگر نهادها و سازمان‌های مرتبط توجه و تمرکز بیشتری در حمایت از این ورزشها کنند. استمرار این کم توجهی‌ها، منجر به بروز آسیب‌های اجتماعی و بطالت گذراندن اوقات فراغت جوانان روستا خواهد شد. این در حالی است که اجرای برنامههای ورزشی روستایی و بومی-محلی کمک فراوانی به توسعه ورزش در روستاها، زنده ماندن بازیهای بومی محلی، غنی‌سازی اوقات فراغت جوانان و شناسایی استعدادهای ورزشی کمک خواهد کرد. براساس بررسی‌ها پژوهشهای محدودی در ارتباط با ورزش روستا صورت گرفته و این دغدغه وجود دارد که رشتههای ورزشی بومی محلی، نه‌تنها ترویج و توسعه آن‌ها به فراتر از مرز کشور و حتی در سطح جهان گسترش نیابد، بلکه به فراموشی سپرده شده و محو شوند و همچنین از طرفی در بیکاری‌های فصلی، آسیب‌های اجتماعی گریبان‌گیر جوانان روستاها شود. بنابراین ضرورت دارد ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی ترویج و توسعه یابد. از اینرو لازم بود عوامل مؤثر بر توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی شناسایی شود و به آگاهی و دانش مدیران بیفزاید. از طرفی، تمرکز همزمان بر همه مؤلفه‌ها دشوار است و ضرورت دارد، اولویت‌های اقدام تعیین گردد تا مدیران در تصمیم‌گیری‌ها و فرایندهای اجرای به‌لحاظ دستیابی به مؤلفه‌های اثرگذار و اولویت‌دار دچار بلاتکلیفی و سردرگمی نشوند. از اینرو تحقیق حاضر به دنیال پاسخ به سؤال‌های ذیل بود:
- شاخصها و مؤلفه‌های اثرگذار بر توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی کدام است؟
- اولویت‌های اقدام در توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی کدام است؟
روش شناسی پژوهش
روش پژوهش، توصیفی-پیمایشی و به لحاظ هدف، کاربردی است که به شیوه آمیخته کیفی و کمی انجام شد. داده‌های پژوهش به صورت مطالعه اسنادی، اینترنتی، نظرخواهی از خبرگان (نمونه کیفی پژوهش) و همچنین روش پرسشنامه در زمینه شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه ورزشهای روستایی و بومی محلی انجام شد. در این پژوهش، ابتدا با روش کیفی و سپس با روش کمّی داده‌ها جمع آوری شد.
جامعه آماری این پژوهش در بخش کیفی تعداد 20 نفر از متخصصان و صاحبنظران ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی، براساس تخصص، تجربه، تسلط نظری، دسترسی و تمایل بود که براساس معیارهای سابقه فعالیت و یا مدیریت در ورزش روستایی و بومی محلی (حداققل 10 سال)، سطح تحصیلات (کارشناسی ارشد و دکتری) و تألیفات مرتبط (مقاله و یا کتاب) به صورت غیر تصادفی و هدفمند انتخاب شدند. (3 نفر از مدیران و صاحبنظران حوزه ورزش روستایی وزارت ورزش و جوانان، 5 نفر از مدیران و کارشناسان فدراسیون روستایی و بازیهای بومی و محلی، 7 نفر از مدیران و کارشناسان هیأت‌های ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی و 5 نفر از اساتید مدیریت ورزشی دانشگاه) و جامعه آماری در بخش کمی، شامل مسئولان و کارکنان فدراسیون ورزشهای روستایی و بازیهای بومی-محلی (22 نفر) و رؤسا، دبیران و نواب رئیس بانوان هیأت‌های ورزش روستایی و بومی محلی استان‌ها (93 نفر) در مجموع برابر با 115تن بودند که به دلیل محدود بودن اعضای جامعه آماری، به صورت تمام شمار، جامعه آماری به عنوان نمونه انتخاب شد که در این تحقیق 101 نفر همکاری کردند و پرسشنامه‌ها را تکمیل کرده و به‌صورت فکس و یا واتساپ ارسال کردند.
داده‌های پژوهش به صورت مطالعه کتابخانه‌ای، اینترنتی، روش پرسشنامه و هم چنین نظرخواهی از نمونه کیفی به دست آمد. ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته با 39 شاخص مؤثر بر توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی بود که بر اساس ادبیات پیشینه پژوهش و نظرات خبرگان با استفاده از روش دلفی به شرح ذیل طراحی گردید. ابتدا با انجام مصاحبه با خبرگان، تعداد 63 مفهوم حاصل شد. پس از آن متن مصاحبه‌ها، ادبیات پیشینه و کدهای شناسایی شده در اختیار دو کدگذار به غیر از مشارکت کنندگان و گروه تحقیق قرار گرفت و سپس توسط گروه تحقیق جمع‌بندی و مفاهیم به‌دست آمده، یکسان‌سازی و مفاهیم مشابه در یکدیگر ادغام شد و تعداد کدها برابر با 50 مفهوم شد. سپس پنل دلفی تشکیل شد و داده‌های جمع‌بندی شده به صورت پرسشنامه باز، جهت بازنگری، ویرایش و اصلاح در اختیار اعضای پنل دلفی قرار گرفت. در مرتبه اول، پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها نظرات اصلاحی داده شد و پس از جمع‌بندی نظرات اصلاحی پنل دلفی توسط گروه تحقیق، تعداد شاخصها به 45 مورد کاهش داده شد. در واقع، شاخصهای مشابه، کم اهمیت و یا بیارتباط حذف شد. در ادامه برای بازنگری در مرتبه دوم مجددأ پرسشنامه در اختیار اعضای پنل دلفی قرار گرفت و ویرایش‌های لازم انجام شد و موارد مشابه یکسان‌سازی شد و تعداد شاخصها، مجدد در جمع‌بندی نظرات اعضای پنل دلفی توسط گروه تحقیق به 41 کد کاهش داده شد. در مرتبه سوم ویرایش و بازنگری توسط اعضای پنل دلفی انجام شد و توافق نهایی اعضای پنل دلفی مبنی بر اثرگذاری 39 شاخص حاصل شد. در مرتبه چهارم، ترتیب و اهمیت عوامل و همچنین تهیه پرسشنامه انجام گردید. روایی محتوایی پرسشنامه توسط 10 نفر از اساتید مدیریت ورزشی دانشگاه که با ورزش روستایی آشنا بودند تأیید شد و پایایی آن نیز با استفاده از محاسبه آزمون آلفای کرونباخ مورد بررسی و تأیید قرار گرفت (92/0α= ). به منظور ساختاردهی و تعیین اولویت‌های تصمیم‌گیری و اقدام، 10 مؤلفه‌ای که در راند چهارم پنل دلفی دسته بندی شده بود از روش مدلسازی ساختاری تفسیری استفاده شد. زیرا بر اساس نظر Faisal & et al (2006) يكي از اصلي ترين منطقهاي مدل ساختاری تفسیری آن است كه همواره عناصري كه در يك سيستم اثرگذاري بيشتري بر ساير عناصر دارند از اهميت بالاتري برخوردارند. مدلي كه با استفاده از اين روش‌شناسی به‌دست مي‌آيد، ساختاري از يك مسأله يا موضوع پيچيده، يك سيستم يا حوزه مطالعاتي را نشان مي‌دهد و اولویت‌های اقدام را برای مدیران مشخص می‌کند.
