کد مقاله : 140301291107279 بازدید : 242 صفحه: 59 - 77

نوع مقاله: پژوهشی

تبیین اثرات مهاجرت معکوس بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی روستاهای محال انزل شهرستان اورمیه سال 1400-1396

مهاجرت معکوس بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی

محورهای موضوعی : ساماندهی اقتصاد فضا

شریفه جعفرمدار قره‌باغ ¹ , سیمین ارمغان ² , تهمینه دانیالی ³

1 - دانشجوی دکترا، گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه جغرافیا دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری
3 - عضو هیات علمی دانشکده جغرافیای برنامه ریزی شهری دانشگاه یادگار امام

تاریخ دریافت : 1403/01/29 تاریخ پذیرش : 1403/02/09 تاریخ انتشار : 1403/03/02

کلید واژه: مهاجرت معکوس, توسعه فرهنگی, توسعه اجتماعی, روستاهای محال انزل, شهرستان اورمیه.,

چکیده مقاله :

مهاجرت معکوس پدیده ای مهم و در مقیاس ملی حرکت خطی مهاجران از سکونتگاه شهری به سوی سکونتگاه روستایی بنا به دلایل درمانی، بازنشستگی و غیره بوده و مکان اولیه تولد و زندگی مهاجران شهر است. استفاده از فضاهای روستایی از سوی شهرنشینان، اغلب به منظور فراغت و کاهش بار روانی مشکلات حاکم بر فضاهای شهری به عنوان کنشی مکانی - فضایی صورت می پذیرد. مهاجرت معکوس و جریان ضد شهرنشینی را می توان حالتی از حالات شهرگرایی روستایی قلمداد کرد، چرا که شهرگرایی حومه ها و نواحی روستایی فرآیندی اجتماعی است که شامل گسترش ایده ها و شیوه های زندگی شهری در نواحی روستایی است و مشخص ترین حالت آن حرکت مردم از شهرها به نواحی روستایی است. مهاجرت بازگشتی، واکنشی نسبت به ایجاد جذابیت در مناطق روستایی قلمداد می شود که از طریق ایجاد درآمدزا و گاه ناشی از مشکلات زندگی شهری پدید می آید. هدف تبیین اثرات مهاجرت معکوس بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی روستاهای محال انزل شهرستان اورمیه سال 1400-1396 بود. طرح پژوهشی، توصیفی تحلیلی بود. جامعه آماری پژوهش، 944 خانوار از شهر برگشته به روستاهای محال انزل بودند که از این تعداد، 275 خانوار با روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای انتخاب و به پرسشنامه ها به صورت تصادفی پاسخ دادند. داده¬ها با پرسشنامه، محقق ساخته که با پایایی 818/0 جمع¬آوری و با نرم افزارهای (SPSS-V.28) و (Lisrel-V.10) تجزیه و تحلیل شدند. پرسشنامه پژوهش دارای روایی تحلیل عاملی اکتشافی (847/0) و تحلیل عاملی تاییدی، مورد قبول بود.نتایج نشان داد بین مهاجرت معکوس، توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (P≤0.01). مهاجرت معکوس دارای تاثیر مستقیم و مثبت بر توسعه اجتماعی (70/0) و توسعه فرهنگی (28/0) بوده (P≤0.01)، و هم چنین مهاجرت معکوس دارای تاثیر غیرمستقیم و مثبت (39/0) بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی در روستاهای محال انزل شهرستان اورمیه بود (P≤0.01). مسئولین امر باید با بررسی تاثیرهای مثبت مهاجرتهای معکوس به روستاها، با تدوین قوانین جدید و با حفظ وضعیت روستایی باعث توسعه زندگی اجتماعی و فرهنگی روستاها و روستاییان در راستای بهبود وضعیت اجتماعی، فرهنگی و سنتی برای اهالی روستاهای مهاجرپذیر شوند.

چکیده انگلیسی:

Statement of the problem: Reverse migration is an important phenomenon and on a national scale, it is the linear movement of immigrants from an urban settlement to a rural settlement for medical reasons, retirement, etc., and it is the primary place of birth. The use of rural spaces by urban dwellers is often done in order to relax and reduce the psychological burden of the problems prevailing in urban spaces as a spatial-spatial action. Reverse migration can be considered as a state of rural urbanization, because the urbanization of the suburbs and rural areas includes the spread of urban ideas and ways of life in rural areas, and the most specific form of it is the movement of people from cities to rural areas. Objectives: The aim was to explain the effects of reverse migration on cultural development through the social development of Mahal Anzal villages in Urmia city in 2017-2021. Methods: The research design was descriptive and analytical. The statistical population of the research was 944 households who returned from the city to the villages of Mohal Anzal, out of which 275 households were selected using the quota sampling method and answered the questionnaires randomly. The data were collected with a researcher-made questionnaire with a reliability of 0.818 and analyzed with (SPSS-V.28) and (Lisrel-V.10) software. The research questionnaire had the validity of exploratory factor analysis (0.847) and confirmatory factor analysis. Results and Discussion: The results showed that there is a positive and significant relationship between reverse migration, social development and cultural development (P≤0.01). Reverse migration has a direct and positive effect on social development (0.70) and cultural development (0.28) (P≤0.01), and also reverse migration has an indirect and positive effect (0.39) on cultural development through Social development in Mahal Anzal villages of Urmia city was (P≤0.01). Conclusion: Those in charge should develop the social and cultural life of villages and villagers by examining the positive effects of reverse migration to the villages, by formulating new laws and by maintaining the rural situation, in order to improve the social, cultural and traditional situation for the residents of the villages that accept immigrants.

highlight:

بررسی تأثیر مهاجرت معکوس بر وضعیت اجتماعی و فرهنگی روستاها

منابع و مأخذ:

الفتی، معارف، حقیقتیان، منصور و حجازی، سید ناصر. (1401). تبیین عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی مهاجرت معکوس از شهر به روستا (نمونه موردی: شهرستان سرپل ذهاب). مجله پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، 13(50): 161-182. https://jpir.takestan.iau.ir/article_690383.html?lang=fa.
احمدی، مالک و امانی ساری بگلو، جواد. (1395). راهنمای کاربرد نرم‌افزار لیزرل در تحقیقات رفتاری. ارومیه: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه. https://ketab.ir/book/cc2d97eb-3976-4f3a-ae42-a91a0379befe.
افراخته، حسن، منافی آذر، رضا و ولائی، محمد. (1395). اثرات مکانی - فضایی مهاجرت بازگشتی در شهرستان میاندوآب، مجلّة پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 5(1): 94-83. Doi: 10.22067/jrrp.v5i1.43612.
امان پور، سعید. (1397). شناسایی و اولویت‌‌بندی عوامل مؤثر بر شکل‌‌گیری مهاجرت برگشتی (مورد شناسی: بخش مرکزی شهرستان دزفول). جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 8(29): 37-60. Doi: 10.22111/gaij.2018.4257.
ربانی، رسول، طاهری، زهرا و روستا، زهرا. (1390). بررسی علل انگیزه‌های مهاجرت معکوس و تأثیر آن بر توسعه اجتماعی - اقتصادی (مطالعه موردی مهاجران روستانشین شهرهای تنکابن و رامسر). فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 2(5): 83-108. https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_1548.html?lang=fa.
علي بابايي، مجتبی و جمعه پور، محمود. (1395). فرآيند و الگوي مهاجرت معکوس روستايي و عوامل مؤثّر بر آن (مطالعه موردي: دهستان حاجيلو - شهرستان کبودرآهنگ). مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستايي، 5(4): 91-105. Doi: 10.22067/jrrp.v5i4.52717.
محمدپورلیما، نغمه و عالی زاد مینا آباد، فرشید. (1397). واگرایی شهری و فرایند خروج ساکنان از منطقۀ کلان‌شهری (مورد شناسی: تهران). جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 8(29): 75-90. Doi: 10.22111/gaij.2018.4324.
ملکی، زهرا، مولایی هشجین، نصرالله و باسط قرشی مینا آباد، محمد. (1398). اثرات و پیامدهای مهاجرت معکوس در تحولات محیطی - اکولوژیکی و کالبدی روستاهای ساحلی شهرستان رشت. فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(1): 635-656. https://geography.garmsar.iau.ir/article_670539.html.
منافی آذر، رضا، عبدالهی، عبدالله، علیزاده، تیمور، ولائی، محمد و قاسمی، علی. (1396). مهاجرت بازگشتی و پیامدهای آن بر سکونتگاه‌های روستایی مطالعه موردی: بخش باروق شهرستان میاندوآب. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 12(1): 179-197. https://jshsp.rasht.iau.ir/article_531372.html.
میرفلاح نصیری، نعمت‌الله، دل عظیمی، فریده و صباغی، شهلا. (1396). آیا مهاجرت معکوس در کشور در حال تحقق است، دوماهنامه تحلیلی - پژوهشی آمار، ۴ (۴): ۱۴-۲۰. https://amar.srtc.ac.ir/article-1-209-fa.html.
یعقوبی، جعفر و زبیدی، طاهره. (1397). بررسی انگیزه‌های مهاجرت معکوس و پیامدهای آن در روستاهای شهرستان ایجرود - استان زنجان. فصلنامه پژوهش‌های روستایی، 9(2): 196-209. Doi: 10.22059/jrur.2018.229925.1118.
References
Afrakhteh, H, Manafiazar, R, & Valaei, M. (2016). The Spatial-Local Effects of Return Migration in Miyandoab County. Journal of Research and Rural Planning, 5(1), 83-98. URL: Doi: 10.22067/jrrp.v5i1.43612. [In Persian]
Ahmadi, M, & Amani Sari Baglo, J. (2015). A guide to the use of Lisrel software in behavioral research. Urmia: Islamic Azad University Publications, Urmia branch. URL: https://ketab.ir/book/cc2d97eb-3976-4f3a-ae42-a91a0379befe. [In Persian]
Alibabaiee, M, & Jom’epour, M. (2017). The Procces and Pattern of Return Migration and Factors Affecting it (Case Study: Hajilou Dehestan- Kabodarahang County). Journal of Research and Rural Planning, 5(4), 91-105. URL: Doi: 10.22067/jrrp.v5i4.52717. [In Persian]
Amanpoor, D. (2018). Identifying and Prioritizing the Factors Affecting the Formation of Rural Recursive Immigration (Case Study: Central Section of Dezful County). Geography and Territorial Spatial Arrangement, 8(29), 37-60. URL: Doi: 10.22111/gaij.2018.4257. [In Persian]
Andersen, L. (2002). Rural – Urban Migration in Bolivia: Advantages and Disadvantages, Institute De Investigations Socio-Economics, Universidad Catholic Boliviana, La Paz, Bolivia. URL: https://ideas.repec.org/p/ris/iisecd/2002_005.html [In English]
Bures, R. (1997). Migration and the life course: is there a retirement transition, International Journal of Population Geography, 3: 109-119. URL: Doi: 10.1002/(SICI)1099-1220(199706)3:2<109:AID-IJPG65>3.0.CO;2-I. PMID: 12321163 [In English]
Champion, T. (2001). "The continuing urban-rural population movement in Britain: trends, patterns, significance", Space, Population, 1(2): 37-51. URL: DO - 10.3406/espos.2001.1975 [In English]
Collier, W, Piracha, M, Randazzo, T. (2018). Remittances and return migration. Review of Development Economics, 22(1), 174-202. URL: https://doi.org/10.1093/oso/9780198867180.003.0009. [In English]
Commbes, M, Longa, R, and Raybould, S. (1989). "Counterurbanisation in Britain and Italy: a comparative critique of the concept, causation and evidence", Progress in planning, 32:70-92. URL: Doi.org/10.1016/0305-9006(89)90009-3 [In English]
Gbemiga Adewale, J. (2005) Socio-Economic Factors Associated with Urban-Rural Migration in Nigeria: A Case Study of Oyo State, Nigeria, Journal of Human Ecology, 17:1, 13-16, URL: DOI: 10.1080/09709274.2005.11905752. [In English]
Geyer, H. (1996). "Expanding the theoretical foundation of differential urbanization", Social Geography, 87: 44-59. URL: Doi: 10.1111/j.1467-9663.1998.tb01536.x. PMID: 12320199 [In English]
Halliday, J, and M. Commbes (1995). "In search of counter urbanization: some evidence from Devon on the relationship between patterns of migration and motivation", Rural Studies, 11(4): 433-446. URL: Doi: 10.1016/0743-0167(95)00032-1. PMID: 12292354 [In English]
Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling. Second Edition, New York: The Guilford Press. URL: https://www.researchgate.net/profile/Cahyono-St/publication/361910413_Principles_and_Practice_of_Structural_Equation_Modeling/links/62cc4f0ed7bd92231faa4db1/Principles-and-Practice-of-Structural-Equation-Modeling.pdf. [In English]
Maleki, Z, Moulai Hashjin, N, & Basit Qurashi, MinaAbad, M. (2019). The effects and consequences of reverse migration in the environmental-ecological and physical developments of the coastal villages of Rasht city. Scientific and research quarterly of new attitudes in human geography, 12(1): 635-656. URL: https://geography.garmsar.iau.ir/article_670539.html. [In Persian]
Manafiazar, R, abdollahee, A, Alizadeh, T, valaei, M, & Gasemi Ardehayi, A. (2017). Return migration and its impact on rural settlements Case study: Barough district in Miandoab county. Journal of Studies of Human Settlements Planning, 12(1), 179-197. URL: https://jshsp.rasht.iau.ir/article_531372.html. [In Persian]
Marr, W, and Millerd, F. (2004). "Migration of elderly household in Canada, 1991-1996: determinants and differences population", Space and Place, 10: 435-454. URL: Doi.org/10.1002/psp.341 [In English]
Mirfalah Nasiri, N, Del Azimi, F, & Sabbaghi, Sh. (2017). Is reverse migration happening in the country? Bimonthly Analytical-Research Statistics, 4(4): 14-20. URL: https://amar.srtc.ac.ir/article-1-209-fa.html. [In Persian]
Mohamadpoorlima, D, & Alizad MinaAbad, F. (2018). Urban Divergence and the Process of Exiting Residents From Metropolitan Area (Case Study: Tehran). Geography and Territorial Spatial Arrangement, 8(29), 75-90. URL: Doi: 10.22111/gaij.2018.4324. [In Persian]
Mosley, M. (1984). "The revival of rural area in advanced economies: A review of some causes and consequences", Geoforum, 15: 447-456. URL: Doi.org/10.1016/0016-7185(84)90050-2 [In English]
Okali, D, Okpara, E, and Olawoye, J. (2001) The Case of Aba and its Region, Southeastern Nigeria, Working Paper Series on Rural-Urban Interactions and Livelihood Strategies, Working Paper 4, Human Settlements Programmed ILED, 3 EnSleigh Street, London, WCIH 0DD. URL: https://www.iied.org/9117iied [In English]
Olfati, M, haghighatian, M, & hejazi, S. N. (2022). Explaining the Social, Cultural and Economic Factors of Reverse Migration from City to Village (Case study: Sarpole Zahab city). Political and International Researches Quarterly, 13(50), 161-182. URL: https://jpir.takestan.iau.ir/article_690383.html?lang=en. [In Persian]
Rabbani, R, Taheri, Z, & Rusta, Z. (2011). Investigating the causes of reverse migration motivations and its impact on socio-economic development (a case study of rural migrants in Tonkabon and Ramsar cities). Scientific and Research Quarterly of Research and Urban Planning, 2(5): 83-108. URL: https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_1548.html?lang=en. [In Persian]
Rebhun, U, Brown, D. L. (2015). Patterns and seIectivities of urban/ruraI migration in IsraeI. Demographic Research, 33: 113. URL: DOI: 10.4054/DemRes.2015.33.5. [In English]
Robert, S, and Randolph, W. (1983). "Beyond decentralization: the evolution of population distribution In England and Wales", Geoform, 14(1):75-102. URL: Doi: 10.1016/0016-7185(83)90008-8. PMID: 12313278 [In English]
Rocchi, B, (2009), Gathering Information on Total Household Income within an “Industry Oriented” Survey on Agriculture: Methodological Issues and Future Perspectives, Wye City Group on Statistics on Rural Development and Agriculture Household Income Second Meeting, Rome, Italy. URL: https://ebiblio.istat.it/digibib/Agricoltura/IST0001668Statistics_on_rural_development_and_agriculture_household_income.pdf [In English]
Shumway, J, and Otterstrom, S. (2001). "Spatial patterns of migration and income change in the mountain west: the dominance of service-based, amenity-rich countries", The Professional Geographer, 53(4): 492-502. URL: https://www.academia.edu/27453512/Spatial_Patterns_of_Migration_and_Income_Change_in_the_Mountain_West_The_Dominance_of_Service_Based_Amenity_Rich_Counties [In English]
Stockdale, A. (2006). "The role of a retirement transition in the repopulation of rural areas", Population, Space and place, 12: 1-13. URL: Doi: 10.1002/psp.380 [In English]
Stockdale, A. (2014). Unravelling the migration decision-making process: English early Retirees moving to rural mid-Wale, Journal of Rural Studies, 34: 161-171. URL: Doi.org/10.1016/j.jrurstud.2014.01.010 [In English]
Stockdale, A, Findlay, A, and Short, D. (2000). "The repopulation of rural Scotland: opportunity and threat", Rural Studies, 16: 243-257. URL: Doi.org/10.1016/S0743-0167(99)00045-5 [In English]
Walford, N. (2004). "Searching for a residential resting place: population in-migration and circulation in Mid-Wales", Population, Space and Place, 10: 311-329. URL: DOi: 10.1002/psp.336 [In English]
Yaghoubi, J, & zobeidi, T. (2018). Assessing Reverse Migration's Motivations and Consequences in Ijroud County, Zanjan Province. Journal of Rural Research, 9(2), 196-209. URL: Doi: 10.22059/jrur.2018.229925.1118. [In Persian]

