عناصر عرفانی در ادبیات فارسی- یهودی
محورهای موضوعی : مسیحیتمنصور معتمدی 1 , مریم پورصادقی 2
1 - دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد، گروه ادیان و عرفان تطبیقی، مشهد، ایران
2 - دانش‌آموختة کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، ادیان و عرفان تطبیقی، مشهد، ایران
کلید واژه: فارسی یهودی, ساقی‌نامة عمرانی, شهزاده و صوفی, موسی‌نامة شاهین شیرازی, سیمانطوب ملمد,
چکیده مقاله :
یهودیان حضوری دیرپای در ایران دارند. ایشان برای ارتباط کتبی با یکدیگر خط و زبان فارسی یهودی را که به زبان فارسی و خط عبری است، ابداع کردند. قدیمی‌ترین سند از این شیوة نگارش به قرن دوم هجری باز می‌گردد. شاعران و نویسندگان فارسی یهودی آثار فراوانی را در تفسیر کتاب مقدس، دستور زبان و فرهنگ لغات عبری، هلاخا، میدارش، اشعار، امثال و حکایات، جادو، نامه‌ها و اسناد حقوقی، در قالب این خط عرضه نمودند. در این آثار علاوه بر تأثیرپذیری از اصطلاحات فقهی و کلامی مطرح در منابع اسلامی، اثرپذیری از مفاهیم عرفانی و اشعار حافظ، سعدی، عطار، نظامی، مولانا و دیگر شاعران نیز به چشم می‌خورد. مقالة حاضر، نخست به معرفی شاعران فارسی یهودی که عناصر عرفان اسلامی را در اشعار خودشان به کار گرفته‌اند، می‌پردازد و سپس این عناصر را در شش مبحثِ اصطلاحاتِ عرفانی، رویکردهای صوفیانه، نمادها و رموز صوفیانه، صوفی‌ستایی، صوفی‌ستیزی و مراحل نیل به حقیقت (شریعت، طریقت، حقیقت) مورد بررسی قرار می‌دهد. در ضمن بر آن است تأثیر عرفان اسلامی را در آثار شاعران فارسی یهودی نشان دهد.
The Jews have an enduring presence in Iran. They invented Judeo-Persian language in order to have a kind of writing relationship witheach other. Actually this is Persian language written in Hebrewalphabet. The oldest documents of this kind date back to the 8th centuryCE. There are numerous Judeo-Persian works including: interpretationof Old Testament, Hebrew grammar and lexicon, halakhah, midrash,poetry, stories and proverbs, magic, letters and legal documents. Inthese works we can not only trace some common terms of Islamictheology and jurisprudence, but also observe the remarkable influenceof Sufi terms and teachings on Judeo-Persian language, especially theinfluence of mystic poets such as Ḥāfeẓ, Sāʻdi, ʻAṭṭār, Neẓāmi, Rūmiand … . The present article, firstly introduces Judeo-Persian poets whohave used Islamic mystical elements in their poems, then, studies theseelements under six headings: mystical terms, Sufi approaches, Sufisymbols, anti-sufism, pro-sufism, stages of achieving the Reality(sharīʻt, ṭarīqat, ḥaqīqat). Also, it intends to demonstrate the influenceof Islamic Mysticism on the works of Jewish Persian poets.