پیش¬بینی کفایت اجتماعی بر اساس علائم مثبت و منفی با توجه به نقش میانجی کارکردهای اجرایی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی
محورهای موضوعی : بالینی
فرناز فرخ زاد
1
,
فاطمه ایزدی
2
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه روانشناسی بالینی، واحد خمینی شهر، دانشگاه آزاد اسلامی ، خمینی شهر، اصفهان، ایران.
2 - استادیار، گروه روانشناسی بالینی, واحد خمینی شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، خمینی شهر، اصفهان، ایران.
کلید واژه: بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی, علائم مثبت و منفی, کارکردهای اجرایی, کفایت اجتماعی.,
چکیده مقاله :
هدف این پژوهش پیش¬بینی کفایت اجتماعی براساس علائم مثبت و منفی با توجه به نقش میانجی کارکردهای اجرایی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی بود. جامعه آماری شامل تمامی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی بستری در بیمارستان¬های مُدرّس و فارابی شهر اصفهان که در زمان پژوهش، از اسفند 1400 تا مرداد 1401 که در مرحله حادّ بیماری قرار نداشتند، بود. نمونه شامل تعداد 129 بیمار شامل 66 زن و 63 مرد براساس ملاک-های ورود به پژوهش به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شد. در پژوهش از پرسشنامه کفایت اجتماعی (Felner,1990)، پرسشنامه کارکردهای اجرایی (Nejati, 2013) مقیاس سنجش علائم مثبت و منفی (Andreasen,1984) استفاده شد. آزمون فرضیه¬ها به روش¬های معادلات ساختاری و تحلیل مسیر انجام شد. نتایج نشان داد مدلِ پیش¬بینی کفایت اجتماعی براساس علائم مثبت و منفی اسکیزوفرنی با نقش میانجیگری عملکردهای اجرایی از برازش مطلوبی برخوردار است و عملکردهای اجرایی می¬تواند نقش میانجیگری را در تأثیر بین متغیرهای علائم منفی و کفایت اجتماعی ایفا نماید(05/0P<). نتایج تحلیل مسیر نشان داد علام منفی، تأثیر منفی و معنادار بر کفایت اجتماعی(01/0P<)، علائم منفی، تأثیر مثبت و معنادار بر عملکردهای اجرایی(01/0P<) و عملکردهای اجرایی، تأثیر منفی و معنادار بر کفایت اجتماعی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی دارد (05/0P<).
The aim of the study was to predict social adequacy based on positive and negative symptoms with the mediating role of executive functions in patients with schizophrenic. The population included all schizophrenic patients in Isfahan who were hospitalized in Modares and Farabi hospitals and were not in the acute stage of the disease at the time of the research. 129 people, i.e. 66 women and 63 men, were selected based on the criteria for entering the study by purposive sampling. Felner's Social Adequacy Questionnaire (1990), Nejati Executive Workers Questionnaire (2013), and Andreessen's Positive and Negative Symptoms Scale (1984) were used. The resulting data were analyzed at two descriptive and inferential levels. Hypotheses were tested using structural equations and path analysis. The results showed that the prediction model of social adequacy based on positive and negative symptoms of schizophrenia with the mediating role of executive functions has a favorable fit and executive functions can play a mediating role in the relationship between variables of negative symptoms and social adequacy (P<0.05). The results of path analysis showed that there is a negative and significant impression between negative symptoms and social competence (P<0.01) a positive and significant impression between negative symptoms and executive functions (P<0.01) between executive functions and social competence of patients, a negative and significant impression with schizophrenia (P<0.05).
American Psychiatric Association (2013) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5). Arlington: American Psychiatric Publishing.
Andreasen NC. (1989) Scale for the assessment of negative Symptoms (SANS). 18.The British Journal of Psychiatry. 155 (7): 53–58.
Bellack AS, Mueser KT, Gingerich S, Agresta J. (2013). Social skills training for schizophrenia: A step-by-step guide. 2nd ed. New York: Guilford.
Bowie, C.R., Leung, W.W., Reichenberg, A., McClure, M.M., Patterson, T.L., Heaton, R.K., Harvey, P.D., (2008) Predicting schizophrenia patients’ real-world behavior with specific neuropsychological and functional capacity measures. Biol. Psychiatry 63, 505–511.
Chen, J., Patil, K. R., Weis, S., Sim, K., Nickl-Jockschat, T., Zhou, J., ... & Visser, E. (2020) Neurobiological divergence of the positive and negative schizophrenia subtypes identified on a new factor structure of psychopathology using non-negative factorization: an international machine learning study. Biological psychiatry, 87(3), 282-293.
Emsley R, Chiliza B, Asmal L, Harvey BH. (2013). The nature of relapse in schizophrenia. BMC Psychiatry; 13:50.
Galderisi SA, Rossi A, Rocca P, Bertolino A, et al. (2014). The influence of illness-related variables, personal resources and context-related factors on real-life functioning of people with schizophrenia. World Psychiatr. 13, 275–287
Gupta S, Boville BM, Blanton R, Lukasiewicz G, Wincek J, Bai C, Forbes ML. (2015). A multicentered prospective analysis of diagnosis, risk factors, and outcomes associated with pediatric ventilator-associated pneumonia. Pediatr Crit Care Me. 16(3):e65–73.
Harvey, P. D., Deckler, E., Jarskog, F., Penn, D. L., & Pinkham, A. E. (2019). Predictors of social functioning in patients with higher and lower levels of reduced emotional experience: Social cognition, social competence, and symptom severity. Schizophrenia research, 206, 271-276.
Kalin M, Kaplan S, Gould F, et al., (2015). Social cognition, social competence, negative symptoms and social outcomes: Inter-relationships in people with schizophrenia. J. Psychiatric Res. 68,254–60.
Kalin, M., Kaplan, S., Gould, F., Pinkham, A. E., Penn, D. L., & Harvey, P. D. (2015). Social cognition, social competence, negative symptoms and social outcomes: inter-relationships in people with schizophrenia. Journal of psychiatric research, 68, 254-260.
Kaplan, B., & Sadock, V. (2015). Synopsis of psychiatry: updated with DSM-5. Wolter Kluwer: Amazon.
Kerns, J. G., Nuechterlein, K. H., Braver, T. S., & Barch, D. M. (2008). Executive Functioning Component Mechanisms and Schizophrenia. Biological Psychiatry, 64(1), 26–33.
Krężołek, M., Pionke, R., Banaszak, B., Kokoszka, A., & Gawęda, Ł. (2019). The relationship between jumping to conclusions and neuropsychological functioning in schizophrenia. Psychiatry Research, in press.,273:443-449
Kuo CJ, Yang SY, Liao YT, Chen WJ, Lee WC, Shau WY, Chang YT, Tsai SY, Chen CC. (2013). Second-generation antipsychotic medications and risk of pneumonia in schizophrenia. Schizophrenia Bull; 39(3):648–57.
Leifker, F.R., Bowie, C.R., Harvey, P.D., (2009). Determinants of everyday outcomes in schizophrenia: The influences of cognitive impairment, functional capacity, and symptoms. Schizophr. Res. 115, 82–87.
Mesholam-Gately, R. I., Giuliano, A. J., Goff, K. P., Faraone, S. V., & Seidman, L. J. (2009). Neurocognition in First-Episode Schizophrenia: A Meta-Analytic Review. Neuropsychology, 23(3), 315–336.
Miller, M. L., Strassnig, M. T., Bromet, E., Depp, C. A., Jonas, K., Lin, W., ... & Harvey, P. D. (2021). Performance-based assessment of social skills in a large sample of participants with schizophrenia, bipolar disorder and healthy controls: Correlates of social competence and social appropriateness. Schizophrenia research, 236, 80-86.
