تحلیل توصیفی آیین قربانی در دو اثر حماسی «رامایانا» و «انه‌اید»

محورهای موضوعی : حماسه

مژده پرداختی ¹ , مهرانگیز اوحدی ² , زهرا قرقی ^{3 *}

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار و عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار و عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسندۀ مسؤول)

تاریخ دریافت : 1403/05/12 تاریخ پذیرش : 1403/06/12 تاریخ انتشار : 1403/11/15

کلید واژه: ادبیات تطبیقی, اسطوره, قربانی, رامایانا, انه‌اید,

چکیده مقاله :

قربانی از قدیمی‌ترین آیین‌های دینی و عقیدتی است که تاریخ آن به درازای زندگی بشر است. قربانی به شیوه‌های گوناگون در میان اقوام و ملل مختلف انجام می‌شود که برای رضایت خدایان و خدای یگانه است. گاهی این آیین آن‌قدر به افراط می‌رود که پیش‌کش‌ها از هدیه، نذر، نیایش و قربانی حیوانات پا فراتر می‌گذارد و انسان قربانی می‌شود و این پیش‌کش‌ها غم‌انگیز و وحشتناک می‌شود. انسان تا جایی پیش می‌رود که زنان، دختران و کودکان را به جهت بی‌گناهی قربانی می‌کند تا میزان دلدادگی به نیروی معنوی را ابراز کند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و خوانشی تطبیقی به بررسی بن‌مایۀ آیین قربانی در دو حماسۀ‌ سترگ رامایانا و انه‌اید پرداخته است. حاصل این جستار که به روش مکتب آمریکایی است، نشان می‌دهد که سنگ بنای قربانی در این دو اثر بر بنیاد جنبۀ الهی و مقدّس پایه‌ریزی شده است. قربانی‌کننده با موجودات ماورایی ارتباط معنوی برقرار می‌کند. او پیش از آن‌که به دنبال منافع خویش باشد، در گام نخست قدم در وادی معنوی می‌گذارد. او رضایت نیرو یا نیروهای معنوی را بر خود مقدّم می‌دارد. در دو فرهنگ هندی و رومی به صورت مشترک قربانی‌کننده باید آن‌چه را در فرهنگ سرزمینش دربارۀ این آیین وجود دارد، محقّق کند. آن‌چه در این دو فرهنگ از بسامد بالایی برخوردار است، تطهیر و نیایش قبل و همراه این آیین است.

چکیده انگلیسی:

Sacrifice is one of the oldest religious and ideological rites, whose history spans as long as human life. Sacrifice is done in different ways among different tribes and nations to satisfy the god(s). Sometimes this ritual goes to such extremes that the offerings go beyond gifts, vows, prayers, and animal sacrifices, and humans become victims, which is horrifying. Man goes so far as to sacrifice women, girls, and children for their innocence to express his love for the spiritual force. The current research has investigated the essence of the sacrifice ritual in two great epics "Ramayana" and "Ane-Eid" using a descriptive-analytical approach and a comparative reading. The result of this essay, which is based on the American doctrine, shows that the cornerstone of sacrifice in these two works is based on the divine and sacred aspects. The sacrificer establishes a spiritual connection with supernatural creatures. Far from seeking his interests, he first steps into the spiritual domain. He prioritizes the satisfaction of the spiritual force or forces. In both Indian and Roman cultures, the sacrificer should realize the sacrifice rites according to his corresponding cultures. The significant common point occurring with high frequency in these two cultures is purification and prayers before and simultaneously with this ritual.

.

منابع و مأخذ:

- - آزادی ده عبّاسانی، نجمیّه. (1394). «رمزگشایی آیین قربانی در اسطوره و عرفان». فصلنامۀ ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س 11، ش 38، صص11-40.
- امیدی، ایّوب و همکاران. (1401). «تحلیل آیین قربانی انسان در هند، ایران و بین‌‌النهرین براساس نظریّه‌‌های قربانی». مطالعات شبه قارّه. دورۀ 14، ش42، صص9-34.
- امیدی، ایّوب. (1402). «باده‌نوشی‌های آیینی صورت تعدیل یافتۀ خوردن خون قربانی». ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی. دورۀ 19، ش70، صص13-44.
- امیدی، ایّوب و مشرف، مریم. (1401). «بررسی و تحلیل قربانی حیوانات در متون نظم روایی براساس نظریّۀ قربانی». فصلنامۀ علمی ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س18، ش66، صص91-121.
- ایونس، ورونیکا. (1401). اساطیر هند. ترجمۀ باجلان فرّخی، چاپ پنجم، تهران: اساطیر.
- بیرلین، ج. ف. (1400). اسطوره‌های موازی. ترجمۀ عبّاس مخبر، چاپ دهم، تهران: مرکزی.
- پرون، استیوارد. (1402). اساطیر روم. ترجمۀ محمّدحسین باجلان فرّخی، چاپ چهارم، تهران: اساطیر.
- پلوتارک. (1343). حیات مردان نامی. ترجمۀ رضا مشایخی، چاپ دوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- حیدری، حسن و همکاران. (1398). «اسطورۀ خون با بررسی برخی کارکردهای وابسته به خون و نمود آن در شاهنامه». فصلنامۀ ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س 15، ش 55، صص107-140.
- رضی، هاشم. (1381). آیین مهر. چاپ اوّل، تهران: بهجت.
- زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1388). آشنایی با نقد ادبی. چاپ دوم، تهران: سخن.
- سجّادی‌راد، سیّده صدیقه و همکاران. (1392). «بررسی اهمّیّت اسب در اساطیر ایران و سایر ملل و بازتاب آن در شاهنامه». پژوهش‌نامۀ ادب حماسی (فرهنگ و ادب). س9، ش 16، صص99-128.
- سرلو، خوان ادوارد. (1392). فرهنگ نمادها. ترجمۀ مهرانگیز اوحدی، چاپ دوم، تهران: دستان.
- شاله، فلیسین. (1346). تاریخ مختصر ادیان بزرگ. ترجمۀ منوچهر خدایاری محبّی، تهران: دانشگاه تهران.
- شمس، محمّدجواد و همکاران. (1396). ادیان هند. چاپ اوّل، تهران: پژوهشکدۀ تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.
- شمیسا، سیروس. (1400). اساطیر و اساطیرواره‌ها. چاپ اوّل، تهران: هرمس.
- شوالیه، ژان و آلن گریران. (۱۳۸۸). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
- شورتهایم، المار. (1387). گسترش یک آیین ایرانی در اروپا. ترجمۀ نادرقلی درخشانی، تهران: ثالث.
- صبوری، سمیّه و همکاران. (1401). «بلوط؛ یک میراث؛ یک فرهنگ». مجلّۀ هنر و تمدّن شرق. ش 26، صص25-34.
- عدلی، محمّدرضا. (1387). «مفهوم قربانی (یجنه/ یسنه) در هند و ایران باستان». پژوهش‌نامۀ ادیان. ش4، صص1-34.
- عسگری، زهرا. (1402). «بازخوانی سیر دگردیسی اسطورۀ اسب در گذر از حماسه به عرفان». پژوهش‌نامۀ ادب حماسی (فرهنگ و ادب). س 19، ش1، صص271-290.
- فریزر، جمیز جورج. (1387). شاخۀ زرّین. ترجمۀ کاظم فیروزمند، چاپ پنجم، تهران: آگاه.
- کمبل، جوزف. (1395). قدرت اسطوره. ترجمۀ عبّاس مخبر، چاپ یازدهم، تهران: مرکز.
- کیا، خجسته. (1376). رخش رستم اسب قربانی. یادنامۀ دکتر مهرداد بهار، تهران: آگه.
- کوپر، جین. (1391). فرهنگ نمادهای آیینی. ترجمۀ رقیّه بهزادی. تهران: نشر علمی.
- گاردنر، جین ف. (1399). اسطوره‌های رومی. ترجمۀ عبّاس مخبر، چاپ هفتم، تهران: مرکزی.
- لاجوردی، فاطمه و بهاری، مینا. (1389). «مفهوم قربانی در دیدگاه سه تن از محقّقان سده‌های 19 و 20 میلادی (هربرت اسپنسر، ادوارد تایلور، جیمز جورج فریزر)». پژوهش‌نامۀ ادیان. س4، ش7، صص137-156.
- لسان، حسین. (1355). «قربانی از روزگار کهن تا امروز». مرکز دایره‌المعارف اسلامی. هنر و مردم. ش ۱۶۵.
- لطیف‌پور، صبا. (1394). «یزشن آیین کهن از دوران هند و ایران». فصلنامۀ ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س7، ش 22، صص112-119.
