ریخت‌شناسی همای‌نامه
محورهای موضوعی : حماسه
محبوبه علی‌حوری
1
(دانش‌جوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد. ایران.)
کلید واژه: ریخت‌شناسی, پراپ, همای‌نامه, برگر, ریکور, منظومۀ عاشقانه- پهلوانی,
چکیده مقاله :
همای نامه از منظومه های پهلوانی نه چندان شناخته شدة متعلّق به قرن ششم یا هفتم ادب فارسی، از نویسنده ای ناشناس است. پشتوانة نظری این پژوهش، روش ولادیمیر پراپ، آرتور آسا برگر و پل ریکور از ساخت‌گرایان معروف در ریخت‌شناسی داستان ها و قصّه های عامیانه، اساطیری و پهلوانی است. نتایج تحلیل نشان می دهد که این داستان دربردارندة وضعیّت آغازین، روی‌دادهای ناشی از کم‌بود و شرارت و پایانی خوش برای قهرمان تشکیل یافته است. می توان توالی کنش ها در منظومه را بر مبنای عناصر مهمّ شخصیّت، انگیزش، کارکرد، حرکت و تکرار، ریخت شناسی کرد. هفت شخص این داستان با در نظر گرفتن چند وجهی بودن شخصیّت آنان، شامل اشخاص یادشده در نظریة پراپ است؛ با این تفاوت که به جای قهرمان دروغین، شخصیّت جانشین قهرمان حضور دارد. تعداد عناوین کارکردهای اصلی با تکرار، هشتاد و سه کارکرد است، با این تأکید که بعضی از آن‌ها در مقایسه با نظریة پراپ تازه است و در تعدادی کارکردها با عنوان مشابه، مفاهیم جدید ارائه شده است. کارکرد جنگ و پیروزی بیش‌ترین عناصر تکرارشوندة داستان است و حرکت ها از ترکیب سه شیوة حرکت های داستانی و الگوی حرکت برگر بهره برده است. بنابراین، می توان به نمونه ای از ساختار منظومه های پهلوانی بخصوص عاشقانه- پهلوانی (رمانس پهلوانی) دست یافت و آن را در آثار مشابه جست‌وجو کرد.
Homay Nameh is a barely known heroic epic belonging to about sixth or seventh century in Persian Literature whose anonymous composer makes it worthy of analysis. This research is based on the methods put forward by the prominent structuralists such as Vladimir Propp, Arthur Asa Berger and Paul Ricoeur in the domain of morphology of stories, folk, mythic and epic tales. The outcome of the analysis shows that the story is composed of a general framework encompassing the starting point, events arising from shortcomings and evil doings and a happy ending for the hero. The morphological analysis of Homay Nameh can be embarked upon on the basis of significant elements such as character, motivation, function, movement, and repetition in order to follow the sequence of actions in this epic. The seven multifaceted characters in the story is reminiscent of characters in Propp's theory with one difference that in place of "false hero" the character of "hero's successor" is present. The number of main functional titles considering the repetition is eighty three. It must be emphasized that some functions in comparison with Propp's theory are new and some similar titles present novel concepts. The functions of "war" and "victory" are among the most repetitive elements of the story and from the movement point of view the story makes use of the combination of three manners of story movements and that of movement pattern proposed by Berger. Once the structure of a heroic epic, in particular epic romance found, one can seek the format in other similar works.
فهرست منابع
- آیدنلو، سجّاد. (1386). نارسیده ترنج (بیست مقاله و نقد دربارة شاهنامه و ادب حماسی ایران)، اصفهان: نقش مانا.
- آیدنلو، سجّاد. (1388). «گمانی دربارة محل نظم همای نامه»، گزارش میراث، دورة دوم. سال چهارم، شمارة 37، بهمن و اسفند، صص 12-13.
- استاجی، ابراهیم و رمشکی، سعید. پاییز (1392). «تحلیل ریخت شناسی داستان سیاوش بر اساس نظریة ولادیمیر پراپ». متن شناسی ادب فارسی
(علمی- پژوهشی) دانش‌کدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. سال چهل و نهم. دورة جدید. سال پنجم. شماره ۳. (پیاپی ۱۹ ). صص 37-52.
- برتنز، یوهانس ویلم. (1382). نظریّة ادبی، مترجم فرزان سجودی، تهران: آهنگ دیگر.
- برگر، آرتور آسا. (1380). روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره، ترجمة محمدرضا لیراوی، تهران: سروش.
- پراپ، ولادیمیر. (1368). ریخت‌شناسی قصّه، ترجمة فریدون بدرهای، تهران: توس.
- جلالی‌پور، بهرام. (1379). «ریخت‌شناسی قصة جنگ مازندران براساس روش پراپ»، مجلّة هنر، شمارة 45، صص32-53.
- حق‌شناس، علی محمّد و خدیش، پگاه. (1387). «یافته‌های نو در ریخت شناسی افسانه‌های جادویی ایرانی»، مجلّة دانش‌کدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص27-39.
- خدیش، پگاه. (1387). ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی، تهران: علمی و فرهنگی.
- روحانی، مسعود و عنایتی قادیکلایی، محمّد. (1390). «بررسی قصّههای دیوان در شاهنامه فردوسی». متن شناسی ادب فارسی (مجلّة دانش‌کدة ادبیات و علوم انسانی اصفهان)، دوره 47، شماره 9، صص105-122.
- ریکور، پل. (1384). زمان و حکایت: کتاب دوم پیکربندی زمان درحکایت داستانی، ترجمة مهشید نونهالی، تهران: گام نو.
- شمیسا، سیروس. (1370). انواع ادبی، تهران: باغ آینه.
- قربانی، خاور و گورک، کیوان. (1390). «بررسی و نقد توالی خویش‌کاری‌های قهرمان در نظریّه ریخت‌شناسی پراپ (با تکیه بر ریخت‌شناسی سه قصّه از شاهنامه)»، فصل‌نامة متن پژوهی ادبی، شمارة 50، صص 159-179.
- گلدمن، لوسین. (۱۳۶۹). نقد تکوینی، ترجمة محمّدتقی غیاثی، تهران: بزرگ‌مهر.
- متینی، جلال. (1354). «همای‌نامه»، مجلّة دانش‌کدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی: جستارهای ادبی. شمارة 43، پاییز، صص 315-351.
- میرصادقی، میمنت. (1385). واژه‌نامة هنر شاعری: فرهنگ تفصیلی اصطلاحات فن شعر و سبک‌ها و مکتب‌های آن، تهران: کتاب مهناز.
- میرصادقی، میمنت. (1383). همای‌نامه: منظومة ناشناختة حماسی، تصحیح محمّد روشن، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.