رویکردی روانشناختی به شخصیّت زن در شاهنامه فردوسی

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

نسرین داودنیا ¹ , ناصر سراج خرمی ² , علی اکبر جولازاده اسمعیلی ³

1 - دانشگاه فرهنگیان دزفول، گروه زبان و ادبیات فارسی، دزفول، ایران.
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، گروه روان شناسی، دزفول، ایران.
3 - اداره آموزش و پرورش دزفول، گروه مشاوره و راهنمایی، دزفول، ایران.

تاریخ دریافت : 1394/01/17 تاریخ پذیرش : 1394/07/16 تاریخ انتشار : 1394/10/01

کلید واژه: شاهنامه, زن, گردآفرید, epic, تهمینه, Gordafarid, Tahmineh, روان شناختی, female psychology,

چکیده مقاله :

به طور کلی در شاهنامه حدود بیست زن نقش آفرینی می‌کنند که اکثر آنان در دوره پهلوانی می‌زیند. از جمله این زنان می‌توان از تهمینه و گردآفرید نام برد که هر دو در روند داستان رستم و سهراب مؤثّر بوده‌اند. در این پژوهش با رویکردی روان‌شناختی و از دیدگاه کارن هورنای و زیگموند فروید شخصیت تهمینه و گردآفرید بررسی شده است. یافته های اساسی پژوهش بیانگر این است که تهمینه بر اساس نظریه هورنای تلاشی شدید به کار می‌گیرد تا با تصاحب رستم در قالب شریک زندگی مقتدر بر اضطراب اساسی و نیاز به ایمنی فایق آید و در فراق رستم با جایگزینی سهراب به دنبال برآورده‌سازی این نیاز است، اما با مرگ سهراب نه تنها از این وضعیت رهایی نمی‌یابد، بلکه سبب عدم توفیق وی در گذر از مراحل سوگ شده و در نهایت منجر به مرگ زودهنگامش می‌شود. گردآفرید نیز به نظر می‌رسد با توجه به نظریه فروید، عقده الکترا در وجود او سبب شکل‌گیری فراخود ناقص شده، در نتیجه با توسل به مکانیسم دفاعی شبیه‌سازی مردانه و با روش‌های انتقامی زنان علیه مردان سعی می‌کند با اعتراض به جنس مذکر برتری خود را بر نوع مرد به اثبات برساند. مهم‌تر از آن با فرار از نگاه دون مردانه علیه زن، می‌خواهد از زنانگی خود بگریزد، اگرچه حتی به قیمت نفی ویژگی‌های اصلی زنانه‌اش باشد. این در حالی است که در پایان با بازگشت به شخصیت واقعی خود (استفاده از ویژگی‌های زنانه) در نبرد توفیق بیش‌تری می‌یابد.

چکیده انگلیسی:

In general, there were about twenty women who played significant role in the Shahnameh, most of whom lived in the epic era. Among these women Tahmineh and Gordafarid could be mentioned since both were effective in the story of Rostam and Sohrab. This study was purposed to analyze these two characters, from the perspective of the Karen Horney and Sigmund Freud psychological approach. The findings of this research suggested that Tahmineh based on Horney's approach through extreme effort tried to overcome the need for safety and the basic anxiety by possessing Rastam as strong life partner. After Rostam death she retried to satisfy such needs by replacing  Sohrab instead of Rostam. But with the death of Sohrab not only did  not escape from her situation, but due to her failure to pass the stages of grief ultimately would faced early death. Gordafarid also seemed to be, according to Freud, her Electra complex caused incomplete formation of the superego, as a result of the use of simulation defense mechanism and women revenge against men trying to protest and overcome against male supremacy and to prove woman superioty. More importantly, she by fleeing the  male chauvinist look against women tried to escape from their femininity, even though the price was the negation of the basic feminine features. However, at the end of a return to his true character (using the female characteristics) was more successful in battle.

منابع و مأخذ:

- استوارت، ویلیام. دایره‌المعارف مشاوره، ترجمه: شکوه نوابی‌نژاد(1386). نشر علم: تهران، چ اول.

- امامی، نصرالله (1377). «مبانی و روش‌های نقد ادبی»، تهران: انتشارات جامی، چاپ اول.

- پاینده، حسین (1382). «رابطه هنر و ادبیات با روان‌کاوی»، کارنامه، شماره 41.

- حمیدیان، سعید (1387). «درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی»، تهران: انتشارات ناهید، چاپ سوم.

- رحیمیان، حوریه بانو (1381). «نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی»، تهران، انتشارات مهرداد، چاپ دوم.

- شفیع آبادی، عبدالله (1385). «نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی»، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوازدهم. 

- شولتز، دوان پی و سیدنی الن شولتز. نظریه‌های شخصیت. ترجمة‌ یوسف کریمی و همکاران (1384). چ12. تهران: ارسباران.

- فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، جلد 1، به کوشش سید محمد دبیرسیاقی(1388). نشر قطره، تهران، چاپ دوم.

- فروید، زیگموند. «مطالعاتی بر روان‌شناسی فروید»، ترجمه: سعید شجاع شفتی(1376). تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم.

- کریمی، یوسف (1380). «روان‌شناسی شخصیّت»، تهران: مؤسسه نشر ویرایش، چاپ هفتم.

- موکی یلی، روژه. «عقده‌های روانی»، ترجمه: محمدرضا شجاع رضوی (1374). مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات قدس رضوی، چاپ دوم.