متن کامل:

ORIGINAL RESEARCH PAPER

Journal Organization of Space Economy

journal homepage: https://sanad.iau.ir/journal/jose

Explaining the effects of reverse migration on cultural development through the social development of Mahal Anzal villages in Urmia city in 2017-2021

Sharifeh Jafarmadar Gharabagh1 Simin Armaqan2*Tahmineh Daniali3

1. PhD student, Department of Geography and Rural Planning, Yadegar-e- Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

2. Assistant Professor, Department of Geography and Rural Planning, Yadegar-e- Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

3. Assistant Professor, Department of Geography and Rural Planning, Yadegar-e- Imam Khomeini (RAH) Shahre Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

* Corresponding Author: Simin Armaqan

Email: s.armaqan@yahoo.com,

ARTICLE INFO

EXTENDED ABSTRACT

History Article: Received:

17 April 2024

Revised:

28 April 2024

Accepted:

29 April 2024

Introduction And Objectives: Reverse migration is an important phenomenon and on a national scale, the linear movement of immigrants from an urban settlement to a rural settlement due to medical reasons, retirement, etc., is the primary place of birth and life of city immigrants. Urban people often bought a garden for themselves in the surrounding villages and created a place of recreation and life by building a garden house or villa, and because in most villages there are living facilities such as water, electricity, gas, etc., therefore, most people in all They visit these gardens throughout the year and live there. By returning to the villages, many people have made a life for themselves in the village and escaped from the problems of the city and renting houses and thousands of other problems and have caused changes in the shape of rural areas, changes in the shape of houses and changes in the way of life in the villages, which has led to Development of rural life and improvement of the condition of villages. The issue of migration occurs in society as migration from village to city, from city to village, from village to village, or from small towns to big cities. The purpose of this research is to explain the effects of reverse migration on cultural development through the social development of Mahal Anzal villages in Urmia city in 2017-2021.

Methodology: The research design was descriptive, analytical, applied and developmental, field and non-experimental. The statistical population is the inhabitants of Mahal Anzal villages - which includes 40 villages - and those considered in the present study are those who returned from the city to the villages and either bought a garden or are living there. There were 944 households. The statistical sample was selected by quota sampling in the number of 275 households and the questionnaire was distributed by simple random method. In this sampling method, the inhabitants of the villages of Mahalan Anzal were divided into two groups: permanent reverse migration (869 households) and seasonal reverse migration (75 households) and from these two groups there are 275 households, of which 253 households belong to the seasonal reverse migration group and 22 households from Reverse migration was permanent.

Results and Discussion: The results showed that there is a positive and significant relationship between reverse migration, social development and cultural development (P≤0.01). Reverse migration has a direct and positive effect on social development (0.70) and cultural development (0.28) (P≤0.01) and also reverse migration has an indirect and positive effect (0.39) on cultural development through social development. In Mahal Anzal villages of Urmia city, it was (P≤0.01). also, the standardized direct effect for the reverse migration path to social development (0.70) and its t-statistic (16.30) is positive and significant at the 0.001 level. The standardized direct effect for the reverse migration path to cultural development is (0.28) and its t-statistic is (5.20), which is positive and significant at the 0.001 level. According to these significant results, the first hypothesis of the research is confirmed, that is, reverse migration has a direct and positive effect on social development and cultural development in Mahal Anzal villages of Urmia city.

Conclusion: The current research was faced with the following limitations in its execution process: in generalizing the results to other cities and provinces of the country; Due to the fact that the statistical population of this research was the reverse immigrants of Mahal Anzal villages in Urmia city, there is a limitation. The measurement of the variables in this research is based on a questionnaire, and the results should be used with caution; Because due to the amount of information requested, some subjects may not have answered the questions carefully or may have unconsciously filled the questionnaires in the direction of self-verification. Considering that many factors and variables play a role in the social and cultural changes of villages, as a result, it was not possible to control all the variables involved in this factor in this research, and there are limitations in this respect.

Those in charge should develop the social and cultural life of villages and villagers by examining the positive effects of reverse migration to the villages, by formulating new laws and by maintaining the rural situation, in order to improve the social, cultural and traditional situation for the residents of the villages that accept immigrants.

Keywords:

reverse migration,

Social Development,

cultural development,

impossible to ejaculate,

Urmia city

Highlight:

• Investigating the impact of reverse migration on the social and cultural situation of villages.

Cite this article:

Jafarmadar Gharabagh, Sh., Armaqan, A., & Daniali, T. (2024). Explaining the effects of reverse migration on cultural development through the social development of Mahal Anzal villages in Urmia city in 2017-2021. Organization Of Space Economy, 2(4), 59-77.

Publisher: Islamic Azad University of Yadegar-e Imam Press

نشریه ساماندهی اقتصاد فضا

https://sanad.iau.ir/journal/jose

نشریه علمی ساماندهی اقتصاد فضا، 2(4) 77-59، تابستان 1403

مقاله علمی

تبیین اثرات مهاجرت معکوس بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه سال 1400-1396

شریفه جعفرمدار قره باغ1، سیمین ارمغان 2*، تهمینه دانیالی3

1. دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2. استادیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3. استادیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

ارجاع به این مقاله: جعفرمدار قره باغ، شریفه، ارمغان ، سیمین و دانیالی، تهمینه. (1403). تبیین اثرات مهاجرت معکوس بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه سال 1400-1396، ساماندهی اقتصاد فضا، 2(4)، 77-59.

(مطالعه موردی: شهر بناب)

مشخصات مقاله

چکیده

تاریخ دریافت:

29/01/1403

تاریخ بازنگری:

09/02/1403

تاریخ پذیرش:

10/02/1403

بیان مسئله: مهاجرت معکوس پدیده‌ای مهم و در مقیاس ملی حرکت خطی مهاجران از سکونتگاه شهری به‌سوی سکونتگاه روستایی بنا به دلایل درمانی، بازنشستگی و غیره بوده و مکان اولیه تولد و زندگی مهاجران شهر است

هدف: هدف تبیین اثرات مهاجرت معکوس بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه سال 1400-1396 بود.

روش: طرح پژوهشی، کاربردی و توسعه‌ای بود. جامعه آماری پژوهش، 944 خانوار از شهر برگشته به روستاهای محال انزل بودند که از این تعداد، 275 خانوار با روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای انتخاب و به پرسشنامه‌ها به‌صورت تصادفی پاسخ دادند. دادهها با پرسشنامه، محقق ساخته که با پایایی 818/0 جمعآوری و با نرم‌افزارهای (SPSS-V.28) و (Lisrel-V.10) تجزیه‌وتحلیل شدند. پرسشنامه پژوهش دارای روایی تحلیل عاملی اکتشافی (847/0) و تحلیل عاملی تاییدی، مورد قبول بود.

یافته‌ها و بحث: نتایج نشان داد بین مهاجرت معکوس، توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (P≤0.01). مهاجرت معکوس دارای تأثیر مستقیم و مثبت بر توسعه اجتماعی (70/0) و توسعه فرهنگی (28/0) بوده (P≤0.01) و هم‌چنین مهاجرت معکوس دارای تأثیر غیرمستقیم و مثبت (39/0) بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی در روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه بود (P≤0.01).

نتیجه‌گیری: مسئولین امر باید با بررسی تأثیرهای مثبت مهاجرت‌های معکوس به روستاها، با تدوین قوانین جدید و با حفظ وضعیت روستایی باعث توسعه زندگی اجتماعی و فرهنگی روستاها و روستاییان در راستای بهبود وضعیت اجتماعی، فرهنگی و سنتی برای اهالی روستاهای مهاجرپذیر شوند.

کلیدواژه‌ها:

مهاجرت معکوس،

توسعه اجتماعی،

توسعه فرهنگی،

محال انزل،

شهرستان ارومیه

نکات برجسته:

· بررسی تأثیر مهاجرت معکوس بر وضعیت اجتماعی و فرهنگی روستاها

ناشر: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام (ره) شهرری

* نویسنده مسئول: سیمین ارمغان

پست الکترونیک: s.armaqan@yahoo.com

بیان مسئله

وضعیت کنونی کشور طوری شده که زندگی شهری برای شهرنشین‌ها بنا به دلایل و مشکلاتی که در زندگی شهری وجود دارد، بسیار سخت شده و مردم شهرنشین برای تفریح و یا فرار از ترافیک و سایر مشکلات شهری، خود را به مناطق روستایی و باغاتی که در روستاها دارند می‌رسانند. مردم شهری اغلب در روستاهای اطراف برای خود باغ خریده و با ساخت خانه باغ یا ویلا برای خود محل تفریح و زندگی ایجاد کردند و چون در اغلب روستاها امکانات زندگی مانند آب، برق، گاز و ... وجود دارد، لذا اغلب مردم در تمام طول سال به این باغ‌ها رفت‌وآمد داشته و آنجا ساکن هستند. خیلی از افراد هم با برگشت مجدد به روستاها برای خود در روستا زندگی درست نموده و از مشکلات شهری و کرایه‌خانه و هزاران مشکلات دیگر فرار کرده و باعث تغییر شکل مناطق روستایی، تغییر فرم خانه‌ها و تغییر نوع زندگی در روستاها شده‌اند که این عامل منجر به توسعه زندگی روستایی و بهبود وضعیت روستاها شده است. مسئله‌ی مهاجرت به‌صورت مهاجرت از روستا به شهر، از شهر به روستا از روستا به روستا یا از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ در جامعه اتفاق می‌افتد (الفتی، حقیقتیان و حجازی، 1401: 168).

