مقایسه اثربخشی طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت بر خودکارآمدی و نشخوار ذهنی زنان متأهل دانشجوی دانشگاه آزاد
محورهای موضوعی : خانواده
منصوره نصیرهرند
1
,
بهنام مکوندی
2
*
,
رضا پاشا
3
,
ساسان باوی
4
1 - دانشجوی دکتری، گروه روان‌شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
2 - دانشیار گروه روان‌شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامي، اهواز، ايران
3 - دانشیار گروه روان‌شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامي، اهواز، ايران
4 - استادیار گروه روان‌شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامي، اهواز، ايران
کلید واژه: خودکارآمدی, درمان متمرکز بر شفقت, طرحواره درمانی, نشخوار ذهنی, زنان متأهل دانشجو.,
چکیده مقاله :
هدف این پژوهش، مقایسه اثربخشی طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت بر خودکارآمدی و نشخوار ذهنی زنان متأهل دانشجوی دانشگاه آزاد اهواز بود. این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی و از لحاظ روش، نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل و دوره پیگیری یک ماهه بود. جامعه پژوهش حاضر شامل کلیه زنان متأهل دانشجوی دانشگاه آزاد اهواز در سال 1398 بودند که از بین آنها 60 دانشجو که سابقه تأهل آنها بین 1 تا 5 سال بود به عنوان گروه نمونه انتخاب شده، و در ادامه بصورت تصادفی 20 نفر از آنها در گروه آزمایش طرحواره و 20 نفر در گروه آزمایش شفقت و 20 نفر در گروه کنترل جایگزین شدند. هر سه گروه به پرسشنامه‌های خودکارآمدی عمومی (Scherer, 1981) و نشخوار ذهنی (Yousefi, 2005) پاسخ دادند. گروه آزمایشی طرحواره در 8 جلسه 90 دقیقه ای طرحواره درمانی و گروه آزمایش شفقت نیز در 8 جلسه 90 دقیقه ای درمان متمرکز بر شفقت بر اساس مفاهیم گیلبرت را دریافت کردند. تحلیل دادهها با استفاده از تحليل كوواريانس چندمتغيره انجام شد. نتایج این پژوهش نشان داد که طرحواره درمانی بر خودکارآمدی زنان اثر معنی داری ندارد اما بر نشخوار ذهنی زنان، اثرگذار است (05/0p£). همچنین، نتایج نشان داد که درمان متمرکز بر شفقت بر نشخوار ذهنی و خودکارآمدی زنان تأثیر معنی داری ندارد (05/0p£). نتایج حاکی از آن بود که بین طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت از لحاظ اثربخشی بر خودکارآمدی و نشخوار ذهنی و خودکارآمدی تفاوت معنی داری وجود ندارد (05/0p£).
The aim of this study was to compare the effectiveness of schema therapy and compassion-focused therapy on self-efficacy and mental rumination of married women university students of Ahvaz Azad University. This research was applied research in terms of purpose, and semi-experimental in terms of method with pre-test, post-test with control group and one-month follow-up period. The present study population included all married women students of Ahvaz Azad University in 1398, from which 60 students with a history of marriage of 1 to 5 years were selected as the sample group, and then 20 of them were randomly selected in the group. Schema experiment and 20 people were assigned to the compassion experimental group and 20 people to the control group. All three groups answered general self-efficacy questionnaire (Scherer, 1981) and Mind ruminant questionnaire (Yousefi, 2005). Participants in the schema experimental group received 8 sessions of 90-minute schema therapy and the compassion experimental group received 8 sessions of 90-minute empathy-focused therapy based on Gilbert's concepts. Data analysis was performed using multivariate analysis of covariance. The results of this study showed that schema therapy has no significant effect on women's self-efficacy but has an effect on women's rumination (p£0.05). Also, the results showed that compassion-focused therapy had no significant effect on rumination and self-efficacy in women (p£0.05). The results showed that there was no significant difference between schema therapy and compassion-focused therapy in terms of effectiveness on self-efficacy and mental rumination and self-efficacy (p£0.05).
Aghili, Seyed Mojtaba., & Rezaei, Sakineh. (2018). Evaluation of the effectiveness of schema therapy on self-efficacy and life expectancy of divorced women and its effect on early maladaptive patterns of female children. Fourth International Conference on Humanities, Psychology and Social Sciences. (In Persian).
Arabian, Dr. Mohammad Karim Khodapanahi, Mahmoud Heidari, Bahram Saleh Sadeghpour, (2004). Investigating the Relationship between Self-Efficacy Beliefs on Mental Health and Students' Academic Success, Psychology Quarterly, 8 (4), 360. (In Persian).
Azargoon, H. Kajbaf, M. B. Molavi, H. Abedi, M.R. (2010). The Effect of Mindfulness Training on Mental Rumination and Depression of the Students of Isfahan University, Journal of Daneshvar Behavior, 34, 13. (In Persian).
Broderick, P. C. (1998). Early adolescent gender differences in the use of ruminative and distracting coping strategies. The Journal of Early Adolescence, 18(2), 173–191.
Cheraghi, A., Yousefi, F. (2019). The investigation of mediating role of academic motivation in the relationship between self-efficacy and academic procrastination. Knowledge & Research in Applied Psychology, 20(2), 34-47. (In Persian)..
Cuppage, j., Baird, K., Gibson, j., Booth, R, Hevey, D. (2017). Compassion Focused therapy:Exploring the effectiveness with a transdiagnostic group potentional proecsses of change. British journal of clinical psychology; wiley online library.
Gale, Corinne, Gilbert, Paul, Read, Natalie and Goss, Ken. (2014). An Evaluation of the Impact of Introducing Compassion Focused Therapy to a Standard Treatment Programme for People with Eating Disorders. Clinical Psychology and Psychotherapy. 21, 1–12.
Ghanavati, S., Bahrami, F., Godarzi, K., Rouzbahani, M. (2018). Effectiveness of compassion-based therapy on rumination and concern of women with breast cancer. QUARTERLY JOURNAL OF HEALTH PSYCHOLOGY, 7(27), 152-168. (In Persian).
Gilbert, P. (2009). Introducing Compassion Focused Therapy. Adv Psychiatr treat; 15: 199–208.
Gilbert, P. (2014). The origins and nature of compassion focused therapy. British Journal of Clinical Psychology, 53, 6–41.
Gilbert, P. & Procter, S. (2006). Compassionate Mind Training for People with High Shame and Self-Criticism: Overview and Pilot Study of a Group Therapy Approach. Clinical Psychology and Psychotherapy, 13, 353–379.
Gotlib, I. H., Krasnoperova, E., Neubauer Yue, D., & Joormann, J. (2004). Attentional biases for negative interpersonal stimuli in clinical depression. Journal of Abnormal Psychology, 113(1), 127–135.
Hadian S, Jabalameli S. The effectiveness of compassion –focused therapy (cft) on rumination in students with sleep disorders: a quasi‐experimental research, before and after. Stud Med Sci. 2019; 30 (2) :86-96. (In Persian).
Jahani, Saifullah (2010). Relationship between life skills awareness level and self-efficacy beliefs in Shahid Beheshti University students. Master Thesis of Shahid Beheshti University. (In Persian).
Joorman, J. (2005). Inhibition, rumination and mood regulation in depression. In R. W.,G., U.V., & D. N. (Eds.), Cognitive limitations in aging and psychopathology: Attention, working memory, and executive functions (pp. 275–312). New York: Cambridge University Press.
Kirby, J. N., Tellegen, C. L., & Steindl, S. R. (2017). A meta-analysis of compassion-based interventions: current state of knowledge and future directions. Behavior Therapy, 48, 778–792.
Nikamal, M., salehi, M., bermas, H. (2018). Effectiveness of Schema Therapy based on Emotional on Marital satisfaction, of Couple. Journal of Psychological Studies, 13(4), 157-174. (In Persian).
Noorbala, F., Borjali, A., Noorbala, A. (2013). The interaction effect between "Self-Compassion" and " Rumination" of depressed patients in " Compassion Focused Therapy", Daneshvar Medicine, 20(104), 77-84. (In Persian).
Nouri, Fatemeh. (2018). Evaluation of the effectiveness of yoga training on marital satisfaction and women's happiness. Master Thesis of Karaj Branch of Azad University. (In Persian).
Rezaei, M., Ghadampur, E., Rezaei, M., Kazemi, R. (2015). Effectiveness of Emotional Schema Therapy on Rumination and Severity of Depression in Patients with Major Depressive Disorder. Journal of Clinical Psychology, 7(4), 45-58. (In Persian).
Robichaud, M., Dugas, M. J., & Conway, M. (2003). Gender differences in worry and associated cognitive-behavioral variables. Journal of Anxiety
Disorders, 17(5), 501-516.
