اسطوره‌شناسی ساختاری، طرحی کارآمد برای تبیین اسطوره‌‌های هند و ایرانی تحلیل نمونه: داستان جمشید

محورهای موضوعی : حماسه

لیلا حق‌پرست ¹

1 - دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه فردوسی مشهد

تاریخ دریافت : 1394/02/05 تاریخ پذیرش : 1394/04/14 تاریخ انتشار : 1394/06/01

کلید واژه: اسطوره‌شناسی ساختاری, لوی‌استروس, تقابل‌های دوگانه, جمشید,

چکیده مقاله :

بر اساس دیدگاه اسطوره‌شناسی ساختاری، اسطوره‌ها از طریق عناصر میانجیی که ارائه می‌کند، می‌کوشد تضادّی را از میان بردارد که میان جفت‌های متقابل برقرار است. عناصر میانجی مزبور در مسیر این تقابل، پیوسته در رفت و آمد است و می‌کوشد از طریق مبارزه و یا آمیختگی با یک سو یا هر دو سوی تقابل، راه وحدتی بیابد تا تضادّ موجود را خنثی یا دست‌کم کم‌رنگ‌تر کند. در این نوشته به معرّفی نظریۀ ساختاری لوی‌استروس در تحلیل اسطوره خواهیم پرداخت و با تحلیل نمونه‌وار داستان جمشید، میزان کاربرد نظریه را در بررسی اسطوره‌های ایرانی نشان خواهیم داد. بر این اساس، یمه/جم اسطوره‌ای است که برای بیان کوشش ذهن هندوایرانی در رفع تقابل مرگ و زندگی شکل گرفته است و پس از رفت و برگشت در دو سوی تقابل؛ یعنی تعارض میان اصل میرایی انسان و آرزوی دست‌یابی به زندگانی جاویدان، اگرچه نمی‌تواند تناقض موجود را بتمامی از میان بردارد، در نهایت به تجسّمی آمیخته از هر دو مفهوم مرگ و زندگی بدل می‌شود که آن را مرگ زنده نامیده‌ایم.

چکیده انگلیسی:

According to the structural mythology approach, myths through the intermediary elements that they present try to remove the conflict that exists between the binary opposites. These intermediary elements constantly go to and fro from one opposite to the other so that through struggle and merging with one side or both sides find a unity to neutralize the existing conflict or rather make them less pronounced. This essay introduces the structural theory of Levi-Strauss in myth analysis and applies it to Jamshid’s story as an example to illustrate to what extent this theory functions in analysis of Persian myths. Accordingly Yameh/ Jam is a myth formed in the minds of Indians and Iranians to try and overcome the conflict between life and death by a return journey to both ends, that is man’s mortality and a wish to attain everlasting life. Although the myth cannot overcome the existing conflict completely, eventually it turns into a manifested hybrid of both the concept of life and death which was named “live death”.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

-  ابن بلخی. (1363). فارس‌نامه. به سعی و اهتمام و تصحیح گای لیسترانج و رینولد الن نیکلسون، تهران: دنیای کتاب.

- ابن مسکویه، ابوعلی. (1987م. /1366ش. ). تجارب‌الامم، تحقیق و تقدیم ابوالقاسم امامی، الجزء الاول، طهران: دار السروش‌للطباعۀ و النشر. الطبعۀ الاولی.

-  اسدی توسی، ابونصر علی بن احمد. (1354). گرشاسب‌نامه، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: طهوری.

-  اسکولز، رابرت. (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: آگه.

-  اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1387). اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش.

- اکبری مفاخر، آرش. (1388). «کردارشناسی اهریمن در پادشاهی جمشید»، جستارهای ادبی. ش 164، بهار، صص 113-83. مشهد: دانش‌گاه فردوسی.

-  انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم. (1363). فردوسی‌نامه (مردم و قهرمانان شاهنامه)، تهران: علمی.

-  اوستا. (1379). گزارش و پژوهش جلیل دوست‌خواه، 2 جلد، تهران: مروارید.

-  ایران‌شان بن ابی‌الخیر. (1377). کوش‌نامه، به کوشش جلال متینی، تهران: علمی.

-  ایونس، ورونیکا. (1381). شناختاساطیرهند، ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.

-  بلعمی، ابوعلی. (1380). تاریخبلعمی، تصحیح محمّدتقی بهار. به کوشش محمّد پروین گنابادی. تهران: زوار.

-  بندهش. (1390). گزارش فرنبغ‌دادگی، ترجمۀ مهرداد بهار. تهران: توس.

-  بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران (پارۀ نخست و پارۀ دوم)، تهران: آگه.