شکل غالب مهاجرت در اکثر کشورهای جهان سوم ازجمله ایران، حرکت یک‌سویه و عموماً بدون بازگشت روستاییان به شهرها است، اما طی دهه‌ی اخیر به نظر می‌رسد در نواحی روستایی کشور الگوی دیگری از مهاجرت تحت عنوان مهاجرت معکوس شکل‌گرفته است. به‌طوری‌که در نتایج آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 تعداد مهاجرین معکوس (شهر به روستا) بیش از مهاجرت روستا به شهر بوده است. طی این دوره تعداد افرادی که از شهر به روستا مهاجرت کرده‌اند، 755546 نفر و تعداد افرادی که از روستا به شهر مهاجرت داشته‌اند 655251 نفر بوده است. در واقع مهاجرت معکوس در این دوره برخلاف دوره‌های قبل بیش از ۱۰۰ هزار نفر بیش‌تر از مهاجرت روستا به شهر بوده است. از آنجا که هرگونه سیاست‌گذاری و آینده‌نگری در نواحی روستایی با ساختار جمعیت به‌طور مستقیم و غیرمستقیم ارتباط پیدا می‌کند، شناخت مقصد مهاجران در مهاجرت معکوس و تحلیل الگوهای جابه‌جایی جمعیت و عوامل مؤثر بر آن اهمیت به‌سزایی دارد (میرفلاح نصیری، دل عظیمی و صباغی، 1395: 18).

مهاجرت معکوس پدیده‌ای مهم و در مقیاس ملی حرکت خطی مهاجران از سکونتگاه شهری به‌سوی سکونتگاه روستایی بنا به دلایل درمانی، بازنشستگی و غیره بوده و مکان اولیه تولد و زندگی مهاجران شهر است. استفاده از فضاهای روستایی از سوی شهرنشینان، اغلب به‌منظور فراغت و کاهش بار روانی مشکلات حاکم بر فضاهای شهری به‌عنوان کنشی مکانی - فضایی صورت می‌پذیرد (افراخته و حجی پور، 1392: 87). چنانچه در مناطق روستایی مهاجر فرست، توسعه زیرساخت‌ها و امکانات زیربنایی برای فعالیت‌های اقتصادی و رشد و پیشرفت فرهنگی و سیاسی ملاحظه شود، منجر به بروز پدیده مهاجرت بازگشتی می‌شود (منافی آذر و همکاران، 1396: 188). بر این اساس مهاجرت‌های معکوس بر بزرگ‌سالان و بازنشستگان استوار است. درعین‌حال عده‌ای از جوانان نیز ترجیح می‌دهند به دلایل اقتصادی و بهداشتی (عدم آلودگی هوا، آب، صدا و ...) در روستا اقامت نموده و روزها صرفاً برای کار وارد شهر شوند (ربانی، 1390: 97).

مهاجرت معکوس و جریان ضد شهرنشینی را می‌توان حالتی از حالات شهرگرایی روستایی قلمداد کرد، چرا که شهرگرایی حومه‌ها و نواحی روستایی فرآیندی اجتماعی است که شامل گسترش ایده‌ها و شیوه‌های زندگی شهری در نواحی روستایی است و مشخص‌ترین حالت آن حرکت مردم از شهرها به نواحی روستایی است. لیکن روستاهای خوابگاهی یا توریستی و خانه‌های دوم را نباید با مهاجرت بازگشتی منطبق دانست؛ زیرا روستاهای خوابگاهی محل سکونت شهروندانی است که در شهر به فعالیت مشغول‌اند و خانه دوم به خانه‌ای اطلاق می‌شود که ساکنان شهرها در نواحی روستایی خوش آب‌وهوا برای گذراندن اوقات فراغت و استراحت تدارک می‌بینند درحالی‌که محل سکونت و فعالیت رسمی آنها در شهر است. این خانه‌ها خود می‌تواند زمینه‌ساز بازگشت مهاجران به مبدأشان باشند (الفتی و همکاران، 1401: 173).

امروزه، توجّه‌ی که سازمان‌های بین‌المللی به ارتباط میان مهاجرت و توسعه می‌کنند، نیاز به مرور دوباره رویکردهای مهاجرت معکوس را نشان می‌دهد. به مرور بسیاری از دولت‌ها در این کشورها به این حقیقت بنیادی رسیده‌اند که بحران شهری نخست بحران تولیدکنندگان روستایی است. آمارها نشان می‌دهند که در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه وزن و اهمیت روستاها به‌مراتب بیش از میزان توجّه‌ی است که به آنها می‌شود و همان‌گونه که رشد سریع شهرنشینی یک مسألة مربوط به این کشورهاست، روستانشینی و لزوم توجّه به توسعه روستایی نیز به‌عنوان مهم‌ترین مسئله در این کشورها مطرح است. مهاجرت‌ها و حرکت‌های جمعیّتی در ایران عموماً از مناطق عقب‌مانده و کمتر توسعه‌یافته به سمت مناطق پیشرفته و رشد یابنده از روستا به روستا و از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ اتّفاق می‌افتد (محمدپورلیما و عالی زاد مینا آباد، 1397: 83). امروزه ما شاهد مهاجرت دوسویه هستیم؛ حرکت از روستاها به شهرها و مهاجرت از شهر به روستاها هرچند با آهنگ کندتر. هم‌اکنون مهاجر فرستی روستاها در بعضی مناطق روند معکوس به خود گرفته است و به‌سوی مهاجرپذیری پیش می‌رود. از برگشت جمعیت یا جریان ضد شهرنشینی با عنوان مهاجرت معکوس نام‌برده می‌شود. جریان غالب مهاجرت از روستا به شهر و از شهرهای کوچک به بزرگ، طی سال‌های اخیر جریان وارونه مهاجرت از شهرها به‌خصوص، کلان‌شهرها به نواحی روستایی پیرانشهری شکل‌گرفته است. این نوع مهاجرت به علت مشکلات فراوان شهری انجام می‌گیرد (الفتی و همکاران، 1401: 176).

پدیده مهاجرت بازگشتی، بیشتر واکنشی نسبت به ایجاد جذابیت در مناطق روستایی قلمداد می‌شود که از طریق ایجاد درآمد در فعالیت‌هایی مانند کشاورزی و دامداری، بازنشستگی و گاه ناشی از مشکلات زندگی شهری پدید می‌آید. اگر شرایط به نحوی تغییر یابند که ارتقای کیفیت زیستی و امکانات در روستا همراه با ارتقای سطح درآمد کشاورزی (در واحد سطح) باشد، زندگی در روستا را جایگزین جذابی برای محیط آلوده پرهزینه شهری می‌سازد (یعقوبی و زبیدی، 1397: 203). رونق اقتصادی در روستاها، خانواده‌های مهاجر را به روستاها کشانده و مهاجرت بازگشتی صورت خواهد گرفت. استفاده از فضاهای روستایی از سوی شهرنشینان، اغلب به‌منظور فراغت و کاهش بار روانی مشکلات حاکم بر فضاهای شهری به‌عنوان کنشی مکانی - فضایی صورت می‌پذیرد. در مهاجرت بازگشتی، محل تولد و زندگی مهاجران روستا بوده و به دلایل مختلف اقتصادی و اجتماعی و غیره به شهر مهاجرت کرده و مدتی نسبتاً طولانی از عمر فعال خود را در شهر سپری کرده و سپس به روستای موطن خود باز می‌گردند. عوامل جاذبه روستایی (ارزانی زمین و مسکن، زمین ارثی، هوای لطیف و پاکیزه، نبود مشکلات شهری) و دافعه شهری (گرانی زمین و مسکن، فشارهای روحی روانی، تبعیض نژادی، آلودگی هوا و غیره) و توسعه شبکه حمل‌ونقل موجب تحرک مکانی به‌صورت مهاجرت بازگشتی می‌شود. هدف از بازگشت اقامت و زندگی است. چنانچه در مناطق روستایی مهاجر فرست، توسعه زیرساخت‌ها و امکانات زیربنایی برای فعالیت‌های اقتصادی و رشد و پیشرفت فرهنگی و سیاسی ملاحظه شود منجر به بروز پدیده مهاجرت بازگشتی می‌شود؛ بنابراین ایده بازگشت به مبدأ در شخص به وجود آمده و وضعیتی را بیان می‌کند که شخص مهاجر با تمایل خود و به‌ویژه بعد از مدت‌زمان مشخص به مبدأ بر می‌گردد (افراخته و همکاران، 1396: 89).

مبانی نظری

مهاجرت به‌عنوان مهم‌ترین تحرک مکانی جمعیت در یك قلمرو جغرافیایی، حرکت یك فرد یا گروهی از افراد در امتداد مرزهای یك واحد سکونتگاهی به واحدهای دیگر برای اقامت دائم یا موقت در مکانی غیر از زادگاه خود است (استوکدال ¹، 2014، ص 162). در پی مهاجرت‌های پی‌درپی روستائیان به شهرها، امروزه شاهد بازگشت شهرنشینان به روستاها به نام مهاجرت معکوس یا کوچ بازگشتی هستیم. باتوجه به ماهیت این جریان جمعیتی می‌توان بیان کرد که تأثیرات این‌گونه مهاجرت‌ها می‌توانند هم بر شهرها و هم بر روستاها باشد؛ بنابراین پرداختن به مهاجرت برگشتی، تنها پرداختن به روستا نیست، بلکه شهر را نیز تحت شعاع قرار می‌دهد (اندرسون²، 2002، ص 3). عوامل تشدیدکننده مهاجرت معکوس را می‌توان به شرح دودسته زیر برشمرد: عوامل اقتصادی - اجتماعی: ام. لو. معتقد به انگیزه‌های رفتاری (قضاوت‌های ارزشی فرد از محل زندگی شهری و زندگی روستایی در قالب خانه دوم) و هنجاری (رفتار فرد تابعی از انتظارها، گرایش‌های فکری و هنجارهای ذهنی) برای مهاجرت است. وی در کار خود به نقش نسبی رضایت افراد از محل سکونت خود می‌پردازد و تصریح می‌کند که مهاجرت و مکان گزینی مجدد، عملی هدفمند و عقلایی است که به‌صورت خودانگیخته در جهت اصلاح یا حفظ کیفیت زندگی فرد صورت می‌پذیرد، به‌عبارت‌دیگر متقاضیان خانه‌های دوم در ادامه رفاه عینی (مادی شهری) به دنبال رفاه ذهنی (غیرمادی روستایی) هستند. اقتصاددانان معتقدند که فرد مهاجر به‌عنوان عامل مهاجرت، عملکرد خود را در قالب اصل هزینه - فایده ارزیابی می‌کند و در این بخش کلیه هزینه‌های متصور اعم از هزینه‌های ملموس و غیرملموس مانند هزینه پیدا کردن کار، هزینه مسافرت، هزینه‌های انطباق با محیط و نظایر آن را در نظر می‌گیرد و درصورتی‌که فایده‌ای بیش از هزینه‌بر آن مرتبط باشد به مهاجرت اقدام می‌کند (اوکالی، اوکپارا و اولاویوی³، 2001، ص 33). عوامل فضایی - کالبدی: با توجه به مصادیق جریان برگشتی جمعیت و تیپ روستاهای متأثر از پدیده مهاجرت معکوس، می‌توان گفت وجود تأثیرات متقابل فضایی و روابط عملکردی بین کلان‌شهرها با نواحی پیرامونی و نقاط روستایی واقع در حوزه‌ی نفوذ آنها، به‌تدریج به تغییراتی در ساختارهای جمعیتی، کارکردی، اقتصادی و نیز کالبدی جوامع و عرصه‌های روستایی منجر می‌گردد. پدیده‌ی جدید و رو به رشد مهاجرت معکوس، به‌تازگی موردتوجه دولت‌ها قرار گرفته است. نمونه‌های موفق مهاجرت معکوس را می‌توان در کشورهای مختلف دنیا مشاهده نمود. در آلمان اراضی مستعد حاشیه شهرها را در قطعات 1000 و 2000 متری تجهیز کرده، در اختیار بازنشستگان علاقه‌مند به تولید قرار می‌دهند. معلمین بازنشسته در هلند برای تدریس دروس تقویتی و آموزش‌های آسان‌تر به روستاها و مراکز تولید دعوت می‌شوند. در کالیفرنیا اراضی 10 هکتاری دارای آب و امکانات کشت و زرع برای متقاضیان (اعم از بازنشستگان، افراد بیکار و کارگران) علاقه‌مند به بازگشت به روستا آماده می‌شوند، ازاین‌روی، برای کاهش مهاجرت‌های روستاییان به شهرها همواره اقدامات مختلفی در نقاط گوناگون جهان صورت گرفته است. خط‌مشی‌های اشتغال و درآمد، ایجاد مشاغل بیشتر، تغییر در فناوری تولید، فعالیت‌های عمرانی مختلف، توجه به رفاه و ارتقاء شاخص‌های سلامت ازجمله اقدامات صورت گرفته در این راستا بوده که باعث توسعه روستایی و در نتیجه مهاجرت معکوس از شهر به روستا گردیده است. در بیان فواید مهاجرت معکوس در نواحی جغرافیایی می‌توان به موارد زیر اشاره داشت (روچی⁴، 2009، ص 396): توازن جمعیت: برگشت جمعیت به مناطق روستایی، پیامدهای کاملاً متفاوتی نسبت به مهاجرت‌های شهری دارد که این مهاجرت به‌عنوان روند ایجادکننده تعادل در نظر گرفته می‌شود. توسعه اشتغال و تنوع اقتصاد روستایی: ضرورت استفاده از توانایی، تجربه و مهارت مهاجران، به‌عنوان یکی از راه‌حل‌های مناسب برای ایجاد اشتغال، افزایش درآمد روستاییان، جلوگیری از مهاجرت به شهرها و در نهایت توسعه کشورهاست. گردشگری روستایی و نقش خانه‌های دوم: پدیده خانه‌های دوم در بسیاری از کشورهای جهان در حال رشد سریع می‌باشد. گسترش خانه‌های دوم و حضور مالکان غیربومی در روستاها، بالطبع اثرات چشم‌گیری بر جوامع روستایی گذاشته که باعث توسعه اقتصادی روستاهای مهاجرپذیر می‌شود. توسعه روستایی و مهاجرت معکوس: کنش متقابل، یعنی جریان اثرگذاری و اثرپذیری، هم‌بستر محیطی - اکولوژیك و هم عرصه فرهنگی و حتی کالبدی، کم‌وبیش دچار دگرگونی می‌شود و به‌این‌ترتیب با تغییر و دگرگونی فضای اجتماعی، روستاها به‌عنوان یك فضای اجتماعی پیوسته تغییر می‌کنند.