Nangle, D. W., Hansen, D.J., Erdley, C., & Norton, P.J. (2010). Practitioner’s guide to empirically based measures of social skills. New York: Springer.
Nejati, Vahid. (2013). Cognitive Abolities Questionnaire: Development and Evaluation of Psychometric Properties. Advances in Cognitive science, Vol. 15, No. 2 .(In Persian)
Nestler, J. and Goldbeck, L. (2011), A pilot study of social competence group training for adolescents with borderline intellectual functioning and emotional and behavioural problems (SCT-ABI). Journal of Intellectual Disability Research, 55: 231-241.
Nestler, J., & Goldbeck, L. (2011). A pilot study of social competence group training for adolescents with borderline intellectual functioning and emotional and behavioural problems (SCT‐ABI). Journal of Intellectual Disability Research, 55(2), 231–241.
Nicholl D, Akhras KS, Diels J, Schadrack J. (2010). Burden of schizophrenia in recently diagnosed patients: healthcare utilisation and cost perspective. Curr Med Res Opin. 26(4):943–55.
Osborne, A. L., Solowij, N., & Weston-Green, K. (2017). A systematic review of the effect of cannabidiol on cognitive function: Relevance to schizophrenia. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 72, 310-324.
Patel R, Jayatilleke N, Broadbent M, et al. (2015). Negative symptoms in schizophrenia: a study in a large clinical sample of patients using a novel automated method BMJ Open 2015; 5(9):1-9.
Penadés, R., Bosia, M., Catalán, R., Spangaro, M., García-Rizo, C., Amoretti, S., & Bernardo, M. (2019). The role of genetics in cognitive remediation in schizophrenia: A systematic review. Schizophrenia Research: Cognition, 100146.
Penadés, R., Franck, N., González-Vallespí, L., & Dekerle, M. (2019). Neuroimaging studies of cognitive function in schizophrenia. Reviews on Biomarker Studies in Psychiatric and Neurodegenerative Disorders, 117-134.
Piri, Mousa & Asadian, sirous. (2011). The relationship between family functioning and students' social competence Islamic Azad University, Salamas branch, Journal of Behavioral Science, Vol.9, 25 – 42.(In Persian)
Pohl, R. F., Bender, M., & Lachmann, G. (2005). Autobiographical memory and social skills of men and women. Applied Cognitive Psychology: The Official Journal of the Society for Applied Research in Memory and Cognition, 19(6), 745-759.
Snyder, H. R., Miyake, A., & Hankin, B. L. (2015). Advancing understanding of executive function impairments and psychopathology: Bridging the gap between clinical and cognitive approaches. Frontiers in Psychology, 6.
Strassnig MT, Bowie CR, Pinkham AE, et al., (2018). Which levels of cognitive impairments and negative symptoms are related to functional deficits in schizophrenia? J. Psychiatric. Res, 104. 124 to 129.
Tabrizi Gr, Nabavi M and Tabrizi M (2014). The study of living skills in schizophrenic patients and determining their areas needing internention by using Kohlman evaluation of living slills, The journal of Urima Nursing and Midwifery Faculty, Vol 12 (4) (In persian).
Tamm, Leanne & Nakonezny, Paul. (2015). Metacognitive Executive Function Training for Young Children with ADHD – A Proof of Concept Study. Attention deficit and hyperactivity disorders. 7.10.1007/s12402-014-0162-x.
Tominaga, T., Tomotake, M., Takeda, T., Ueoka, Y., Tanaka, T., Watanabe, S. Y., ... & Ohmori, T. (2018). Relationship between social and cognitive functions in people with schizophrenia. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 14, 2215.
Tripathi, Sujita Kumar Kar , Rashmi Shukla (2018). Cognitive Deficits in Schizophrenia: Understanding the Biological Correlates and Remediation Strategies. Clin Psychopharmacol Neurosci. 28;16(1):7-17. PMID: 29397662 PMCID: PMC5810454.
Zarshnas Sareh and Houshvar Parsa and Chehrehnagar Negin. (2012) working memory in schizophrenia and its methods of evaluation, JRRS, Vol 5.
طراحی و اعتبار سنجی برنامه خود تنظیمی مادر و اثربخشی آن بر استرس والدگری مادران... / 199
پیشبینی کفایت اجتماعی بر اساس علائم مثبت و منفی با توجه به نقش میانجی کارکردهای اجرایی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی
فرناز فرخ زاد
دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر، اصفهان، ایران.
فاطمه ایزدی*
دکتری روانشناسی بالینی, استادیار گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر، اصفهان، ایران.
چکیده
هدف این پژوهش پیشبینی کفایت اجتماعی براساس علائم مثبت و منفی با توجه به نقش میانجی کارکردهای اجرایی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی بود. جامعه آماری شامل تمامی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی بستری در بیمارستانهای مُدرّس و فارابی شهر اصفهان که در زمان پژوهش، از اسفند 1400 تا مرداد 1401 که در مرحله حادّ بیماری قرار نداشتند، بود. نمونه شامل تعداد 129 بیمار شامل 66 زن و 63 مرد براساس ملاکهای ورود به پژوهش به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شد. در پژوهش از پرسشنامه کفایت اجتماعی (Felner,1990)، پرسشنامه کارکردهای اجرایی (Nejati, 2013) مقیاس سنجش علائم مثبت و منفی (Andreasen,1984) استفاده شد. آزمون فرضیهها به روشهای معادلات ساختاری و تحلیل مسیر انجام شد. نتایج نشان داد مدلِ پیشبینی کفایت اجتماعی براساس علائم مثبت و منفی اسکیزوفرنی با نقش میانجیگری عملکردهای اجرایی از برازش مطلوبی برخوردار است و عملکردهای اجرایی میتواند نقش میانجیگری را در تأثیر بین متغیرهای علائم منفی و کفایت اجتماعی ایفا نماید(05/0P<). نتایج تحلیل مسیر نشان داد علام منفی، تأثیر منفی و معنادار بر کفایت اجتماعی(01/0P<)، علائم منفی، تأثیر مثبت و معنادار بر عملکردهای اجرایی(01/0P<) و عملکردهای اجرایی، تأثیر منفی و معنادار بر کفایت اجتماعی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی دارد (05/0P<).
واژگان کلیدی: بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی، علائم مثبت و منفی، کارکردهای اجرایی، کفایت اجتماعی.
Prediction of social adequacy based on positive and negative symptoms according to the mediating role of executive functions in patients with schizophrenia
Frnaz Farrokhzad, M. A
Clinical Psychology, Department of Psychology, Khomeinishahr Branch, Islamic Azad University, Khomeinishahr, Isfahan, Iran.
Fatemeh Izadi, Ph.D
Assistant Professor of Psychology Department, Islamic Azad University of Khomeini shahr, Isfahan. Iran
Abstract
The aim of the study was to predict social adequacy based on positive and negative symptoms with the mediating role of executive functions in patients with schizophrenic. The population included all schizophrenic patients in Isfahan who were hospitalized in Modares and Farabi hospitals and were not in the acute stage of the disease at the time of the research. 129 people, i.e. 66 women and 63 men, were selected based on the criteria for entering the study by purposive sampling. Felner's Social Adequacy Questionnaire (1990), Nejati Executive Workers Questionnaire (2013), and Andreessen's Positive and Negative Symptoms Scale (1984) were used. The resulting data were analyzed at two descriptive and inferential levels. Hypotheses were tested using structural equations and path analysis. The results showed that the prediction model of social adequacy based on positive and negative symptoms of schizophrenia with the mediating role of executive functions has a favorable fit and executive functions can play a mediating role in the relationship between variables of negative symptoms and social adequacy (P<0.05). The results of path analysis showed that there is a negative and significant impression between negative symptoms and social competence (P<0.01) a positive and significant impression between negative symptoms and executive functions (P<0.01) between executive functions and social competence of patients, a negative and significant impression with schizophrenia (P<0.05).