-  بهار، محمّدتقی (ملک‌الشعرا). (1347). ترجمۀ چند متن پهلوی، به کوشش محمّدگلبن. تهران: سپهر.

-  بیرونی، ابوریحان. (1352). آثار الباقیه عن القرون الخالیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت. تهران: ابن سینا.

-  پورداود، ابراهیم (گزارنده). (2536/1356). یشت‌ها، جلد 1. به کوشش بهرام فره‌وشی. تهران: دانش‌گاه تهران.

-  ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمد. (1328). شاهنامۀ ثعالبی، ترجمۀ محمود هدایت. تهران: وزارت فرهنگ.

 

-  حمزۀ اصفهانی. (1367). تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.

-  خوارزمی، محمدبن احمد. (1362). مفاتیح العلوم، ترجمة حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.

-  دین‌کرد هفتم. (1389). تصحیح، آوانویسی و نگارش محمّدتقی راشد محصل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

-  دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود. (1381). اخبارالطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی. تهران: نی.

-  راشد محصل، محمدتقی. (1381). نجات‌بخشی درادیان، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

-  رستگار فسایی، منصور. (1388). پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

-  رضایی، مهدی. (1384). آفرینش و مرگ دراساطیر، تهران: اساطیر.

-  روایت پهلوی. (1367). ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

-  زنر، آر. سی. (1388). طلوعو غروب زرتشتی‌گری، ترجمۀ تیمور قادری. تهران: مهتاب.

-  سگال، رابرت آلن. (1389). اسطوره، ترجمۀ فریده فرنودفر. تهران: بصیرت.

-  شاکد، شائول. (1381). از ایران زرتشتی تا اسلام، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر. تهران: ققنوس.

-  صفا، ذبیح‌الله. (1389). حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.

-  طبری، محمد بن جریر. (1352). تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملک)، ج1. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

-  عفیفی، رحیم. (1383). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی، تهران: توس.

-  فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. جلد 1، تصحیح جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.

-  قائمی، فرزاد. (1390). «تحلیل انسان‌شناختی اسطورۀ فَرّ و کارکردهای آن در شاهنامۀ فردوسی و اساطیر ایران»، جستارهای ادبی. س 44، ش 3، پاییز. مشهد: دانش‌گاه فردوسی.

-    کریستن‌سن، آرتور. (1368). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران. ج2: جمشید. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. تهران: نشر نو.

-  گزیدۀ سرودهای ریگ‌ودا. (1385). ترجمۀ محمّدرضا جلالی نایینی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

-  لوی‌استروس، کلود. (1385). اسطوره و معنا (گفت‌وگوهایی با کلود لوی‌استروس). ترجمۀ شهرام خسروی. تهران: نشر مرکز.

-  لوی‌استروس، کلود. (1373). بررسی ساختاری اسطوره. ترجمۀ بهار مختاریان و فاضل پاکزاد. ارغنون.

-  لیچ، ادموند. (1358). لوی استروس. ترجمۀ حمید عنایت. تهران: خوارزمی.

-  مجمل‌ التواریخ و القصص. (1318). تصحیح ملک‌الشعرا بهار. به همت محمد رمضانی. تهران: کلالۀ خاور.

-  مینوی خرد. (1385). ترجمۀ احمد تفضلی. تهران: توس.

-  نهایۀ الارب فی اخبار الفرس و العرب. (1375). تصحیح محمّدتقی دانش‌پژوه. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

-  نیبرگ، هنریک ساموئل. (1383). دین‌های ایران باستان. کرمان: دانش‌گاه شهید باهنر.

-  واحددوست، مهوش. (1381). روی‌کردهای علمی به اسطوره‌شناسی. تهران: سروش.

-  هینلز، جان. (1385). اساطیر ایران. ترجمه و تألیف محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

-  یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب. (1342). تاریخ یعقوبی. ج1. ترجمۀ محمّدابراهیم آیتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

-  Baily, Harold Walter. (1971). “Farrah”. Zoroastrian Problems in the 9^th Century Books. Oxford, pp. 1-75.

-  Bartholomae, Christian. (1961). AltiranischesWortenbuch. Berlin.

-  Deliege, Robert. (2004). Levi-Strauss Today: An Introduction to Structural Anthropology. English edition. Oxford, New York: Berg.

-  Levi-Strauss, Claude. (1963). “The Story of Asdiwal”. Structural Anthropology. Vol. 2. pp. 146-190.

-  Levi-strauss, claude. (1978). Myth and Meaning. New York: Schocken Books.

-  Saddar Nasr and SaddarBundahesh. (1909). Ed. Ervad Bamanji Nasarvanji Dhabhar. Bumbai.

-  The SokaGakkai Dictionary of Buddism. (2002). Soka Gakkai International Publication.