آسیب‌شناسی اخلاقی و اجتماعی در دیوان اشعار ابن یمین فریومدی

محورهای موضوعی : حماسه

زینب هادی ¹

1 - کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، از دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد کرج، ایران.

تاریخ دریافت : 1390/08/03 تاریخ پذیرش : 1390/08/03 تاریخ انتشار : 1390/06/01

کلید واژه: اخلاق اجتماعی ـ ریا ـ دنیاپرستی ـ لئامت ـ هنر ـ حاکم ـ صوفی ـ زاهد,

چکیده مقاله :

ابن‌یمین فریومدی یکی از شاعران دورة مغول بشمار می‌رود؛ دوره‌ای که در آن اخلاق اجتماعی و پایه‌های فکری و فرهنگی مردم رو به انحطاط و فساد گذاشت. اگر چه آشفتگی‌های سیاسی ـ اجتماعی و سقوط اخلاق اجتماعی و ارزش‌های انسانی در سرزمین‌های مغلوب شده در این دوره موجب بوجود آمدن روحیة تسلیم و جبرگرایی در میان عامة مردم جامعه شد، اما در جوان‌مردان و برخی از شاعران آزادة پارسی زبان، موجب دمیده شدن روح ستم‌ستیزی و قوت گرفتن ادبیات انتقادی شد. هر یک از شاعران آزاداندیش این دوره با توجه به جو حاکم در جامعه و عصر خویش، روشی خاص را برای مبارزه با رذایل اخلاقی و اجتماعی بوجود آمده در میان مردم، اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی و نیز بی‌عدالتی‌های حاکمان و دست‌نشاندگان آن‌ها برگزیدند. ابن‌یمین نیز با این‌که به‌گونه‌ای گسترده و افراطی به مدح و ستایش امیران و وزیران پرداخته است، از نقد عمل‌کرد آن‌ها و نیز نقد اخلاق اجتماعی و اوضاع جامعه غافل نمانده است. گرچه انتقادات او نسبت به برخی از شاعران و سخن‌پردازان هم‌عصرش هم‌چون سعدی و سیف فرغانی بسیار ملایم‌تر و دون‌پایه‌تر است، اما هر جا که فرصتی دست داده افراد مختلف جامعه، از جمله صاحبان مناصب و موقعیت‌های اجتماعی و نیز مردم عامه را مورد نقد و نکوهش قرار داده است که در این مقال به آسیب‌شناسی اخلاقی و اجتماعی در دیوان اشعار ابن‌یمین پراخته می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Ebn Yamin Forumadi is regarded as one of the poets in the Mongol era when the social morality and mental and cultural foundations of people began to decline.  Although the social-political upheavals, and fall in morality and humane values in the conquered lands in this era caused the emergence of the spirit of resignation and determinism among the populace yet among some of the proud Persian poets, and brigands rose the spirit of fighting against oppression and literary criticism began to take root.  Each poet in this era, according to the existing atmosphere in the society at the time, chose certain approach to fight the moral and social meanness, social and political instabilities and injustices of the governors and their puppets.  Although Ebn Yamin had praised extensively the rulers and ministers he had also criticized their actions and the social state of the society and social morality.  Although his criticism in comparison with his contemporaries such as Saadi and Seif Forqani are less harsh and is ranked inferior to them, but on occasions he has criticized people from all walks of life, elites and common people alike.  This article deals with the moral and social pathology in the poetry of Ebn Yamin.

منابع و مأخذ:

1. آیین مردم هنری، ابن یمین شاعر مردم مدار، شریعت‌زاده، سیدعلی اصغر، موسسة انتشارات علمی و فرهنگی پازینه، 1379، تهران.
   
2. ابن یمین فریومدی قطعه سرای نامی ادبیات فارسی، محمدرضا دربیگی، مقالة نگاهی به مدایح ابن یمین، شفق، اسماعیل، ناشر: دبیرخانة بزرگداشت ابن یمین، چاپ اول، 1376، شاهرود.
   
3. با کاروان حله، زرین کوب، عبدالحسین، چاپ ابن‌سینا، 1347، تهران.
   
4. تاریخ جهانگشا، جوینی، عطاملک محمد، ج 1، تصحیح: محمد قزوینی، نشر نقش قلم، چاپ دوم، 1378، تهران.
   
5. دیوان اشعار، فریومدی، ابن یمین، تصحیح: حسینعلی باستانی راد، چاپ اول، 1344، انتشارات کتابخانة سنائی، تهران.
   
6. نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، مهدوی کنی، محمدرضا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ ششم، 1375، تهران.
   
7. نهج‌البلاغه، حضرت  امیرالمؤمنین علیه السلام، ترجمه: محمد دشتی، چاپ نهم، مؤسسة انتشاراتی موعود اسلام، 1379، بوشهر.
   
8. هنر، شریعتی، علی، نشر چاپخش، 1375، تهران.