Saadati, N., Rostami, M., Darbani, S. (2021). Comparing the effectiveness of Acceptance and Commitment Therapy (ACT) and Compassion Focused Therapy (CFT) on improving self-esteem and post-divorce adaptation in women. Journal of Family Psychology, 3(2), 45-58. (In Persian).
Shahar,B., Szepsenwol, O., Zilcha, M., Haim, N., Zamir, O., Levi-Yeshuvi, S,. Levit-Binnun, N. (2015). A Wait-List Randomized Controlled Trial of Loving-Kindness Meditation Programme for Self-Criticism, Clin Psychol Psychother.22(4):346-356.
Shahbazi, S. Kafi Masuleh, M. (2018). Comparing the Relationship Between Self Efficacy and Marital Satisfaction In Polycystic Ovary Syndrome and Healthy Female Cases, Journal of Guilan University of Medical Sciences, 26(104), 31-40. (In Persian).
Shokhmgar, Z. (2017). Effectiveness of Schema Therapy on reducing mental health problems due to crossover relationships in couples. Nasim Health, 5, 1 (17), 1-7.
Shonin, E., Van Gordon, W., Garcia-Campayo, J., & Griffiths, M. D. (2017). Can compassion help cure health-related disorders? British Journal of General Practice, 67, 177–178.
Valizadeh, M., Dortaj, F., Delavar, A., Hajializadeh, K. (2018). Evaluation of educational package focused on compassion and mindfulness and its impact on self-efficacy activation. Quarterly of Educational Measurement, 9(33), 1-21. (In Persian).
Vasile, C., Marhan, AM., Mihaela Singer, F., & Stoicescu, D. (2011). Academic self-efficacy and cognitive load in students. Procedia Social and Behavioral Sciences, 12, 478–482.
Wilson, A., & Mackintosh, K., Power, K., & Chan, S. (2019). Effectiveness of Self-Compassion Related Therapies: a Systematic Review and Meta-analysis. Mindfulness, 10, 979–995.
مقایسه اثربخشی طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت بر خودکارآمدی و نشخوار ذهنی زنان متأهل دانشجوی دانشگاه آزاد
منصوره نصیرهرند
دانشجوی دکتری، گروه روان‌شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
بهنام مکوندی*
دانشیار گروه روان‌شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامي، اهواز، ايران
رضا پاشا
دانشیار گروه روان‌شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامي، اهواز، ايران
ساسان باوی
استادیار گروه روان‌شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامي، اهواز، ايران
چکیده
هدف این پژوهش، مقایسه اثربخشی طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت بر خودکارآمدی و نشخوار ذهنی زنان متأهل دانشجوی دانشگاه آزاد اهواز بود. این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی و از لحاظ روش، نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل و دوره پیگیری یک ماهه بود. جامعه پژوهش حاضر شامل کلیه زنان متأهل دانشجوی دانشگاه آزاد اهواز در سال 1398 بودند که از بین آنها 60 دانشجو که سابقه تأهل آنها بین 1 تا 5 سال بود به عنوان گروه نمونه انتخاب شده، و در ادامه بصورت تصادفی 20 نفر از آنها در گروه آزمایش طرحواره و 20 نفر در گروه آزمایش شفقت و 20 نفر در گروه کنترل جایگزین شدند. هر سه گروه به پرسشنامه‌های خودکارآمدی عمومی (Scherer, 1981) و نشخوار ذهنی (Yousefi, 2005) پاسخ دادند. گروه آزمایشی طرحواره در 8 جلسه 90 دقیقه ای طرحواره درمانی و گروه آزمایش شفقت نیز در 8 جلسه 90 دقیقه ای درمان متمرکز بر شفقت بر اساس مفاهیم گیلبرت را دریافت کردند. تحلیل دادهها با استفاده از تحليل كوواريانس چندمتغيره انجام شد. نتایج این پژوهش نشان داد که طرحواره درمانی بر خودکارآمدی زنان اثر معنی داری ندارد اما بر نشخوار ذهنی زنان، اثرگذار است (05/0p£). همچنین، نتایج نشان داد که درمان متمرکز بر شفقت بر نشخوار ذهنی و خودکارآمدی زنان تأثیر معنی داری ندارد (05/0p£). نتایج حاکی از آن بود که بین طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت از لحاظ اثربخشی بر خودکارآمدی و نشخوار ذهنی و خودکارآمدی تفاوت معنی داری وجود ندارد (05/0p£).
واژگان کلیدی: خودکارآمدی، درمان متمرکز بر شفقت، طرحواره درمانی، نشخوار ذهنی، زنان متأهل دانشجو.
Comparison of the effect of Schema Therapy and Compassion-Focused Therapy on Self-efficacy and Mind Rumination in University student Married Women in Azad University
Mansooreh Nasirharand, PhD Students
General Psychology, Department of Psychology, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran.
Behnam Makvandy, Ph.D
Associate Professor Department of Psychology, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran.
Reza Pasha, Ph.D
Associate Professor Department of Psychology, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran.
Sasan Bavi, Ph.D
Assistant Professor Department of Psychology, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran.
Abstract
The aim of this study was to compare the effectiveness of schema therapy and compassion-focused therapy on self-efficacy and mental rumination of married women university students of Ahvaz Azad University. This research was applied research in terms of purpose, and semi-experimental in terms of method with pre-test, post-test with control group and one-month follow-up period. The present study population included all married women students of Ahvaz Azad University in 1398, from which 60 students with a history of marriage of 1 to 5 years were selected as the sample group, and then 20 of them were randomly selected in the group. Schema experiment and 20 people were assigned to the compassion experimental group and 20 people to the control group. All three groups answered general self-efficacy questionnaire (Scherer, 1981) and Mind ruminant questionnaire (Yousefi, 2005). Participants in the schema experimental group received 8 sessions of 90-minute schema therapy and the compassion experimental group received 8 sessions of 90-minute empathy-focused therapy based on Gilbert's concepts. Data analysis was performed using multivariate analysis of covariance. The results of this study showed that schema therapy has no significant effect on women's self-efficacy but has an effect on women's rumination (p£0.05). Also, the results showed that compassion-focused therapy had no significant effect on rumination and self-efficacy in women (p£0.05). The results showed that there was no significant difference between schema therapy and compassion-focused therapy in terms of effectiveness on self-efficacy and mental rumination and self-efficacy (p£0.05).
Keywords: self-efficacy, compassion-focused therapy, Schema therapy, mental rumination, married women university students.
مقدمه
زن زيباترين واژه آفرينش و موثرترين عامل تربيت و نگاهبـان سلامت روحي، رواني و جسماني فرزند و جامعه است. زن سازنده خانواده است و خانواده کوچکترين واحد اجتماعي جامعه ميباشد؛ لذا میتوان گفت که زن سازنده جامعه بوده و قادر است جامعه را به سمت سعادت و تعالي و يا به سمت انحراف و فساد سوق دهد. زنان نیمی از جمعیت فعال جامعه را شامل می‌شوند و نقش بسیار مهم مادری و همسری را بر عهده دارند. بسیاری از ویژگی‌ها و خصوصیات روانی آنان میتواند به خانواده منتقل شده و بر سلامت خانواده تأثیر بگذارد (Nouri, 2018).
خودکارآمدی به عنوان پشتیبان احساس و تفکر در چگونگی رفتار افراد از جمله زنان تفاوت ایجاد می‌کند. خودکارآمدی پایین با نتایج ضعیف در کار، عزت نفس ضعیف و افکار منفی در مورد قابلیت‌ها و رشد شخصی فرد همراه است و خودکارآمدی قوی فرد را به یک احساس قوی از شایستگی هدایت می‌کند که این به فرایندهای شناختی و عملکرد فرد در حیطه‌های مختلف کمک می‌کند (Vasile, Marhan, Mihaela Singer & Stoicescu, 2011). طبق نظریه و تحقیقات بندورا (Bandura, 1997) خودکارآمدی، نحوة تفکر، احساس و رفتار افراد را تحت تأثیر قرار میدهد. در حیطة تفکر، باور خودکارآمدی بالا، فرایندهای شناختی و نحوة عملکرد را در موقعیت‌های مختلف مانند کیفیت تصمیم گیری تسهیل می‌کند. در حیطة رفتاری، خودکارآمدی میتواند روی انتخاب فعالیت‌های فرد تأثیر بگذارد. در حیطة احساس نیز داشتن خودکارآمدی پایین با استرس، افسردگی، اضطراب و خودپنداره پایین همراه است (Yousefi, 2019 & Cheraghi). با توجه به مطالب بیان شده شکی نیست که زنان دارای خودکارامدی بالاتر میتوانند زندگی زناشویی بهتر و با کیفیت تری را داشته باشند. پژوهش‌ها نیز تأیید کره اند که زنان دارای خودکارامدی بالاتر، از سازگاری زناشویی بالاتری برخوردارند (Shahbazi and Kafi Masouleh, 2018).