نظریه‌های متفاوتی در زمینه علل و پیامدهای مهاجرت معکوس ارائه‌شده است. گرچه دیدگاه‌های مربوط به مهاجرت تفاوت‌هایی باهم دارند، ولی در همه این نظریات، مهاجرت سازوکاری برای باز توزیع نیروی کار است. بعضی از این دیدگاه‌ها از دید کلان به مسئله مهاجرت نگاه می‌کنند و عامل مهاجرت را محدودیت‌های ساختاری قلمداد می‌کنند. از سوی دیگر برخی از این دیدگاه‌ها، مهاجران را به‌عنوان افرادی در نظر می‌گیرند که درگیر محاسبات هزینه- فایده هستند و برای بهبود در سطح زندگی مهاجرت می‌کنند. اندیشمندان با طرح مکاتب و رویکردهای متعدد موضوع مهاجرت را تبیین و تفسیر کرده‌اند که مهم‌ترین این دیدگاه‌ها عبارت‌اند از نظریه‌های: دوبخشی، سرمایه‌گذاری انسانی، مطلوبیت مهاجرت داخلی، رهیافت سیستمی، جذب و دفع، تفاضل هزینه در مهاجرت، درآمد مورد انتظار مهاجر در مقصد، کارکرد باوری مهاجرت، وابستگی و مهاجرت، تحلیل توسعه‌نیافتگی، تأثیرات متقابل شیوه تولید سرمایه‌داری و شیوه تولید ماقبل سرمایه‌داری که نظریه جذب و دفع در این مهاجرت‌ها بیشتر مدنظر قرار گرفته است. طبق نظر «لی» چهار عامل عمده در مهاجرت مؤثرند (استاکديل⁵، 2014، ص 165): عوامل موجود در مبدأ، عوامل موجود در مقصد، موانع موجود در جریانات مهاجرت از مبدأ به مقصد و عوامل شخصی. در هر مبدأ و مقصدی یک سری عوامل مثبت (جاذبه‌ها) و عوامل منفی (دافعه‌ها) وجود دارند که در نگاه‌داشتن فرد در یک منطقه یا مهاجرت او مؤثرند. نظریه راونشتاین بیان می‌نماید که هر جریان مهاجرت روستایى به شهر یک جریان متقابل کوچ برگشتى از شهر به روستا را دنبال دارد و همچنین این یکى از قوانین مهاجرت راونشتاین می‌باشد. طبق این رویکرد اگر مهاجر موقعیت و فرصت بهترى در مکان‌های غیرکلان شهر به وجود بیاید احتمال دارد که تصمیم و اقدام به مهاجرت برگشتى نماید. لى نیز بیان می‌دارد که فرد با توجه به عوامل‌های دافعه و جاذبه در مبدأ و مقصد و همچنین موانع موجود در سر راه مهاجران، اقدام و تصمیم به مهاجرت می‌گیرند. طبق رویکرد لى افراد در صورتى تمایل به مهاجرت دارند که عوامل دافعه در مبدأ بیشتر از عوامل جاذبه باشد و همچنین عوامل جاذبه در مقصد بیشتر از عوامل دافعه باشند. نظریه سرمایه انسانى که به نظریه هزینه - فایده موسوم است، بیان می‌کند ارزیابى عقلانى هزینه‌ها و منافع براى مهاجرت در نظر گرفته می‌شود.

مباحث نظری گییر⁶ (1996، صص 45-48) و موسلی⁷ (1984، صص 449-452) در مورد عوامل اساسی که در عقبه فرايندهای تمرکز و يا عدم تمرکز جمعیت قرار می‌گیرند، چارچوبی باارزش را برای انتخاب متغیرهای مربوط فراهم می‌کند. گییر (1996، ص 47) استدلال می‌کند که زندگی مردم را می‌توان بر اساس دو فاز مهم و ضروری که هر کدام مربوط به يک دوره جداگانه است، مشخص نمود. در مرحله تولید گرايی، توجه به مواردی همچون آموزش‌وپرورش، فرصت‌های شغلی و درآمد بالاتر، جايگزين توجه به استانداردهای زندگی می‌شود. هنگامی‌که افراد موقعیت خود در بازار کار و دستیابی به درآمد مورد انتظار را بهبود بخشیدند، به وضعیت مسکن که در فاز محیط‌گرایی قرار می‌گیرد توجه می‌کنند. پس وی ارتباط بین تولیدگرايی و محیط‌گرایی را توسعه می‌بخشد.

برخلاف تحلیل گییر، موسلی (1984، ص 450) بر مراحل مختلف زندگی توجه نمی‌کند، بلکه بیشتر بر اهمیت شغل، فرصت‌های اشتغال و توزيع فضايی آن توجه دارد. از ديدگاه وی تبیین جريان مهاجرت معکوس به دودسته مردم محور و شغل محور تقسیم‌بندی می‌گردد. افراد بازنشسته، بیکار و کسانی که هیچ‌گونه مشارکتی در نیروی کار ندارند، اجباری برای محدود شدن و ماندن در محیط کار ندارند. اين گروه از افراد می‌توانند فارغ از اصل سکونت بر اساس جغرافیای فرصت‌های شغلی، دست به انتخاب محل اقامت بزنند. علاوه بر اين، تغییرات در بازار کار مانند افزايش دسترسی آنلاين برای انجام برخی کارها، تعداد مسافرت‌های کاری هفتگی را کاهش می‌دهد. بنابراين، از اين گروه از افراد می‌توان انتظار داشت که برخلاف جريان شهرنشینی حرکت کنند.

جريان ضد شهرنشینی می‌تواند به‌عنوان يک حرکت مهاجرتی خانواده‌ها از مکان‌های بزرگ‌تر (مرکز) به مکان‌های کوچک‌تر (مناطق دورافتاده) تفسیر گردد (استاکديل و همکاران⁸، 2000، ص 168؛ چامپیون⁹، 2001، ص 43؛ استاکديل، 2006، ص 5). رابرت و راندولف¹⁰ (1983، ص 78) چنین بحث می‌کنند که حرکت کردن از مرکز شهر به بخش‌ها و مناطق ديگر شهر به‌عنوان تمرکززدایی تعريف می‌گردد. همچنین حرکت به‌صورت سلسله مراتبی از شهرهای بزرگ به کوچک و روستاها را با عنوان تراکم زدايی تعريف می‌کنند. هر دو اين تعاريف و حرکات پیش‌شرط و پیش‌زمینه جريان ضد شهرنشینی به‌حساب می‌آیند.

کومبس و همکاران¹¹ (1989، ص 72) و هالیدی و کومبس¹² (1995، ص 439) بیان می‌کنند که جريان ضد شهرنشینی همانند فرايند تراکم زدايی عمل می‌کند. تفسیر آنها از جريان ضد شهرنشینی، قطع رابطه حرکات مهاجرتی گذشته است. در اين مورد، فرد ضد شهری نه‌تنها به بیرون از شهر مهاجرت می‌کند، بلکه چند منطقه روستايی را برای کار و زندگی انتخاب می‌کند و تغییراتی را در زندگی خود ايجاد می‌کند. بسیاری از مطالعات بر تغییراتی که در سیستم اسکان مشاهده‌شده است، متمرکزند. بنابراين، در اين مطالعات تمرکز بر تغییرات حاصل از مهاجرت به‌سوی الگوی اسکان جديد، چیزی خواهد بود که به آن جريان ضد شهرنشینی گفته می‌شود. ازاین‌رو، از بُعد جمعیتی و شغلی می‌بایست تعادل بیشتری در اين مفهوم ايجاد گردد. جريان ضد شهرنشینی تنها به معنی تغییر محل سکونت خانوارها نیست، بلکه به معنی تغییر شغل افراد و انتقال شغلی افراد شاغل نیز بکار برده می‌شود (استاکديل، 2006، ص 7).

والفورد¹³ (2004، ص 317) معتقد است که اهمیت تغییر در توازن جمعیت بین مناطق شهری و روستايی فراتر از نقل‌مکان مسکونی بوده و ممکن است نشان‌دهنده تغییرات ساختاری در روابط قدرت اقتصادی و سیاسی باشد. وی بیان می‌کند که بحث فاصله در مهاجرت از شهرهای بزرگ، تفاوت گذار اصلی بین دو مفهوم حومه‌نشینی و جريان ضد شهرنشینی است. بنابراين، آنچه در اين مبحث از اهمیت بالايی برخوردار است بحث فاصله است. سیستم‌های حمل‌ونقل مدرن و نیز تکنولوژی‌های ارتباطی جديد، دسترسی کافی را به مکان‌های دور دست به‌خوبی فراهم نموده است. بنابراين، شهروندان توانايی ارتباط با مکان‌های با مسافت زياد را دارند. ويژگی اصلی جريان ضد شهرنشینی اين است که می‌بایست به مسئله اشتغال نیز مرتبط باشد. از اين نظر، نه‌تنها افراد بلکه مشاغل نیز به مناطق پایین‌دست (روستاها) منتقل می‌شود و افراد تقریباً به‌صورت کامل از شهر اصلی (مبدأ) ارتباط خود را قطع می‌نمایند. در ارتباط با جريان ضد شهرنشینی تبیین‌های مختلفی ارائه‌شده که در اينجا رويکرد اقتصاد و اشتغال و تبیین‌های ويژه سنی توضیح داده می‌شوند (استاکديل، 2014، ص 169).

يک شیوه تبیین بازگشت جمعیت به مناطق روستايی می‌تواند ارتباط بین دو موج اقتصاد و توزيع مجدد اشتغال باشد. می‌تواند رابطه مثبت بین سطح اقتصاد و خلأ مهاجرت مناطق روستايی موردبررسی قرار گیرد. زمانی که اقتصاد روند روبه رشدی دارد، شهرنشینی نیز از سرعت رو به بالايی برخوردار است و زمانی که ما شاهد رکود اقتصادی هستیم، شهرنشینی می‌تواند حرکت نزولی، کند و حتی روندی معکوس داشته باشد. بر اساس رويکرد پست فورديسم، جريان ضد شهرنشینی زمانی اتفاق می‌افتد که بخش صنعتی اهمیت و کارايی خود را در شهر از دست می‌دهد. در اين وضعیت، تقاضا برای نیروی کار ضعیف می‌شود. به دلیل وابستگی کمتر به بخش صنعت، بسیاری از افراد شاغل شغل خود را به دلیل ورشکستگی و اخراج از دست می‌دهند. فرصت‌های شغلی کمی در شهرها در دسترس قرار می‌گیرد و مراکز جديد تولید ترجیح می‌دهند به مناطق روستايی منتقل شوند. از طرفی در اين وضعیت، بخش خدمات رشد قابل‌توجهی خواهد داشت و مشاغل خدماتی به‌سرعت افزايش می‌یابند (استاکديل، 2006، ص 8).

بنابراين، تجارت و شیوه‌های کسب‌وکار از شهرها خارج می‌شوند، نه‌تنها به اين دلیل که هزینه‌های نگهداری و زمین در شهر در سطح بالاتری قرار دارد، بلکه به اين دلیل که سازمان‌های کاری از اتحاد کمتری برخوردارند و نیز کارکنان انعطاف بیشتری در روستا دارند. در وضعیت وابستگی کمتر به بخش صنعت، کلان‌شهرها از میزان‌های بالای بیکاری رنج خواهند برد، درحالی‌که در مناطق روستايی تقاضا برای نیروی کار افزايش می‌یابد. بنابراين، اين می‌تواند علت جريان ضد شهرنشینی باشد و نیز می‌تواند دلیلی برای معکوس کردن رفت‌وآمد و مسافرت روستا-شهر باشد (استاکديل، 2014، ص 166).

بررسی شاموی و اترستروم¹⁴ (2001، ص 494) نشان می‌دهد که امروزه نه‌تنها افراد به دنبال يافتن شغل هستند، بلکه برای دستیابی به شغل به نواحی اطراف شهر نیز مهاجرت می‌کنند. زيرا نیروی کار ويژه و باکیفیت معمولاً به دنبال انتخاب محیط بهتری برای زندگی خود و فرزندان نسبت به محیط شهر و حومه شهر هستند. بنابراين، وجهه و اعتبار محیطی يک جزء مهم در انتخاب محل کسب‌وکار به‌حساب می‌آید.

