تحلیل ساختار داستان‌های سهراب، سیاوش و فرود بر اساس نظریۀ استروس

محورهای موضوعی : حماسه

پروین پیکانی ¹ , رحمان ذبیحی ² , علیرضا شوهانی ³ , محمد تقی جهانی ⁴

1 - گروه زبان و ادبیات فارسی ـ دانشکده ادبیات و علوم انسانی ـ دانشگاه ایلام
2 - زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام
3 - زبان و ادبیات فارسی ـ دانشکده ادبیات و علوم انسانی ـ دانشگاه ایلام
4 - زبان و ادبیات فارسی ـ دانشکده ادبیات و علوم انسانی ـ دانشگاه ایلام

تاریخ دریافت : 1397/07/14 تاریخ پذیرش : 1399/07/27 تاریخ انتشار : 1399/07/01

کلید واژه: سیاوش, ساختارگرایی, سهراب, فرود, استروس,

چکیده مقاله :

چکیده لوی استروس، مردم شناس فرانسوی، برای شناخت ساختار اسطوره‌ها، آن‌ها را به واحدهای سازنده تجزیه می‌کند و می‌کوشد با چینشی جدید، دلالت‌های پنهان آن‌ها را کشف کند. در پژوهش حاضر با استفاده از نظریۀ استروس و با روش توصیفی ـ تحلیلی، ساختار داستان‌‌های سهراب، سیاوش و فرود تحلیل شده است. سه قهرمان یادشده، از پهلوانان دورگۀ شاهنامه هستند که علاقه به سرزمین پدری و خدمت به سرزمین مادری از ویژگی‌‌های مشترک آن‌هاست. تقابل‌‌های دوگانۀ خودی/بیگانه (ایرانی/انیرانی)، پدر/پسر و پدرسالاری/مادرسالاری، سه تقابل مهم این داستان‌‌هاست که در بروز تراژدی نقشی مهم دارند. نتایج پژوهش نشان می‌‌دهد که اقامت قهرمان در سرزمین مادر که تقابل خودی/بیگانه را پدید می‌آورد، مهم‌ترین عامل در سرنوشت اوست. هم چنین در داستان سهراب و فرود، برخورد و مبارزه با قهرمان دورگه از نبرد با دشمن اصلی مهم‌تر است و اعمال به‌‌ظاهر اتفاقی ایرانیان منجر به مرگ قهرمان می‌‌شود. این امر به سبب تقابل تفکر مردسالار ایرانی در برابر تفکر مادرسالار فرهنگ‌‌های دیگر است.

چکیده انگلیسی:

Abstract Levi Strauss, French anthropologist for recognizing the structure of myths breaks them into their basic components and attempts to discover their underlying causes by setting a new arrangement.  Applying Strauss’s theory to the tale of Sohrab, Siavash, and Forud, this article is an attempt to analyze the structure of the tales using descriptive analytic method.The three aforementioned heroes, are half cast warriors in Shahnameh whose love for their fathers’ land and doing service to their mothers’ land are their common characteristics.  The binary oppositions of self vs other (Persian/ non Persian) father vs son, Patriarchy /matriarchy are three main oppositions in the stories which play pivotal role in the emergence of the tragedy.  The results obtained show that the residence of the hero in his motherland in itself creates the opposition of self vs other and plays the most important factor in his destiny.  Also encounter and battle with the half cast hero is superior to the battle with the enemy and the seemingly accidental actions of the Iranians lead to the death of the hero in the tale of Sohrab and Forud.  This is due to the opposition between the patriarchal beliefs of Iranians against the matriarchal beliefs of other cultures.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

-         آیدنلو، سجاد. (1384). «فرضیه‌‌ای دربارۀ مادر سیاوش»، نامۀ فرهنگستان ، دورۀ 7، شمارۀ 3، صص 27-46.

-         استروس، کلود لوی. (1373). «بررسی ساختاری اسطوره»، ترجمۀ بهار مختاریان و فضل‌‌الله پاک­زاد، ارغنون، شمارۀ 4، صص 135- 160.

-         استروس، کلود لوی. (1386). توتمیسم، ترجمۀ مسعود راد، تهران: توس.

-         اسدی توسی، ابونصر علی بن احمد. (1354). گرشاسب­ نامه، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: کتاب­خانه طهوری.

-         اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1348). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: انجمن آثار ملی.

-         البرو، مارتین. (1380).  مقدمات جامعه‌‌شناسی، ترجمۀ منوچهر صبوری، تهران: نی.

-         باتامور، تام. (1392). «ساختارگرایی»، فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم، ویلیام آتویت و تام باتامور، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: نی، صص549-550.

-         برسلر، چارلز. (1386). درآمدی بر نظریه‌‌ها و روش‌‌های نقد ادبی، ترجمۀ مصطفا عابدینی‌‌فرد، تهران: نیلوفر.

-         بهنام‌‌فر، محمد و علی­اکبر رضادوست. (1390). «نگاهی به عناصر اسطورۀ جمشید بر اساس منطق مکالمۀ اساطیر»، ادب و زبان دانش­گاه باهنر کرمان، شمارۀ 30 (پیاپی 20)، صص 101- 127.