به نظر میرسد نشخوار ذهنی زنان نیز یکی از عوامل دخیل در زندگی زناشویی و مدیریت آن است. نشخوار ذهنی به عنوان تمرکز تکراری بر افکار و عواطف منفی در مورد یک عامل استرسزا تعریف میشود (Broderick, 1998). در نشخوار ذهنی، تمرکز فرد به صورت غیرارادی بر افکار منفی و بدبینانه (Joorman, 2005) همراه با سوگیری در توجه نسبت به محرک منفی میباشد (Gotlib, Krasnoperova, Neubauer Yue & Joormann, 2004). دشواری در کنترل هیجان‌های منفی باعث میشود که فرد به سمت نشخوار ذهنی منفی کشانده شود. زنان فکر می‌کنند که از لحاظ اجتماعی توانایی کمتری نسبت به مردان در کنترل هیجان‌های خود دارند؛ چرا که آنها از همان کودکی، راهبردهای مقابله ای فعال را نیاموخته‌اند. زنان به طور مداوم، سطوح بالاتر نگرانی و نشخوار ذهنی را گزارش می‌کنند (Robichaud, Dugas, & Conway, 2003 ). زنان بیشتر از مردان اعتقاد دارند که کنترل هیجان‌های منفی مانند غم، ترس و خشم مشکل است.
عوامل مختلفی میتوانند موجب تأثیر گذاری و تغییر در متغیرهای خودکارامدی و نشخوار ذهنی شوند. در این میان، طرحواره درمانی نقش بسزایی دارد. رویکرد طرحواره درمانی، تحولی بنیادین در شناخت درمانی است. طرحواره درمانی که یانگ معرفی کرده، درمانی نوین و یکپارچه اسـت که عمدتاً بر اساس بسط و گسترش مفاهیم و روش‌هاي درمان شناختی- رفتاري کلاسیک بنـا شده است. طرحواره درمانی، اصول و مبانی مکتب‌هاي شناختی- رفتاري، دلبستگی،گشـتالت، روابط موضوعی، سازنده گرایی و روانکاوي را در قالب یک مدل درمـانی و مفهـومی تلفیـق کرده است (Nik Amal, Salehi & Barmas, 2018). (Aghili & Rezaei, 2018) نشان دادند که طرحواره درمانی در افزایش احساس خودکارآمدی و امید به زندگی زنان مطلقه موثر است. همچنین نتایج پژوهش (Rezaei, Ghadampur, Rezaei, Kazemi, 2015) نشان دادند که طرحواره درمانی هیجانی منجر به کاهش نشخوار ذهنی می‌گردد.
در جهت تأثیرگذاری بر متغیرهای پژوهش، سازه شفقت به خود نقش برجسته ای دارد. شفقت به خود گرایش به آرام کردن خود با مهربانی و درک غیرقابل قضاوت در مواقع سختی و رنج است (Wilson, Mackintosh, Power & Chan, 2019). شفقت به خود را به عنوان سازه ای سه مولفه ای شامل مهربانی با خود در مقابل قضاوت کردن خود، اشترکات انسانی در مقابل انزوا و ذهن آگاهی در مقابل همانندسازی افراطی تعریف کرده اند. ترکيب این سه مولفه مرتبط، مشخصه فردی است که به خود شفقت می‌ورزد (Saadati, Rostami & Darbani, 2021). بر اساس اثرات مثبت شفقت به خود، گیلبرت این سازه را وارد فضای جلسات درمان کرد و در نهایت، نظریه درمان مبتنی بر شفقت را مطرح کرد. سیر تاریخی شکل گیری این مدل درمانی در عدم بهبود هیجان‌های منفی در درمان‌های شناختی رفتاری است (Gilbert, 2009). اصول پایه در درمان مبتنی بر شفقت به این موضوع اشاره دارد که افکار، عوامل، تصاویر و رفتارهای تسکین بخش بیرونی باید درونی شوند و در این صورت، ذهن انسان همانگونه که نسبت به عوامل بیرونی واکنش نشان میدهد، در مواجهه با این درونیات نیز آرام میشود (Gilbert, 2006). درمان مبتنی بر شفقت حدود بیست سال پیش خیلی ساده با این شناخت که افراد زیادی نمی‌توانند احساس پذیرش با خود داشته باشند شروع شد. ابتدا به افراد کمک شد تا ندای درونی مهربانی در مقابل افکار مقابله ای شان ایجاد کنند که همراه گرمی، مهربانی و حمایت باشد. این نشان داد که احساس پذیرش و مهربانی مبنای بسیاری از مشکلات روانی است. درمان مبتنی بر شفقت قصد دارد تا به افراد کمک کند تا هیجانات، انگیزش و شایستگی پذیرش را بدست بیاورند که این هیجانات کمک می‌کند تا فرد شفقت به خود را تجربه کند (Gilbert, 2014). بنابراین درمان مبتنی بر شفقت بر ایجاد و رشد هیجانات مربوط به پذیرش خود و دیگران تمرکز دارد و به صورت خاص برای افرادی با سطح شرم و خودانتقادی بالا طراحی شده است، زیرا افراد دارای این مشکلات اغلب سطح بالایی از تهدید‌های بیرونی شامل ترس، انتقاد و طرد و تهدید‌های درونی شامل خود انتفادی، شکست و نفرت را تجربه می‌کنند (Gale, Gilbert, Read and Goss, 2014). نتایج پژوهش‌ها نشان میدهد چنین روش درمانی باعث ایجاد تغییرات مثبت متوسط در شفقت و سایر نتایج سلامت روان می‌شوند (Kirby, Tellegen & Steindl, 2017) .همچنین مداخلات درمانی مبتنی بر شفقت مؤثر برای روانپریشی، اختلال پرخوری، افسردگی، اضطراب و دیابت است (Shonin et al., 2017). نتایج پژوهش (Noorbala, Borjali & Noorbala, 2013) و (Ghanavati, Bahrami, Godarzi, Rouzbahani, 2018)، (Cuppage et al., 2017) و (Hadian & Jabalameli, 2019) تاثیر درمان مبتنی بر شفقت بر بهبود افسردگی و اضطراب و نشخوار ذهنی نشان دادند. همچنین نتایج پژوهش (et al., 2018 Valizadeh) نشان داد بسته آموزشی متمرکز بر شفقت موجب افزایش خودکارآمدی زنان سرپرست خانوار شده است. همچنین (et al., 2015 Shahar) دریافتند که درمان متمرکز بر شفقت میتواند طرحواره‌های ناسازگار و نشخوار ذهنی را کاهش و هیجانات مثبت و خودکارآمدی را در آنها افزایش دهد.
با توجه به مطالب بیان شده در اثرگذاری طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت بر متغیرهای روانشناختی پژوهش از آنجایی که تأثيرپذیری این متغيرها در کنار یكدیگر با استفاده از طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت و مقایسه این دو تأثیر در پژوهش‌های دیگر بررسی نشده اند؛ بنابراین، در این پژوهش، به مقایسه اثربخشی طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت بر خودکارآمدی و نشخوار ذهنی زنان متأهل دانشجوی دانشگاه آزاد اهواز برداخته شد.
فرضیه‌های پژوهش
1. طرحواره درمانی بر خودکارآمدی زنان متاهل دانشجو اثربخش است.
2. طرحواره درمانی بر نشخوار ذهنی زنان متاهل دانشجو اثربخش است.
3. درمان متمرکز بر شفقت بر خودکارآمدی زنان متاهل دانشجو اثربخش است.
4. درمان متمرکز بر شفقت بر نشخوار ذهنی زنان متاهل دانشجو اثربخش است.
5. بین اثربخشی طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت بر خودکارآمدی زنان متاهل دانشجو تفاوت وجود دارد.
6. بین اثر بخشی طرحواره درمانی ودرمان متمرکز برشفقت بر نشخوار ذهنی زنان متاهل دانشجو تفاوت وجود دارد.