بورس¹⁵ (1997، ص 113)، مار و میلرد¹⁶ (2004، ص 439) و استاکديل (2006، ص 10) به دلیل پیچیدگی انگیزه‌های افراد بر اساس سن، سه گروه سنی را در تحلیل جريان ضد شهرنشینی در نظر گرفته‌اند. مطالعاتشان نشان داد بین سن و میزان مهاجرت شهر - روستا رابطه مثبت وجود دارد. با افزايش سن انگیزه‌ها و ترجیحات افراد نیز تغییر می‌کند و چرخه زندگی تأثیر معناداری بر تصمیم‌گیری به مهاجرت می‌گذارد. انگیزه‌های میان‌سالان (25 - 54 ساله‌ها) شامل مسکن راحت‌تر، تصور زيبا از روستا يا فرصت‌های شغلی بهتر و در کل کیفیت زندگی بهتر در مناطق روستايی است. اکثر اين افراد به دنبال فراهم نمودن زندگی بهتر برای فرزندان، دست به مهاجرت می‌زنند. داشتن فرزند خود يکی از موانع برای جابه‌جایی است. از اين رو، عمدتاً قبل از فرزند دار شدن يا قبل از اينکه فرزندان به سن مدرسه برسند مهاجرت می‌کنند. مهاجران اين گروه سنی معمولاً به روستاهايی مهاجرت می‌کنند که به شهر بزرگ نزديک باشد. بسیاری از مهاجران به مناطق روستايی، قبل از سن بازنشستگی به اين مناطق مهاجرت می‌کنند. افراد واقع در گروه سنی قبل از بازنشستگی (55 الی 65 سالگی) ترجیح می‌دهند بافاصله بیشتری از شهر اصلی جابجا شده و به دنبال مکانی هستند که بتوانند در آنجا کار و فعالیتی را شروع و دوران بازنشستگی خود را بگذرانند. بنابراين، اين گروه نه‌تنها به فکر تغییر محل زندگی هستند، بلکه به دنبال محلی برای شغل جديدند. تغییرات در خانواده (مانند ترک فرزندان) نیز می‌تواند انگیزه‌های افراد را برای جابه‌جایی و مهاجرت به مناطق با آب‌وهوای بهتر ترغیب کند. مهاجران سنین بازنشستگی (65 سال به بالا) عمدتاً تحت تأثیر مطبوعیت فضا و مکان روستا قرار دارند. اين گروه به دنبال مکانی‌اند که امکانات تفريحی و بهداشتی مناسب را ارائه دهند. بنابراين، مجموعه عوامل مرتبط با محیط روستا و چرخه زندگی افراد می‌تواند قسمت‌های مهمی از علل تصمیم‌گیری افراد جهت مهاجرت به محیط‌های روستايی را تبیین نمايد.

با توجه به مطالب ارائه‌شده، در شهرستان ارومیه که دارای 20 دهستان و حدود 700 روستا می‌باشد، نیز مانند سایر نقاط کشور پدیده مهاجرت معکوس و برگشت به روستاها رواج یافته و چون کلان‌شهر ارومیه به لحاظ ترافیک و گرانی و مشکلات زیستی و آلودگی هوا در کشور رتبه‌های نخست را به خود اختصاص داده، لذا مردم شهر ارومیه با برگشت به روستاها و خرید ملک در آنجا و ساختن خانه و ایجاد باغ، موقعیتی را برای خویش ایجاد می‌کنند که بتوانند با برگشت به روستا در آنجا زندگی کنند و فقط صرفاً برای کار به شهر آمده و مجدد به روستا برگردند. این رفتار در بین بازنشستگان و در دوران کنونی برای جوانان نیز بیشتر شده و خود دولت با ساختن مساکن مهر در روستاهای اطراف به این کار دامن زده و برگشت به روستاها و زندگی در آنجا در حال زیادشدن است اما این مورد خود باعث لطمه به سیستم روستایی شده و متأسفانه با تغییر شکل ساختمان‌ها و کوچک‌تر شدن باغات و زمینه‌ای کشاورزی باعث لطمه به محیط‌زیست نیز شده است. در بخش انزل که یکی از دهستان‌های 20گانه شهرستان ارومیه می‌باشد و در شمال این شهرستان قرار دارد، در زمان وجود دریاچه ارومیه، یکی از مناطق پررونق این شهرستان بود ولی با خشک شدن دریاچه مردم از این دهستان به شهر آمده و الآن با توجه به مشکلات زندگی در شهر، مجدد در حال برگشت به روستاهایشان هستند تا بتوانند با آباد نمودن ملک‌های آبا و اجدادی برای خویش درآمد کسب نموده و به زندگی خود به لحاظ درآمدی و نوع زندگی سر و سامان دهند. وسعت جغرافیائی دهستان انزل بالغ بر 295/643 کیلومترمربع و متشکل از دو بخش انزل شمالی به مساحت 026/223 کیلومترمربع به مرکزیت روستایی قره‌باغ و انزل جنوبی با مساحت 260/420 کیلومترمربع به مرکزیت روستای قولنجی می‌باشد. این دهستان دارای 40 روستا می‌باشد که از این تعداد، 7 روستا در انزل شمالی و 33 روستا در انزل جنوبی قرار دارند. مطمئناً برگشت مردم به روستاها باعث تغییر نوع زندگی و وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در روستاها می‌گردد، لذا این پژوهش با بررسی موضوع حاضر در پی پاسخگویی به سؤال زیر است: مهاجرت معکوس تا چه میزان باعث تغییر و توسعه اجتماعی و فرهنگی روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه در طی سالیان 1396 الی 1400 شده است؟

پیشینه تحقیق

الفتی و همکاران (1401)، در تحقیقی با عنوان «تبیین عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی مهاجرت معکوس از شهر به روستا (نمونه موردی: شهرستان سرپل ذهاب)» نشان دادند که بین اتحاد و همدلی، تسهیلات آموزشی، مشکلات شهری، جاذبه‌های گردشگری، فرار از آسیب‌های فرهنگی، فناوری‌های نوین ارتباطی، دسترسی به منابع، توسعه زیرساخت‌ها و امکانات زیربنایی، ایجاد درآمد و مهاجرت معکوس از شهر به روستا رابطه معناداری وجود دارد.

ملکی و همکاران (1398)، در تحقیقی با عنوان «اثرات و پیامدهای مهاجرت معکوس در تحولات محیطی - اکولوژیکی و کالبدی روستاهای ساحلی شهرستان رشت» نشان دادند که مهاجرت‌های روستایی در طی سال‌های اخیر شدت یافته و خانواده‌ها تمایل زیادی برای بازگشت به روستاها دارند. این روند در روستاهای ساحلی به دلیل برخورداری از آب‌وهوای ساحلی بیش از سایر نقاط شدت دارد و اثرات اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و فرهنگی بر جای گذاشته است که بیشترین اثر آن در بخش کالبدی قابل‌مشاهده است.

امان پور (1397)، در تحقیقی با عنوان «شناسایی و اولویت‌‌بندی عوامل مؤثر بر شکل‌‌گیری مهاجرت برگشتی (مورد شناسی: بخش مرکزی شهرستان دزفول)» نشان دادند که از دیدگاه مهاجران برگشتی، شاخص اقتصادی و اجتماعی مهم‌ترین عامل مؤثر بر شکل‌‌گیری مهاجرت برگشتی است. نتایج ضریب همبستگی کندال گویای آن است که بین برخورداری روستاها از خدمات و میزان مهاجران برگشتی، ارتباط قوی و مستقیمی وجود دارد؛ همچنین نتایج آزمون رگرسیون خطی نشان می‌دهد که در مهاجرت برگشتی منطقۀ موردنظر، متغیّرهای سن، جنس، تعلق بومی و فاصلۀ سکونت تأثیرگذارند. بر اساس آزمون فریدمن، دسترسی به خدمات زیربنایی، ارتباطی، رفاهی و اداری، داشتن زمین و مسکن در روستا و فراغت شغلی بازنشستگی، دارای اهمیت بیشتری نسبت به سایر متغیّرها بوده‌‌اند. در‌نهایت نتایج سیستم استنتاج فازی حاکی از آن است که اگر مقدار اثرات اقتصادی 3/59 و اثرات اجتماعی 3/45 و اثرات محیطی 3/17 باشند، آنگاه میزان شکل‌‌گیری مهاجرت برگشتی 3/60 خواهد بود و روستاهای موردمطالعه در مجموعۀ مهاجرت برگشتی بالا قرار دارند.

منافی آذر و همکاران (1396)، در تحقیقی با عنوان «مهاجرت بازگشتی و پیامدهای آن بر سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: بخش باروق شهرستان میاندوآب)» نشان دادند عوامل مختلفی در بازگشت مهاجران نقش داشته است که از بین آنها عامل‌های اقتصادی و عمرانی - اجتماعی به ترتیب با مقدار ویژه 49/2 و 31/2 بیشترین تأثیر را در بین عامل‌های بارگذاری شده به خود اختصاص داده‌اند و عامل فرهنگی - قومی کمترین تأثیر را در بین عامل‌ها داشته است. نتایج تحلیل مسیر اثرات بازگشت مهاجران در روستاها، نشان داد مهاجران بازگشته بیشترین تأثیر را در شاخص‌های عمرانی - کالبدی و کمترین پیامد را در شاخص اجتماعی داشته‌اند.

علی بابایی و جمعه‌پور (1395)، در تحقیقی با عنوان «فرآیند و الگوی مهاجرت معکوس روستایی و عوامل موثّر بر آن (مطالعه موردی: دهستان حاجیلو - شهرستان کبودرآهنگ)» نشان دادند که میان متغیرهای سطح توسعه، شرایط نامساعد شهری، میزان درآمد افراد و تعلقات قومی و بومی از یک طرف و مهاجرت معکوس از طرف دیگر رابطه مستقیم وجود دارد.

ربانی و همکاران (1390)، در تحقیقی با عنوان «بررسی علل انگیزه‌های مهاجرت معکوس و تأثیر آن بر توسعه اجتماعی - اقتصادی (مطالعه موردی مهاجران روستانشین شهرهای تنکابن و رامسر)» نشان دادند بین متغیرهای تعلق بومی و درآمد باانگیزه مهاجرت معکوس ارتباط مثبت و معنادار و بین مسافت و انگیزه مهاجرت معکوس رابطة منفی و معنادار و بین متغیرهای سن، سطح تحصیلات، نوع شغل و نوع مسکن باانگیزه مهاجرت معکوس عدم ارتباط معنادار بوده است. رابطه بین انگیزه مهاجرت معکوس و توسعه اجتماعی و اقتصادی نیز نشان‌دهنده وجود رابطه مثبت و معنادار با این متغیر‌ها است.

کولیر و همکاران¹⁷ (2018)، در تحقیق خود دربارة عوامل مؤثّر بر انتقال سرمایه و مهاجرت معکوس به کشورهای مراکش، الجزایر و تونس دریافتند که احتمال ورود سرمایه به این کشورها توسّط مهاجران چرخشی نسبت به مهاجران معکوس دائمی بیشتر است. مسئله دیگر، مهاجران تحصیل‌کرده‌تر کمتر سرمایه به کشورهای مبدأ منتقل می‌کنند.

ربهان و براون¹⁸ (2015)، نشان دادند، گرایش بالای افراد به تغییر محل سکونت، اساساً شامل تغییر نوع سکونت است. مهاجرت‌های شهری – روستایی بر اهمیت ویژگی‌های فردی خاص تأکید دارند و تأثیر دوره زندگی و ویژگی‌های اقتصادی - اجتماعی را نشان می‌دهند.

گبمیگا ادوال¹⁹ (2005)، در زمینه حرکت افراد از مناطق شهری به مناطق روستايی در ايالت اويو نیجريه هم نشان داد ناامنی شغلی، يافتن کار، بازنشستگی و بالا بودن هزینه‌های زندگی از مهم‌ترین مسائل هستند. علاوه بر اين، رابطه مثبت و معناداری بین مدت ماندن مهاجران در مناطق روستايی و سن آنها وجود دارد. همچنین به نقش دولت و تأثیرگذاری آن در تشويق افراد برای رفتن و ماندن در مناطق روستايی و نیز توسعه روستايی تأکید شده است.

مهاجرت معکوس در همه دنیا، به‌خصوص کشورمان ایران رواج یافته و شهرستان ارومیه، در شمال غرب کشور، با دارا بودن 20 دهستان و بالای 700 روستا در اطراف خود، یکی از مناطق مستعد جریان مهاجرت معکوس می‌باشد. محال انزل با دو دهستان شمالی و جنوبی و 40 روستا و نزدیکی به شهر و قرار گرفتن در شاهراه ارتباطی شهرستان ارومیه به شهرستان‌های شمالی استان و مرز بازرگان و نخجوان، باعث توجه مردم شهر برای برگشت به این محال شده و افرادی که خود متولد روستاهای محال انزل می‌باشند، برای اینکه از مشکلات اقتصادی، اجتماعی، ترافیکی، زندگانی و ... شهر در امان باشند و بتوانند با آباد نمودن مال و املاک ارثی که دارند، بر توان اقتصادی خویش بی افزایند، رو به زندگی در روستاهای محال انزل آورده و به سمت روستاهای محل زادگاهشان یا زادگاه پدر مادری خود آورده و در آنجا سکونت نموده و به زندگی خویش ادامه می‌دهند، با توجه به اینکه برگشت به روستاها باعث تغییرات مختلف در چهره روستاها و وضعیت اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی آنها می‌گردد لذا برگشت مردم از شهر ارومیه به این روستاها موجبات تغییر در زندگی مردم روستاهای مهاجرپذیر می‌گردد، با توجه به این اصل و با توجه به اینکه تابه‌حال هیچ تحقیقی در این زمینه در شهرستان ارومیه صورت نگرفته است، لذا پژوهش حاضر با بررسی موضوع حاضر در پی بررسی اثرات مهاجرت معکوس بر وضعیت اجتماعی و فرهنگی روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه طی سالیان 1396 تا 1400 شمسی می‌باشد.