به منظور کاربرد روش مدلسازی ساختاری تفسیری تعداد 10 مؤلفه مؤثر بر توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی در جدول ماتریس خود تعاملی ساختاری درج گردید و به صورت پرسشنامه در اختیار نمونه کیفی پژوهش (خبرگان) قرار گرفت و از آنان درخواست شد که عوامل را دو به دو به صورت زوجی مقایسه کنند به این صورت که چنانچه عامل i بر عامل j تاثیر می‌گذارد حرفV ، در صورتی که عامل j بر عامل i تاثیر می‌گذارد حرفA ، اگر تاثیر دو طرفه هست حرف X و در صورتی که مقایسه ارتباط دو عامل، هیچکدام بر دیگری تاثیر نمی‌گذارد حرف O بنویسند. در ادامه برای تعیین روابط علی-معلولی عوامل، از روش مدلسازی ساختاری-تفسیری استفاده شد. این روش دارای چهار گام به شرح زیر است:
گام اول، بر اساس نظر اکثریت نمونه کمی پژوهش، جمع بندی نتایج داده‌های پرسشنامه ماتریس خود تعاملی به عنوان نظر نهایی در جدول مربوطه درج گردید. در گام دوم، نمادهاي تعاملی ساختاری به صفر و يك تبديل شدند. در گام سوم به منظور تعیین سطح هر یک از عوامل، برای هر یک از آن‌ها مجموعه خروجی (دسترسی)، ورودی (پیش نیاز) و اشتراک‌ها تعیین شد. متغیری كه مجموعه خروجی و عناصر مشترك آن كاملاً يكسان بود، در سطح اول جای گرفت. پس از تعيين متغيرهای سطح اول، به منظور تعیین سطح دوم، متغیرهای سطح اول را از جدول حذف شده و با بقيه متغيرها جدول بعدي تشكيل شد. در جدول دوم نيز همانند جدول اول، متغير سطح دوم مشخص شد و اين كار تا تعیین سطح همه متغیرها ادامه یافت. در نهایت ماتریس استاندارد تشکیل شد و در گام چهارم، با توجه به سطوح تعیین شده، الگوی ساختاری تفسیري، ترسیم گردید.
یافتهها
در بخش کیفی تحقیق (خبرگان)، تعداد 13 نفر، مرد (65 درصد) و 7 نفر، زن (35 درصد) بودند. 40 درصد دارای مدرک دکترا، 45 درصد دارای مدرک کارشناسی ارشد و 15 درصد دارای مدرک کارشناسی بودند. 95 درصد دارای سابقه بیش از ده سال و 5 درصد از خبرگان، کمتر از ده سال سابقه مدیریت در ورزش روستایی و بومی محلی داشتند.
با بهره گیری از ادبیات پیشینه، نظرات خبرگان و روش دلفی، تعداد 39 شاخص اثرگذار بر توسعه ورزشهای روستایی و بازیهای بومی محلی در قالب 10 مؤلفه شناسایی شد.