-         پورداوود، ابراهیم. (1310). ادبیات مزدیسنا (یشت­ها)، ج2، بمبئی: انجمن زردتشتیان ایرانی بمبئی.

-         پیاژه، ژان. (1384). ساختارگرایی، ترجمه رضا علی‌‌اکبری‌‌پور، تهران: کتاب­خانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

-         چندلر، دنیل. (1386). مبانی نشانه‌‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، تهران: سورۀ مهر.

-         چهارمحالی، محمد، مریم شعبان­زاده و محمود حسن‌‌آبادی. (1396). «ساختار تقابلی داستان سیاوش در شاهنامه بر اساس نظریۀ لوی استروس»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌‌شناختی، سال 13، شمارۀ 49، صص 75-107.

-         حسینی، روح‌‌الله و اسدالله محمدزاده. (1385). «بررسی ساختار تقابل رستم و اسفندیار بر اساس نظریۀ تقابل لوی استروس»، پژوهش‌‌های زبان‌‌های خارجی، شمارۀ 31، صص 43-64.

-         حق‌‌پرست، لیلا و مریم صالحی‌‌نیا. (1394). «رمزگشایی الگوی اسطوره‌‌ای نجات خورشید در هفت‌خان»، جستارهای ادبی، شمارۀ 188، صص 49- 66.

-         حق‌‌پرست، لیلا و هم­کاران. (1395). «ساختار اسطوره‌‌ای نخستین نبرد قهرمان هندوایرانی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 40، صص 21- 50.

-         خالقی‌‌مطلق، جلال. (1381). سخن‌‌های دیرینه، تهران: افکار.

-   رضایی دشت‌‌ارژنه، محمود. (1392). «نقد و بررسی داستان فرود سیاوش بر اساس روی­کرد ساخت‌‌شکنی»، شعرپژوهی (بوستان ادب) دانش­گاه شیراز، سال 5، شمارۀ 2، صص 39-60.

-   روایت پهلوی. (1367). ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

-         ریویر، کلود. (1384). درآمدی بر انسان‌‌شناسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران، نشر نی.

-         زمردی، حمیرا. (1385). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامۀ فردوسی، خمسۀ نظامی و منطق‌‌الطیر، تهران: زوار.

-         سلدن، رامان و پیتر ویدسون. (1388). راه­نمای نظریۀ ادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.

-         شوالیه، ژان و آلن گربران. (1384). فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضائلی، 5ج، تهران: جیحون.

-         صفا، ذبیح‌‌الله. (1333). حماسه‌‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.

-         عبادی‌‌جمیل، سعید، محمود رضایی دشت‌‌ارژنه و گلناز قلعه‌‌خانی. (1395). «بررسی اسطورۀ ضحاک بر اساس ساختار تقابل‌‌های دوگانۀ کلود لوی استروس»، جستارهای نوین ادبی (ادبیات و علوم انسانی سابق)، شمارۀ 195 (شمارۀ چهارم)، صص 67 -  92.

-         فردوسی، ابوالقاسم. (1369). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، ج2، نیویورک: بنیاد میراث ایران.

-         فردوسی، ابوالقاسم. (1371). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، ج3، نیویورک: بنیاد میراث ایران.

-   فرنبغ ‌‌دادگی. (1369). بندهش، ترجمة مهرداد بهار، تهران: توس.

-         فروم، اریک. (1378). زبان از دست رفته، ترجمة ابراهیم امانت، تهران: مروارید.

-         فولی، رابرت. ای. (1392). «انسان‌‌شناسی»، فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم، ویلیام آتویت و تام باتامور، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: نی، صص122- 127.

-         کزازی، میرجلال‌‌الدین. (1366). «سهراب و سیاوش، گومیچشن و ویچارشن»، چیستا، شمارۀ 45 و 46، دی و بهمن، صص 463-471.

-         کمپبل، جوزف. (1392). قهرمان هزار چهره، ترجمة شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب.

-         گلدمن، لوسین. (1369). نقد تکوینی، ترجمۀ محمدتقی غیاثی، تهران: نگاه.

-         گیدنز، آنتونی. (1381). جامعه‌‌شناسی، ترجمۀ منوچهر صبوری، تهران: نی.

-         لورا گوران، آندره. (1370). «انسان‌‌شناسی و مردم‌‌شناسی»، ترجمۀ اصغر عسکری خانقاه، نامۀ علوم اجتماعی دانش­گاه تهران، ج2، شمارۀ 2، صص 273- 280.

-         مادح هراتی، قاسم. (1325). جهان­گیرنامه، بمبئی: چاپخانه سلطانی.

-         محسنی، منوچهر. (1386). بررسی در جامعه‌‌شناسی فرهنگی ایران، تهران: پژوهش­گاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

-         مختاری، محمد. (1369). اسطورۀ زال (تبلور تضاد و وحدت در حماسه ملی)، تهران: آگه.

-         مسکوب، شاهرخ. (1351). سوگ سیاوش، تهران: خوارزمی.

-         مول، ژول. (1354). دیباچۀ شاهنامه، ترجمه جهان­گیر افکاری، تهران: شرکت سهامی کتاب‌‌های جیبی.

-          Strauss, Claud Le'vi(1963) Structural Anthropology, translated from French by Claire Jacobson and Brooke Grundfest Schoepf, New York, Basic Books.