روش تحقیق

روش این پژوهش، توصیفی تحلیلی، کاربردی و توسعه‌ای، میدانی و غیرآزمایشی بود. جامعه آماری، اهالی روستاهای محال انزل - که شامل 40 روستا است - می‌باشند و کسانی مدنظر پژوهش حاضر هستند که از شهر به روستاها برگشته و در آنجا یا باغ خریدند یا ساکن هستند که طبق آمار ارائه‌شده از دهیاری‌های روستاهای محال انزل تعداد این افراد برابر با 944 خانوار بود. نمونه آماری به روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای به تعداد 275 خانوار انتخاب و پرسشنامه به روش تصادفی ساده پخش شد. در این روش نمونه‌گیری اهالی روستاهای محال انزل، به دو گروه مهاجرت معکوس دائمی (869 خانوار) و مهاجرت معکوس فصلی (75 خانوار) تقسیم‌بندی شده و از این دو گروه تعداد 275 خانوار که 253 خانوار از گروه مهاجرت معکوس فصلی و 22 خانوار از گروه مهاجرت معکوس دائمی بودند، جهت پخش پرسشنامه انتخاب گردیدند. ابزار به شرح زیر است:

پرسشنامه مهاجرت معکوس: اين ابزار توسط خود محقق با کمک اساتید محترم راهنما و مشاور بر مبنای تحقیقات قبلی تهیه‌شده است و دارای 4 سؤال مشخصات فردی و 60 سؤال در مقیاس لیکرت پنج درجهای (خیلی زیاد تا خیلی کم) است که سه زیر مؤلفه را موردبررسی قرار می‌دهد: توسعه اقتصادی؛ توسعه اجتماعی؛ توسعه فرهنگی و مهاجرت معکوس. مقياس حاضر يك ابزار خودسنجي است كه براي سنجش نظرات افراد که از شهر به روستا برگشتند طراحی شده است و در اين مقياس آزمودنی‌ها به يك مقياس پنج‌درجه‌ای طيف ليكرتی پاسخ می‌دهند. پايايي اين ابزار با استفاده از آلفاي كرونباخ به مقدار 818/0 به دست آمده است. پرسشنامه پژوهش دارای روایی تحلیل عاملی اکتشافی (عدد KMO به مقدار 847/0 بوده که نزدیک به 1 و بالاتر از 6/0 می‌باشد، عدد بارتلت 931/4960 بوده و در سطح 1 درصد معنادار بود) و تحلیل عاملی تأییدی، موردقبول و بالا بود و سؤالات پرسشنامه و مؤلفه‌ها و سؤالات مربوط به هر مؤلفه در پژوهش حاضر برای اندازه‌گیری مفاهیم موردنیاز را در این مرحله معتبر بودند. جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهای (SPSS-V. 28) و (Lisrel-V. 10) استفاده شد.

قلمرو تحقیق

بخش انزل یکی از بخش‌های تابعه شهرستان ارومیه در استان آذربایجان غربی در شمال غربی ایران است (نقشه شماره 1).

نقشه شماره 1- موقعیت بخش انزل در نقشه جغرافیایی شهرستان ارومیه

(برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402)

وسعت جغرافیائی دهستان انزل بالغ‌بر 295/643 کیلومترمربع و متشکل از دو بخش انزل شمالی به مساحت 026/223 کیلومترمربع به مرکزیت روستایی قره‌باغ و انزل جنوبی با مساحت 260/420 کیلومترمربع به مرکزیت روستای قولنجی می‌باشد. این دهستان دارای 40 روستا می‌باشد که از این تعداد، 7 روستا در انزل شمالی و 33 روستا در انزل جنوبی قرار دارند.

یافتهها

نتایج آزمون فراوانی یا فرکوئنسی نشان داد که اغلب افراد موردبررسی در رده سنی بالای 55 سال قرار داشته، مرد، متأهل، به لحاظ شغلی بازنشسته و دارای مدرک تحصیلی کارشناسی بودند (جدول 1).

جدول 1- بررسی ویژگی‌های جمعیتی شناسی افراد موردمطالعه

سن	فراوانی	جنسیت	فراوانی	شغل	فراوانی	تحصیلات	فراوانی
25-35 سال	18	مرد	204	آزاد	31	زیر دیپلم	43
36-45 سال	31	زن	71	کارمند	46	دیپلم	55
46-55 سال	101	تأهل	فراوانی	کشاورز	63	فوق‌دیپلم	59
بالای 55 سال	125	مجرد	49	کارگر	49	کارشناسی	79
کل	275	متأهل	226	بازنشسته	86	ارشد و بالاتر	39

برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402

از آزمون‌های چولگی و کشیدگی و کولموگراف-اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن داده‌ها به تفکیک روش‌های درمانی استفاده شد. قدر مطلق چولگی و کشیدگی متغیرها به ترتیب نباید از 2 بیشتر و از 2- کمتر باشد (کلاین، 2011).

جدول 2- بررسی نرمال بودن داده‌ها با آزمون چولگی و کشیدگی و آزمون کولموگراف-اسمیرنوف

مؤلفه‌ها	چولگی	کشیدگی	کولموگراف-اسمیرنوف	سطح معناداری
توسعه اجتماعی	213/0	855/0-	488/1	064/0
توسعه فرهنگی	291/0	728/0-	692/1	057/0
مهاجرت معکوس	338/0	356/0-	181/1	123/0

برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402

با توجه به نتایج ارائه‌شده در جدول شماره 2، قدر مطلق چولگی و کشیدگی برای تمامی متغیرهای پژوهش از 2 کمتر و از 2- بیشتر می‌باشد و همچنین عدد کولموگراف-اسمیرنوف برای تمامی متغیرهای پژوهش عدم معنیدار نشان دادند، لذا، توزیع متغیرهای تحقیق نرمال میباشند. برای بررسی رابطه بین متغیرهای پژوهش از دیدگاه مهاجرین معکوس به روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه، از ماتریس همبستگی پیرسون استفاده شد.

جدول 3- ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش

ردیف	متغیر	1	2	3
1	توسعه اجتماعی	1
2	توسعه فرهنگی	**748/0	1
3	مهاجرت معکوس	**703/0	**667/0	1

برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402، **P≤0.01

نتایج ماتریس همبستگی پیرسون نشان داد که بین مهاجرت معکوس، توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی از دیدگاه مهاجرین معکوس به روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه، در سطح آماری 1 درصد و با اطمینان 99 درصد رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (جدول 3). برای پیش‌بینی توسعه اجتماعی و فرهنگی از دیدگاه مهاجرین معکوس به روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه، مدل مفهومی پیشنهاد شده از طریق تحلیل مسیر به روش بیشینه احتمال بررسی شد. در پژوهش حاضر مهاجرت معکوس، توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی متغیرهای موجود در مدل نظری هستند. متغیرهای توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی متغیرهای درون‌زای مدل هستند و متغیر مهاجرت معکوس نیز متغیر برون‌زای مدل می‌باشد. در نمودارهای 1 و 2 مدل آزمون شده پژوهش گزارش‌شده است. برای آزمون این مدل از نرم‌افزار (Lisrel) ویرایش 10 استفاده شد.

نمودار 1- مدل استاندارد توسعه اجتماعی و فرهنگی روستاهای محال انزل

(برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402)

نمودار 2- مدل اعداد تی توسعه اجتماعی و فرهنگی روستاهای محال انزل

(برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402)

نمودارهای 1 و 2، بر مبنای ضرایب استانداردشده و آماره‌های تی به دست آمدند، در نمودارهای به دست آمده از نرم‌افزار لیزرل، آماره خی دو (کا-اسکوئر) عدم معنی‌داری نشان داده است و نشان می‌دهد که مدل نظری پژوهش با داده‌های گردآوری‌شده برازش مناسب دارد. هم‌چنین چون آماره‌های تی از عدد 29/3 بزرگ‌تر می‌باشند، پس معنادار بوده و مسیر طراحی شده برای نمودارها در سطح 1 و 5 درصد معنی‌دار هستند (احمدی و امانی ساری بگلو، 1395: 108 و 122). این نتایج نشانگر مناسب بودن مدل توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی بر مبنای تأثیرهای مستقیم مهاجرت معکوس و همچنین تأثیر غیرمستقیم مهاجرت معکوس بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی از دیدگاه مهاجرین معکوس به روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه در طی سالیان 1396 تا 1400 در سطح 1 درصد و با اطمینان 99 درصد می‌باشد. در جدول 4 اثرات مستقیم و واریانس تبیین شده متغیرها گزارش‌شده است.

جدول 4- اثر مستقیم، غیرمستقیم و واریانس تبیین شده متغیرهای پژوهش

مسیر	اثر مستقیم	اثر غیرمستقیم	اثر کل	واریانس تبیین شده
از مهاجرت معکوس به توسعه اجتماعی	70/0	-	-	-
از مهاجرت معکوس به توسعه فرهنگی	28/0	-	-	-
از توسعه اجتماعی به توسعه فرهنگی	55/0	-	-	-
ترکیب مهاجرت معکوس با توسعه اجتماعی به توسعه فرهنگی	-	39/0	94/0	60/0

برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402

یافته‌های جدول 4 نشان می‌دهند که ترکیب مهاجرت معکوس با توسعه اجتماعی 60 درصد تغییرات توسعه فرهنگی را از دیدگاه مهاجرین معکوس به روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه، تبیین می‌کنند. برای بررسی برازش مدل آزمون شده از سه دسته شاخص‌های برازش مطلق، تطبیقی و مقتصد استفاده شد. در جدول شماره 5، این شاخص به تفکیک گزارش‌شده‌اند.

جدول 5- شاخص‌های نیکویی برازش مدل آزمون شده پژوهش

شاخص		برآوردهای مدل	حد قابل‌قبول	نتیجه حاصله
شاخص‌های برازش مطلق	GFI	99/0	بیشتر از 90/0	تائید نتیجه
	AGFI	93/0	بیشتر از 80/0	تائید نتیجه
	SRMR	012/0	کمتر از 05/0	تائید نتیجه
شاخص‌های برازش تطبیقی	CFI	98/0	بیشتر از 90/0	تائید نتیجه
	NFI	95/0	بیشتر از 90/0	تائید نتیجه
	NNFI	94/0	بیشتر از 90/0	تائید نتیجه
شاخص‌های برازش تعدیل‌یافته	X2/df	88/1	کمتر از 3	تائید نتیجه
	PNFI	96/0	بیشتر از 60/0	تائید نتیجه
	RMSEA	026/0	کمتر از 08/0	تائید نتیجه

برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402

با توجه به جدول 5، با توجه به این یافته‌ها می‌توان گفت که مدل آزمون شده پژوهش از برازش مناسب برخوردار است.

مهاجرت معکوس باعث تبیین مثبت و معنادار توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی در روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه شده است. در جدول 5 نتایج تحلیل مسیر برای فرضیه اول گزارش‌شده است.

جدول 6- تأثیر مستقیم مهاجرت معکوس بر توسعه اجتماعی و فرهنگی روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه

مسیر	مسیر استاندارد	خطای استاندارد	آماره تی	سطح معنی‌داری
از مهاجرت معکوس به توسعه اجتماعی	70/0	05/0	30/16	001/0
از مهاجرت معکوس به توسعه فرهنگی	28/0	05/0	20/5	001/0

برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402

با توجه به جدول 6 نتایج زیر حاصل شدند: تأثیر مستقیم استانداردشده برای مسیر مهاجرت معکوس به توسعه اجتماعی (70/0) و آماره تی آن (30/16) بوده که مثبت و در سطح 001/0 معنی‌دار است. تأثیر مستقیم استانداردشده برای مسیر مهاجرت معکوس به توسعه فرهنگی (28/0) و آماره تی آن (20/5) بوده که مثبت و در سطح 001/0 معنی‌دار است. با توجه به این نتایج معنی‌دار، فرضیه اول پژوهش تائید می‌گردد، یعنی مهاجرت معکوس دارای تأثیر مستقیم و مثبت بر توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی در روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه می‌باشد.

مهاجرت معکوس باعث تبیین مثبت و معنادار توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی در روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه شده است. در جدول 6 نتایج تحلیل مسیر برای فرضیه دوم گزارش‌شده است.

جدول 7- تأثیر غیرمستقیم مهاجرت معکوس بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی روستاهای محال انزل

مسیر	مسیر استاندارد	خطای استاندارد	آماره تی	سطح معنی‌داری
از مهاجرت معکوس به توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی	39/0	05/0	238/167	001/0

برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402

با توجه به جدول 6 نتایج زیر حاصل شدند: تأثیر غیرمستقیم استانداردشده برای مسیر مهاجرت معکوس به توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی (39/0) و آماره تی آن (238/167) بوده که مثبت و در سطح 001/0 معنی‌دار است. با توجه به این نتایج معنی‌دار، فرضیه دوم پژوهش تائید می‌گردد، یعنی مهاجرت معکوس دارای تأثیر غیرمستقیم و مثبت بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی در روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه می‌باشد.

بحث و نتیجهگیری

نتایج به دست آمده نشان دادند که از دیدگاه افراد بررسی‌شده که همان مهاجرین برگشته از شهر به روستاهای محال انزل بودند،

· بین مهاجرت معکوس، توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

· مهاجرت معکوس دارای تأثیر مستقیم و مثبت بر توسعه اجتماعی می‌باشد.

