بررسی تطبیقی گارودای هندی و سیمرغِ مینیاتورهای ایرانی (عهد صفوی)

محورهای موضوعی : حماسه

زهرا محسنی ¹ , ابوالقاسم دادور ² , سید علی اصغر میر فتاح ³

1 - کارشناس ارشد پژوهش هنر دانشگاه علم و هنر یزد
2 - دانشیار گروه پژوهش هنر دانشگاه الزهرا
3 - استادیار گروه باستان شناسی واحد ابهر

تاریخ دریافت : 1393/02/02 تاریخ پذیرش : 1393/03/18 تاریخ انتشار : 1393/06/01

کلید واژه: اسطوره, دورة صفویه, گارودا, سیمرغ, نگارگری, مینیاتورهای ایرانی,

چکیده مقاله :

چکیده ایران و هند، از دیرباز دو تمدن کهن و غنی محسوب می‌شود که خاست‌گاه‌های مشترک فرهنگی‌شان باعث شده تا نمادها، نشانه‌ها و رمز‌هایی هم‌سان برای نسل‌ها و عصرهای پس از خویش، بجای گذارد. بررسی این اشتراکات فرهنگی و تمدّنی به مدد جستار در نمادهای بجا مانده از آن اعصار طلایی، هر جوینده‌ای را به رازهایی نهفته در بطن تاریخ هدایت می‌کند. در نقاشی‌‌های ایران پس از اسلام، تصویر پرنده‌ای دیده می‌شود که از چشم‌انداز زیبایی‌‌شناختی، پرنده‌ای عظیم با بال‌های فراخ و رنگ‌های نیکو در میان عناصر طبیعت است. این پرنده که سیمرغ نامیده می‌شود، بی‌شک از مهم‌ترین بن‌مایه‌های اسطوره‌هاست که در شعر و ادب و فرهنگ گذشتۀ ما تجلّی بارز یافته است. گارودا در سنت ادبی - اساطیری هند همانند سیمرغ در فرهنگ ایران به شهریارپرندگان مشهور است؛ پرنده‌ایست از خدایان حیوانی، تند پروازتر از باد و مرکوب ویشنو که از احترامی بسیار نزد هندوان برخوردار است. نقش سیمرغ و گارودا از جمله زیباترین نقوشی است که به طرزی بسیار استادانه در تزیین بسیاری از آثار هنر اسلامی دوره صفوی، بویژه نگارگری کار شده‌ است. این مقاله سعی دارد به بیان نمادین نقش سیمرغ و گارودا که در آثار نگارگری دوره صفوی تجسم یافته، بپردازد. بدین منظور در ابتدا گارودای هندی به همراه مشخصات آن و پس از آن، سیمرغِ مینیاتورهای ایرانی(عهد صفوی) به روش توصیفی مورد مطالعه قرار گرفته و در نهایت، برای تطبیق با یک‌دیگر سنجیده شده‌اند.

چکیده انگلیسی:

Ever since antiquity Iran and India were considered as rich ancient civilizations and their common cultural origin was the reason to leave behind symbols, signs and mysteries alike for later generations.  The study of these common cultural characteristics by way of search for the surviving symbols from those golden era help to unveil mysteries hidden in the labyrinth of history. In Persian paintings after Islam, the striking image of a bird is seen. Aesthetically speaking this is a massive bird with gigantic wings and beautiful colors in the heart of nature called Simorgh, a major mythological motif clearly manifested in our poetry and literary culture of our past. Similarly Garuda in Indian literary tradition is the counterpart of Simorgh famous as “king of birds” is considered as one of the Gods of animal origin, flies faster than the wind and serves as the mount of Vishnu respected greatly by the Hindus. The image of Simorgh and Garuda are among the most beautiful images masterly employed in the embellishments of many works in the Islamic art particularly in paintings of the Safavid period.  The purpose of this article is to explain the symbolic roles of these two birds in their respective cultures and then make a comparative study using a descriptive method to show their impact in the miniatures of the Safavid period.  

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

- آیدنلو، سجاد. (1388). متون منظوم پهلوانی، نشر سمت.

- اسماعیل پور، ابوالقاسم. (1386). دانشنامه اساطیر جهان، زیر نظر رکس وارنر، نشر پژوهشگاه میراث فرهنگی.

- ایونس، ورونیکا. (1373). شناخت اساطیر هند، ترجمه باجلان فرخی، نشر گلشن، تهران، چاپ اول.