جدول 1. مؤلفه‌ها و شاخصهای توسعه ورزشهای روستایی و بازیهای بومی و محلی
مؤلفه‌ها | شاخصها |
|---|---|
منابع مالی | اعتبارات کافی جهت پیاده سازی برنامههای ورزشی |
حمایت بخش خصوصی | |
گردشگری ورزشی، بازاریابی و درآمدزایی | |
فرایندهای اجرایی | برگزاری منظم مسابقات مجتمعی، لیگ کشوری و جشنوارههای ورزشی |
برگزاری رویدادهای بین المللی ورزشهای روستایی و بومی محلی | |
شناسایی، احیاء، ترویج و اجرای دوباره ورزشهای بومی محلی با برگزاری مسابقات | |
استفاده از تکنولوژیهای روز دنیا در فرایندهای اجرایی | |
عوامل محیطی | وجود فضاهای طبیعی و تنوع اقلیمی و جغرافیایی در روستاها |
سیاستهای زیست محیطی و توسعه پایدار | |
پیوند طبیعت با ساختار فرهنگی روستا | |
نگرشی و حمایتی | نگرش خانوادهها و مسئولین به ورزش در روستاها |
خطمشیها و سیاستگذاریهای کلان دولت و وزارت ورزش و جوانان | |
توجه صدا و سیما و دیگر رسانهها به ورزش روستایی و بومی محلی | |
توجه مسئولان ورزش کشور و فدراسیونها به ورزش روستاها | |
وجود شوراهای ورزشی و حمایت دهیاریها و شوراها از ورزش روستاها | |
توجه آموزش و پرورش به بازیهای پرورشی و بومی محلی | |
امکانات و تجهیزات | فضاهای متنوع روباز و سرپوشیده ورزشی |
امکانات و تجهیزات استاندارد | |
دسترسی آسان به فضاهای ورزشی | |
منابع انسانی | جذب و به کارگیری نیروهای توانمند و توسعه بهرهوری مدیریتی در ورزش روستایی |
توسعه بهرهوری منابع انسانی فنی و تخصصی در ورزش روستایی و بازی های بومی محلی | |
مربیان رشتههای مختلف ورزشهای بومی محلی | |
عوامل مدیریتی | یکپارچگی و وحدت رویه در مدیریت ورزش روستایی |
انسجام و هماهنگی بین سازمانی در اجرای برنامههای ورزشی روستایی | |
برنامهریزی بلند مدت جهت ترویج و توسعه ورزشهای سنتی و بومی محلی | |
هدفمندگذاری و استمرار در توسعه مشارکت ورزشی | |
تحکیم محیط حقوقی و قانونی در تشکیلات ورزش روستایی و بومی محلی | |
سیستم جامع اطلاعات (بانک اطلاعاتی جامع) | |
اقدامات آموزشی | دوره‌های مربیگری و داوری در ورزشهای روستایی، بومی محلی |
نظام مدیریت استعداد در ورزشهای بومی سنتی | |
آموزش همگانی فعالیت ورزشی | |
رشد آفرين انگیزشی | سازوكارهاي تشويقی براي ورزشکاران موفّق |
راه اندازی لیگهای بازیهای بومی و محلی و یا جشنوارههای متمرکز | |
سازوکارهای افزایش انگیزه برای مدیران فعال و موفق ورزشهای روستایی و بومی محلی | |
اجتماعی-فرهنگی | فرهنگ سازی توسعه مشارکت ورزشی و توسعه نهضت داوطلبی |
مشارکت اقوام در ورزش روستایی و بومی محلی | |
پیوند ورزشهای بومی با ساختار فرهنگی روستا | |
آمیختگی بازیهای بومی محلی با آیینها و مراسم فرهنگی، مذهبی و سنتی |
جهت بررسی و سطح‌بندی و تعیین ارتباط مؤلفه‌ها در اين پژوهش از روش مدل‌سازي ساختاري تفسيري استفاده شد. ابتدا جهت تشکیل ماتریس خودتعاملی ساختاری یک ماتریس 10 در 10 شامل مؤلفه‌های توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی در اختیار مشارکت کنندگان قرار داده شد. و آن‌ها با مقایسه دو به دو (مقایسه زوجی) عوامل، طبق قواعد قید شده در روش تحقیق، فرم را تکمیل نمودند و سپس نمادها بر اساس نظر اکثریت نمونه پژوهش در جدول خودتعاملی درج گردید نتایج در جدول شماره 2 درج گردیده است.
جدول 2. ماتریس خود تعاملی ساختاری مؤلفه‌های توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی ومحلی
I J | کد | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
اجتماعی-فرهنگی | 1 |
| V | X | X | X | X | O | X | X | V |
منابع مالی | 2 |
|
| A | A | A | X | O | O | V | A |
فرایندهای اجرایی | 3 |
|
|
| X | X | X | O | A | O | X |
منابع انسانی | 4 |
|
|
|
| O | V | A | X | V | A |
رشد آفرين انگیزشی | 5 |
|
|
|
|
| X | A | V | V | A |
عوامل مدیریتی | 6 |
|
|
|
|
|
| O | V | X | A |
نگرشی و حمایتی | 7 |
|
|
|
|
|
|
| A | O | X |
اقدامات آموزشی | 8 |
|
|
|
|
|
|
|
| O | A |
امکانات و تجهیزات | 9 |
|
|
|
|
|
|
|
|
| A |
اجتماعی -فرهنگی | 10 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
براي به دست آوردن ماتريس دست يابي، نمادهاي تعاملی ساختاری بر حسب قواعد زیر به صفر و يك تبديل شدند. حرف A در ورودی I به صفر و در وردی J به یک، حرف V در ورودی I به یک و در ورودی J به صفر، حرف X در ورودی I و J به یک و O در ورودی I و J به صفز تبدیل شد. سپس به منظور تفکیک نتایج به دست آمده از نظرات خبرگان تحقیق، قدرت نفوذ (امتیاز 1 به دست آمده از سطر) میزان وابستگی (امتیاز 1 به دست آمده از ستون) مشخص گردید. نتایج در جدول شماره 4-10 درج شده است.
