مبهمات عناصر اشرافی، در اشعار منوچهری دامغانی

محورهای موضوعی : حماسه

میلاد جعفرپور ¹ , مهیار علوی مقدم ²

1 - دانش‌جوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه تربیت معلم سبزوار، ایران
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه تربیت معلم سبزوار، ایران

تاریخ دریافت : 1390/11/20 تاریخ پذیرش : 1391/04/05 تاریخ انتشار : 1391/06/01

کلید واژه: منوچهری دامغانی, عناصر اشرافی, تأویل عناصر,

چکیده مقاله :

از زمینه‌هایی که در اشعار دورة اولیة شاعران ادب فارسی نمودی آشکار و انکارناشدنی دارد، وجود عناصر اشرافی در جوف تصویر و خیال‌پردازی سخن‌سرایان است. یکی از شاعرانی که به جهت اتّصال به دربار و زندگی اشرافی خود، بی‌گمان در بازتاب این عناصر در شعرش برکنار نمانده، ابوالنجم‌احمدبن‌قوص‌بن‌احمد منوچهری دامغانی (432 هـ.ق) است. تاکنون توجه بیش‌تر پژوهندگان معطوف به جلوه‌های تصویری و وجوه مشترک شعر این شاعر با تازی‌گویان بوده است، حال آن‌که وجود عناصر کم‌نظیر اشرافی از پایه‌های صور خیال شعر اوست. تا امروز تنها تلاش‌هایی اندک به پژوهش‌های درون‌متنی در سطح واژگان شعر وی دیده می‌شود. اخیراً شرحی بر دیوان منوچهری نوشته شده است و در آن برخی عناصر اشرافی را به دلیل عدم توجه به گوناگونی این عناصر و صورت حقیقی آن‌ها در بطن شعر، به نادرستی تفسیر و بیان کرده‌اند. این پژوهش در پی ذکر اهمیت توجه، به ارتباط عناصر اشرافی با تصویر شعر منوچهری و نمایاندن تأویلی درست از آن‌هاست. آن‌چه در این مقاله ذکر می‌شود، پاسخی به این سؤال است که، آیا زندگی شاعر و شرایط محیطی وی در عناصر تصویرساز شعرش تأثیر داشته است؟

چکیده انگلیسی:

The presence of aristocratic terms alongside imagery and imagination of the composers is quite a distinct and undeniable feature in the poetry of Persian literature poets in the first era.  One of the poets whose connection with the court and his aristocratic life has undoubtedly reflected such terms in his poetry is Abu al-Najm Ahmad Ebn Ghos Ebn Ahmad Manoochehri Damghani (432 Hj).  Till present most scholars have been concerned with his imageries and the common grounds he shares with Arab poets whereas the existence of remarkable aristocratic terms is the foundation of imagery in his poetry.  There have been few attempts regarding the inter-textual researches in terms of diction in his poetry.  Recently a commentary has been written on Manoocheri’s Divan without paying particular attention to these aristocratic terms and their true significance in the heart of the poems hence they have been misinterpreted.  The present research seeks to pinpoint their importance in connection with the imageries in Manoocheri’s poetry and to present a decent interpretation of those terms.  In other words an attempt is made to answer the following question whether or not the poet’s life and his environment has had an impact on the imageries used in his poetry.

منابع و مأخذ:

1. استاجی، ابراهیم. (1384). مجری مرصع، 2 جلد، چاپ اول، سبزوار:  انتشارات دانش‌گاه تربیت معلم سبزوار.


2. ازرقی هروی، ابوبکربن اسماعیل ورّاق. (1336). دیوان حکیم ازرقی هروی، به تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: انتشارات دانش‌گاه تهران.


3. پارسا، سید احمد. (1388). «بررسی میزان تأثیرپذیری منوچهری‌دامغانی از معلقه امروالقیس»، نشریة زبان و ادبیات فارسی دانش‌گاه اصفهان، س 3، ش 45، 19-34.


4. خلف تبریزی، محمدحسین بن (متخلص به برهان). (1357). فرهنگ برهان قاطع، به تصحیح محمد معین، 5 جلد، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.


5. خواجه نصیرالدین طوسی، محمدبن حسن. (1363). تنسوخ‌نامة ایلخانی، به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اطلاعات.


6. دل‌شاد، جعفر. (1389). «مقایسه اشعار وصفی ابن معتز عباسی و منوچهری دامغانی»، نشریة زبان و ادبیات تطبیقی دانش‌گاه شهید باهنر کرمان، س 2، ش 1، 49-68.


7. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1386). صور خیال در شعر فارسی، چاپ یازدهم، تهران: نشر آگاه.


8. طاهری‌نیا، علی‌باقر. (1384). «بررسی تصویر طبیعت در شعر منوچهری‌دامغانی و ابن خفاجه اندلس»، الجمعیه الایرانیه للغه العربیه و آداب‌ها فصیله محکمه، س 2، ش 1، 143-157.


9. فرخی سیستانی، علی‌بن‌جولوغ. (1363). دیوان حکیم فرخی سیستانی، چاپ سوم، تهران: انتشارات زوّار.


10. معین، محمد. (1363). فرهنگ فارسی، 6 جلد، چاپ ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر.


11. معین، محمد. (1387). فرهنگ فارسی، 1 جلد، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات معین.


12. منوچهری‌دامغانی، احمدبن‌قوص احمد. (1363). دیوان منوچهری‌دامغانی، به تصحیح محمد بیرسیاقی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات زوّار.


13. دهخدا، علی‌اکبر. (1385). لغت‌نامه، به سرپرستی سید جعفر شهیدی و محمد دبیرسیاقی، چاپ دوازدهم، تهران: مؤسسه لغت‌نامه ده‌خدا.


14. منوچهری‌دامغانی، احمدبن قوص احمد. (1387). دیوان اشعار منوچهری‌دامغانی، به تصحیح برات زنجانی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانش‌گاه تهران.

15. ناصر خسروقبادیانی، ابومعین. (1357). دیوان اشعار حکیم ناصرخسرو قبادیانی، به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، چاپ اول، کانادا: انتشارات دانش‌گاه مک گیل با همکاری دانش‌گاه تهران.