· مهاجرت معکوس دارای تأثیر مستقیم و مثبت بر توسعه فرهنگی می‌باشد.

· مهاجرت معکوس دارای تأثیر غیرمستقیم و مثبت بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی می‌باشد.

نتایج حاضر برای پژوهش حاضر با نتایج الفتی و همکاران (1401) ملکی و همکاران (1398) امان پور (1397) منافی آذر و همکاران (1396) علی بابایی و جمعه پور (1395) ربانی و همکاران (1390) کولیر و همکاران (2018) ربهان و براون (2015) گبمیگا ادوال (2005) به لحاظ بررسی مهاجرت معکوس و تأثیرهای آن بر شاخص‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی کالبدی روستاهای مورد مهاجرت همخوانی و همپوشانی دارد.

در تبیین نتیجه حاصل‌شده می‌توان بیان نمود که استان آذربایجان غربی یکی از استان‌های سرسبز کشور می‌باشد و در این استان رودهای بسیاری چه فصلی چه دائمی در جریان هستند و وجود این سرسبزی و رودخانه‌ها و شاخه‌های منشعب از آنها باعث گسترش روستاها شده است. در شهرستان ارومیه، به لحاظ این عوامل 20 دهستان و حدود 700 روستا وجود دارد و این عوامل منجر به بازگشت به روستاها و توسعه باغداری و زندگی روستایی شده است. محال انزل با دارا بودن 2 دهستان انزل جنوبی و شمالی، 40 روستا دارد که این 40 روستا بنا به نزدیکی و دوری از دریاچه ارومیه که الآن متأسفانه در وضعیت وخیمی قرار دارد، اغلب جمعیت این روستاها به شهرها مهاجرت نموده بودند، ولی با توسعه خانه ویلاها و شرایط سخت زندگی در شهر، مردم برای امرارمعاش بهتر و تولید حداقل نیازهای خانواده از نظر سبزیجات و صیفی‌جات و میوه‌های مختلف رو به روستاها آورده و این عوامل منجر به تغییر در ساختار خانه‌ها و تغییرات کالبدی در روستاها شده و از طرف دیگر چون مردم به روستاها مراجعت می‌کنند بر ارزش زمین‌ها و باغات افزوده‌شده و این عامل باعث توسعه اقتصادی در روستا شده است و از طرف دیگر چون مردم از قشرهای مختلف به روستاها برمی‌گردند، دیدگاه‌های اجتماعی و در نتیجه آن دیدگاه‌های فرهنگی مردم روستا نیز تغییر نموده و در این میان حتی به لحاظ قومیت‌های متفاوت حتی بین روستاها به لحاظ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و حتی کالبدی نیز تفاوت‌های فاحش دیده می‌شود و مردم از تمام اقشار با اعتقادات متفاوت و فرهنگ‌های مختلف به روستاها مهاجرت می‌کنند که این عامل خود برهم زننده فرهنگ و اجتماع روستایی و حتی باعث ایجاد مشکلات عدیده برای اهالی و سایر روستاها و حتی خود شهرستان ارومیه می‌گردد، زیرا برخی مردم با وابستگی به گروهک‌های خرابکار در روستاها ساکن شده و برای سایر اهالی و روستاهای هم‌جوار مشکلات مختلف زیستی و معیشتی ایجاد نموده و در سطح شهرستان و استان منجر به درگیری‌های قومی و قبیله‌ای شده و این عوامل باعث می‌گردد که زندگی در روستاها از این منظر دچار مشکل گردد. از تمام لحاظ‌های بالا، برای مردم رسیدن به آرامش و داشتن یک درآمد بسیار مهم است از این رو مردم با برگشت به روستاها و خرید خانه‌های بزرگ و باغات، خود اقدام به کشت سبزی و صیفی‌جات و ... نموده و از این منظر برای خویش در زمینه‌های درآمدزایی فعالیت نموده و این عوامل باعث گرانی زمین، گسترش طرح‌های هادی و تغییرات ساخت‌وساز و توسعه اقتصادی روستاها شده و از طرف دیگر با ورود افراد جدید به روستاها، تغییرات اجتماعی و فرهنگی در این روستاها شکل‌گرفته و مردم روستا برای تطبیق خود با این افراد جدید اقدام به تغییر در زندگی و رفتار و پوشش خود می‌نمایند که تمام این عوامل باعث تغییرات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و کالبدی در روستاها می‌گردد که باید با برنامه‌ریزی درست، مانع از برهم خوردن شکل اصلی روستاها شده و زندگی روستایی را در حالت روستایی خود نگه داشت و با کمک به روستاییان و تکنولوژیک نمودن کشاورزی و زندگی روستایی باعث تداوم تولید در عرصه روستایی برای روستاییان شد تا از این طریق باعث توسعه همه‌جانبه روستاها شده و مانع از برگشت مجدد به شهرها گردید، از طرف دیگر باید با کمک دهیاری‌ها و عوامل انتظامی مستقر در روستاها، مانع از برهم خوردن امنیت روستاها شد و با توسعه طرح‌های هادی در روستاها باعث بهبود وضعیت زندگی برای روستاییان گردید و از این طریق باعث شد که مردم روستاها و مهاجرین برگشته از شهر به روستاها باکمال آرامش و به دور از تنش‌های مختلف، با سبک و سیاق روستایی زندگی نموده و باعث توسعه همه‌جانبه روستاها و بهبود وضعیت زندگی در روستاها شوند. در دوران کنونی مهاجرت معکوس و برگشت از شهرها به روستاها درحال‌توسعه است و این مهاجرت باعث رونق روستاها و توسعه آنها از لحاظ‌های مختلف شده و این امر باعث می‌گردد که زندگی روستایی با تغییراتی که می‌یابد، باعث راحتی و آرامش زندگی برای روستاییان گردد، اما خود این مهاجرت علاوه بر جنبه‌های مثبتی که دارد جنبه‌های منفی نیز در پی دارد، چون این نوع مهاجرت باعث تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و حتی کالبدی در سطح روستاها شده و این عوامل منجر به تغییر قیافه روستاها و مشکلات عدیده ناشی از این مهاجرت‌ها مانند، کم شدن آب، نابودی دام‌ها، نابودی زمین‌های زراعی و تبدیل آنها به باغات مختلف، کوچک شدن باغ‌ها، افزایش سطح آلایندگی در روستاها و ... می‌گردد، لذا مسئولین امر باید با بررسی تأثیرهای مثبت و منفی مهاجرت‌های معکوس به روستاها، با تدوین قوانین جدید، مانع از نابودی روستاها و تبدیل آنها به ویلاها و خانه باغ‌ها و ... شوند و با حفظ کالبد روستایی باعث توسعه روستاها و درآمدزایی روستاها در راستای بهبود وضعیت معیشتی برای روستاییان شوند. مردم باید در کنار مسئولین برای اینکه وضعیت زیستی در روستاها با این مهاجرت‌های معکوس برهم نخورد، با همکاری یکدیگر مانع از تخریب باغ‌های بزرگ و زمین‌های زراعی شوند و از تکه‌تکه نمودن باغات و ساختن ویلاها و خانه باغ‌ها ممانعت به عمل‌آورده و با حفظ کالبد روستایی، امکانات لازم برای مهاجرین معکوس را فراهم نموده و با همکاری یکدیگر سعی در گسترش فرهنگ‌های درست و صحیح نموده و از گسترش فرهنگ‌های غلط و مشکل‌ساز ممانعت به عمل‌آورند و با همکاری مهاجرین معکوس، سعی در توانمندسازی روستاهای خویش به سیستم‌های به‌روز اما با حفظ کالبد روستایی نمایند و مانع از بین رفتن دام‌ها و زمین‌ها و باغات شوند و از حفر چاه‌های غیرمجاز ممانعت به عمل‌آورده و با این کار باعث حفظ اکوسیستم روستایی و توسعه آرامش در روستا شوند و با بالا بردن سطح فرهنگی و اجتماعی، با کمک دهیاری‌ها باعث سوق طرح‌های هادی به روستاهایشان شوند و از این منظر باعث توسعه اقتصادی روستا نیز شوند و با احداث مدارس و درمانگاه‌ها برای روستاها باعث ارتقا سطح سواد و دانش کودکانشان شوند و در امر توسعه بهداشت کوشا باشند و در کل روستا را به شکل روستا و دارای امکانات مترقی نگه‌داشته و باعث بهبود شرایط زیستی و بهداشتی و معیشتی خود و دام‌هایشان در روستاها شده و با این کار باعث کمک به بهبود وضعیت معیشتی روستاها و شهرها نمایند، چرا که اگر وضعیت معیشتی در روستا تأمین گردد، بالطبع وضعیت معیشتی در شهرها نیز بهبود خواهد یافت و اگر میزان تولید گوشت و محصولات کشاورزی در روستاها بهبود یابد، وضعیت اقتصادی مردم در شهرها دچار بحران نخواهد شد و این امر باعث بهبود وضعیت زندگی و توسعه آرامش فکری و زیستی در بین مردم شده و مانع از فروش زمین‌ها و باغ‌ها و تبدیل آنها به ویلاها و ... خواهد شد و زندگی روستایی در روستا به‌صورت مترقی تداوم خواهد یافت و مردم به روستاهای آبا و اجدادی خود جهت رسیدن به آرامش بر خواهند گشت و این برگشت باعث حفظ روستا و مانع از تخریب آن خواهد شد.

پژوهش حاضر در روند اجرایی خود با محدودیت‌های زیر روبه‌رو بود: در تعمیم نتیجه حاصله به سایر شهرها و استان‌های کشور؛ با توجه به اینکه جامعه آماری این پژوهش مهاجرین معکوس روستاهای محال انزل شهرستان ارومیه بودند، محدودیت وجود دارد. سنجش متغيرها در اين پژوهش بر مبنای پرسشنامه انجام‌شده است و استناد به نتایج حاصل باید بااحتیاط صورت گیرد؛ زیرا به دلیل حجم اطلاعات خواسته‌شده ممکن است برخی از آزمودنی‌ها با دقت به سؤالات پاسخ نداده باشند یا به‌صورت ناخودآگاه پرسشنامه‌ها را در جهت خود تأییدی پرکرده باشند. با توجه عوامل و متغیرهای زیادی در تغییرات اجتماعی و فرهنگی روستاها نقش دارند، در نتیجه کنترل تمامی متغیرهای دخیل در این عامل در این تحقیق مقدور نبود و از این لحاظ محدودیت وجود دارد.

در نهایت پیشنهادهای زیر جهت بهبود وضعیت روستاهای مهاجرپذیر ارائه می‌شوند: با توجه به اینکه مهاجرت معکوس بر توسعه اجتماعی روستاها تأثیر مستقیم داشت، پیشنهاد می‌گردد که با برگزاری کلاس‌های تدریجی در مساجد برای اهالی روستاها و با آموزش روابط اجتماعی درست به آنها باعث توسعه اجتماعی در بین روستاییان شده و با ورود مهاجرین معکوس مانع از ایجاد طبقات اجتماعی در روستاها گردید. با توجه به اینکه مهاجرت معکوس بر توسعه فرهنگی روستاها تأثیر مستقیم داشت، پیشنهاد می‌گردد که با آموزش فرهنگ اسلامی ایرانی به روستاییان، باعث توسعه فرهنگ زیستی در بین روستاییان شده و با این کار مانع از برهم خوردن فرهنگی زیستی در بین اهالی روستاها شد. با توجه به اینکه مهاجرت معکوس از طریق توسعه اجتماعی بر توسعه فرهنگی روستاها تأثیر غیرمستقیم داشت، پیشنهاد می‌گردد که با بررسی وضعیت اجتماعی و فرهنگی روستاها، با برنامه‌های آموزشی باعث تقویت و توسعه فرهنگ مردم شده و از این طریق باعث توسعه فرهنگی و اجتماعی مردم روستاها شد و با کمک مهاجرین معکوس به روستاها باعث توسعه اجتماعی و ترویج فرهنگ صحیح زیستی بین روستاها گردید.

حامی مالی

بنا به اظهار نویسنده مسئول، این مقاله حامی مالی نداشته است.

سهم نویسندگان

در پژوهش مقاله مستخرج از رسالة دکتری است، کارهای میدانی، تحلیل و نگارش مقاله توسط نویسندة اول مقاله انجام‌شده است؛ صحت، تائید و راهنمایی در تدوین مقاله توسط نویسندگان دوم و سوم صورت گرفته است.

تضاد منافع

نویسندگان اعلام میدارند که هیچ تضاد منافعی در رابطه با نویسندگی و یا انتشار این مقاله ندارند.

تقدیر و تشکر

نویسندگان، از همة افراد، به دلیل مشاوره و راهنمایی علمی و مشارکتشان در این مقاله تشکر و قدردانی مینمایند.

ORCID

Sharifeh Jafarmadar Gharabagh

https://orcid.org/0009-0000-8347-0638

Simin Armaqan

https://orcid.org/0000-0003-0874-5958

Tahmineh Daniali

https://orcid.org/0000-0001-6760-1124

منابع

الفتی، معارف، حقیقتیان، منصور و حجازی، سید ناصر. (1401). تبیین عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی مهاجرت معکوس از شهر به روستا (نمونه موردی: شهرستان سرپل ذهاب). مجله پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، 13(50): 161-182. https://jpir.takestan.iau.ir/article_690383.html?lang=fa.

احمدی، مالک و امانی ساری بگلو، جواد. (1395). راهنمای کاربرد نرم‌افزار لیزرل در تحقیقات رفتاری. ارومیه: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه. https://ketab.ir/book/cc2d97eb-3976-4f3a-ae42-a91a0379befe.