- ماحوزی، مهدی. (1387). «بازتاب آداب و رسوم تاریخی هند در تاریخ و ادب معاصر ایران». پژوهش‌نامۀ ادب حماسی (فرهنگ و ادب). س چهارم، ش7، صص11-27.
- مخبر، عبّاس. (1402). اساطیر هندی. چاپ اوّل، تهران: مرکزی.
- مصطفوی، علی‌اصغر. (1400). اسطورۀ قربانی. چاپ اوّل، تهران: امید سخن.
- منصورزاده، یوسف و همکاران. (1397). «تحلیلی بر آیین قربانی میترا و نمادهای آن براساس آثار هنری». نشریّۀ هنرهای زیبا ـ هنرهای تجسّمی. دورۀ 23، ش4، صص51-60.
- نامورمطلق، بهمن. (1402). ادبیّات تطبیقی. چاپ سوم، تهران: لوگوس نقل شده از پیشوا، کلود و روسو، آندره. 1997. ادبیّات تطبیقی. آرماندکالین.
- والمیکی. (1386). رامایانا. ترجمۀ کتایون نمیرانیان، چاپ اوّل، تهران: علم.
- ویرژیل. (1369). انه‌اید. ترجمۀ میرجلال‌الدین کزازی، چاپ اوّل، تهران: مرکزی.
English Sources
- Campanile, Enrico. (1998), “The Indo-Europeans: Origins and Cuture”, The Indo-European Languages, Ed. Anna Giacalone Ramat and Paolo Ramat, London and New York.
- Dasqupta, S. (1997). “A History of Indian Philosophy”, Dehli Motilal Banar Sidass, Vol. 1, p 22.
- Encyclopaedia of Religion and Ethics (1947), Vss sarifice, p.1.
- Pichois, Claude, Andre´- Michel Rosseau. (1967). La littérature comparée´, Armand Colin.
- Youngert, G.,“Sacrifice”, (1998). Encyclopaedia of Religion and Ethics. Ed. James Hastings, London-New York, Vol. 11, p. 36.
References [in Persian]
- Āzādi Deh Abbāsāni, Najmieh. (2014). "Deciphering the sacrificial ritual in mythology and mysticism". Quarterly journal of mystical and mythological literature.11th year, No.38, pp.11-40. [in Persian]
- Omidi, Ayyūb and et. al. (2022). "Analysis of the ritual of human sacrifice in India, Iran and Mesopotamia based on Sacrifice Theory". Subcontinent studies. 14th series, No. 42, pp. 9-34. [in Persian]
- Omidi, Ayyūb. (2023). "Ritual drinking, the modified form of drinking the blood of the victim". Mystical literature and cognitive mythology. 19th series, No. 70, pp. 13-44. [in Persian]
- Omidi, Ayyūb .(2022). “Analysis of Animal Sacrifice in the Texts of Narrative Order Based on Sacrifice Theory”, Quarterly Journal of Mythological and Mystic Literature, 18th year, No.66, p.91 – 121. [in Persian]
- Evans, Veronica. (2022). Indian Mythology, Tr.by Bājlān Farrokhi; 5th ed; Tehrān: Asātir.
- Bierlin, J.F. (2021). The Parallel Myths, Tr. Abbās Mokhber; 10th ed; Tehrān: Nashre Markaz.
- Prone, Steward. (2023). Roman Mythology, Tr. Mohammad Hossein Bājlān Farrokhi; 4th ed; Tehrān: Asātir.
- Plutarch (1964). Lives of the Noble Greeks and Romans (Parallel Lives), Tr. Rezā Mashāyekhi; 2nd ed; Tehrān: Book Translation and Publications Institute.
- Heydari, Hassan and et. al (2018). "The myth of blood by examining some functions related to blood and its appearance in the Shāhnāmeh". Quarterly journal of mystical and mythological literature. 15th year, No. 55, pp. 107-140. [in Persian]
- Razi, Hāshem. (2002). Mithraism; 1st ed; Tehrān: Behjat Book Store. [in Persian]
- Zarrinkūb, Abdulhussein .(2009). An Introduction to Literary Criticism; 2nd ed, Tehrān: Sokhan.
- Sediqeh Sajjādi Rād and et. al. (2013). “Investigation on the Significance of Horses in Mythology of Irān and Other Nations, and Its Reflection in Shāhnāmeh”; Research Paper on Epic Literature (Culture & Literature); 9th year; No.16; p.99 – 128. [in Persian]
