مقایسه اثربخشی آموزش مهارتهای زندگی و معنادرمانی بر بهزیستی روانشناختی و استرس والدگری مادران کودکان کم‌توان ذهنی
محورهای موضوعی : زن و خانوادهمعصومه سرهنگی 1 , سید داود حسینی نسب 2 , امیر پناه علی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه روانشناسی ، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز، ایران.
2 - استاد، گروه روانشناسی ، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز، ایران ( نویسنده مسئول)d.hosseininasab@iaut.ac.ir
3 - دانشیار، گروه روانشناسی ، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز، ایران.
کلید واژه: بهزیستی روانشناختی, مهارتهای زندگی, معنادرمانی, کم‌توان ذهنی, استرس والدگری,
چکیده مقاله :
بحران تولد کودک کم توان‌ذهنی، بر سلامت روان اعضای خانواده خصوصا مادر اثرگذار می‌باشد. هدف پژوهش مقایسه اثربخشی آموزش مهارت های زندگی و معنادرمانی بر بهزیستی روانشناختی و استرس والدگری مادران کودکان کم توان‌ذهنی بود. روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری، کلیه مادرانِ دانش‌آموزانِ کم‌توان‌ذهنی مدارس استثنایی شهر ارومیه در سالتحصیلی1400-1399 بودند که با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس60 نفر به عنوان نمونه انتخاب و در دو گروه آزمایش(40 نفر) و یک گروه کنترل(20 نفر) گمارده شدند. پرسشنامه ریف برای سنجش بهزیستی روانشناختی، پرسشنامه ماتسون برای سنجش مهارتهای ارتباطی و پرسشنامه آبیدین برای سنجش استرس والدگری مادران استفاده شد. گروه آزمایش اول مهارت های زندگی و گروه آزمایش دوم معنادرمانی را از طریق پکیج آموزشی 10جلسه‌ای دریافت کردند و گروه کنترل هیچگونه مداخله آموزشی دریافت نکرد. داده ها با استفاده از آزمون کواریانس تک‌متغیره و کواریانس چندمتغیره تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد آموزش مهارت های زندگی در افزایش بهزیستی روانشناختی و پنج خرده مقیاس آن و همچنین کاهش استرس والدگری و خرده مقیاس های آن اثربخش بود(05/0> p). آموزش معنادرمانی در افزایش بهزیستی روانشناختی و چهار خرده مقیاس آن و کاهش استرس والدگری و خرده مقیاس های آن اثربخش بوده است(05/0> p). در مقایسه اثربخشی دو درمان مهارت های زندگی و معنادرمانی؛ در بهزیستی روانشناختی؛ خرده مقیاس زندگی هدفمند و در استرس والدگری؛ خرده مقیاس ویژگی‌های فرزند مشکل آفرین و استرس والدگری در حالت کلی اثربخشی بالاتری نسبت به معنادرمانی در پی داشت.
Birth of a mentally retarded child as a crisis can affect the mental health of family members, especially mothers. Aim of the research was to compare the effectiveness of life-skills training and meaning-therapy on psychological well-being and parenting stress of mothers of mentally retarded children. The research method was semi-experimental with a pre-test-post-test design with a control group. The statistical population was all the mothers of mentally retarded students in exceptional schools of Urmia(2020-2021), using available sampling method, 60 people were selected as a sample, and assigned to two experimental groups(40 people) and a control group(20 people). Ryff questionnaire(to measure psychological well-being), Matson questionnaire(to communication skills) and Abidin questionnaire(to mothers' parenting stress) were used. The first group received life-skills and the second group received meaning-therapy through a 10-session training package, and the control group didn’t receive any educational intervention. The data were analyzed using one-way and multivariate covariance tests. Results: life-skills training was effective in increasing psychological well-being and its five subscales, and reducing parenting stress and its subscales(p<0.05), meaning-therapy training has been effective in increasing psychological well-being and its four sub-scales, and reducing parenting stress and its sub-scales(p>0.05). In comparing the effectiveness of life -skills and meaning-therapy in psychological well-being; sub-scale of purposeful life and under parenting stress; the sub-scale of problematic child characteristics and stress-parenting had a higher effectiveness than meaning-therapy.