افراخته، حسن، منافی آذر، رضا و ولائی، محمد. (1395). اثرات مکانی - فضایی مهاجرت بازگشتی در شهرستان میاندوآب، مجلّة پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 5(1): 94-83. Doi: 10.22067/jrrp.v5i1.43612.

امان پور، سعید. (1397). شناسایی و اولویت‌‌بندی عوامل مؤثر بر شکل‌‌گیری مهاجرت برگشتی (مورد شناسی: بخش مرکزی شهرستان دزفول). جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 8(29): 37-60. Doi: 10.22111/gaij.2018.4257.

ربانی، رسول، طاهری، زهرا و روستا، زهرا. (1390). بررسی علل انگیزه‌های مهاجرت معکوس و تأثیر آن بر توسعه اجتماعی - اقتصادی (مطالعه موردی مهاجران روستانشین شهرهای تنکابن و رامسر). فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 2(5): 83-108. https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_1548.html?lang=fa.

علي بابايي، مجتبی و جمعه پور، محمود. (1395). فرآيند و الگوي مهاجرت معکوس روستايي و عوامل مؤثّر بر آن (مطالعه موردي: دهستان حاجيلو - شهرستان کبودرآهنگ). مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستايي، 5(4): 91-105. Doi: 10.22067/jrrp.v5i4.52717.

محمدپورلیما، نغمه و عالی زاد مینا آباد، فرشید. (1397). واگرایی شهری و فرایند خروج ساکنان از منطقۀ کلان‌شهری (مورد شناسی: تهران). جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 8(29): 75-90. Doi: 10.22111/gaij.2018.4324.

ملکی، زهرا، مولایی هشجین، نصرالله و باسط قرشی مینا آباد، محمد. (1398). اثرات و پیامدهای مهاجرت معکوس در تحولات محیطی - اکولوژیکی و کالبدی روستاهای ساحلی شهرستان رشت. فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(1): 635-656. https://geography.garmsar.iau.ir/article_670539.html.

منافی آذر، رضا، عبدالهی، عبدالله، علیزاده، تیمور، ولائی، محمد و قاسمی، علی. (1396). مهاجرت بازگشتی و پیامدهای آن بر سکونتگاه‌های روستایی مطالعه موردی: بخش باروق شهرستان میاندوآب. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 12(1): 179-197. https://jshsp.rasht.iau.ir/article_531372.html.

میرفلاح نصیری، نعمت‌الله، دل عظیمی، فریده و صباغی، شهلا. (1396). آیا مهاجرت معکوس در کشور در حال تحقق است، دوماهنامه تحلیلی - پژوهشی آمار، ۴ (۴): ۱۴-۲۰. https://amar.srtc.ac.ir/article-1-209-fa.html.

یعقوبی، جعفر و زبیدی، طاهره. (1397). بررسی انگیزه‌های مهاجرت معکوس و پیامدهای آن در روستاهای شهرستان ایجرود - استان زنجان. فصلنامه پژوهش‌های روستایی، 9(2): 196-209. Doi: 10.22059/jrur.2018.229925.1118.

References

Afrakhteh, H, Manafiazar, R, & Valaei, M. (2016). The Spatial-Local Effects of Return Migration in Miyandoab County. Journal of Research and Rural Planning, 5(1), 83-98. URL: Doi: 10.22067/jrrp.v5i1.43612. [In Persian]

Ahmadi, M, & Amani Sari Baglo, J. (2015). A guide to the use of Lisrel software in behavioral research. Urmia: Islamic Azad University Publications, Urmia branch. URL: https://ketab.ir/book/cc2d97eb-3976-4f3a-ae42-a91a0379befe. [In Persian]

Alibabaiee, M, & Jom’epour, M. (2017). The Procces and Pattern of Return Migration and Factors Affecting it (Case Study: Hajilou Dehestan- Kabodarahang County). Journal of Research and Rural Planning, 5(4), 91-105. URL: Doi: 10.22067/jrrp.v5i4.52717. [In Persian]

Amanpoor, D. (2018). Identifying and Prioritizing the Factors Affecting the Formation of Rural Recursive Immigration (Case Study: Central Section of Dezful County). Geography and Territorial Spatial Arrangement, 8(29), 37-60. URL: Doi: 10.22111/gaij.2018.4257. [In Persian]

Andersen, L. (2002). Rural – Urban Migration in Bolivia: Advantages and Disadvantages, Institute De Investigations Socio-Economics, Universidad Catholic Boliviana, La Paz, Bolivia. URL: https://ideas.repec.org/p/ris/iisecd/2002_005.html [In English]

Bures, R. (1997). Migration and the life course: is there a retirement transition, International Journal of Population Geography, 3: 109-119. URL: Doi: 10.1002/(SICI)1099-1220(199706)3:2<109:AID-IJPG65>3.0.CO;2-I. PMID: 12321163 [In English]

Champion, T. (2001). "The continuing urban-rural population movement in Britain: trends, patterns, significance", Space, Population, 1(2): 37-51. URL: DO - 10.3406/espos.2001.1975 [In English]

Collier, W, Piracha, M, Randazzo, T. (2018). Remittances and return migration. Review of Development Economics, 22(1), 174-202. URL: https://doi.org/10.1093/oso/9780198867180.003.0009. [In English]

Commbes, M, Longa, R, and Raybould, S. (1989). "Counterurbanisation in Britain and Italy: a comparative critique of the concept, causation and evidence", Progress in planning, 32:70-92. URL: Doi.org/10.1016/0305-9006(89)90009-3 [In English]

Gbemiga Adewale, J. (2005) Socio-Economic Factors Associated with Urban-Rural Migration in Nigeria: A Case Study of Oyo State, Nigeria, Journal of Human Ecology, 17:1, 13-16, URL: DOI: 10.1080/09709274.2005.11905752. [In English]

Geyer, H. (1996). "Expanding the theoretical foundation of differential urbanization", Social Geography, 87: 44-59. URL: Doi: 10.1111/j.1467-9663.1998.tb01536.x. PMID: 12320199 [In English]

Halliday, J, and M. Commbes (1995). "In search of counter urbanization: some evidence from Devon on the relationship between patterns of migration and motivation", Rural Studies, 11(4): 433-446. URL: Doi: 10.1016/0743-0167(95)00032-1. PMID: 12292354 [In English]

Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling. Second Edition, New York: The Guilford Press. URL: https://www.researchgate.net/profile/Cahyono-St/publication/361910413_Principles_and_Practice_of_Structural_Equation_Modeling/links/62cc4f0ed7bd92231faa4db1/Principles-and-Practice-of-Structural-Equation-Modeling.pdf. [In English]

Maleki, Z, Moulai Hashjin, N, & Basit Qurashi, MinaAbad, M. (2019). The effects and consequences of reverse migration in the environmental-ecological and physical developments of the coastal villages of Rasht city. Scientific and research quarterly of new attitudes in human geography, 12(1): 635-656. URL: https://geography.garmsar.iau.ir/article_670539.html. [In Persian]

Manafiazar, R, abdollahee, A, Alizadeh, T, valaei, M, & Gasemi Ardehayi, A. (2017). Return migration and its impact on rural settlements Case study: Barough district in Miandoab county. Journal of Studies of Human Settlements Planning, 12(1), 179-197. URL: https://jshsp.rasht.iau.ir/article_531372.html. [In Persian]

Marr, W, and Millerd, F. (2004). "Migration of elderly household in Canada, 1991-1996: determinants and differences population", Space and Place, 10: 435-454. URL: Doi.org/10.1002/psp.341 [In English]

Mirfalah Nasiri, N, Del Azimi, F, & Sabbaghi, Sh. (2017). Is reverse migration happening in the country? Bimonthly Analytical-Research Statistics, 4(4): 14-20. URL: https://amar.srtc.ac.ir/article-1-209-fa.html. [In Persian]

Mohamadpoorlima, D, & Alizad MinaAbad, F. (2018). Urban Divergence and the Process of Exiting Residents From Metropolitan Area (Case Study: Tehran). Geography and Territorial Spatial Arrangement, 8(29), 75-90. URL: Doi: 10.22111/gaij.2018.4324. [In Persian]

Mosley, M. (1984). "The revival of rural area in advanced economies: A review of some causes and consequences", Geoforum, 15: 447-456. URL: Doi.org/10.1016/0016-7185(84)90050-2 [In English]

Okali, D, Okpara, E, and Olawoye, J. (2001) The Case of Aba and its Region, Southeastern Nigeria, Working Paper Series on Rural-Urban Interactions and Livelihood Strategies, Working Paper 4, Human Settlements Programmed ILED, 3 EnSleigh Street, London, WCIH 0DD. URL: https://www.iied.org/9117iied [In English]

Olfati, M, haghighatian, M, & hejazi, S. N. (2022). Explaining the Social, Cultural and Economic Factors of Reverse Migration from City to Village (Case study: Sarpole Zahab city). Political and International Researches Quarterly, 13(50), 161-182. URL: https://jpir.takestan.iau.ir/article_690383.html?lang=en. [In Persian]

Rabbani, R, Taheri, Z, & Rusta, Z. (2011). Investigating the causes of reverse migration motivations and its impact on socio-economic development (a case study of rural migrants in Tonkabon and Ramsar cities). Scientific and Research Quarterly of Research and Urban Planning, 2(5): 83-108. URL: https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_1548.html?lang=en. [In Persian]

Rebhun, U, Brown, D. L. (2015). Patterns and seIectivities of urban/ruraI migration in IsraeI. Demographic Research, 33: 113. URL: DOI: 10.4054/DemRes.2015.33.5. [In English]

Robert, S, and Randolph, W. (1983). "Beyond decentralization: the evolution of population distribution In England and Wales", Geoform, 14(1):75-102. URL: Doi: 10.1016/0016-7185(83)90008-8. PMID: 12313278 [In English]

Rocchi, B, (2009), Gathering Information on Total Household Income within an “Industry Oriented” Survey on Agriculture: Methodological Issues and Future Perspectives, Wye City Group on Statistics on Rural Development and Agriculture Household Income Second Meeting, Rome, Italy. URL: https://ebiblio.istat.it/digibib/Agricoltura/IST0001668Statistics_on_rural_development_and_agriculture_household_income.pdf [In English]

Shumway, J, and Otterstrom, S. (2001). "Spatial patterns of migration and income change in the mountain west: the dominance of service-based, amenity-rich countries", The Professional Geographer, 53(4): 492-502. URL: https://www.academia.edu/27453512/Spatial_Patterns_of_Migration_and_Income_Change_in_the_Mountain_West_The_Dominance_of_Service_Based_Amenity_Rich_Counties [In English]

Stockdale, A. (2006). "The role of a retirement transition in the repopulation of rural areas", Population, Space and place, 12: 1-13. URL: Doi: 10.1002/psp.380 [In English]

Stockdale, A. (2014). Unravelling the migration decision-making process: English early Retirees moving to rural mid-Wale, Journal of Rural Studies, 34: 161-171. URL: Doi.org/10.1016/j.jrurstud.2014.01.010 [In English]

Stockdale, A, Findlay, A, and Short, D. (2000). "The repopulation of rural Scotland: opportunity and threat", Rural Studies, 16: 243-257. URL: Doi.org/10.1016/S0743-0167(99)00045-5 [In English]

Walford, N. (2004). "Searching for a residential resting place: population in-migration and circulation in Mid-Wales", Population, Space and Place, 10: 311-329. URL: DOi: 10.1002/psp.336 [In English]

Yaghoubi, J, & zobeidi, T. (2018). Assessing Reverse Migration's Motivations and Consequences in Ijroud County, Zanjan Province. Journal of Rural Research, 9(2), 196-209. URL: Doi: 10.22059/jrur.2018.229925.1118. [In Persian]

[1] - Stockdale

[2] - Andersen

[3] - Okali, Okpara and Olawoye

[4] - Rocchi

[5] - Stockdale

[6] - Geyer

[7] - Mosley

[8] - Stockdale et al.

[9] - Champion

[10] - Robert and Randolph

[11] - Commbes, Longa and Raybould

[12] - Halliday and Commbes

[13] - Walford

[14] - Shumway and Otterstrom

[15] - Bures

[16] - Marr and Millerd

[17] - Collier, Piracha and Randazzo

[18] - Rebhun and Brown

[19] - Gbemiga Adewale

مقالات مرتبط

ارائه الگوی خوانش گرافیکی مبلمان شهری بهینه در راستای تحقق کیفیت محیط (موردمطالعه: منطقه 2 تهران)
تاریخ چاپ : 1402/12/12
عملکرد مدیریت شهری در بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری (نمونه موردی: منطقه ثامن مشهد)
تاریخ چاپ : 1403/01/15
خوانش پیشران های موثر بر توسعه پایدار بافت های تاریخی کلان شهر تهران (مطالعه موردی: محله هفت چنار منطقه 10)
تاریخ چاپ : 1403/03/02
برنامه‌ریزی و طراحی مرکز فرهنگی و موزه مردم‌شناسی بجنورد با تأکید بر تنوع فرهنگی
تاریخ چاپ : 1403/03/02
ارزیابی تحقق پذیری پارادایم فکری آنارشیسم اجتماعی مطلوب شهری در ایران (مطالعه موردی: شهر اسلامشهر)
تاریخ چاپ : 1403/05/31
سنجش سناریوهای گردشگری شهر قم در افق 1410
تاریخ چاپ : 1403/05/31

اشتراک گذاری

آدرس مقاله

تبیین اثرات مهاجرت معکوس بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی روستاهای محال انزل شهرستان اورمیه سال 1400-1396

مهاجرت معکوس بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی