نویسنده نوروزنامه کیست؟!

محورهای موضوعی : حماسه

محمد بیات مختاری ¹ (کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانش‌گاه فردوسی مشهد، ایران)
محمد غفوری فر ² (دانش‌جوی دکترای زبان و ادبیات عربی، دانش‌گاه حکیم سبزواری، ایران)

تاریخ دریافت : 1390/09/26 تاریخ پذیرش : 1391/04/05 تاریخ انتشار : 1391/06/01

کلید واژه: نوروزنامه, خیّام, کی‌خسرو شیرازی, فرّخ‌نامه جمالی, محسن فرزانه,

چکیده مقاله :

در میان کتاب‌ها و رساله‌های منسوب به خیّام، رساله‌ای به نام نوروزنامه وجود دارد که از دیرباز آن را به خیّام نسبت داده‌اند. مجتبی مینوی در سال 1312، آن را به نام خیّام منتشر کرد و در مقدّمه کتاب به جز خیّام، هیچ‌کس را شایسته عنوان نویسنده آن ندانست. در همان اوان کسانی چون مینورسکی، مستشرق معروف، بنابه دلایلی با این نظر مخالفت کردند تا این‌که محسن فرزانه طیّ مقاله‌ای که در سال 1363 در مجله آینده نوشت، مدّعی شد که نوروزنامه از خیّام نیست و از فردی به نام کی‌خسرو شیرازی است. فرزانه هنگام مطالعه فرّخ‌نامه جمالی، نوشته ابوبکر مطهّر جمالی یزدی در سال 580 هـ.ق، متوجه شباهت‌های عباراتی از کتاب با نوروزنامه می‌شود که نویسنده آن‌ها را از قول کی‌خسرو شیرازی نقل می‌کند. وی با ذکر برخی شباهت‌ها میان نوروزنامه و فرّخ‌نامه، نویسندة نوروزنامه را کی‌خسرو شیرازی می‌داند، اما فرزانه می‌نویسد که من به جز در این کتاب (فرّخ‌نامه) نام کی‌خسرو شیرازی را در جایی دیگر نشنیده‌ام و نمی‌دانم که او چه کسی است. در این مقاله با دلایلی دیگر حدس فرزانه تأیید و تقویت شده و نیز آشکار شده است که کی‌خسرو شیرازی چه کسی است.

چکیده انگلیسی:

Among books and treaties ascribed to Khayyam, there is a treatise in the name of Noruznameh which has been ascribed to Khayyam since the antiquity.  Mojtaba Minovi in 1312 published it in the name of Khayyam and in its introduction, he has recognized no one as worthy of the title author but Khayyam.  Shortly afterwards certain individuals such as Minoverski, the renowned orientalist due to certain reasons opposed to the idea, till Mohsen Farzaneh in the article he wrote in Ayandeh magazine claimed that the author of Noruznameh is not Khayyam but is a person in the name of Kaykhosrow shirazi.  While studying Jamali’s Farrokhnameh, written by Abubakr Motahar Jamali yazdi in the year 580 Hj, Farzaneh realized certain similarities in phrases of the book with that of Noruznameh which the writer quoted on the behalf of Kaykhosrow Shirazi.  Based on a few similarities between the two, Farzaneh believes that the writer of Noruznameh is Kaykhosrow Shirazi but he also writes that apart from Farokhnameh he has not come across this name and that he does not know who he really is.  In this article Farzaneh’s assumption has been verified and strengthened based on other lines of evidence.  Kaykhosrow’s real identity was also revealed.

منابع و مأخذ:

1. احمد، نذیر، 1379، مکاتیب سنایی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، چاپ اول، چاپ‌خانه سروش: تهران.


2. بهار، محمدتقی، 1373، سبک‌شناسی، ج 2، انتشارات امیرکبیر، تهران.


3. خیّام، حکیم عمر، 1313، ترانه‌های خیّام، به  انتخاب صادق هدایت، سازمان انتشارات جاویدان: تهران.


4. خیّام، حکیم‌ عمر، 1373، رباعیات، به تصحیح و تحشیه محمدعلی فروغی و قاسم غنی، انتشارات اساطیر، چاپ دوم: تهران.


5. خیّام، حکیم‌ عمر، 1312، رساله‌ای در منشأ و آداب نوروز، به سعی و تصحیح مجتبی مینوی، کتاب‌خانه کاوه، تهران.


6. خیّام، حکیم‌ عمر، 1386، نوروزنامه، به تصحیح علی حصوری، نشر چشمه، تهران.


7. دشتی، علی، 1348، دمی با خیّام، انتشارات امیرکبیر، تهران.


8. راشد محصّل، محمدرضا، 1385، خیّام‌شناخت، دفتر نخست،  انتشارات فرهنگ‌سرای فردوسی، مشهد.


9. طوسی،  نظام‌الملک، 1368، سیاست‌نامه، به تصحیح جعفر شعار، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، تهران.


10. فرزانه، محسن، 1363، «مؤلّف نوروزنامه کیست؟» مجله آیندة دی و بهمن، ج 10، شماره 11-10، تهران.


11. فقیهی، علی‌اصغر، 1378، تاریخ آل‌بویه، نشر چشمه، تهران.


12. مطهّرجمالی، ابوبکر، 1346، فرّخ‌نامه جمالی، به تصحیح ایرج افشار، انتشارات امیرکبیر، تهران.


13. ناصری، میرزاحسین، 1367، فارس‌نامه ناصری، ج 1، به تصحیح منصور رستگار فسایی، انتشارات امیرکبیر، تهران.