- Cirlot, Juan Eduard. (2013). A Dictionary of Symbols, Tr. Mehrangiz Owhadi; 2nd ed; Tehrān: Dastān. [in Persian]
- Challaye, Felicien. (1985). A Brief History of Major Religions (Petite Histoire des Grandes Religions), Tr. Manouchehr Khodāyāri Muhebbi; University of Tehrān Publications. [in Persian]
- Muhammad Javad Shams and et. al (2017). Religions of India; 1st ed; Tehrān: Institute for Research and Development of Human Sciences (SAMT). [in Persian]
- Shamisa, Sirūs. (2021). Myths and Mythologies; 1st ed; Tehrān: Hermes. [in Persian]
- Jean Chevalier; Alain Gheerbrant. (2009). A Dictionary of Symbols, Tr. Sudābeh Fazāeli; Tehrān: Jeyhūn. [in Persian]
- Prof. Elmar Schwertheim.(2008). The Spread of an Iranian Religion in Europe, Tr. Nāder Qoli Derakhshāni; Tehrān: Sāles. [in Persian]
- Sumayyeh Sabūri and et. al .(2022). “Oak; A Heritage, A Culture”; Journal of Eastern Art and Civilization; No.26; p.25 – 34. [in Persian]
- Adli, Mohammad Reza. (2008). “The Concept of Sacrifice (yajneh/Yasneh) in India and Ancient Irān”; Research Journal of Religions; No. 4; p.1- 34. [in Persian]
- Asgari, Zahrā. (2023). “A Review of the Transformation of the Horse Myth From Epic to Mysticism”; Research Journal of Epic Literature (Culture & Literature); 19th year; No.1; p.271 – 290. [in Persian]
- Fraser, James George. (2017). Golden branch. Tr. Kazem Firouzmand, 5th ed, Tehran: Agah. [in Persian]
- Campbell, Joseph. (2016). the Power of Myth, Tr. Abbās Mokhber; 11th ed; Tehrān: Nashre Markaz. [in Persian]
- Kia, Khojasteh. (1997). Rakhesh Rostam, the sacrificial horse. Memoir of Dr. Mehrdad Bahar, Tehran: Age. [in Persian]
- Cooper, Jane. (2013). Culture of ritual symbols. Tr. Ruqiya Behzadi. Tehran: Elmi.
- Gardner, Jane F. (2020). The Roman Myths, Tr. Abbās Mokhber; 7th ed. Tehrān: Nashre Markaz.
- Lajevardi, Fātemeh and Bahāri, Minā. (2010). "The concept of sacrifice in the perspective of three researchers of the 19th and 20th centuries AD (Herbert Spencer, Edward Taylor, James George Fraser)". Research journal of religions. 4th year, No.7, pp. 137-156. [in Persian]
- Lasan, Hossein (1976). "Sacrifice from ancient times to today". Islamic Encyclopedia Center. Art and people, No. 165. [in Persian]
- Latifpūr, Sabā. (2014). "The study of ancient religion from the era of India and Irān". Mystical and mythological literature quarterly. 7th year, No. 22, pp. 112-119. [in Persian]
- Māhoozi, Mehdi. (2008). “Reflection of Indian Historical Customs in Contemporary Iranian History and Literature”; Research Paper on Epic Literature (Culture & Literature); 4th year; No.7; p.11 – 27. [in Persian]
- Mokhber, Abbās. (2023). Indian Mythology, 1st ed; Tehrān: Nashre Markaz.
- Mostafavi, Ali Asghar. (2021). the Myth of Sacrifice, 1st ed; Tehrān: Omid-e-Sokhan.
- Mansūrzādeh, Yūsef and et.al. (2017). "An analysis of Mitra's sacrificial ritual and its symbols based on works of art". Journal of Fine Arts - Visual Arts, 23st round, No. 4, pp. 51-60. [in Persian]
- Nāmvar Motlaq, Bahman.(2023). Comparative Literature; 3rd ed; Tehrān: Logos Publications. Quoted from Claude, Andre´- Michel Rosseau. 1997. Littérature comparee´, Armand Colin. [in Persian]
- Valmiki. (2007). Ramayana, Tr. Katāyoun Namirāniān; 1st ed; Tehrān: Elm. [in Persian]
- Virgil. (1990). Aeneid, Tr. Mirjalāleddin Kazāzi; 1st ed; Tehrān: Nashre Markaz. [in Persian]