Keywords: patients with schizophrenia, positive and negative symptoms, executive functions, social adequacy
مقدمه
اسکیزوفرنی، اختلال روانی شدیدی است که بیش از 21 میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داده (World Health Organization, 2018) و هزینههای زیادی را بر خانوادهها و نظام درمانی تحمیل نموده است (Nicholl D et al., 2010). اسکیزوفرنیا یک اختلال روانی است که مشخصه آن از کارافتادگی فرآیندهای فکری و آسیب عاطفی شدید است. این بیماری که در میان بیماریهای عمده روانشناختی از همه وخیمتر است، معمولاَ خود را به صورت توهم شنیداری، توهمهای جنون آمیز یا عجیب و غریب، یا تکلّم و تفکر آشفته نشان میدهد و با اختلال در عملکرد اجتماعی یا شغلی قابل توجهی همراه است که شروع علائم آن معمولاَ در دوران نوجوانی است. به عبارتی این اختلال با نابهنجاری هایی در یک یا چند مورد از این پنج زمینه مشخص شده است: هذیانها، توهمات، تفکر(گفتار) آشفته، رفتار حرکتی بسیار آشفته یا نابهنجار (از جمله کاتاتونی) و نشانه های منفی (American Psychiatric Association, 2019). (DSM-5, 2013).
گزارش شده است که بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیی به دلیل بیماریهای قابل پیشگیری مرتبط با بیماریهای قلبی عروقی، بیماریهای متابولیک و عفونت‌ها، بیشتر از عموم مردم در معرض مرگ زودرس هستند (World Health Organization, 2018)؛ هرچند که اسکیزوفرنی را میتوان با داروها و حمایت روانی درمان کرد ولی با این حال، شواهد گزارش میدهند که داروهای ضد روانپریشی در درمان این اختلال موثر است اما ممکن است اثرات جانبی زیادی را برای آنها به وجود آورد (Kuo CJ et al., 2013). این افراد معمولاً آسیب پذیرند و ممکن است با تبعیض یا نقض حقوق اولیه انسانی خود مواجه شوند (Gupta S et al., 2015).
از طرف دیگر اسکیزوفرنی یک اختلال شدید روانی است که با اختلالات اجتماعی و شغلی قابل توجهی همراه است، ولی آن چیزی که این نتایج را امیدوار میکند آن است که خطر عود با بهبود عملکردهای اجتماعی، حمایت خانواده، افزایش بینش و آگاهی از بیماری کاهش خواهد یافت (Emsley et al., 2013). همانطور که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم (DSM-5) اشاره شده است، زمانی که افراد فعال اجتماعی از فعالیتهای اجتماعی کناره گیری میکنند، این علامت اغلب، اولین علامت بیماری اسکیزوفرنی در آنان است (American Psychiatric Association, 2019).
ساختار بیماری اسکیزوفرنی این گونه است که افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است نتوانند برخی از مهارتهای اجتماعی را بیاموزند یا حتی زمانی که این مهارتها به دست آمده باشند، ممکن است به دلیل علائم بیماری، کفایتهای اجتماعی کسب شده خود را از دست بدهند (Bellack AS et al., 2013). به همین دلیل، این بیماران اغلب دارای نقایص اجتماعی مشخصی هستند که ممکن است شامل مشکل در روابط اجتماعی یا ایفای نقشهای اجتماعی و ضعف در کفایتهای اجتماعی آنها باشد (American Psychiatric Association, 2013). تعاریف متعددی از کفایت اجتماعی مطرح شده که یکی از بهترین و کاملترین تعریفها دربارهی کفایت اجتماعی توسط فلنِر (Felner) در سال 1990 میلادی بوده است. در این تعریف، کفایت اجتماعی چند مولفه را دربرمیگیرد که عبارتند از: مهارتهای شناختی که شامل مهارتهاي مبتنی بر تصمیم گیري و قضاوت از جمله توانایی یادگیري، پردازش اطلاعات و سبک اسنادي است. مهارتهای رفتاری که در برگیرندهی مذاکره، ایفاي نقش، ابراز وجود، مهارتهاي محاورهاي جهت شروع و تداوم ارتباطات و توانایی برقراري رفتار دوستانه با دیگران میباشد. مهارتهاي هیجانی : شامل شناسایی و پاسخ دهی مناسب به علائم هیجانی در روابط اجتماعی، مدیریت استرس و توانایی برقراري روابط مثبت با دیگران (به عنوان نمونه، گسترش روابط مثبت و جلب اعتماد طرف مقابل و ایجاد روابط حمایتی دو طرفه) و در نهایت مهارتهای انگیزشی که منظور ساختار ارزش هاي فردي، احساس اثربخشی و کنترل فرد میباشد.
یافتههای پژوهشی نشان میدهد نشانگان مثبت و منفی مرتبط با اسکیزوفرنی عملکردهای روزمره را مختل کرده و حوزه های حرفه ای، اجتماعی و فعالیت های روزمره را تحت تاثیر قرار میدهد (Galderisi et al., 2014). علایم اسکیزوفرنی بر دو نوع هستند: علایم مثبت و علایم منفی. علایم مثبت شامل توهم، هذیان، کلام آشفته، رفتار آشفته و اختلال در فرم فکر است (Chen, J et al., 2020). علایم منفی در اسکیزوفرنی کمتر از علایم مثبت شناخته شده اند، اما میتوان ادعا کرد که علایم منفی مهمترین علائم در اسکیزوفرنی هستند، زیرا این علائم بهترین پیشگویی را از ناتوانی بیمار اسکیزوفرنی در آینده نشان می دهند و با قدرت بالایی وضعیت عملکرد اجتماعی فرد مبتلا را در آینده تخمین می زنند. از جمله این علائم، عاطفه سطحی، عدم احساس لذت، بی انگیزگی و کناره گیری اجتماعی است (Kaplan, B & Sadock, V., 2015).
یافته های پژوهشی اخیر حاکی از آن است که علاوه بر آن که علائم مثبت و نقایص عصبی شناختی و اختلالات مرتبط در ظرفیت های عملکردی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی نقشِ پیش بینی کننده ایفاء می کند و بر فعالیت های اجتماعی تاثیرگذار است (Strassning MT et al,. 2015)؛ علائم منفی هم که با نقص های شناختی ـ اجتماعی ترکیب میشوند، پیشبینی کنندهی پیامدهای منفی اجتماعی در دنیای واقعی بیماران هستند (Kalin et al., 2015). لذا با توجه به آن که علائم منفی چند بُعدی هستند، تناقض هایی در نشانگان اجتماعی افراد مبتلا مشاهده می گردد؛ به این صورت که برای مثال، کاهش تجربه عاطفی با اختلالات در عملکرد اجتماعی همبستگی بالایی دارد (Harvey et al., 2017).
اختلال در کارکرد اجرایی که به نوعی نقص شناختی است، یکی دیگر از ویژگی‌های اصلی اسکیزوفرنی است (Mesholam-Gateli et al., 2009). بنابراین اسکیزوفرنی یک آسیب بالینی است که در آن بزرگترین نقص در عملکردهای اجرایی یافت میشود (Snyder, Miyake & Hankin, 2015). از آنجایی که کارکردهای اجرایی بر عملکرد در طیف گسترده ای از متغیرهای شناختی تأثیر می گذارد (kerns et al., 2008)، نقص آنها نیز زمینه ساز سایر اختلالات شناختی در اسکیزوفرنی است و تمرکز بر روی این عملکردها در اسکیزوفرنی برای انطباق دقیق برنامه های اصلاحی از اهمیت خاصی برخوردار است.
علاوه بر این، از متغیرهای مهمی که میتواند در کفایت اجتماعی اثرگذار باشد کارکردهای اجرایی است. (Kalin et al,. 2015). پژوهشهای پیشین نشان دادند که ترکیب عملکرد شناختی و علائم منفی 32 درصد از واریانس کفایت اجتماعی را تشکیل میدهند. این نتایج، نقش ترکیبی عملکردهای شناختی از قبیل کارکردهای اجرایی، شایستگی اجتماعی و انگیزه اجتماعی را به عنوان پیش بینی کننده های اولیهی پیامدهای اجتماعی روزمره نشان می دهد. با این حال، کاهش علائم مثبت و منفی از نظر شدت بسیار متفاوت است (Carrion et al., 2016). در این زمینه، مطالعه استراسینگ و همکاران (2018) نشان داده است که علائم مثبت و منفی اسکیزوفرنی بر شایستگی‌های اجتماعی بیماران تاثیر دارد؛ هم چنین اکثریت قریب به اتفاق ادبیات مربوط بر پیش بینی کننده های اختلال عملکردی در اسکیزوفرنی بر فرآیندهای شناختی متمرکز شده است (Bowie et al,.2008). نقص در کارکردهای اجرایی مانند سرعت پردازش، حافظه، توجه، با ناشایستگی های اجتماعی در اسکیزوفرنی مرتبط است (Ibid). به طور خاص، این نقایص عصبی شناختی با مهارتهای اجتماعی ضعیف‌تر، نرخ بیکاری بالا، ناتوانی در زندگی مستقل، فعالیتهای اجتماعی کمتر و کاهش موفقیت پس از برنامه‌های توانبخشی مرتبط است (Leifker et al,. 2009). از این روی با توجه به مطالب مطرح شده، می توان بیان نمود این پژوهش با این هدف انجام شده است که کارکردهای اجرایی را به عنوان یک عامل شناختی در پیشبینی کفایت اجتماعی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، البته در شهر اصفهان، به عنوان متغیر میانجی و علائم مثبت و منفی به عنوان متغیر پیشبین، وارد معادلات آماری گردانَد.
فرضیههای تأثیر غیرمستقیم تحقیق عبارتند از :
1- علائم مثبت با میانجی گری عملکردهای اجرایی بر کفایت اجتماعی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیی تاثیر دارد.
2- علائم منفی با میانجی گری عملکردهای اجرایی بر کفایت اجتماعی تاثیر دارد.
فرضیههای تأثیر مستقیم تحقیق عبارتند از :
3- علائم مثبت بر کفایت اجتماعی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیی تأثیر دارد.
4- علائم منفی بر کفایت اجتماعی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیی تأثیر دارد.
5- علائم مثبت بر عملکردهای اجرایی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیی تأثیر دارد.
6- علائم منفی بر عملکردهای اجرایی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیی تأثیر دارد.
7- عملکردهای اجرایی بر کفایت اجتماعی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیی تأثیر دارد.
روش
روش پژوهش، توصیفی ـ همبستگی است. جامعه آماری شامل کلیه ی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیی بیست تا شصت سالهی بستری در بیمارستان های فارابی و مدرس شهر اصفهان است که با نظر روانپزشک، تشخیص اختلال اسکیزوفرنی گرفته اند و در زمانی که پژوهش انجام شد، طبق اعلام کادر درمان، در دوره ی حادّ بیماری نبودند. با احتساب حجم ریزش نمونه ی 30 درصدی بنا بر احتیاط بیشتر تعداد کل آزمودنی های پژوهش، 129 نفر بیمار شامل تعداد 66 بیمار زن و 63 بیمار مرد با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. گفتنی است روایی ابزارهای خودسنجی، به رعایت صداقت و دقت سرپرست و مربیان بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیی در پاسخ‌گویی به مواد آزمون وابسته است.
ملاک های ورود پژوهش شامل : قرار گرفتن در دامنه سنی 20 تا 60 سال، رضایت آگاهانه بیمار و خانواده او از شرکت در پژوهش، دریافت تشخیص اسکیزوفرنی از جانب روانپزشک و دارا بودن تحصیلاتی حداقل در حد خواندن و نوشتن، و ملاک های خروج پژوهش شامل : دریافت شوک الکتریکی حداقل سه روز قبل از اجرای پرسشنامه و عدم تمایل به شرکت در پژوهش بود.
ابزار سنجش
مقیاس ﺳﻨﺠﺶ ﻋﻼﯾﻢ مثبت1 (SAPS) و منفی2 (SANS): از این مقیاس برای سنجش علایم مثبت و منفی بیماران مبتلا بـه اسکیزوفرنیا استفاده شد. این مقیاس را اندریسن (Andreasen, 1984) طراحی و استاندارد کرده است. مقیاس علایم منفی دارای 24 سؤال می باشـد که پنج گروه از علایم منفی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا از جمله محدود شدن عاطفی، فقر کلامی، کمبود اراده، فقدان احساس لذت ـ بی تفاوتی اجتماعی و نقص توجه را می‌سنجد که در انتهای هر یک از گروه‌های علایم مذکور، یک سؤال کلی برای سنجش مجموعه علایم وجود دارد. مقیاس اندازه گیری علایم مثبت، سی و پنج سؤال دارد که چهار گروه علایم مثبت بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا شامل توهمات، هذیانها، رفتار غیرعادی و اختلال تفکر صوری را مورد سنجش قرار میدهد. هریک از علایم منفی و مثبت ایـن مقیاس در شش سطح نمره گذاری میشود. بنابراین حداقل و حداکثر نمره فرد در نمره مقیاس منفی به ترتیب برابر 0 و 120 است و در مقیاس علائم مثبت 0 و 175 می باشد. اندریسن، روایی محتوایی مقیاس را مطلوب و ضریب همسانی درونی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برابر با 85/0 و ضریب بازآزمایی مجدد آزمون را برابر با 87/0گزارش نمود. (Andreasen, 1989). میانگین ضریب پایایی این مقیاس را در فرهنگ ایرانی بـا دو روش آزمون ـ باز آزمون و همسـانی درونی معـادل 77/0 به دست آورده اند. آن ها هم چنین، میانگین ضریب پایایی را به طور جداگانه برای گروه علایم منفی 78/0 و برای گروه علایم مثبت 77/0 گزارش کرده اند. ضریب آلفای کرونباخ علائم مثبت و منفی در این پژوهش، به ترتیب برابر با 77/ 0 و 85/ 0 می باشد.
پرسشنامه کفایت اجتماعی فلنر: پرسشنامه کفایت اجتماعی توسط فلنر (1990) به منظور سنجش کفایت اجتماعی طراحی و تدوین شده است. این پرسشنامه دارای 47 سوال و شامل 4 مولفه عامل مهارت های رفتاری، عامل آمایه‌های انگیزش و انتظارات، عامل مهارت های شناختی و عامل کفایت هیجانی می باشد و بر اساس درجهبندی هفت گزینه ای لیکرت به سنجش کفایت اجتماعی می پردازد. در پژوهش تبریزی و همکاران (1393) روایی محتوایی و صوری و ملاکی این پرسشنامه مناسب ارزیابی شده است. در پژوهش پیری و همکاران (1390) روایی محتوایی و صوری و ملاکی این پرسشنامه مناسب ارزیابی شده است. ضريب آلفاي كرونباخ محاسبه شده در پژوهش تبریزی و همکاران (1390) براي این پرسشنامه بالای 7/0 برآورد شد.
پرسشنامه کارکردهای اجرایی: این پرسشنامه توسط نجاتی در سال 1392 طراحی و هنجاریابی گردیده است که شامل 30 گویه و 7 مولفه (حافظه، كنترل مهاري و توجه انتخابي، تصميمگيري، برنامهريزي، توجه پايدار، شناخت اجتماعي و انعطاف پذيري شناختي) میباشد. کم ترین و بیش ترین نمره قابل دستیابی به ترتیب 30 و 150 است. نمره‌ی بالاتر به معنای اختلال در عملکردهای اجرایی فرد می باشد و هرچه نمره‌ی پایین‌تری کسب کند یعنی کارکردهای اجرایی آسیب کمتری دیده است. پايايي پرسشنامة 30 سؤالي با روش آلفاي كرونباخ محاسبه شد و ضريب آلفاي 834/0 به دست آمد. لذا اعتبار پرسشنامه حاصل، در حدّ بسيار مطلوبي قرار می‌گیرد. همساني دروني خرده مقياس‌ها براي سؤال‌هاي مربوط به حافظه 755/0، كنترل مهارتي و توجه انتخابي 626/0، تصميمگيري 612/0، برنامهريزي 578/0، توجه پايدار 534/0، شناخت اجتماعي438/0 و انعطاف پذيري شناختي 455/0 نشان داده شد که به همین دلیل استفاده از خرده مقياس‌ها به تنهايي سفارش نميشود؛ هم چنین براي سنجش روايي هم زمان آزمون، از همبستگي معدل تحصيلي و زير مقياسهاي آزمون 395 نفر از دانشجويان مورد بررسي استفاده شد. به جز شناخت اجتماعي، ساير زير مقياسهاي آزمون در سطح 001/0 با معدل، همبستگی دارند (Nejati, 2013).
یافته‌ها
در این پژوهش، طبق یافته های جمعیت‌شناختی جوان ترین فرد نمونه پژوهش دارای 20 سال سن و پیرترین فرد آن دارای 60 سال سن بود. میانگین سنی کلیه اعضای نمونه 98/39 و انحراف استاندارد آن 55/11 سال برآورد گردید. از بین آزمودنی‌های پژوهش تعداد 66 نفر از آنان (2/51 درصد) دارای جنسیت مونث و 63 نفر باقی مانده (8/48 درصد) را آزمودنی های مذکر تشکیل می دادند. تعداد 102 نفر از آنان (1/79 درصد) دارای سابقه بستری و 27 نفر باقی مانده (9/20 درصد) را آزمودنی هایی تشکیل می دادند که برای مرتبه اول در بخش روانپزشکی بیمارستان بستری شده بودند. همینطور تعداد 38 نفر از آنان (5/29 درصد) دارای سابقه فامیلی و 91 نفر باقی مانده (5/70 درصد) را آزمودنی‌هایی تشکیل می‌دادند که در فامیل درجه اول آنها، شخصی مبتلا به اختلالات روانپزشکی شدید که منجر به بستری شدن گردد نبود. در ادامه به بررسی دادههای توصیفی مرتبط با متغیرهای پژوهش و مولفههای آنها پرداخته شده است.
در مدل کلی پژوهش کفایت اجتماعی به عنوان متغیر ملاک، علایم مثبت و منفی به عنوان متغیر پیشبین و کارکردهای اجرایی به عنوان متغیر میانجی در نظر گرفته شده است.
[1] - Scale for Assessment of Positive Symptoms
[2] - Scale for Assessment of Negative Symptoms
نام آزمون | توضیحات | مقادیر قابل قبول | مقدار به دست آمده |
SRMR | ریشه استانداردشده باقی‌مانده مربع | 093/0 | 093/0 |
d_ULS | اختلاف مجذورات هندسی | 829/1 | 829/1 |
d_G | ماتریس کوواریانس 1 | 410/0 | 410/0 |
Chi-Square | ضریب خی 2 | 469/287 | 469/287 |
NFI | شاخص برازش استاندارد | 431/0 | 431/0 |
با توجه به جدول 1 ، مقدار SRMR برابر با 09/0 مي‌باشد و با توجه به اينکه بیشتر از 01/0 است نشان ميدهد ميانگين مجذور خطاهاي مدل مناسب است و مدل قابل قبول مي باشد. مقدار کاي دو و ميزان شاخص d-G1 و NFI نيز در سطح مطلوب می باشد که نشان مي دهند مدل از برازش مطلوبی برخوردار است. در ادامه به بررسی تاثیر مستقیم متغیرهای پژوهش پرداخته شده است.
جدول (2) بررسی ضرایب تاثیر مسیرهای مستقیم پژوهش
مسیر مستقیم | میزان تاثیر | ضریب اصلاح شده | انحراف استاندارد | T آماره | سطح معنی داری |
علائم مثبت -> عملکرد اجرایی | 044/0 | 060/0 | 119/0 | 372/0 | 710/0 |
علائم مثبت -> کفایت اجتماعی | 097/0- | 110/0- | 114/0 | 846/0 | 398/0 |
علائم منفی -> عملکرد اجرایی | 479/0 | 492/0 | 073/0 | 608/6 | 001/0 |
علائم منفی -> کفایت اجتماعی | 360/0- | 353/0- | 104/0 | 463/3 | 001/0 |
عملکرد اجرایی -> کفایت اجتماعی | 248/0- | 264/0- | 097/0 | 557/2 | 011/0 |
همانطور که یافتههای جدول (2) نمایش میدهند میزان ضریب تأثیر متغیر علائم منفی -> عملکرد اجرایی برابر با 48/0، علائم منفی -> کفایت اجتماعی 36/0- و عملکرد اجرایی -> کفایت اجتماعی برابر با 28/0- برآورد گردید (001/0>p). بنابراین فرضیههای ششم و چهارم و هفتم این پژوهش تأیید شد. همچنین یافتههای دیگر پژوهش نشان داد در مسیر میزان ضریب تاثیر متغیر علائم مثبت -> عملکرد اجرایی برابر با 04/0، علائم مثبت -> کفایت اجتماعی 10/0- که با توجه به میزان T به دست آمده معنی‌دار نمیباشد (05/0<p). بنابراین فرضیه های سوم و پنجم این پژوهش تأیید نگردید.
در ادامه در جدول (2) به بررسی نفش متغیر میانجی کارکردهای اجرایی در تأثیر بین کفایت اجتماعی و علائم مثبت و منفی پرداخته شده است.
جدول (3) بررسی ضرایب تاثیر مسیرهای غیر مستقیم پژوهش
مسیر میانجی | میزان تاثیر | ضریب اصلاح شده | انحراف استاندارد | T آماره | سطح معنی داری |
علائم مثبت -> عملکرد اجرایی -> کفایت اجتماعی | 011/0- | 016/0- | 033/0 | 333/0 | 739/0 |
علائم منفی -> عملکرد اجرایی -> کفایت اجتماعی | 119/0- | 132/0- | 056/0 | 125/2 | 034/0 |
با توجه به یافته های حاصل از جدول (3) مسیر علائم مثبت -> عملکرد اجرایی -> کفایت اجتماعی با میزان ضریب تاثیر 01/0- و نمره 01/0=T تایید نمی‌گردد و عملکردهای اجرایی نمیتواند در رابطه بین متغیرهای علائم مثبت اسکیزوفرنی و کفایت اجتماعی نقش میانجی ایفا نماید(05/0<P). همچنین دیگر داده های پژوهش نشان داد مسیر علائم منفی -> عملکرد اجرایی -> کفایت اجتماعی با ضریب تاثیر 12/0- و نمره 13/2=T تایید می گردد و متغیر عملکردهای اجرایی می تواند در رابطه بین علائم منفی اسکیزوفرنی و کفایت اجتماعی در افراد بستری مبتلا به اسکیزوفرنی نقش میانجی ایفا نماید.
طبق یافتههای پژوهش می توان بیان نمود مدل پیش بینی کفایت اجتماعی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی براساس علائم مثبت و منفی با نقش میانجیگری عملکردهای اجرایی از برازش مطلوبی برخوردار است. با توجه به یافته‌ها، میزان ضریب تاثیر مسیر علائم مثبت -> عملکرد اجرایی -> کفایت اجتماعی برابر با 01/0- میباشد که در سطح 05/0<p معنی‌دار نبوده؛ لذا میانجیگری عملکردهای اجرایی در رابطه بین متغیرهای علائم مثبت و کفایت اجتماعی در بیماران بستری مبتلا به اسکیزوفرنی بیمارستانهای شهر اصفهان تایید نمی‌گردد.
با توجه به یافته های پژوهش، میزان ضریب تاثیر مسیر علائم منفی -> عملکرد اجرایی -> کفایت اجتماعی برابر با 12/0- می باشد که در سطح 05/0>p معنی دار می باشد؛ لذا ارتباط بین علائم منفی و کفایت اجتماعی با توجه به نقش میانجی عملکردهای اجرایی تایید می گردد.
بحث و نتیجه‌گیری
نوع تحقیق توصیفی ـ همبستگی از نوع معادلات ساختاری بود. نتایج مقدار AVE برای هر سازه بیشتر از توان دوم همبستگی آن سازه با سایر سازه‌های موجود در مدل است؛ بنابراین روایی واگرای مدل تائید میشود. علاوه بر این با توجه به مقدار SRMR و ميانگين مجذور خطاهاي مدل مناسب است و مدل قابل قبول مي باشد. مقدار کاي دو و ميزان شاخصهای برازندگی در سطح مطلوب می باشد که نشان مي دهند مدل از برازش مطلوبی برخوردار است. در رابطه با این نتیجه، یافتههای این پژوهش با یافتههای پژوهش (Zarshenas et al., 2012)، (Tabrizi Gr et al., 2014)، (Osborne et al., 2017) و (Penades, R et al., 2019) همسو میباشد.
نشانههایی که افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در مرحله فعال تجربه میکنند، در دو طبقه نشانههای مثبت و منفی قرار می‌گیرد که این علائم به عنوان هسته نشانگان اسکیزوفرنی توصیف شدهاند که با نقص در کارکردهایی که بیمار قبلاً به طور طبیعی برخوردار بوده، مشخص میشوند و با عملکرد ضعیف روانی و کاهش احتمال بهبودی همراه است (Patel R, et al., 2015). یکی از نشانههای اختلال اسکیزوفرنی که از اهمیت بسیاری برخوردار است، بروز مشکلات در فرآیندهای شناختی است که میتواند به دلیل عوامل ژنتیک، به آسیب پذیری بیشتر فرد بینجامد. به نظر می رسد، از میان نقایص شناختی، نقص در عملکردهای اجرایی، نقش موثری در محدود ساختن توانایی بیماران در حفظ و یا یادگیری مجدد مهارتهای شناختی و اجتماعی لازم برای عمل در دنیای واقعی داشته باشد.
در تبیین احتمالی یافته فوق مبنی بر تایید نقش میانجیگر کارکردهای اجرایی بر علائم مثبت و منفی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی با کفایت اجتماعی، میتوان گفت که كاركردهاي اجرايي برون‌داده‌هاي رفتار را تنظيم مي‌كنند و معمولاً شامل بازداري و كنترل محرك‌ها، انعطاف‌پذيري شناخت، برنامهريزي و سازماندهي است. به عبارت ديگر كاركردهاي اجرايي مجموعه‌اي از توانايي‌هاي عالي شامل خودگرداني، خودآغازگري، برنامهريزي، انعطاف‌شناختي، سازماندهي، ادراك پويا از زمان، پيش‌بيني آينده و حل مسأله را در بر مي‌گيرد كه در فعاليت‌هاي روزانه و تكاليف يادگيري كمك مي‌كنند (Ibid). چنین کارکردهای اجرایی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی که به طور مزمن و در طول سالیان متوالی درگیر با بیماری هستند، دچار اختلال میشود و این امر بر تمامی جنبه های زندگی شخصی و اجتماعی افراد تاثیر می گذارد.
از دست دادن مهارت هاي اجتماعي و روابط ميان فردي یکی از اثرات مخرب بیماری اسکیزوفرنی است. آن ها در مقابل مرخص شدن از بیمارستان، خود مقاومت نشان ميدهند و علاقهاي به مرخص شدن ندارند حتي ميخواهند كه باقي عمرشان را هم در بيمارستان بگذرانند و به جز ارتباطات ناچيز با پرسنل بيمارستان ها و تماس هاي تلفني اندك و ملاقات هاي انگشت شمار، بيماران در مراكز و بيمارستان ها، ارتباطي با دنياي خارج ندارند (Ibid). این افراد هم چنین در دوست يابي و نگه داشتن روابط بين فردي مشكل دارند، مهارتهاي لازم براي زندگي مستقل را ندارند و در موارد وخيم‌تر به خاطر نداشتن مهارت هاي اجتماعي كارآمد، شغل خود را از دست ميدهند و دچار بی کفایتی اجتماعی میشوند. اختلال اسکیزوفرنی با کاستی در حل مسئله و کنترل بازداری به عنوان هستهی اصلی از هم پاشیدگی فرآیندهای پردازشی در تکالیف کارکرد اجرایی شناخته میشود. بازداری پاسخ توانایی تفکر قبل از عمل است. این مهارت توانایی ارزیابی موقعیت و رفتار را قبل از عمل ایفاء میکند. بازداری پاسخ، پاسخ‌‌ها را به تاخیر می‌اندازد و تداخل را کنترل میکند و به اشخاص اجازه میدهد تا تکانه‌های حرکتی و کلامی خود را کنترل کنند که ضعف در آن در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی با ناسازگاری و احساس عدم شایستگی شدید اجتماعی همراه است. در ادامه نتایج تحلیل مسیر نشان داد که میزان ضریب تاثیر مسیر علائم مثبت -> عملکرد اجرایی -> کفایت اجتماعی برابر با 01/0- می باشد که با توجه به T به دست آمده برابر با 33/0 در سطح 05/0<p معنی دار نبوده؛ لذا یافتههای پژوهش مبنی بر میانجیگری عملکردهای اجرایی در رابطه بین متغیر های علائم مثبت و کفایت اجتماعی در بیماران بستری مبتلا به اسکیزوفرنی بیمارستان های شهر اصفهان تایید نمی گردد.
در رابطه با این نتیجه، یافته های این پژوهش با یافته های پژوهش تبریزی و همکاران (1393)، جوانمرد (1394)، ابوالقاسمی و طاهری فرد (1397)، پاول و بندر و لاچمن (2005)، رازا (2009)، و آزبورن و همکاران (2017) و خاراوالا و همکاران (2021) ناهمسو می باشد.
کفایت اجتماعی یکی از سازه‌های اصلی بهداشت روانی و یک رویکرد متمرکز بر فرد است که نه تنها به توانمند ساختن افراد در زندگی زمان حال می‌اندیشد، بلکه بر توانمندی آنان در آینده نیز تأکید دارد. در واقع، هدف نهایی کفایت اجتماعی این است که افراد، مسئولیت برتری و شایستگی فردی خویش را بپذیرند. این شایستگی فردی شامل سلامت روانی، خودشکوفایی و پذیرش مسئولیت فردی است (Nestler & goldbeck, 2011). فلنر، لیس و فیلیپس (1990) معتقدند که یکی از ابعاد کفایت اجتماعی مهارتهای شناختی است که شامل مهارت خود‌آگاهی و توانایی تصمیم‌گیری است. در این راستا شواهد قابل‌توجهی وجود دارد مبنی بر اینکه افراد مبتلابه اسکیزوفرنی نه تنها نسبت به علائم روانپریشی خود بینشی ندارند، بلکه دارای نقصهای عصبی شناختی نیز هستند. این احتمال وجود دارد که بیماران آگاهی فراشناختی ضعیفی از کارکردهای شناختی که ممکن است در علائم هذیانی وجود داشته باشند، نشان دهند (Krężołek et al., 2019). در حقیقت اختلالات در حافظه کاری، توجه، سرعت پردازش، یادگیری بصری و کلامی با کمبود قابل توجهی در استدلال، برنامه‌ریزی، تفکر انتزاعی و حل مسئله در اسکیزوفرنی به طور گستردهای مستند شده است (Tripathi, Kar and Shukla, 2018). اختلالات شناختی اثر کارکردی مهمی در زندگی روزمره بیماران دارند، به طوری که اگرچه داروهای ضد روانپریشی بر کاهش علایم مثبت تاثیر فراوانی دارد اما تاثیر چندانی بر افزایش یا تقویت کارکردهای شناختی و فراشناختی در این بیماران ندارد (Penadés Bosia et al., 2019). از این روی، یافته های به دست آمده مبنی بر عدم نقش میانجیگری کارکردهای اجرایی بر رابطه علایم مثبت و کفایت اجتماعی توجیه پذیر می باشد.
همینطور نتایج تحلیل مسیر نشان داد که میزان ضریب تاثیر مسیر علائم منفی -> عملکرد اجرایی -> کفایت اجتماعی برابر با 12/0- می باشد که با توجه به T به دست آمده برابر با 13/2 در سطح 05/0>p معنی‌دار میباشد؛ لذا یافتههای پژوهش مبنی بر ارتباط بین علائم منفی و کفایت اجتماعی با توجه به نقش میانجی عملکرد های اجرایی تایید می گردد. در رابطه با این نتیجه؛ یافتههای این پژوهش با یافتههای پژوهشهای که در پاراگراف اول در همین قسمت (بحث و نتیجه گیری) بیان گردیدند، همسو و همخوان است.
در تبیین احتمالی یافته فوق مبنی بر تایید نقش میانجیگر کارکردهای اجرایی بر ارتباط بین علائم منفی با کفایت اجتماعی میتوان گفت که هیچ علامت و نشانه‌ای برای اسکیزوفرنیا اختصاصی نمیباشد. علائم بیماری در طی زمان تغییر میکند و شروع علائم معمولا تدریجی میباشد. گاهی نشانه اولیه بیماری به صورت علائم سایکوتیکِ واضح وجود دارد و گاهی بیماری با علائم جسمانی، گوشه گیری متعدد، کاهش روابط اجتماعی، کاهش علائم، از دست دادن انگیزه و کاهش فعالیتهای معمول، غفلت از بهداشت فردی شروع میشود. به باور کیف و مکوی (2001) نقص در مهارت ها و نقش‌هاي اجتماعي در بيش از نيمي از افراد مبتلا به اسكيزوفرني، كاملا قابل رويت است وحتي، وقتي نشانه‌هاي مثبت در اثر مصرف داروهاي ضد روان پريشي از بين مي‌رود، نقص در این مهارت همچنان باقي مي مانَد (Nangle et al., 2010). آنها به سختي مي كوشند تا مطالب را به ديگران بفهمانند امّا نتيجه‌ي كار، جز سرخوردگي خود و ديگران نيست. برخي مواقع نوشتن مطالب موردنظر به بيمار كمك مي‌كند. بعضي از بيماران مبتلا به اسكيزوفرني ممكن است مات و مبهوت شوند، به هيچ پرسشي پاسخ ندهند و يا به آسمان خيره شوند. بايد توجه كرد كه اين ها ناشي از گستاخي يا لجاجت نيست بلکه نشانه واضحی از علائم منفی بیماری است.
آنچه مسلم است آنکه كاركردهاي اجرايي برون‌داده‌هاي رفتار را تنظيم مي‌كنند و معمولاً شامل بازداري و كنترل محرك‌ها، انعطاف‌پذيري شناخت، برنامهريزي و سازماندهي است. تام و ناکونزکی (2015) بیان نمودند که کارکردهای اجرایی بر علائم اختلال اسکیزوفرنی تاثیرگذار است زیرا بازداری رفتاری، انتقال توجه از تکلیفی به تکلیف دیگر، حافظه کاری، برنامه ریزی، فراشناخت استدلال میشود که پیامد نقص در این موارد ضعف در عملکرد بیمار در توجه و تمرکز میباشد. هم چنین آسیب در حافظه کاری نه تنها سبب بروز رفتارهای نامنظم و نابسامان میشود بلکه موجب جلب توجه فرد به محرک‌های نامرتبط در محیط میشود. این امر سبب از دست دادن رشته کلام، بیربط صحبت کردن، غیر منطقی بودن، حاشیه پردازی (حاشیه پردازی با شرح ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط و ﻏﻴﺮﺿﺮوري)، اﻧﺤﺮاف از ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ فقدان عقیده واضح و عدم توانایی در انتخاب می شود. اين ناتواني موجب مي‌شود كه بیماران نتوانند به طور مناسبي با چالش‌هاي اجتماعي كه براي همه‌ي افراد پيش مي‌آيد، روبرو شوند.
از محدودیتهای این پژوهش میتوان گفت که نتایج این تحلیل مربوط به بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی مزمن شهر اصفهان بوده و از تعمیم نتایج به بیماران سایر شهرها باید با احتیاط صورت گیرد. از آنجایی که طبقه اجتماعی و شرایط اقتصادی و میزان حمایت دریافتی از جانب خانواده، یکی از فاکتورهای مهم و تأثیرگذار در درمان و بهبود بیماری اسکیزوفرنی است، عدم همتا سازی آزمودنیها، از جمله محدودیتهای این پژوهش به شمار میآید. اگرچه، ابزارهای مورد استفاده در پژوهش، از روایی و پایایی قابل قبولی برخوردارند اما در مجموع، روایی ابزارهای خودسنجی، به رعایت صداقت و دقت سرپرست و مربیان بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیی در پاسخ‌گویی به مواد آزمون وابسته است. پیشنهاد می شود که این پژوهش بر روی دیگر بیماران مبتلا به به اسکیزوفرنی مزمن در دیگر شهرها اجرا شود. از آنجا که در پژوهش فعلی همه ابزار به صورت خودسنجی بودند، میتوان از ابزارهای دیگر همانند آزمون استروپ و برج لندن برای سنجش کارکردهای اجرایی استفاده کرده و به این ترتیب بر اعتبار نتایج افزود. پیشنهاد می شود در ملاک های ورود و خروج شرایط طبقه اجتماعی و شرایط اقتصادی و میزان حمایت دریافتی از جانب خانواده در همتاسازی آزمودنی در نظر گرفته شود. با توجه به نتایج به دست آمده مبنی بر وجود تأثیر معنادار بین علائم منفی و کارکردهای اجرایی با کفایت اجتماعی، پیشنهاد می‌گردد که برنامه اختصاصی توانبخشی روانی اجتماعی از سوی روانشناسان و متخصصین، برای بیماران با اختلالات اسکیزوفرنی مزمن طراحی شده و ادغام رسمی اين مداخله درمانی ـ آموزش در برنامه درمانی مراقبت بیماری اسکیزوفرنی مورد توجه صاحب نظران فعال در اين زمینه قرار گیرد.
American Psychiatric Association (2013) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5). Arlington: American Psychiatric Publishing.
Andreasen NC. (1989) Scale for the assessment of negative Symptoms (SANS). 18.The British Journal of Psychiatry. 155 (7): 53–58.
Bellack AS, Mueser KT, Gingerich S, Agresta J. (2013). Social skills training for schizophrenia: A step-by-step guide. 2nd ed. New York: Guilford.
Bowie, C.R., Leung, W.W., Reichenberg, A., McClure, M.M., Patterson, T.L., Heaton, R.K., Harvey, P.D., (2008) Predicting schizophrenia patients’ real-world behavior with specific neuropsychological and functional capacity measures. Biol. Psychiatry 63, 505–511.
Chen, J., Patil, K. R., Weis, S., Sim, K., Nickl-Jockschat, T., Zhou, J., ... & Visser, E. (2020) Neurobiological divergence of the positive and negative schizophrenia subtypes identified on a new factor structure of psychopathology using non-negative factorization: an international machine learning study. Biological psychiatry, 87(3), 282-293.
Emsley R, Chiliza B, Asmal L, Harvey BH. (2013). The nature of relapse in schizophrenia. BMC Psychiatry; 13:50.
Galderisi SA, Rossi A, Rocca P, Bertolino A, et al. (2014). The influence of illness-related variables, personal resources and context-related factors on real-life functioning of people with schizophrenia. World Psychiatr. 13, 275–287
Gupta S, Boville BM, Blanton R, Lukasiewicz G, Wincek J, Bai C, Forbes ML. (2015). A multicentered prospective analysis of diagnosis, risk factors, and outcomes associated with pediatric ventilator-associated pneumonia. Pediatr Crit Care Me. 16(3):e65–73.
Harvey, P. D., Deckler, E., Jarskog, F., Penn, D. L., & Pinkham, A. E. (2019). Predictors of social functioning in patients with higher and lower levels of reduced emotional experience: Social cognition, social competence, and symptom severity. Schizophrenia research, 206, 271-276.
Kalin M, Kaplan S, Gould F, et al., (2015). Social cognition, social competence, negative symptoms and social outcomes: Inter-relationships in people with schizophrenia. J. Psychiatric Res. 68,254–60.
Kalin, M., Kaplan, S., Gould, F., Pinkham, A. E., Penn, D. L., & Harvey, P. D. (2015). Social cognition, social competence, negative symptoms and social outcomes: inter-relationships in people with schizophrenia. Journal of psychiatric research, 68, 254-260.
Kaplan, B., & Sadock, V. (2015). Synopsis of psychiatry: updated with DSM-5. Wolter Kluwer: Amazon.
Kerns, J. G., Nuechterlein, K. H., Braver, T. S., & Barch, D. M. (2008). Executive Functioning Component Mechanisms and Schizophrenia. Biological Psychiatry, 64(1), 26–33.
Krężołek, M., Pionke, R., Banaszak, B., Kokoszka, A., & Gawęda, Ł. (2019). The relationship between jumping to conclusions and neuropsychological functioning in schizophrenia. Psychiatry Research, in press.,273:443-449
Kuo CJ, Yang SY, Liao YT, Chen WJ, Lee WC, Shau WY, Chang YT, Tsai SY, Chen CC. (2013). Second-generation antipsychotic medications and risk of pneumonia in schizophrenia. Schizophrenia Bull; 39(3):648–57.
Leifker, F.R., Bowie, C.R., Harvey, P.D., (2009). Determinants of everyday outcomes in schizophrenia: The influences of cognitive impairment, functional capacity, and symptoms. Schizophr. Res. 115, 82–87.
Mesholam-Gately, R. I., Giuliano, A. J., Goff, K. P., Faraone, S. V., & Seidman, L. J. (2009). Neurocognition in First-Episode Schizophrenia: A Meta-Analytic Review. Neuropsychology, 23(3), 315–336.
Miller, M. L., Strassnig, M. T., Bromet, E., Depp, C. A., Jonas, K., Lin, W., ... & Harvey, P. D. (2021). Performance-based assessment of social skills in a large sample of participants with schizophrenia, bipolar disorder and healthy controls: Correlates of social competence and social appropriateness. Schizophrenia research, 236, 80-86.
Nangle, D. W., Hansen, D.J., Erdley, C., & Norton, P.J. (2010). Practitioner’s guide to empirically based measures of social skills. New York: Springer.
Nejati, Vahid. (2013). Cognitive Abolities Questionnaire: Development and Evaluation of Psychometric Properties. Advances in Cognitive science, Vol. 15, No. 2 .(In Persian)
Nestler, J. and Goldbeck, L. (2011), A pilot study of social competence group training for adolescents with borderline intellectual functioning and emotional and behavioural problems (SCT-ABI). Journal of Intellectual Disability Research, 55: 231-241.
Nestler, J., & Goldbeck, L. (2011). A pilot study of social competence group training for adolescents with borderline intellectual functioning and emotional and behavioural problems (SCT‐ABI). Journal of Intellectual Disability Research, 55(2), 231–241.
Nicholl D, Akhras KS, Diels J, Schadrack J. (2010). Burden of schizophrenia in recently diagnosed patients: healthcare utilisation and cost perspective. Curr Med Res Opin. 26(4):943–55.
Osborne, A. L., Solowij, N., & Weston-Green, K. (2017). A systematic review of the effect of cannabidiol on cognitive function: Relevance to schizophrenia. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 72, 310-324.
Patel R, Jayatilleke N, Broadbent M, et al. (2015). Negative symptoms in schizophrenia: a study in a large clinical sample of patients using a novel automated method BMJ Open 2015; 5(9):1-9.
Penadés, R., Bosia, M., Catalán, R., Spangaro, M., García-Rizo, C., Amoretti, S., & Bernardo, M. (2019). The role of genetics in cognitive remediation in schizophrenia: A systematic review. Schizophrenia Research: Cognition, 100146.
Penadés, R., Franck, N., González-Vallespí, L., & Dekerle, M. (2019). Neuroimaging studies of cognitive function in schizophrenia. Reviews on Biomarker Studies in Psychiatric and Neurodegenerative Disorders, 117-134.
Piri, Mousa & Asadian, sirous. (2011). The relationship between family functioning and students' social competence Islamic Azad University, Salamas branch, Journal of Behavioral Science, Vol.9, 25 – 42.(In Persian)
Pohl, R. F., Bender, M., & Lachmann, G. (2005). Autobiographical memory and social skills of men and women. Applied Cognitive Psychology: The Official Journal of the Society for Applied Research in Memory and Cognition, 19(6), 745-759.
Snyder, H. R., Miyake, A., & Hankin, B. L. (2015). Advancing understanding of executive function impairments and psychopathology: Bridging the gap between clinical and cognitive approaches. Frontiers in Psychology, 6.
Strassnig MT, Bowie CR, Pinkham AE, et al., (2018). Which levels of cognitive impairments and negative symptoms are related to functional deficits in schizophrenia? J. Psychiatric. Res, 104. 124 to 129.
Tabrizi Gr, Nabavi M and Tabrizi M (2014). The study of living skills in schizophrenic patients and determining their areas needing internention by using Kohlman evaluation of living slills, The journal of Urima Nursing and Midwifery Faculty, Vol 12 (4) (In persian).
Tamm, Leanne & Nakonezny, Paul. (2015). Metacognitive Executive Function Training for Young Children with ADHD – A Proof of Concept Study. Attention deficit and hyperactivity disorders. 7.10.1007/s12402-014-0162-x.
Tominaga, T., Tomotake, M., Takeda, T., Ueoka, Y., Tanaka, T., Watanabe, S. Y., ... & Ohmori, T. (2018). Relationship between social and cognitive functions in people with schizophrenia. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 14, 2215.
Tripathi, Sujita Kumar Kar , Rashmi Shukla (2018). Cognitive Deficits in Schizophrenia: Understanding the Biological Correlates and Remediation Strategies. Clin Psychopharmacol Neurosci. 28;16(1):7-17. PMID: 29397662 PMCID: PMC5810454.
Zarshnas Sareh and Houshvar Parsa and Chehrehnagar Negin. (2012) working memory in schizophrenia and its methods of evaluation, JRRS, Vol 5.