ابراهیمی، علی. (1391). بررسی اثربخشی گروهی مهارت های زندگی بر تعارضات والد-کودک نوجوانان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
اصحابی، الهام. (1395). اثربخشی آموزش مهارتهای زندگی به شیوه گروهی بر ارتقاء سلامت روان مادران دارای فرزند کم توان ذهنی. چهارمین همایش ملی مشاوره و سلامت روان، قوچان، 13-1.
امانی، احمد.، احمدی، سرور و حمیدی، امید. (1397). اثربخشی معنادرمانی به شیوه گروهی، بر عزت نفس و بهزیستی روانشناختی دانشجویان دختر دارای نشانگان ضربه عشق. پژوهشنامه روانشناسی مثبت، 4 (3)، 86-71.
ایزدیار، علی.، محمدپور، هادی و پناهی شهری، محمود. (1393). مقایسه اختلالات رفتاری مادران کودکان عقب مانده آموزشپذیر ذهنی با مادران کودکان عادی در شهرستان گناباد. زن و مطالعات خانواده، سال ششم، شماره بیست و یکم، 54-27.
ایوبی، پرستو. (1396). بررسی میزان تاثیرپذیری سطح سازگاری فرزندان و استرس والدگری از یک دوره آموزشی مبتنی بر مهارت های زندگی. سومین کنگره بین المللی جامع روانشناسی ایران، 20-1.
حسنی، اکرم.، علیزاده، حمید.، غباری بناب، باقر.، پزشک، شهلا و کاظمی، فرنگیس. (1399). تدوین برنامه آموزش گروهی ارتقاء معنویت و بررسی پیامدهای روانشناختی آن برای مادران کودکان با ناتوانی هوشی. مجله علمی روانشناختی، دوره نوزدهم، شماره 88، صص: 473-463.
خنجری، ابراهیم. (1395). مقایسه کیفیت زندگی و سبکهای دلبستگی مادران کودکان مبتلا به اوتیسم عادی. پایاننامه کارشناسی ارشد رشته روانشناسی عمومی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود.
خوشاب، الهام.، جهانبین، ایران.، قدکپور، ثریا و کشاورزی، ساره. (1395). مدیریت استرس والدگری از طریق آموزش مهارتهای زندگی: مداخله حمایتی برای مادران دارای کودکان کمبینا. فصلنامه بینالمللی پرستاری و مامایی جامعهمحور، 4(3): 273-265.
داودی، فاطمه.، سیدمحمدی، سیدحمیدرضا، منجزی علی صالح، مهناز و نواسری، هیام. (1393). بررسی اثربخشی معنادرمانی به شیوه گروهی بر شادکامی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی شهر اهواز. اولین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران، 9-1.
شاکری، فاطمه.، اینانلو، مهرنوش و حقانی، حمید. (1399). تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر استرس والدی زنان رابط سلامت دارای کودک زیر 7 سال. نشریه پرستاری ایران، دوره 33، شماره 128، 98-86.
طارمیان، فرهاد. (1388). مهارتهای زندگی تعاریف و مبانی نظری. تهران: انتشارات تربیت
فرامرزی، سالار و باولی، فاطمه. (1395). بررسی اثربخشی معنادرمانی گروهی جهت ارتقاء بهزیستی روانشناختی مادران دارای فرزندان دارای کم توانی ذهنی. فصلنامه بینالمللی ناتواناییهای رشدی، 63(1)، 51-45.
فرانکل، ویکتور.(1390). انسان در جستجوی معنا. ترجمه: گنجی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فراهینی، ندا. (1397). تدوین برنامه معنا درمانی برپایه ی ارزشهای اسلامی – ایرانی وارزیابی اثربخشی آن بر نشاط معنوی و رضامندی زوجیت دروالدین کودکان استثنایی. رساله دکتری دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.
فولادچنگ، محبوبه و مرحمتی، زهرا. (1396). اثربخشی آموزش مهارتهای زندگی از منظر اسلام و روانشناسی بر بهزیستی روانشناختی. فصلنامه علمی – پژوهشی مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، 2 (2)، 112-91.
مغربی سینکی، حامد.، حسن زاده، سعید.، ارجمندنیا، علی اکبر و خادمی، مژگان. (1395). اثربخشی آموزش مهارتهای ارتباطی به مادران دارای فرزند با اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی بر ارتقای تعامل والد-کودک. روانشناسی تحولی، 13 (49)، 69-57.
مفرد، کبری.، اصفهانیخالقی، آتنا و طیبی، افشین. (1396). اثربخشی آموزش مهارت های زندگی بر استرس والدگری. سومین همایش بین المللی افق های نوین در علوم تربیتی، روانشناسی و آسیب های اجتماعی، تهران، صص: 10-1.
Abidin, R. R. (1983). Parenting Stress Index: Manual, Administration Booklet, and Research Update. Charlottesville, VA: Pediatric Psychology Press.
Dardas, L.A, Ahmad, M.M. (2014). Psychometric properties of the parenting stress index with parents of children with autistic disorder. Journal of intellectual disability research, 58(6), 560-571.
Park, N. (2004). The role of subjective well-being in positive youth development. The Annals of the American Academy of political and Social Science, 591, 25-39. 27.
Poster, E. C. (2009). A shot at the brass ring. Journal of Child and Adolescent Psychiatric Nursing, 13(1), 5-6.
Ryff, C.D. (1989)." Happiness is ever thing or is it? Explorations on the meaning of psychological wellbeing -Journal of Personality and Social Psychology" ,Vol. 57, pp. 1069- 1081.
Schulenberg, S. E. Schentzer ,L.W. Winters , M. R & Hutzell , R. R.(2010). Meaning – centered Couples Therapy; Logoterapy and lntimate Relationship. Journal of Contemporary psychotherapy, 40(2),95 – 102.
Tsermentseli, S. & Kouklari, E-Ch. (2021). Impact of Child Factors on Parenting Stress of Mothers of Children with Autism Spectrum Disorder and Intellectual Disability: A UK School-Based Study. Early Child Development and Care, 191(10), 1555-1566.
Wong P. T. P. (2010).meaning therapy. An integrative and positive existenial psycho – therapy . journal of Contemporary psychotherapy, 40(2) 85 – 93.
Yildiz, G. & Cavkaytar, A. (2020). Effectiveness of the Parent Training Program for Supporting the Preparation of Individuals with Intellectual Disability for Adulthood on Mothers' Quality of Life Perceptions. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 55(2), 201-214.
_||_
Amani, A., Ahmadi, S., & Hamidi, O. (2018). The Effect of Group Logo therapy on Self- Esteem and Psychological Well-Being of Female Students with Love Trauma Syndrome. Positive Psychology Research, 4(3), 71-86. (In Persian)
Frankel, Victor. (2016). Man in search of meaning. Translation: Ganji, Tehran: Tehran University Press.
Fouladchang M, Marhemati Z. The Effects of Life Skills Instruction (through Integration of Islamic Perspectives into Psychology) on Psychological Well-Being. qaiie 2017; 2 (2) :91-112. (In Persian)
Gallitto E, & Leth-Steensen C. (2015). Autistic traits and adult attachment styles. Personality and Individual Differences, 79, 63-67.