روش
روش پژوهش، جامعه آماري و نمونه: این پژوهش، از لحاظ هدف از نوع تحقیقات كاربردي، و از لحاظ روش گردآوري داده از نوع تحقیقات آزمایشی میدانی به شیوه پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل و دوره پیگیری یک ماهه بود. جامعه پژوهش حاضر شامل کلیه زنان متأهل دانشجوی دانشگاه آزاد اهواز در سال 1398 بود که با روش در دسترس، از بین جامعه پژوهشی، 60 نفر از زنان متأهل دانشجو که سابقه تاهل آنها بین 1 تا 5 سال بود انتخاب شده و به صورت تصادفی 20 نفر از آنها در گروه آزمایش طرحواره و 20 نفر در گروه آزمایش شفقت و 20 نفر در گروه کنترل جایگزین شدند. گروه آزمایش طرحواره، در 8 جلسه 90 دقیقه ای تحت مداخله طرحواره درمانی، و گروه آزمایش شفقت درمانی نیز در 8 جلسه 90 دقیقه ای تحت مداخله درمان متمرکز بر شفقت بر اساس مفاهیم گیلبرت قرار گرفتند. گروه کنترل نیز هیچ مداخله ای دریافت نکرد. گروهها در مرحله پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری یک ماهه به پرسشنامه‌های زیر پاسخ دادند.
ابزار سنجش
پرسشنامه خودکارآمدی عمومی شرر: بمنظور سنجش باورهای خودکارآمدی زنان، از پرسشنامه باورهای خودکارآمدی شرر و همکاران (Scherer et al., 1981) استفاده شد. این مقیاس که برای خودکارآمدی عمومی در نظر گرفته شده، دارای 17 ماده میباشد. برای اولین بار در ایران (Asgharnejad et al., 2007) به ترجمه این مقیاس پرداختند و روایی و پایایی آن را در نمونه 344 نفر دانشجوی کارشناسی سال 1382 دانشگاه شهید بهشتی بررسی کردند. ضریب آلفای کرونباخ این پژوهش 83 به دست آمد. و همچنین تحلیل عامل اکتشافی حاکی از وجود سه عامل بوده است. در پژوهش (Jahani, 2010) با استفاده از آلفای کرونباخ ضریب پایایی برابر با 74/0 بدست آمد. در پژوهشی که به منظور بررسی اعتبار و روایی این مقیاس، توسط براتی انجام گرفت، مقیاس بر روی 100 آزمودنی که دانش آموزان سوم دبیرستان بودند اجرا شد؛ همبستگی (61/0) به دست آمده از 2 مقیاس عزت نفس و خود ارزیابی با مقیاس خودکارآمدی در جهت تأیید روایی سازه این مقیاس بود (Arabian et al., 2005). شرر (Scherer., 1981) اعتبار محاسبه شده از طریق آلفای کرونباخ برای خودکارآمدی عمومی را 76/0 ذکر می‌کند.
پرسشنامه نشخوار ذهنی یوسفی: این پرسشنامه توسط یوسفی (Yousefi, 2005) ساخته شد. این آزمون شامل 39 سوال چهارگزینه ای است که هر کدام از صفر تا 3 درجه بندی میشود و نمره هر فرد با جمع این امتیازات به دست می‌آید. یوسفی به منظور بررسی پایایی، اعتبار و هنجاریابی پرسشنامه نشخوار ذهنی (211 نفر) از دانشجویان دانشگاه اصفهان به طور تصادفی انتخاب و پرسشنامه نشخوار ذهنی افسرده ساز را اجرا کرد. اعتبار همزمان این آزمون از طریق اجرای آن با ازمون افسردگی بک و آزمون شادمانی آکسفورد محاسبه شد. اعتبار سازه از طریق تحلیل عاملی به روش واریماکس انجام شد، اعتبار افتراقی از طریق همسانی درونی اجرای آزمون روی گروه افسرده بالینی و گروه غیر بالینی بررسی شد. همسانی دورنی آزمون با استفاده از روش الفای کرونباخ محاسبه شد و پایایی پرسشنامه از طریق ضریب بازآزمایی به دست آمد. ضریب اعتبار همزمان با آزمون بک (051/0=r) و با شادانی آکسفور(53/0=r) به دست آمد که هر دو از لحاظ آماری معنادار بودند. همچنین نتایج نشان داد که این پرسشنامه از ثبات دورنی بسیار خوبی با ضریب الفای کرونباخ (92/0) برخوردار است (Azargoon et al., 2010). همچنین در پژوهش حاضر اعتبار پرسشنامه نشخوار ذهنی با استفاده از آلفای کرونباخ 63/0 درصد محاسبه شد.
شرح مختصر دوره آموزشی
طرحواره درمانی در 8 جلسه 90 دقیقه ای بر روی شرکت کنندگان اجرا شد. شرح جلسات آموزشی طرحواره درمانی در جدول 1 آمده است.
جدول 1. شرح جلسات آموزشی طرحواره درمانی (یانگ و همکاران، 2003)
اهداف جلسات | عنوان جلسات | جلسه |
برقراري ارتباط و معرفی اعضاء، بیان قواعد گروه و اهداف و معرفی دوره، تعهد گرفتن، شناخت مشکل فعلی | برقراري ارتباط و ارزیابی اولیه | جلسه اول |
آموزش طرح واره‌هاي ناسازگار، اولیه، انواع و مشخصات آن، توضیح سبک‌هاي مقابله اي، برقراري ارتباط بین مشکلات زندگی، فعلی و طرح واره‌ها | آموزش در مورد طرح واره‌ها و سبک‌هاي مقابله‌اي | جلسه دوم |
ارائه منطق تکنیک‌هاي شناختی و استعاره جنگ، اجراي آزمون اعتبار طرح واره، استفاده از سبک درمانی رویارویی همدلانه، تعریف جدید از شواهد تأیید کننده طرحواره | راهبردهای شناختی | جلسه سوم |
ارزیابی مزایا و معایب پاسخ‌هاي مقابله اي افراد، برقراري گفتگو بین جنبه طرحواره و جنبه سالم، استفاده از بازي مدافع شیطان، آموزش تدوین وساختکارهاي آموزشی | تکنیک‌های شناختی | جلسه چهارم |
ارائه منطق تکنیک تجربی واهداف آن، تصویر سازي ذهنی،-ربط دادن تصویر ذهنی گذشته به زمان حال، انجام گفتگوي خیالی | راهبردهای تجربی | جلسه پنجم |
ارائه منطق تکنیک‌هاي رفتاري، بیان هدف تکنیک‌هاي رفتاري، تعیین فهرست جامعی از رفتارهاي، خاص به عنوان موضوع تغییر، ارائه راه‌هایی براي تهیه فهرست رفتار، اولویت بندي رفتارها براي الگوشکنی، و مشخص کردن مشکل سازترین، افزایش انگیزه براي تغییر رفتار | الگو شکنی رفتاری | جلسه ششم |
افزایش انگیزه براي تغییر رفتار، تمرین رفتارهاي سالم از طریق تصویرسازي و ایفاي نقش، غلبه بر موانع تغییر رفتار، ایجاد تغییرات مهم در زندگی | تکنیک‌های رفتاری | جلسه هفتم |
خلاصه جلسات قبل، بررسی تکالیف انجام شده ، جمع بندي و نتیجه گیري نهایی با کمک اعضاء، ارائه پس آزمون مربوط، تشکر و خداحافظی | جمع بندی و اختتام | جلسه هشتم |
درمان متمرکز بر شفقت در 8 جلسه 90 دقیقه‌ای اجرا شد.
ساختار کلی درمان متمرکز بر شفقت بر اساس مفاهیم گیلبرت در جدول 2 آمده است.
جدول 2. ساختار کلی درمان متمرکز بر شفقت بر اساس مفاهیم گیلبرت (2010)
محتوای جلسات | اهداف | جلسه |
برقراری ارتباط اولیه، گروه بندی، مروری بر ساختار جلسات، آشنایی با اصول کلی درمان متمرکز بر شفقت، ارزیابی و بررسی میزان آزار عاطفی و خودشفقتی اعضا، توصیف و تبیین آزار عاطفی و عوامل مرتبط با نشانه‌های آن و مفهوم سازی آوزش خود شفقتی | آشنایی با اصول کلی درمان | جلسه اول |
شناسایی و معرفی مؤلفه‌های شفقت، بررسی هر مؤلفه شفقت در اعضا و شناسایی ویژگی‌های آن، آشنایی با خصوصیت افراد دارای شفقت و مروری بر خود شفقتی اعضا | شناخت مؤلفه‌های شفقت خود | جلسه دوم |
مروری بر تکالیف جلسه قبل، پرورش احساس گرمی و مهربانی نسبت به خود، پرورش و درک اینکه دیگران نیز نقایص و مشکلاتی دارند(پرورش حس اشتراکات انسانی) در مقابل احساسات خود تخریب گرانه، شرم، همدردی با خود؛ شکل گیری و ایجاد احساسات بیشتر و متنوع تر در ارتباط با مسائل افراد برای افزایش مراقبت و توجه به سلامتی خود | آموزش و پرورش خود شفقتی اعضا | جلسه سوم |
مرور تمرین جلسه قبل، ترغیب آزمودنی‌ها به خودشناسی و بررسی شخصیت خود به عنوان "فرد دارای شفقت" یا "تعیین شفقت"، شناسایی و کاربرد تمرین‌های " پرورش ذهن شفقت آمیز"(ارزش خود شفقتی، همدلی و همدردی نسبت به خود و دیگران، آموزش استعاره فیزیوتراپ)، پدیرش اشتباهات و بخشیدن خود به خاطر اشتباهات برای سرعت بخشیدن به ایجاد تغییرات | خود شناسی و شناسایی عوامل خودانتقادی | جلسه چهارم |
مرور تمرین جلسه قبل، آشنایی و کاربرد" تمرین‌های پرورش ذهن شفقاته"، ( بخشش، پذیرش بدون قضاوت، آموزش استعاره آنفولانزا و آموزش بزدباری)، آموزش پذیرش مسائل، پذیرش تغییرات پیش رو و تحمل شرایط سخت و چالش برانگیز با توجه به متغیر بودن روند زندگی و مواجه شدن افراد با چالش‌های مختلف | اصلاح و گسترش شفقت | جلسه پنجم |
مرور تمرین جلسه قبل، تمرین عملی ایجاد تصاویر شفقتانه، آموزش سبک‌ها و روش‌های ابراز شفقت(شفقت کلامی، شفقت عملی، شفقت مقطعی و شفقت پیوسته)، و به کار گیری این روش‌ها در زندگی روزمره و برای خانواده و دوستان، آموزش رشد احساسات ارزشمند و متعالی | آموزش سبک‌ها و روش‌های ابراز شفقت | جلسه ششم |
مرور تمرین جلسه قبل، آموزش نوشتن نامه‌های شفقت آمیز برای خود و دیگران، آموزش روش‌های ثبت و یادداشت‌های روزانه موقعیت‌های واقعی مبتنی بر شفقت و عملکرد فرد در آن موقعیت‌ها | فنون ابراز شفقت | جلسه هفتم |
آموزش و تمرین مهارت‌ها، مرور و تمرین مهارتهای ارائه شده در جلسات گذشته برای کمک به ازمودنی‌ها تا بتوانند به روش‌های مختلف با شرایط متفاوت زندگی خود مقابله کنند و نهایتا جمع بندی و ارائه راهکارهایی برای حفظ و به کارگیری این روش درمانی در زندگی روزمره | ارزیابی و کاربرد | جلسه هشتم |
در این پژوهش دادهها با استفاده از برنامه SPSS تجزیه و تحلیل شدند و شاخصهای آمار توصیفی شامل فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد و شاخص آمار استنباطی شامل بررسی پیش فرض‌های آزمون واریانس و آزمون‌های تحلیل واریانس شامل تحلیل واریانس چند متغیری(مانکوا) و در متن مانکوا تک متغیری (آنکوا) استفاده شد.
یافته‌ها
جدول 3 یافتههای توصیفی مربوط به نشخوار ذهنی و خودکارآمدی را در گروههای طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت و کنترل در مراحل پس‌آزمون و پیگیری نشان میدهد.
جدول 3. نتایج توصیفی نتایج توصیفی خودکارآمدی و نشخوار ذهنی در درمان متمرکز بر شفقت و طرحواره درمانی و کنترل در دو مرحله پژوهش
متغیر | گروه | شاخصهای آماری | پس‌آزمون | پیگیری |
خودکارآمدی | درمان متمرکز بر شفقت | میانگین | 13/65 | 12/64 |
انحراف معیار | 65/7 | 67/6 | ||
طرحواره درمانی | میانگین | 20/59 | 86/57 | |
انحراف معیار | 10/8 | 82/8 | ||
کنترل | میانگین | 60/61 | 50/59 | |
انحراف معیار | 08/13 | 01/12 | ||
نشخوار ذهنی | درمان متمرکز بر شفقت | میانگین | 80/53 | 80/51 |
انحراف معیار | 97/9 | 51/8 | ||
طرحواره درمانی | میانگین | 13/50 | 33/47 | |
انحراف معیار | 62/13 | 12/14 | ||
کنترل | میانگین | 13/60 | 80/57 | |
انحراف معیار | 58/12 | 50/11 |
برای بررسی فرضیه پژوهش از آزمون کوواریانس چندمتغیره استفاده میشود. پیش فرض خطی بودن رابطه متغیرهای وابسته مورد بررسی قرار گرفت. همبستگي بين پیش‌آزمون و پس‌آزمون این متغیرها به ترتیب 81/0 و 65/0 به دست آمد که مورد تأیید است. آزمون لوين در متغير نشخوار ذهنی (49/0=F و 61/0=p)، خودکارآمدی (39/0=F و 67/0=p)، معنيدار نیست. بنابراين واريانس دو گروه طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت در خودکارآمدی، نشخوار ذهنی متفاوت هستند و فرض همگني واريانسها رد میشود. نتايج آزمون کولموگروف-اسميرنف و شاپيرو-ويلک در مورد متغير خودکارآمدی، نشخوار ذهنی در مورد هر سه گروه در همه موارد غیرمعنی دار است که نشان از نرمال بودن توزیع دادهها دارد.
جدول 4 نتایج تحلیل کوواریانس یک‌راهه روی میانگین نمرههای پس‌آزمون متغیرهای پژوهش در سه گروه با کنترل پیش‌آزمون‌ها را نشان میدهد.
جدول 4. نتایج تحلیل کوواریانس یک‌راهه روی میانگین نمرههای پس‌آزمون متغیرهای پژوهش در سه گروه با کنترل پیش‌آزمون‌ها
متغیر وابسته | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معنیداری | ضریب اتا | توان آماری |
خودکارآمدی | 44/100 | 2 | 22/50 | 98/0 | 38/0 | 05/0 | 16/0 |
نشخوار ذهنی | 28/483 | 2 | 64/241 | 97/4 | 00/0 | 22/0 | 93/0 |
نتایج مندرج در جدول 4 نشان میدهد که تفاوت حداقل دو گروه از سه گروه در متغیر وابسته نشخوار ذهنی (97/4=F و 00/0≥P) معنیدار میباشد اما در خودکارآمدی (98/0=F و 38/0=P) معنی دار نمیباشد. اما با توجه به اینکه در این پژوهش سه گروه مختلف وجود دارد و نتایج تحلیل کوواریانس انجام شده مشخص نمیکند که بین کدام گروهها تفاوت معنیدار وجود دارد لذا از آزمون پیگیری مقایسههای تعدیل‌یافته بونفرنی استفاده گردید که نتایج آن در جدول 5 نشان داده شده است.
جدول 5. تشخیص نتایج آزمون پیگیری بونفرنی برای مقایسه میانگینهای گروهها در مرحله پس‌آزمون
مقایسهها | تفاوت میانگین | خطای استاندارد | سطح معنیداری | ||
خودکارآمدی | درمان متمرکز بر شفقت | طرحواره درمانی | 33/1 | 50/3 | 1 |
کنترل | 14/4 | 09/3 | 56/0 | ||
طرحواره درمانی | درمان متمرکز بر شفقت | 33/1- | 50/3 | 1 | |
کنترل | 81/2 | 18/3 | 1 | ||
کنترل | درمان متمرکز بر شفقت | 14/4- | 09/3 | 56/0 | |
طرحواره درمانی | 81/2- | 18/3 | 1 | ||
نشخوار ذهنی | درمان متمرکز بر شفقت | طرحواره درمانی | 28/3 | 42/3 | 1 |
کنترل | 05/6- | 01/3 | 15/0 | ||
طرحواره درمانی | درمان متمرکز بر شفقت | 28/3- | 42/3 | 1 | |
کنترل | 33/9- | 10/3 | 01/0 | ||
کنترل | درمان متمرکز بر شفقت | 05/6 | 01/3 | 15/0 | |
طرحواره درمانی | 33/9 | 10/3 | 01/0 | ||
تفاوت میانگین طرحواره درمانی با گروه کنترل در متغیر وابسته نشخوار ذهنی 33/9 و سطح معنیداری آن 05/0≥p میباشد؛ بنابراین با تائید فرضیه 2، میتوان گفت طرحواره درمانی بر نشخوار ذهنی زنان متاهل مؤثر است. اما مقایسه میانگینهای درمان متمرکز بر شفقت و گروه کنترل در متغیر وابسته نشخوار ذهنی نشان میدهد که تفاوت میانگینها 05/6 میباشد (05/0≥p)؛ بنابراین فرضیه 4، مورد تایید قرار نگرفته است.
همچنین مقایسه میانگینهای طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت در متغیر وابسته خودکارآمدی نشان میدهد که تفاوت میانگینهای این دو گروه برابر با 33/1 میباشد (05/0≥p) که معنیدار نیست. بنابراین فرضیه 5، مورد تأیید قرار نگرفته است. از این رو، میتوان گفت که بین طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت از لحاظ اثربخشی بر خودکارآمدی تفاوت معنیداری وجود ندارد.
همچنین مقایسه میانگینهای طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت در متغیر وابسته نشخوار ذهنی نشان میدهد که تفاوت میانگینهای این دو گروه برابر با 28/3 میباشد (05/0≥p) که معنیدار نیست. از این رو، فرضیه 6 نیز مورد تأیید قرار نگرفته است. بنابراین، میتوان گفت که بین طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت از لحاظ اثربخشی بر نشخوار ذهنی تفاوت معنیداری وجود ندارد.
برای بررسی نقطه تفاوت، تحلیل کوواریانسهای یک‌راهه در متن مانکوا روی متغیرهای وابسته انجام شد. نتایج این تحلیل در جدول 6 ارائه شده است.
جدول 6. نتایج تحلیل کوواریانس یک‌راهه روی میانگین نمرههای پيگيري متغیرهای پژوهش در سه گروه با کنترل پیش‌آزمون‌ها
متغیر وابسته | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معنیداری | ضریب اتا | توان آماری |
خودکارآمدی | 70/180 | 2 | 35/90 | 59/1 | 21/0 | 08/0 | 19/0 |
نشخوار ذهنی | 09/558 | 2 | 04/279 | 61/5 | 00/0 | 24/0 | 94/0 |
نتایج مندرج در جدول 6 نشان میدهد که تفاوت حداقل دو گروه از سه گروه در متغیر وابسته نشخوار ذهنی (59/1=F و 05/0<P) در مرحله پیگیری معنادار میباشد اما برای متغیر خودکارآمدی (61/5=F و 05/0<P) معنیدار نمیباشد. با توجه به اینکه در این پژوهش سه گروه مختلف وجود دارد و نتایج تحلیل کوواریانس انجام شده مشخص نمیکند که بین کدام گروهها تفاوت معنیدار وجود دارد لذا از آزمون پیگیری مقایسههای تعدیل‌یافته بونفرنی استفاده گردید (جدول 7).
جدول 7. نتایج آزمون پیگیری بونفرنی برای مقایسه میانگینهای گروهها در مرحله پيگيري
متغیرها | مقایسهها | تفاوت میانگین | خطای استاندارد | سطح معنیداری | |
خودکارآمدی | درمان متمرکز بر شفقت | طرحواره درمانی | 03/1 | 69/3 | 1 |
کنترل | 32/5 | 25/3 | 33/0 | ||
طرحواره درمانی | درمان متمرکز بر شفقت | 03/1- | 69/3 | 1 | |
کنترل | 29/4 | 35/3 | 62/0 | ||
کنترل | درمان متمرکز بر شفقت | 32/5- | 25/3 | 33/0 | |
طرحواره درمانی | 29/4- | 35/3 | 62/0 | ||
نشخوار ذهنی | درمان متمرکز بر شفقت | طرحواره درمانی | 89/3 | 46/3 | 80/0 |
کنترل | 23/6- | 05/3 | 14/0 | ||
طرحواره درمانی | درمان متمرکز بر شفقت | 89/3- | 46/3 | 80/0 | |
کنترل | 13/10- | 13/3 | 00/0 | ||
کنترل | درمان متمرکز بر شفقت | 23/6 | 05/3 | 14/0 | |
طرحواره درمانی | 13/10 | 13/3 | 00/0 | ||
چنان‌که در جدول 7 مشاهده میشود، مقایسه میانگینهای گروه طرحواره درمانی و گروه کنترل در متغیر وابسته خودکارآمدی در مرحله پیگیری نشان میدهد که تفاوت میانگینها 29/4 میباشد (05/0≥p)؛ بنابراین این فرضیه مورد تایید قرار نگرفته است. مقایسه میانگینهای درمان متمرکز بر شفقت و گروه کنترل در متغیر وابسته خودکارآمدی در مرحله پیگیری نشان میدهد که تفاوت میانگینها 32/5 میباشد (05/0≥p)؛ بنابراین این فرضیه مورد تایید قرار نگرفته است.
چنان‌که در جدول 7 مشاهده میشود، تفاوت میانگین طرحواره درمانی با گروه کنترل در متغیر وابسته نشخوار ذهنی در مرحله پیگیری 13/10 و سطح معنیداری آن 05/0≥p میباشد؛ بنابراین با تائید فرضیه میتوان گفت طرحواره درمانی بر نشخوار ذهنی زنان متاهل در مرحله پیگیری مؤثر است. اما مقایسه میانگینهای درمان متمرکز بر شفقت و گروه کنترل در متغیر وابسته نشخوار ذهنی در مرحله پیگیری نشان میدهد که تفاوت میانگینها 23/6 میباشد (05/0≥p)؛ بنابراین این فرضیه مورد تایید قرار نگرفته است.
همچنین مقایسه میانگینهای طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت در متغیر وابسته خودکارآمدی در مرحله پیگیری نشان میدهد که تفاوت میانگینهای این دو گروه برابر با 03/1 میباشد (05/0≥p) که معنیدار نیست. میتوان گفت که بین طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت از لحاظ اثربخشی بر خودکارآمدی در مرحله پیگیری تفاوت معنیدار وجود ندارد.
همچنین مقایسه میانگینهای طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت در متغیر وابسته نشخوار ذهنی در مرحله پیگیری نشان میدهد که تفاوت میانگینهای این دو گروه برابر با 89/3 میباشد (05/0≥p) که معنیدار نیست. میتوان گفت که بین طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت از لحاظ اثربخشی بر نشخوار ذهنی در مرحله پیگیری تفاوت معنیدار وجود ندارد.
بحث و نتیجه‌گیری
هدف این پژوهش، مقایسه اثربخشی طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت بر خودکارآمدی و نشخوار ذهنی زنان متاهل دانشجوی دانشگاه آزاد اهواز بود. نتایج حاکی از آن بود که طرحواره درمانی بر خودکارآمدی زنان متاهل دانشجو اثربخش نیست. بنابراین، فرضیه 1 رد شد. یافتههای این فرضیه با یافتههای پژوهش (Rezaei, Ghadampour & Kazemi, 2016) مطابقت نداشت. در تبیین این نتایج باید عنوان کرد با توجه به اهمیت نقش زن در خانواده، شناسایی طرح واره‌ها میتواند به ما کمک کند تا مشکلاتی که منجر به روش‌های تربیتی ناسالم و والدگری ناکارآمد میشود، را شناسایی کرده و با ارائه راهکارهای مناسب و آموزش‌های لازم در جهت بهبود آنها، اقدامات لازم را انجام داد. رویکرد طرحواره درمانی، تحولی بنیادین در شناخت درمانی است. طرحواره درمانی، درمانی نوین و یکپارچه اسـت که عمدتاً بر اساس بسط و گسترش مفاهیم و روش‌هاي درمان شناختی- رفتاري و خودکارآمدی بنـا شده است. طرحواره درمانی، اصول و مبانی مکتب‌هاي شناختی-رفتاري، دلبستگی، گشـتالت، روابط موضوعی، سازنده گرایی و روانکاوي را در قالب یک مدل درمـانی و مفهـومی تلفیـق کرده است و با استفاده از تکنیک‌هایی که در فرآیند درمان استفاده می‌کند، میتواند باعث بهبود خودکارآمدی گردد (عقیلی و رضایی، 1398). اما در زنان متاهل که مراجعان و گروه مداخله این پژوهش را تشکیل می‌دادند، عوامل بسیار بیشتری میتوانست در شکل گیری خودکارآمدی آنها تاثیر داشته باشد و لذا علت عدم معنی داری نتایج میتواند به همبن موضوع برگردد.
همچنین یافته‌ها نشان داد که طرحواره درمانی بر نشخوار ذهنی زنان متاهل دانشجو مؤثر بود. بنابراین، فرضیه 2 تأیید شد. یافتههای این فرضیه با یافتههای پژوهش (Aghili & Rezaei, 2018) مطابقت دارد. در تبیین این نتایج باید عنوان کرد مدل طرحواره درمانی بر نقش نشخوار ذهنی و سایر طرحواره‌های هیجانی در افسردگی تأکید زیادی دارد. با توجه به اينکه که آسيب‌های روانشناختی ناشی از طلاق به علت تبعيض‌های جنسيتی در جامعه، در زنان بيشتر نمود پيدا می‌کند، لزوم مداخله‌های روانشناختی را برای اين گروه ضروری می‌سازد. يکی از مداخلات نسبتاً جديد در زمينه مشکلات روانشناختی و همچنين آسيب‌های خانودگی، رويکرد طرحواره درمانی است. بر اساس مدل طرحواره درمانی، افراد در صورت ارزیابی منفی هیجان‌ها به این نتیجه می‌رسند که هیجان‌ها مسأله ساز بوده و مداوم درباره ی تجربه ی هیجانی خود به نشخوار ذهنی، تفکر منفعل و تکرار شونده درباره ی نشانه‌های افسردگی، پیآمدها و دلایل احتمالی این نشانه‌ها میباشد. به این دلیل هدف درمان‌های موج سوم بویژه درمان طرحواره‌های هیجانی و فراشناختی کاهش یا از بین بردن نشخوار ذهنی میباشد.
از سوی دیگر، نتایج نشان داد درمان متمرکز بر شفقت بر خودکارآمدی زنان متاهل دانشجو اثربخش نیست؛ بنابراین فرضیه 3 نیز مورد تایید قرار نگرفت. یافتههای این فرضیه با یافتههای پژوهش (et al., 2018 Valizadeh) و (Shonin et al., 2017) مطابقت نداشت. در تبیین این نتایج باید عنوان کرد درمان متمرکز بر شفقت، به عنوان یک روش چند بعدی از انواع مهارتهای آموزشی مرتبط با توجه، استدلال، تمرین تصویرسازی و مداخلات رفتاری استفاده می‌کند. این روش، مراجعان را به درک و احساس شفقت نسبت به خود، در طول فرآیندهای تفکر منفی بوسیله تمرکز قوی بر پرورش شفقت در خود تشویق می‌کند. در درمان مبتنی بر شفقت با ایجاد دیدگاهی جدید به افرادی که پیوسته از خود انتقاد می‌کنند، کمک میشود تا به رشد و بالندگی دست پیدا کنند و در تصمیصم گیری‌ها به انتخاب گزینه‌هایی بپردازند که در توان آنها است و بجای آنکه در شکست‌ها و ناکامی‌ها از خود انتقاد کنند و قضاوت گرایانه و نامهربانانه با خود برخورد کنند ؛ نسبت به ضعف خود پذیرش داشته باشند که این امر میتواند به تدریج بهبود دهنده خودکارآمدی افراد باشد (صادق زاده، درتاج، قائمی و فرخی، 1400). همه عوامل ذکر شده به تاکید بیش از حد درمان متمرکز بر شفقت بر هیجانات فرد مراجع اشاره دارد. اما در جریان شکل گیری خودکارآمدی عواملی مانند تجربه‌های گذشته فرد میتواند بسیار نقش داشته باشد. لذا نادیده گرفتن آنها میتواند تاثیرگذاری این روش درمانی بر خودکارآمدی را کاهش دهد و این نتیجه ای است که در این پژوهش بدست آمده است و تغییر معنی داری در نتایج مرتبط با خودکارآمدی دیده نشده است.
همچنین، نتایج حاکی از عدم اثربخشی درمان متمرکز بر شفقت بر نشخوار ذهنی زنان متاهل دانشجو بود. بنابراین، فرضیه 4 نیز رد شد. یافتههای این فرضیه با یافتههای پژوهش (Shonin et al., 2014)، (Gale et al., 2017) و (Kirby et al., 2017) مطابقت نداشت. در تبیین این نتایج باید عنوان کرد درمان مبتني بر شفقت، در کنار ساير رويکردهاي درماني جديد در حوزه روانشناسي موج سوم، بر اين اساس و با هدف کاهش درد، رنج، نگراني و افسردگي ايجاد شده است. برپايه روانشناسي تحولي، علم عصب پايه عاطفي، فلسفه عملي بوديستي و نظريه تکاملي، نوع کاملي از رفتار درماني تجربي را تدوين کرده است که با نام "درمان متمرکز بر شفقت " شناخته میشود. که ميتواند بعنوان درمان اصلي و حتي درماني مکمل باشد. در مطالعات اخير نشان داده شده است که عمده ترين عنصر تأثيرگذار درمان مبتني بر شفقت بر نشخوار فکري و با موضوع خود سرزنشگري در افراد دچار افسردگي ميباشد. بنابراين اثربخشي اين درمان بر نشخوار گري افراد مورد تأييد قرار گرفته است و ازآنجاکه يکي از حيطه‌هاي مهم و مورد بررسي در افسردگی، نشخوار فکري افراد ميباشد و از طرفي اين نشخوارگري‌ها ميتواند در افسردگی تأثيرگذار باشد لذا درمان و کنترل اين نشخوارگري‌ها از اهميت بالايي برخوردار ميباشد. همچنين با توجه به اهميت سلامت روان انسان و ميزان بالاي شيوع افسردگی و نشخوارهاي فکري در بین زوجین و همچنين با توجه به نياز به بررسي اثربخشي اين درمان در فرهنگ شرقي و با توجه به اينکه در داخل کشور کمتر به درمان متمرکز بر شفقت خصوصاً در بین زوجین پرداخته شده است، اهميت و ضرورت انجام اين پژوهش احساس میشود.
همچنین نتایج این پژوهش نشان داد بین طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت از لحاظ اثربخشی بر خودکارآمدی تفاوت معنیداری وجود ندارد. بنابراین، فرضیه 5 نیز رد شد. یافتههای این فرضیه با یافتههای پژوهش (et al., 2015 Shahar) و (et al., 2017 Cuppage) مطابقت ندارد. در تبیین این نتایج باید عنوان کرد (et al., 2017 Cuppage ) در پژوهشی نشان دادند که شفقت درمانی بر فرآیندهای بالقوه تغییرموثر میباشد. همچنین (et al., 2015 Shahar) دریافتند که درمان متمرکز برشفقت میتواند طرحواره‌های ناسازگار و نشخوار ذهنی را کاهش و هیجانات مثبت و خودکارآمدی را در آنها افزایش دهد. بنابراین، رویکردهای خود شفقت ورزی و طرحواره درمانی در کاهش آسیب‌های ناشی از تعارضات زناشویی، در زنان آسیب دیده از طلاق میتواند بسیار کمک دهنده باشد. از این نظر دارای اهمیت فراوانی هستند. این دو رویکرد حتی از پیامدهای منفی تعارضات زناشویی میکاهد و توان فرد را برای رویارویی با مشکلات و ترمیم رابطه زناشویی یاری میدهد.
از سوی دیگر، نتایج حاکی از عدم و جود تفاوت معنی دار بین طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت از لحاظ اثربخشی بر نشخوار ذهنی بود. از این رو، فرضیه 6 نیز مورد تأیید قرار نگرفت. یافتههای این فرضیه با یافتههای پژوهش (et al., 2020 Nameni)، (Shokhmgar, 2017) و (et al., 2015 Shahar) مطابقت نداشت. در تبیین این نتایج باید عنوان کرد اشکال مختلفی از درمان‌های روان شناختی برای رفع مشکلات افراد دارای تعارض تدوین شده است که میتوان به رفتاردرمانی، روان درمانی بین فردی، و شناخت درمانی اشاره کنیم. رویکرد طرحواره درمانی از طریق استفاده از راهبردهای دیالکتیکی، اعتباربخشی، حل مسئله، سبک شناختی و مدیریت مراجع و همچنین به واسطه کاهش رفتارهای مخل زندگی و مداخله کننده با درمان و آموزش مهارتهای رفتاری (مهارتهای بین فردی، مهارتهای تحمل پریشانی، مهارتهای تنظیم هیجانی و مهارتهای ذهن آگاهی یا هشیاری فراگیر)، به فرد کمک می‌کند تا آنها را به موقعیت‌های زندگی خویش تعمیم دهد تا بتواند تعارض‌های زناشویی خود را کاهش بدهد.
محدودیت‌های پژوهش
از جمله محدودیت‌های این پژوهش تاثیر تعدادی از متغیرهای مداخله گر و مزاحم و عدم کنترل تعدادی از آنها بوسیله‌ی محقق، محدودبودن نتایج به زنان متأهل دانشجوی دانشگاه آزاد اهواز و نیاز به رعایت جانب احتیاط در تعمیم نتایج به زنان متاهل دانشجوی دانشگاه‌های شهرهای دیگر استان و کشور، احتمال سوء گیری آزمودنی در استفاده از پرسشنامه به دلیل اینکه پرسشنامه یک روش خودگزارش دهی است، بود.