جدول 3. ماتریس دسترسی مؤلفه‌های توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی
i
j | کد | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | قدرت نفوذ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
اجتماعی-فرهنگی | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 9 |
منابع مالی | 2 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 4 |
فرایندهای اجرایی | 3 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 7 |
منابع انسانی | 4 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 7 |
رشد آفرين انگیزشی | 5 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 7 |
عوامل مدیریتی | 6 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 7 |
نگرشی و حمایتی | 7 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 4 |
اقدامات آموزشی | 8 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 5 |
امکانات و تجهیزات | 9 | 1 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 5 |
اجتماعی -فرهنگی | 10 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 6 |
میزان وابستگی |
| 6 | 5 | 8 | 7 | 5 | 8 | 3 | 7 | 6 | 8 |
|
نمودار تحلیلی MICMAC از دو محور افقی (میزان وابستگی) و عمودی (قدرت نفوذ) تشکیل شده است. در تجزیه و تحلیل متغیرها بر حسب قدرت هدایت و وابستگی به چهار دسته تقسیم می‌شوند. گروه اول شامل معیارهایی هستند که دارای نفوذ و وابستگی ضعیف هستند. این گروه تقریبأ دارای ارتباط ضعیف با سیستم هستند. گروه دوم شامل متغیرهای وابسته، گروه سوم شامل متغیرهای هستند که نفوذ و وابستگی قوی دارند. گروه چهارم شامل متغیرهای هدایت‌گر و با نفوذ بالا هستند.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| 10 | |||
|
|
|
| 1 |
|
|
|
|
| 9 | |||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| 8 | |||
|
| 3،6 | 4 |
| 5 |
|
|
|
| 7 | قدرت نفوذ | ||
|
| 10 |
|
|
|
|
|
|
| 6 | |||
|
|
| 8 | 9 |
|
|
|
|
| 5 | |||
|
|
|
|
| 2 |
| 7 |
|
| 4 | |||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| 3 | |||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| 2 | |||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| 1 | |||
10 | 9 | 8 | 7 | 6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 |
| |||
میزان وابستگی | |||||||||||||
شکل 1. تقسیم بندی مؤلفه‌ها با تکنیک میک‌مک
مشاهده میشود که مؤلفه‌های 2 و 7 در ناحیه اول (متغیرهای خود مختار)، مؤلفه‌های 8 و 9 در ناحیه دوم (وابسته)، مؤلفه‌های 1،3،4،6 و 10 در ناحیه سوم (پیوندی) و مؤلفه شماره 5 در ناحیه چهارم (نفوذی) قرار گرفته‌اند.
براي تعيين سطح، با استفاده از ماتريس دستيابي مجموعه قابل دستيابي (خروجي) و مجموعه پیش نیاز (ورودی) و عناصر مشترک برای هر مؤلفه تعیین شد. در اولين جدول تكرار، آن محور داراي بالاترين سطح (سطح اول) است كه مجموعه خروجی و عناصر مشترك آن كاملاً يكسان باشد. پس از تعيين اين متغيرها، آن‌ها (مؤلفه سطح اول) از جدول حذف شد، با بقيه متغيرهاي باقي مانده جدول بعدي تشكيل شد. در جدول دوم نيز همانند جدول اول متغير سطح دوم مشخص شد. سپس برای برای تعیین سومین سطح، مؤلفه‌های تعیین شده سطح دوم از ادامه جدول حذف شد و سطح سوم تشکیل شد. اين كار تا تعیین سطح همه متغیرها ادامه داده شد. سپس ماتریس استاندارد تشکیل شد. نتایج تعیین سطوح مؤلفه‌های توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی ومحلی در جدول شماره 3 درج شده است.
جدول 3. تعیین سطوح مؤلفه‌های توسعه ورزشهای روستایی و بازیهای بومی و محلی
سطوح | کد | خروجی‌ها | ورودی‌ها | اشتراک‌ها | سطح |
سطح 1 | 1 | 9،8،6،5،4،3،1 | 10،9،8،6،5،4،3،1 | 9،8،6،5،4،3،1 | اول |
2 | 9،6،2 | 10،6،5،4،3،2 | 6،2 | - | |
3 | 10،6،5،4،3،1 | 10،6،5،4،3،2،1 | 10،6،5،4،3،1 | اول | |
4 | 9،8،4،3،2،1 | 8،6،5،4،3،1 | 8،4،3،1 | - | |
5 | 9،8،6،5،4،3،2 | 10،7،6،5،3،1 | 6،5،3 | - | |
6 | 9،8،6،5،4،3 | 10،9،6،5،3،2،1 | 9،6،5،3 | - | |
7 | 10،7،4 | 10،8،7 | 7 | - | |
8 | 8،7،4،3،1 | 10،8،7،6،5،4،1 | 8،7،4،1 | - | |
9 | 9،6،3،1 | 10،9،6،5،4،3،2 | 9،6،3 | - | |
10 | 10،7،6،3،2،1 | 10،9،7،6،3،2،1 | 10،7،6،3،2،1 | اول | |
سطح 2
| 2 | 9،6،2 | 6،5،4،2 | 6،2 | - |
4 | 9،8،4،2 | 8،6،5،4 | 8،4 | - | |
5 | 9،8،6،5،4،2 | 7،6،5 | 6،5 | - | |
6 | 9،8،6،5،4 | 9،6،5،2 | 9،6،5 | - | |
7 | 7،4 | 8،7 | 7 | - | |
8 | 8،7،4 | 8،7،6،5،4 | 8،7،4 | دوم | |
9 | 9،6 | 10،9،6،5،4،2 | 9،6 | دوم | |
سطح 3 | 2 | 6،2 | 6،5،4،2 | 6،2 | سوم |
4 | 4،2،1 | 6،5،4،1 | 4،1 | - | |
5 | 6،5،4،2 | 7،6،5،1 | 6،5 | - | |
6 | 6،5،4 | 6،5،2،1 | 6،5 | - | |
7 | 7،4 | 7 | 7 | - | |
سطح 4 | 4 | 4،1 | 6،5،4،1 | 4،1 | چهارم |
5 | 6،5،4 | 7،6،5،1 | 6،5 | - | |
6 | 6،5،4 | 6،5،1 | 6،5 | - | |
7 | 7،4 | 7 | 7 | - | |
سطح 5 | 5 | 6،5 | 7،6،5،1 | 6،5 | پنج |
6 | 6،5 | 6،5،1 | 6،5 | پنج | |
7 | 7 | 7 | 7 | پنج |
مدل ساختاری تفسیری سطوح عوامل اصلی توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی ومحلی بر حسب سطح به ترتیب از بالا به پایین تنظیم شده‌اند. در پژوهش حاضر عوامل در 5 سطح در شکل شماره 2 نمایش داده شده است.
