افسون سنگ و رنگ در کهن نبشته‌ها
محورهای موضوعی : حماسه
1 - دانش آموختة دکتری فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات تهران.
کلید واژه: کانی‌ها (Minerals) ـ فلزات (Metals) ـ ایران کهن (Ancient Iran) ـ, زبان‌های فارسی میانه (Middle Persian languages) ـ باور (Believing) ـ, دورة اسلامی (Islamic era),
چکیده مقاله :
از دیرباز ذهن جویای بشر، ستارگان آسمان را به خدمت بخت و اقبال خود می‌گرفت و حتی آنها را با چهره‌های زمینی می‌دید. از زمین برآمدگان، سنگ‌ها و فلزات را نیز نظاره می‌کرد. مهره‌ها، سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی با رنگ‌های خاص و اثرات جادویی چون کام یابی، ناکامی، طلسم، دفع نیروی شر، دفع چشم زخم و ازدیاد ثروت، ذهن بشر را به خود معطوف کرده بود. از این رو، مقالة حاضر بر آن است تا به منظور یافتن ردی از مهره‌ها در ایران قدیم به کنکاش در متون کهن میانه (پهلوی و سغدی) و متون اسلامی بپردازد. متونی که درآنها خواص جادوی مهره‌ها و نیز ارتباط برخی از آنها با ستارگان توصیف شده است. به نحوی که شاید بتوان کیهان را منشأ برخی از مهره‌های زمینی معرفی کرد. در ادامه خواص مهره‌ها و نمونه‌ای از شگفتی‌های مهره‌های شش گانه با رنگ‌های سبز، قرمز، آبی، زرد، سیاه و خشین (کبود) بر اساس منابع اسلامی سنگ شناسی آمده است. در انتها با پیوند آن به شاه نامه از اعتقاد به این میراث کهن – تصویر نمادین پدیده‌های طبیعی به زبان محسوس و قابل رویت – در فرهنگ عامه سخن بمیان آمده است.
Since antiquity the curious mind of man was in search of stars to know his fate and destiny. The inhabitants of the Earth looked also at the stones and metals. Beads, precious and semi precious stones with their special colours and magical effects like happiness, unhappiness, charm, keeping the evil forces ie the evil eye at bay and increasing fortune, have preoccupied the mind of man. Hence the present article is an attempt to search in the old middle texts (Pahlavi and Soghdi) and Islamic texts in order to find a trace of beads in ancient Iran. Texts in which the characteristic magical properties of beads and the connection of some of them with stars has been described in such a way that perhaps one could introduce the universe as to the source of these Earth beads. Next, the properties of beads and a sample of the wonders of hexagonal beads with colours green, red, blue, yellow, black and violet based on Islamic sources of mineralogy are given. Finally by correlating the beads with Shahnameh, we have spoken about the strong belief in this ancient legacy in the popular culture of what is known as the symbolic imagery of natural phenomena translated into a palpable and visible language.
1ـ ایونس، ورونیکا، 1381، اساطیر هند، مترجم، باجلان فرخی، تهران، انتشارات اساطیر.
2ـ بال افکن، فاطمه و خدری، پروین، 1385، رنگ شناسی از دیدگاه قرآن و حدیث،با نظارت دکتر محمد بیستونی، تهران، انتشارات بیان جوان.
3ـ بیرونی، ابوریحان، 1355، الجماهر فی معرفه الجواهر،حیدرآباد.
4ـ بیرونی، ابوریحان، 1352، التفهیم لاوائل صناعه‌التنجیم،با تصحیح، مقدمه و شرح جمال الدین همایی، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی.
5ـ جوهری نیشابوری، محمدبن ابی البرکات، 1383، جواهرنامه نظامی، به کوششش ایرج افشار و با همکاری محمد رسول دریاگشت، تهران، ناشر میراث مکتوب.
6ـ زاوش، محمد، 1348، کانی شناسی در ایران قدیم، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، جلد اول.
7ـ زاوش، محمد، 1375، کانی شناسی در ایران قدیم،تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
8ـ شارپ، رلف، نارمن، 1346، فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی،شیراز.
9ـ شیخ صدوق، ابن بابویه، ابی جعفرمحمدبن علی الحسین قمی، 1365، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال،ترجمه علی اکبر غفاری.
10ـسرامی، قدمعلی، 1383، از رنگ گل تا رنج خار، شکل‌شناسی داستان‌های شاهنامه،تهران، انتشارات علمی فرهنگی، جلد 2.
11ـ طوسی، محمدبن محمود احمد، 1345، عجائب المخلوقات،به اهتمام دکتر منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
12ـ طوسی، محمدبن محمود بن حسن طوسی (خواجه نصیرالدین) ، 1348، تنسوخنامه‌ایلخانی، با مقدمه و تعلیقات مدرس رضوی، تهران، چاپخانه زر.
13ـ فردوسی، ابوالقاسم، 1385، شاهنامة فردوسی متن انتقادی از روی چاپ مسکو به کوشش و زیر نظر دکتر سعید حمیدیان، تهران، نشر قطره، جلد اول، دوم و ششم .
14ـ فضل اله، رضا، 1384، پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی، تفسیر و تحلیل شاهنامه، برگزیدة اشعار،تهران، انتشارات علمی فرهنگی، چاپ پنجم، جلد ششم.
15ـ قریب، بدرالزمان، 1348، طلسم باران از یک متن سغدی،نشریه انجمن فرهنگ ایران باستان، سال هفت شماره یک ص 24-12.
16ـ قریب، بدرالزمان، 1386، مجموعه مقالات مطالعات سغدی،به کوشش محمد شکری فومشی.
17ـ کاشانی، ابوالقاسم عبدالله، 1386، عرایس الجواهر و نفایس الاطایب،به کوشش ایرج افشار، انتشارات المعی.
18ـ مجموعه مقالات، مهرداد بهار به کوشش امیر کاووس بالازاد، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
19ـ میرفخرایی، مهشید، دی ماه 1361، باورهای کهن،چیستا، سال دوم، شماره 5، صفحات 574 تا 580.
20ـ میرفخرایی، مهشید، 1367، روایت پهلوی به زبان فارسی میانه،تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ب) مآخذ انگلیسی:
1- Benveniste, E, 1940, Text sogdiens, (Mission pelliot III) ”, PARIS.
2-[ Benveniste, E, 1940, Codies sogdiani,copenhague .
3- Dhabhar, E, B, 1913, The Pahlavi Rivayat, Bombay.
4- Dhabhar, E, B,1954, Aid to Pahlavi lexicography, Jackson, Memorial .
5- Greshvitch, I, 1954, A grammar of Manichean sogdian, Oxford.
6- Kent, Roland,G, 1953, Old Persian, Grammar, texts,. . , American Oriental society, new haven.
7- Mackenzie, D. N, 1976, The Buddhist sogdian texts of the British Library, Acta Irannica10, Tehran-liege Appendix I.
8- Reicelt, 1913, Die soghdischen Handschriftenreste des Britishen Museum I, Heidelberg.
9- Sindhe, Ganpatrao, Ramajirao,1867, Dadestan Menog i khrad ,Bombay.
10- Williams, A. V, 1990, The Pahlavi Rivayat Accompanying the Dadestan Denig, Munksgard.
Copenhagen.
11-
Williams,A. V, 1990, Astrange Account of the world’s origin, Acta Iranica
12- http\www. wikepedia. com.
_||_