پیشنهادها‌ی پژوهشی و کاربردی
به منظور رفع محدودیت‌های ذکر شده، میتوان پیشنهادات پژوهشی و کاربردی ذیل انجام گیرد:
با توجه به این که اثر آموزش‌ها و تکنیک‌های آموزشی برای پاسخدهی به زمان بیشتری نیاز دارند، به نظر میرسد که نتایج باید با احتیاط بیشتری تفسیر شوند. پیشنهاد میشود که در پژوهش‌های آینده سطوح شناختی مختلف به صورت مستقل مورد توجه قرار گیرند و طرح‌های پژوهشی مناسبی در این زمینه طرح ریزی گردد. توصیه میشود دوره طرحواره درمانی و شفقت ورزی را به صورت برنامه ریزی شده در خانواده‌ها اجرایی کنند. توصیه میشود کتابچه طرحواره درمانی و شفقت ورزی را در بین خانواده‌ها انتشار دهند. مهمترین کاربرد این پژوهش میتواند اثربخشی آن در زمینه طرحواره درمانی و درمان متمرکز بر شفقت در جامعه باشد. این روش میتواند بمنظور کاهش تعارضات و خشونت میان زوجین، ارتقاء روابط زوجی و خودکارآمدی و کاهش نشخوار ذهنی به روانشناسان، روانپزشکان، مشاوران و مددکاران و کلیه متخصصان دست اندرکار در حوزه‌ی مسائل زناشویی و ازدواج پیشنهاد گردد.
اخلاق پژوهش
در این پژوهش علاوه بر نوشتن راهنما در ابتدای پرسشنامه، در اجرای پژوهش هدف از اجرا به‌روشنی برای آنان توضیح داده شد؛ همچنین به آنان اطمینان داده شد که یافتههای آنان محرمانه است و در مقاله‌ای بدون ذکر اطلاعات شخصی آنها به چاپ خواهد رسید. سپس شرکت‌کنندگان فرم رضایت از شرکت در پژوهش را تکمیل کردند. در صورت عدم رضایت یکی از همسران، پرسشنامه در اختیار هر دو زن و شوهر قرا داده نشد. علاوه‌براین در تمام متن مقاله امانت‌داری در استفاده از منابع داخلی و خارجی و دقت در استناددهی رعایت شده است.
منابع
Aghili, Seyed Mojtaba., & Rezaei, Sakineh. (2018). Evaluation of the effectiveness of schema therapy on self-efficacy and life expectancy of divorced women and its effect on early maladaptive patterns of female children. Fourth International Conference on Humanities, Psychology and Social Sciences. (In Persian).
Arabian, Dr. Mohammad Karim Khodapanahi, Mahmoud Heidari, Bahram Saleh Sadeghpour, (2004). Investigating the Relationship between Self-Efficacy Beliefs on Mental Health and Students' Academic Success, Psychology Quarterly, 8 (4), 360. (In Persian).
Azargoon, H. Kajbaf, M. B. Molavi, H. Abedi, M.R. (2010). The Effect of Mindfulness Training on Mental Rumination and Depression of the Students of Isfahan University, Journal of Daneshvar Behavior, 34, 13. (In Persian).
Broderick, P. C. (1998). Early adolescent gender differences in the use of ruminative and distracting coping strategies. The Journal of Early Adolescence, 18(2), 173–191.
Cheraghi, A., Yousefi, F. (2019). The investigation of mediating role of academic motivation in the relationship between self-efficacy and academic procrastination. Knowledge & Research in Applied Psychology, 20(2), 34-47. (In Persian)..
Cuppage, j., Baird, K., Gibson, j., Booth, R, Hevey, D. (2017). Compassion Focused therapy:Exploring the effectiveness with a transdiagnostic group potentional proecsses of change. British journal of clinical psychology; wiley online library.
Gale, Corinne, Gilbert, Paul, Read, Natalie and Goss, Ken. (2014). An Evaluation of the Impact of Introducing Compassion Focused Therapy to a Standard Treatment Programme for People with Eating Disorders. Clinical Psychology and Psychotherapy. 21, 1–12.
Ghanavati, S., Bahrami, F., Godarzi, K., Rouzbahani, M. (2018). Effectiveness of compassion-based therapy on rumination and concern of women with breast cancer. QUARTERLY JOURNAL OF HEALTH PSYCHOLOGY, 7(27), 152-168. (In Persian).
Gilbert, P. (2009). Introducing Compassion Focused Therapy. Adv Psychiatr treat; 15: 199–208.
Gilbert, P. (2014). The origins and nature of compassion focused therapy. British Journal of Clinical Psychology, 53, 6–41.
Gilbert, P. & Procter, S. (2006). Compassionate Mind Training for People with High Shame and Self-Criticism: Overview and Pilot Study of a Group Therapy Approach. Clinical Psychology and Psychotherapy, 13, 353–379.
Gotlib, I. H., Krasnoperova, E., Neubauer Yue, D., & Joormann, J. (2004). Attentional biases for negative interpersonal stimuli in clinical depression. Journal of Abnormal Psychology, 113(1), 127–135.
Hadian S, Jabalameli S. The effectiveness of compassion –focused therapy (cft) on rumination in students with sleep disorders: a quasi‐experimental research, before and after. Stud Med Sci. 2019; 30 (2) :86-96. (In Persian).
Jahani, Saifullah (2010). Relationship between life skills awareness level and self-efficacy beliefs in Shahid Beheshti University students. Master Thesis of Shahid Beheshti University. (In Persian).
Joorman, J. (2005). Inhibition, rumination and mood regulation in depression. In R. W.,G., U.V., & D. N. (Eds.), Cognitive limitations in aging and psychopathology: Attention, working memory, and executive functions (pp. 275–312). New York: Cambridge University Press.
Kirby, J. N., Tellegen, C. L., & Steindl, S. R. (2017). A meta-analysis of compassion-based interventions: current state of knowledge and future directions. Behavior Therapy, 48, 778–792.
Nikamal, M., salehi, M., bermas, H. (2018). Effectiveness of Schema Therapy based on Emotional on Marital satisfaction, of Couple. Journal of Psychological Studies, 13(4), 157-174. (In Persian).
Noorbala, F., Borjali, A., Noorbala, A. (2013). The interaction effect between "Self-Compassion" and " Rumination" of depressed patients in " Compassion Focused Therapy", Daneshvar Medicine, 20(104), 77-84. (In Persian).
Nouri, Fatemeh. (2018). Evaluation of the effectiveness of yoga training on marital satisfaction and women's happiness. Master Thesis of Karaj Branch of Azad University. (In Persian).
Rezaei, M., Ghadampur, E., Rezaei, M., Kazemi, R. (2015). Effectiveness of Emotional Schema Therapy on Rumination and Severity of Depression in Patients with Major Depressive Disorder. Journal of Clinical Psychology, 7(4), 45-58. (In Persian).
Robichaud, M., Dugas, M. J., & Conway, M. (2003). Gender differences in worry and associated cognitive-behavioral variables. Journal of Anxiety
Disorders, 17(5), 501-516.
Saadati, N., Rostami, M., Darbani, S. (2021). Comparing the effectiveness of Acceptance and Commitment Therapy (ACT) and Compassion Focused Therapy (CFT) on improving self-esteem and post-divorce adaptation in women. Journal of Family Psychology, 3(2), 45-58. (In Persian).
Shahar,B., Szepsenwol, O., Zilcha, M., Haim, N., Zamir, O., Levi-Yeshuvi, S,. Levit-Binnun, N. (2015). A Wait-List Randomized Controlled Trial of Loving-Kindness Meditation Programme for Self-Criticism, Clin Psychol Psychother.22(4):346-356.
Shahbazi, S. Kafi Masuleh, M. (2018). Comparing the Relationship Between Self Efficacy and Marital Satisfaction In Polycystic Ovary Syndrome and Healthy Female Cases, Journal of Guilan University of Medical Sciences, 26(104), 31-40. (In Persian).
Shokhmgar, Z. (2017). Effectiveness of Schema Therapy on reducing mental health problems due to crossover relationships in couples. Nasim Health, 5, 1 (17), 1-7.
Shonin, E., Van Gordon, W., Garcia-Campayo, J., & Griffiths, M. D. (2017). Can compassion help cure health-related disorders? British Journal of General Practice, 67, 177–178.
Valizadeh, M., Dortaj, F., Delavar, A., Hajializadeh, K. (2018). Evaluation of educational package focused on compassion and mindfulness and its impact on self-efficacy activation. Quarterly of Educational Measurement, 9(33), 1-21. (In Persian).
Vasile, C., Marhan, AM., Mihaela Singer, F., & Stoicescu, D. (2011). Academic self-efficacy and cognitive load in students. Procedia Social and Behavioral Sciences, 12, 478–482.
Wilson, A., & Mackintosh, K., Power, K., & Chan, S. (2019). Effectiveness of Self-Compassion Related Therapies: a Systematic Review and Meta-analysis. Mindfulness, 10, 979–995.