شکل 2. مدل ساختاری تفسیری توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی
بحث و نتیجه گیری
ایران از جمله کشورهای متمدنی است که از زمانهای دور ورزشهای سنتی و بازیهای بومی-محلی در آن رواج داشته است. حفظ این بازیها ارزشمند است و ترویج، توسعه و گسترش این بازیها در سطح بین المللی بسیار حائز اهمیت است. در همین راستا از سال 1384 به‌منظور احیاء، حفظ، ترویج و توسعه بازیهای روستایی و بومی و محلی، فدراسیون ورزشهای روستایی و عشایری تأسیس شد و در سال 1392 به فدراسیون روستایی و بازیهای بومی و محلی تغییر نام داد. بنابراین در تحقیق حاضر سعی شده است که عوامل مؤثر بر توسعه ورزشهای روستایی و بازیهای بومی-محلی شناسایی شود و سپس اولویت‌های اقدام با تکنیک مدلسازی ساختاری تفسیری تعیین گردد. یافتهها نشان داد که تعداد 39 شاخص در قالب مؤلفه‌های منابع مالی، فرایندهای اجرایی، عوامل محیطی، نگرشی و حمایتی، امکانات و تجهیزات، منابع انسانی، عوامل مدیریتی، اقدامات آموزشی، رشد آفرين انگیزشی و اجتماعی-فرهنگی اثرگذار است. یافتههای این پژوهش با یافتههای آدمالونا و همکاران (2021)، چی و ژو (2019)، سون و ما (2016) جلالی و همکاران (2021)، گلزاده و همکاران (2019) و هنرور و همکاران (2015) همخوان است. این همخوانی‌ها به‌دلیل عجین شدن ورزشهای بومی محلی در فرهنگ اقوام مختلف ایران و ماهیت و اهداف مشابه آن‌هاست. هرچند ممکن است بازیها در مناطق مختلف متنوع باشد و برخی بازیها خاص یک منطقه باشد. توسعه و ترویج ورزشهای سنتی و بازیهای بوم-محلی، علاوه بر جذابیت و علاقه مردم روستاها، مستلزم وجود خطمشیها، برنامهریزی و اجرای برنامه، حمایت مسئولان و آشناسازی جامعه است. در ادامه به تفکیک عوامل و شاخصهای شناسایی شده بررسی میشود.
براساس یافتهها عوامل محیطی، فرایندهای اجرایی و اجتماعی فرهنگی در سطح اول مدل ساختاری تفسیری تحقیق قرار گرفته‌اند. دستیابی به مؤلفه‌هایی که در مدل ساختاری تفسیری در سطح اول قرار می‌گیرند، متأثر از تحقق مؤلفه‌های سطوح پایین‌تر است. ممکن است این متغیرها مهم باشند، اما وابسته به تحقق مؤلفه‌های قاعده مدل هستند. در ارتباط با عوامل محیطی، آدمالونا و همکاران (2021) در تحقیق خود گزارش کرند، شرایط محیط و اقلیم، لازمه توسعه بازیهای بومی و سنتی است. گلزاده و میرآبادی (2018) به تأثیر عوامل محیطی در توسعه ورزشهای بومی و محلی دست یافتند. غفوری و همکاران (2014) شرایط محیطی و طبیعی و کم هزینه بودن بازیهای بومی محلی را عاملی برای توسعه بازیها بومی محلی می‌دانند. ایران دارای شرایط محیطی و آب و هوای متنوع همچون دست، کوهستان و سواحل دریا در شمال و جنوب کشور است. از طرفی توسعه این ورزشها نیازمند تجهیزات کمتری نسبت به ورزشهای مدرن است و هزینه زیادی در بر ندارد. از سوی دیگر استفاده از گردشگری ورزشی و توریستی بودن برخی مناطق فرصتی مناسب برای توسعه بازیهای سنتی و بومی است. در ارتباط با فرایندهای اجرایی نیز هنرور و همکاران (2018) برگزار مسابقات را مانع توسعه ورزش بومی و محلی گزارش کردند. همچنین این یافتهها با یافتههای جلیلی و همکاران (2022)، حاجیان و همکاران (2014)، غفوری (2014) و فلاح و همکاران (2018) همخوان است. بدیهی است شناسایی، احیاء، ترویج با برگزاری مسابقات داخلی و در صورتی که شرایط مهیا باشد، رویدادهای بین المللی به توسعه ورزشهای بومی محلی کمک خواهد کرد. در این زمینه توسعه فنی و مدیریتی کارگشا خواهد بود. عوامل اجتماعی فرهنگی هم از جمله مؤلفه سطح زیربنایی است. در پژوهشهای اندام و همکاران (2015) و گلزاده و میرزاده (2019) تأثیر عامل اجتماعی و فرهنگی گزارش کرده‌اند. انجام بسیاری از بازیهای بومی-محلی مستلزم وجود شرایط خاص اقلیمی مورد نیاز آن بازی و بستر فرهنگی-اجتماعی است. به عنوان مثال، برخی ورزشها در سواحل و برخی دیگر در دشت قابلیت اجرا دارد. چنانچه مسئولان فدراسیون ورزشهای روستایی و بازیهای بومی و محلی با اجرای طرح آمایش منطقهای شرایط محیطی را در برنامه‌ریزی‌های خود لحاظ نمایند، توسعه این بازیها هموارتر خواهد شد.
یافتهها نشان داد که مؤلفه‌های اقدامات آموزشی و امکانات و تجهیزات در سطح دوم مدل قرار گرفته‌اند. یافتههای این تحقیق با یافتههای آدمالونا و همکاران (2021)، جلالی و همکاران (2021)، گلزاده و همکاران (2019) و فلاح و همکاران (2018) همخوان است. در زمینه اقدامات آموزشی شایسته است دوره‌های مربیگری و داوری، نظام مدیریت استعداد و آموزش همگانی فعالیت ورزشی از جمله اقداماتی است که اگر انجام شود به توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی کمک خواهد کرد. از طرفی نیز فضاهای مورد نیاز توسعه ورزشهای سنتی و بومی و محلی در ترویج و توسعه بازیها از ضروریات است. بدیهی است که برخی از بازیهای بومی محلی در منطقهای از کشور بیشتر رواج داشته و شاید در برخی مناطق از رونق کمتری برخوردار باشد. توسعه امکانات و فضاهای متنوع ورزشهای سنتی و بازیهای بومی محلی به ترویج و آشناسازی و یا شناسایی برخی بازیها به‌همراه اقدامات آموزشی کمک زیادی به ترویج و توسعه بازیهای بومی محلی خواهد نمود.
براساس یافتهها منابع مالی در سطح سوم قرار گرفته‌است که با یافتههای سون و ما (2016)، جلالی و همکاران (2021)، غفوری و همکاران (2014) و گلزاده و همکاران (2019) همخوان است. در یافتههای برخی پژوهشها به موضوع منابع مالی اشاره نشده است. هرچند که منابع مالی لازمه انجام هرگونه فعالیتی است اما احیانأ دیگر عوامل شناسایی شده در پژوهشهای مرور شده، نقشی پررنگتر از مسائل مالی داشته است که به این مقوله کمتر پرداخته شده است. مؤلفه‌های قرار گرفته در سطوح میانی از سطوح پایین اثر می‌پذیرند و بر مؤلفه‌های رأس مدل اثرگذار هستند. در این تحقیق، اعتبارات کافی جهت پیاده سازی برنامههای ورزشی، حمایت بخش خصوصی و گردشگری ورزشی، بازاریابی و درآمدزایی شاخصهای منابع مالی است که ضمن تحقق منابع مالی بر تحقق مؤلفه‌های سطوح اول و دوم اثرگذار هستند. هرچند که نقش منابع مالی در توسعه این ورزشها بسیار کمتر از ورزشهای قهرمانی و حرفه است، اما شایسته است که این مقوله مورد توجه مسئولان قرار گیرد و از طرفی توسعه مشارکت بخش خصوصی و پیدا کردن راههای درآمدزایی به ویژه در حوزه گردشگری ورزشی با تأکید بر ورزشهای بومی میتواند اثرگذار باشد. بسیاری از روستاهای ایران، مثل روستاهای ساحلی و یا روستاهایی که مناظر زیبای طبیعی و تاریخی دارند، دارای جاذبه‌های طبیعی هستند و مسافران و گردشگران به آن‌جا سفر می‌کنند. چنانچه بتوان در قالب گردشگری ورزشی نسبت به درآمدزایی اقدام نمود، با توجه به محدودیت‌ها و نوسانات اعتبارات دولتی، میتواند به درآمدزایی پایدار کمک کرده و کارگشا باشد. همچنین با توجه به تنوع اقلیمی و زیست محیطی، برگزاری جشنوارههای بومی و سنتی میتواند توجه رسانهها و بخش خصوصی را جلب نماید و ضمن توسعه بازیها و پرکردن بخشی از اوقات فراغت مردم روستا، منجر به درآمدزایی گردد. در راستای دستیابی به منابع انسانی شایسته است تا نسبت به جذب و به کارگیری نیروهای توانمند اقدام لازم انجام شود و در راستای توسعه بهرهوری مدیریتی و منابع انسانی فنی و تخصصی در ورزش روستایی، افزایش مربیان و داوران رشتههای مختلف ورزشهای بومی محلی و نیز آموزش همگانی فعالیت ورزشی در این رشته‌ها ضرورت دارد.
در سطح چهارم مدل تحقیق حاضر، مؤلفه منابع انسانی قرار گرفته است. توجه به ورزش قهرمانی و حرفهای و کم‌توجهی به ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی در ابعاد مختلف از جمله در زمینه منابع انسانی چالش ایجاد میشود. با منابع انسانی توانمند جذب ورزشهای بومی محلی نمی‌شوند و یا این‌که به‌دلیل فعالیت‌های اندک، داشن منابع انسانی در ورزش روستایی و بومی محلی اندک است. بنابراین جذب و به کارگیری نیروهای توانمند و توسعه بهرهوری مدیریتی در ورزش روستایی، توانمندسازی و توسعه بهرهوری منابع انسانی و افزایش مربیان رشتههای مختلف ورزشهای بومی محلی ضرورت دارد.
مؤلفه‌های رشد آفرين انگیزشی، نگرشی و حمایتی و عوامل مدیریتی در پایین‌ترین سطح مدل (سطح پنجم) قرار گرفته‌اند. تحقق این مؤلفه‌ها بر تقویت و یا ایجاد مؤلفه‌های سطوح میانی و بالای مدل اثرگذار است. به عبارتی از بالاترین ویژگی اثرگذاری برخوردار هستند. بنابراین ضرورت دارد که در اولویت اول اقدام قرار گیرند. در ادامه به ترتیب به تحلیل این سه مؤلفه پرداخته میشود. مؤلفه رشد آفرين انگیزشی یکی از سه مؤلفه زیربنایی و اساسی است. جیو و اکسیو (2019) فقدان انگیزه را مانع پرداختن به ورزش روستایی می‌دانند. برای ایجاد انگیزه در جوانان و نوجوانان لازم است سازوكارهاي تشويقی براي ورزشکاران موفّق در نظر گرفته شود و مسابقات بیشتری به‌صورت منظم در قالب جشنواره‌ها برگزار شود و همچنین مدیران فعال در این ورزشها تشویق شوند.
مؤلفه دیگر سطح پنجم مدل تحقیق حاضر، نگرشی و حمایتی است. گلزاده و همکاران (2019) به نگرش و گرایش جامعه به بازیهای بومی محلی و غفوری (2014) به کم توجهی رسانهها به بازیهای بومی اشاره کردند که با یافتههای این تحقیق همخوانی دارد. نوع نگرشها و حمایتها از دو منظر جامعه و مسئولین بررسی شده است که شامل شاخصهای نگرش خانوادهها و مسئولین به ورزش در روستاها، خطمشیها و سیاستگذاریهای کلان دولت و وزارت ورزش و جوانان، توجه صدا و سیما و دیگر رسانهها به ورزش روستایی و بومی محلی، لزوم توجه مسئولان ورزش کشور و فدراسیونها به ورزش روستاها، وجود شوراهای ورزشی و حمایت دهیاریها و شوراها از ورزش روستاها و توجه آموزش و پرورش به بازیهای پرورشی و بومی محلی است. چنانچه در سیاستگذاریها بازیهای یومی و سنتی مورد توجه قرار گیرد، سایر دستگاهها در کنار فدراسیون ورزشهای روستایی و بازیهای بومی محلی باشند، نگرش خانوادهها و مردم نسبت به این بازی بهبود خواهد یافت و کمک فراوانی به ترویج، آشناسازی، توسعه و پیشرفت بازیهای بومی محلی خواهد کرد.