Hasani A, alizadeh H, ghobaribonab B, Pezeshk S, Kazemi F. (2020). Developing a group intervention program to promote the spirituality (GIPS) for mothers of intellectually disabled children and assessing its effectiveness on marital satisfaction. Journal of Psychological Sciences. 19(88); 463-473. (In Persian)
Khooshab, E., Jahanbin, I., Ghadakpour, S., Keshavarzi, S. (2016). Managing Parenting Stress through Life Skills Training: A Supportive Intervention for Mothers with Visually Impaired Children. International Journal of Community Based Nursing & Midwifery, 4(3), 265-273. (In Persian)
Maercker, A., Cloitre, M., Bachem, R., Schlumpf, Y. R., Khoury, B., Hitchcock, C., & Bohus, M. (2022). Complex post-traumatic stress disorder. The Lancet, 400(10345), 60-72.
Neuner-Jehle, S., Gruninger, U. & Schmid, M. (2016). Efficacy of a Communication Skill Training Fostering Health Promotion in Primary Care: A Mixed Method Analysis. J Community Med Health, 6, 2161-0711.
Maghrebi Sinaki, H., Hassanzadeh, S., Arjmandnia, A., & Khademi, M. (2016). The Effect of Teaching Communication Skills to Mothers of Children with Attention Deficit/ Hyperactivity Disorder on Enhancement of Parent-Child Interaction. , 13(49), 57-69. (In Persian)
Movallali G, Tayebi ramin Z, Rezaee madani M. (2016). Effectiveness of Group Logo therapy on Increasing the Quality of the Mothers' Life of Hearing Impaired Children. refahj; 16 (61) :221-242. (In Persian)
Shakeri, F., Inanloo, M., & Haghani, H. (2021). The Effect of Life Skills Training on Parental Stress of Women Health Volunteers with Children Aged Less than Seven Years. Iran Journal of Nursing, 33(128), 84-99. (In Persian)
Schulenberg, S. E. Schentzer ,L.W. Winters , M. R & Hutzell , R. R.(2010). Meaning – centered Couples Therapy; Logoterapy and lntimate Relationship. Journal of Contemporary psychotherapy, 40(2),95 – 102.
Shojaee, A., & Eskandarpour, B. (2016). A study of the effectiveness of Frankel’s logotherapy training on psychological well-being and happiness of students. Journal of School Psychology, 5(2), 71-91. (In Persian)
Park, N. (2004). The role of subjective well-being in positive youth development. The Annals of the American Academy of political and Social Science, 591, 25-39. 27.
Tamanai far, MR and Ghiasi E. (2017). Comparison of psychological well-being of mothers with intellectually disabled children and mothers with normal children. New developments in psychology, educational sciences and education, first year. (1): 18-25. (In Persian)
Taramian, Farhad. (2009). Life skills, definitions and theoretical foundations. Tehran: Tarbiat Publications. (In Persian)
Tavakolizadeh, J., Mohammadi, Z., & Safarzade, S. (2017). Effect of stress inoculation training on coping styles and psychological well-being status of mothers with mental retard children. Journal of Research and Health, 7(5), 1055-1064. (In Persian)
Tsermentseli, S. & Kouklari, E-Ch. (2021). Impact of Child Factors on Parenting Stress of Mothers of Children with Autism Spectrum Disorder and Intellectual Disability: A UK School-Based Study. Early Child Development and Care, 191(10), 1555-1566.
Taheri A, Marashi S A, Hamid N, Beshlideh K. (2022). The Effectiveness of Compassion-Focused Therapy on Psychological Well-Being and Meaning in Life of Mothers of Children With Intellectual and Developmental Disorders. IJPCP. 28 (1) :20-33.(In Persian)
Weinberg M, Gueta N, Weinberg J, Mays A, Akawi A, Sharkia R & Mahajnah M.(2021).The relationship between parental stress and mastrery,forgiveness,and social support among parents of children with autism. Research in Autism Spectrum Disorders. 81: 116-123.
Wong P. T. P. (2010).meaning therapy. An integrative and positive existenial psycho – therapy . journal of Contemporary psychotherapy, 40(2) 85 – 93.
Yildiz, G. & Cavkaytar, A. (2020). Effectiveness of the Parent Training Program for Supporting the Preparation of Individuals with Intellectual Disability for Adulthood on Mothers' Quality of Life Perceptions. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 55(2), 201-214.