- بهار، مهرداد. (1387). از اسطوره تا تاریخ، تهران، چاپ ششم.

- بهزادی، رقیه. (1390). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، نشر فرهنگ معاصر.

- پاکباز، رویین. (1390). دایرة المعارف هنر، نشر معاصر.

- پورداود، ابراهیم. (1373). یشت‌ها (دو جلد)، انتشارات اساطیر، چاپ اول.

- پور نامداریان، تقی. (1369). سیمرغ و جبرییل، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد.

- تاجبخش، احمد. (1355). تاریخ مختصر تمدن و فرهنگ ایران قبل از اسلام، نشر دانشگاه ملی ایران.

- تاجدینی، اسماعیل. (1367). تفسیر طبری، جلد 36، انتشارات توس.

- خواجوی کرمانی، کمال الدین ابو العطا. (1386). سام نامه، تصحیح میترا مهر آبادی، تهران، نشر دنیای کتاب.

- خیام، عمر بن ابراهیم. (1357). نوروزنامه، تهران، کتابخانه طهوری.

- دادور، ابوالقاسم، الهام منصوری. ( 1385). در آمدی بر اسطوره‌های ایران و هند در عهد باستان، نشر دانشگاه الزهرا.

 

- دوبوکور، مونیک. (1373). رمز‌های زنده جان، ترجمه جلال ستاری، تهران، نشر مرکز، چاپ اول.

- دورانت، ویل. (1365). تاریخ تمدن مشرق زمین گاه واره تمدن، مترجم، احمد آرام شهریور چاپ اول، سازمان انتشارات و آموزش انقلابی.

- سلطانی گرد فرامرزی، (1383) علی، سیمرغ در قلمرو فرهنگ ایران، هنر و مردم، شماره343، شماره صفحه 25-26.

- سهروردی، شهاب الدین. (1376). عقل سرخ، ترجمه مهران سلکی، نشر مهران‌سلگی.

- شایگان، داریوش. (1362). ادیان و مکاتب فلسفی هند، نشر امیر کبیر.

- عطار، فریدالدین محمد. (1388). منطق‌الطیر تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، نشر سخن.

- فرنبغ دادگی. (1369). بندهش، گزارش مهرداد بهار، انتشارات توس.

- کارنوی، آلبرت.جی. ( 1341). اساطیر ایرانی، ترجمه احمد طباطبایی، تبریز، نشر اپیکور.

- کربن، هانری. (1365). مدخلی بر رمز شناسی عرفانی، جلال ستاری.

- کویاجی، جهانگیر کورجی. (1366). آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان.

- محمد خزایی، محمد، تاویل نقوش نمادین طاووس و سیمرغ در بناهای عصر صفوی، دانشکده هنر، مجله هنر‌های تجسمی، شماره26، شماره صفحه 13.

- محمدی بدر، نرگس و همکاران. (تابستان 91). اسطوره سیمرغ عطار در آینه مرغ بزرگ باخ، فصلنامه ادبیات عرفانی واسطوره شناختی، ش27. ص8.

- مشکور، محمد جواد، سیمرغ و نقش آن در عرفان ایران، هنر و مردم، شماره 178. صص86 تا 90.

- مقدم اشرفی. (1367). همگامی نقاشی با ادبیات در ایران، ترجمه رویین پاکباز، چاپ اول، نشر نگاه.

- مهر جویی، داوود. (1376). شرح مثنوی، تهران، نشر قم.

- میبدی، ابوالفضل رشید الدین، کشف الاسرار وعدة الابرار، (ده جلد) به اهتمام شادروان علی اصغر حکمت – چاپ دانشگاه تهران.

- واحد دوست، مهوش. (1379). نهادینه‌های اساطیری در شاه‌نامه فردوسی، تهران، انتشارات سروش، چاپ اول.

- ویاس، وداس. (1358). مهابهارات، ترجمه میر غیاث الدین علی قزوینی، تصحیح سید محمد رضا جلالی نائینی، جلد اول، نشر طهوری.

- هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها و نشانه‌ها در شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، تهران، نشر معاصر.

- یا حقی، محمد جعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، نشر سروش.

- یونگ، کارل گوستاو. (1356). انسان و سمبل‌هایش، ترجمه ابوطالب صارمی، انتشارات پایا.