عوامل مدیریتی نیز یکی از مؤلفه‌های قاعده مدل تحقیق است. هنرور و همکاران (2015) نامناسب بودن ميزان توسعه ورزشهای بومی و سنتی، برگزار نشدن مسابقات و تأکيد بيش از حد بر ورزش قهرمانی را از جمله چالش بازیهای بومی محلی میداند. میتوان گفت به‌طور عمده یافتههای تحقیقات به عوامل مدیریتی مرتبط است. در ارتباط با توسهعه مدیریت در ترویج ورزش روستایی و بومی محلی لازم است. یکپارچگی وحدت رویه، انسجام و هماهنگی بین سازمانی در مدیریت ورزش روستایی به دلیل برگزاری این بازیها توسط برخی از سازمان‌های ورزشی مانند تربیت بدنی شهرداری‌ها و یا فدراسیون ورزشهای همگانی میتواند توسعه این ورزشها تسهیل نماید و از موازی کاری‌ها بکاهد. از دیگر مواردی که به توسعه این بازیها کمک می‌کند هدف‌گذاری و برنامهریزی مناسب است. اجرای دقیق این برنامه‌ها در راستای دستیابی به اهداف در قالب تحکیم محیط حقوقی و قانونی در تشکیلات ورزش روستایی و بومی محلی ضرورت دارد و شایسته است فدراسیون روستایی و بازیهای بومی محلی در انجام آن تلاش کند.
روستاها جمعیت قابل توجهی از کشور را تشکیل داده‌اند و طی دهههای گذشته در زمینه عمران و آبادانی روستاها اقداماتی از قبیل جاده سازی، آب رسانی، گاز رسانی، توسعه اماکن آموزش و بهسازی صورت گرفته است اما توسعه ورزش های روستایی و بازیهای بومی-محلی به فراموشی سپرده شده است. این در حالی است که اهمیت توجه به ورزش روستا، کمتر از اهمیت به دیگر زیرساخت‌های روستا نیست. با این حال از سال 1384 فدراسیون ورزشی روستایی و عشایری ایجاد شد و هیأت‌های استانی نیز دایر شده است، اما کماکان ورزش روستایی و بومی محلی به معنی واقعی توسعه نیافته است. نتایج این پژوهش با مشخص شدن مؤلفه‌های توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی محلی بینش جدیدی را به مسئولان خواهد داد و عواملی که از دید آن ها پنهان بوده آشکار ساخته و به رونق ورزش در روستاها کمک خواهد کرد.
با توجه به نتایج تحقیق حاضر، منابع مالی نقش اساسی را در توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی ایفا می‌کند. بنابراین پیشنهاد میشود ضمن افزایش بودجه دولتی به منظور توسعه زیرساختها و فضاهای ورزشی، نسبت به افزایش بوجه اجرای برنامههای ورزشی و نیز درآمدزایی و جلب مشارکت بخش خصوصی اقدام لازم صورت بگیرد. همچنین بر اساس یافتهها، عوامل اجرایی در توسعه ورزش روستایی و بازیهای بومی و محلی اثرگذار است. از این رو پیشنهاد میشود تا با توجه به طرح آمایش منطقهای در فصول مناسب، نسبت به افزایش برگزاری مسابقات و جشنوازه همراه با توانمندسازی عوامل اجرایی اقدام لازم صورت بگیرد. مؤلفه نگرشی و حمایتی در سطح پنجم مدل تحقیق حاضر قرار گرفته است و از اثرگذاری بالایی بر دیگر مؤلفه‌ها برخوردار است. بنابراین پیشنهاد میشود در زمینه اهمیت ورزشهای بومی و نقش آن در توسعه گردشگری و حتی کمک به ورزش قهرمانی تشریح و تبیین شود و در خطمشیها و سیاستگذاریهای کلان ورزش روستایی و بومی محلی بیش از پیش دیده شود و توجه مسئولان ورزش کشور به این ورزشها و بازیها بیشتر شود و صدا و سیما و دیگر رسانهها نیز بیشتر از قبل به بازیهای بومی محلی بپردازند تا آشنایی جامعه از این بازیها و قوانین و مقررات آن افزایش یابد.
این تحقیق با محدودیت‌هایی از قبیل پراکندگی جغرافیایی نمونه تحقیق و انگیزه پایین مشارکت کنندگان روبه‌رو بود.
منابع
- Ade Maulana, D., Sugiyanto, S., Riyadi, S. (2021) Traditional Games as Tourism Sports and Characteristics of Sports Culture in Sumbawa Indonesia, International Journal of Social Sciences and Humanities Invention, 8(10), 6640-6648.
- Andam, R; Asgari, M & Salimi, M. (2014). Investigating the obstacles to the development of indigenous and local games from the students' point of view, applied research in sports management, 4(2), 49-61. (Persian)
- Andam, R; Asgari, M; Salimi, M. (2015) Investigating the obstacles to the development of native and local games from the students' point of view, applied research in sports management, 4(2), 49-61. (Persian)
- Beigi, H (2021) Investigating the role of local indigenous sports supply in the tourism development of Gilan province based on the integrated model of A'WOT, Sports Management and Development, 10(2), 81-90. (Persian)
- Bose, K., & Seetso, G. (2016). Science and mathematics teaching through local games in preschools of Botswana. South African Journal of Childhood Education, 6(2), 1-9.
- Chi, J., & Xu, T. (2019, August). The Present Situation and Restricting Factors of Manchu's Rural Sports in Liaoning Province. In 2019 5th International Conference on Social Science and Higher Education Atlantis Press
- Dodoo, S. (2021) Traditional Games: Socialization and Culture in Kabylie, Heritage - New Paradigm [Working Title], 5(7), 17-34.
- Ebrahimi, M. (2020) factors affecting the attraction of financial sponsors in the board of rural sports and local native games of Khorasan Razavi province, Master's thesis, Senabad Golbahar Institute of Higher Education . (Persian)
- Faisal, M., Banwet, D.K. & Shankar, R. (2006). Supply chain risk mitigation: modelling the enablers, Business Process Management, 12(4), 535-552.
- Fallah, Z; Samadi, E S; Askari, A. (2018). Development strategies of rural sports with emphasis on indigenous and local sports (case study of Golestan province). New Approaches in Sports Management, 6(23), 73-87. (Persian)
- Ghafouri, F. (2015). Tourism development model based on the development of native and local games in the country. Sports Management Studies, 24, 153-174. (Persian)
- Ghafouri, F; Esmaili, M; Sohrabi, P. (2019) A comparative study of the correlation and affinity of traditional sports and native, local games of Iran and some selected countries of the world, applied researches in sports management, 8(3), 81-88. (Persian)
- Golzadeh, M & Mirabadi, M. (2019) An analysis of the state of sports tourism and factors affecting its development with an emphasis on native and local games. Journal of Geography and Planning, 23(67), 287-307. (Persian)
- Haijun, L. (2014). The Development of the Traditional Sports with Regional Characteristics: New Entry Point for Rural Sports. In Sports Forum, 7, 4.
- Honarvar, A; Ghafouri, F; Tatari, E; & Gaviar, H. (2015) Pattern of native and local sports in the country, Sports Management Studies, 7(31), 33-48. (Persian)
- Honarvar, A; Ghafouri, F; Tatari, E; & Gaviar, H. (2014). Ways of reviving, promoting and promoting native and local sports and games in the country. Sports Management Journal, 6(3), 493-509. (Persian)
- Jalali, S; Mohebbi, F; Jafari, S. (2021) Investigating the factors of local indigenous sports in the development of sports tourism, Scientific Quarterly Approach in Business Management, 2(4), 149-161. (Persian)
- Jianwei, R. E. N. (2017). Analysis of Rural Sports Policy from the Perspective of Modernization of Sports Governance. Hubei Sports Science, 2(2), 1-10.
- Katbi, F; Naghizadeh, H. & Rezaei, F. (2018) Physical Education Education, Andishmendan Publishing House, Tehran: Curriculum Book Publishing and Distribution Office, 65, 47-53. (Persian)
- Kaveh Ahangar, M; Peymanizad, H; Esmail Zadeh, M R; Fahim Devin, H. (2023) Designing a model of factors affecting the development of rural sports, strategic studies of sports and youth, awaiting publication . (Persian)
- Lagardera, F., Lavega, P., Etxebeste, J., and Alonso, J. I. (2018). Metodología cualitativa en el estudio del juego tradicional [Qualitative methodology in the study of traditional games]. Apunts. Educación Física y Deportes 134, 20-38.
- Moharramzadeh, M; Sivan Nouri, M; Fathi, F. (2021) Survey of the natural resources of Ardabil province with the approach of identifying positive opportunities for the development of indigenous local sports based on the culture and traditions of the society, Knowledge Management in Sports, 1(1), 1-12. (Persian)
- Papzan, A H; Agahi, H & Shahmoradi, M. (2015). Development of rural sports focusing on indigenous and local sports, two quarterly magazines of sports management and development, 3(2), 1-15. (Persian)
- Papzan, A H; Agahi, H & Shahmoradi, M. (2016). The main components of indigenous and local sports for the purpose of exploitation in sustainable rural development: the case study of indigenous and local games and sports in Kermanshah city. Local development (rural-urban), 8(1), 89-112. (Persian)
- Rahmati, M M & Abbaszadeh, M. (2015). Capabilities of rural sports, local development and social participation (case of study: men's ghillie wrestling). Local Development, 7(1), 59-78. (Persian)
- Razmavar, F; Shahavandi, H. (2021) Importance of indigenous and local games in rural areas, 9th National Conference on Sustainable Development in Educational Sciences and Psychology, Social and Cultural Studies. (Persian)
- Saura SC and Zimmermann AC (2021) Traditional Sports and Games: Intercultural Dialog, Sustainability, and Empowerment, Sec. Movement Science and Sport Psychology, 8(1), 39-48
- Schaap, J. I., González, A. F. (2022) The Growth of the Native American Gaming Industry: An Update, American Indian Quarterly, 34(3), 365-389.
- Shahbazi, M; Tahmasabi Borojni, Sh; Motsharai, E. (2014) Determining the factorial validity and reliability of the Persian version of the Implementation Strategies Test, Movement Behavior, 17, 42-15. (Persian)
- Sun, Y., & Ma, Y. (2016), Present situation and Countermeasures of rural sports in China. In 2016 5th International Conference on Social Science, Education and Humanities Research. Atlantis Press.
- Tavakkul, R; Khajui, J (2017) Teacher's manual of educational and training games for the first period of pre-professional high school, first, second, third grade, published by the General Department of Supervision of Publication and Distribution of Educational Materials. (Persian)
- Van Bottenburg, M. (2019) Transformation of Modern Europe: States, Media and Markets 1950-2010Publisher: Routledge, 205-225
- Yang. J, Wei Lo. H, Chao. C, Shen. C and Chin-Cheng Yang. (2020). Establishing a Sustainable Sports Tourism Evaluation Framework with a Hybrid Multi-Criteria Decision-Making Model to Explore Potential Sports Tourism Attractions in Taiwan Journal Of Sustainability, 12(4), 1673-1682.
[1] 1- Native and local sports