تحلیل همدیدی سیل ویرانگر تیرماه سال1394 شمال ایران

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

محمود احمدی ¹ , فرزانه جعفری ²

1 - استادیار اقلیم‌شناسی دانشکده علوم زمین ،دانشگاه شهید بهشتی،تهران ،ایران
2 - دانشجوی دکتری اقلیم‌شناسی سینوپتیک دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران،ایران

تاریخ دریافت : 1395/04/14 تاریخ پذیرش : 1396/02/20 تاریخ انتشار : 1395/12/29

کلید واژه: بارش سیل‌آسا, پرفشار دریای سیاه, کم فشار پاکستان-خلیج فارس, شیو فشار, شمال ایران,

چکیده مقاله :

بارش‌های سیل‌آسا و سهمگین در فصل تابستان به دلیل ناگهانی بودن آن خسارات سنگینی در بخش‌هایتأسیسات زیر بنایی،عمرانی و کشاورزی برای مناطق مختلف کشورمان به بار می‌آورند.در پژوهش حاضر به تحلیل همدیدی و ترمودینامیکی بارش سیل‌آسای 28 تا 31 تیر1394 در نیمه شمالی، مرکزی و غربی کشورمان پرداخته‌شده است. ابتدا با استفاده از داده‌های ایستگاه زمینی بارش ایستگاه‌هایموردمطالعه، بررسی شد و سپس با استفاده از داده‌های جو بالا و ترسیم نقشه‌های مربوط، بارش‌ها مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که گسترش پرفشار دریای سیاه بر روی نیمه شمالی و نفوذ کم‌فشارگرم پاکستان-خلیج فارس از جنوب، ضمن شمالی شدن جریانات، موجب شیو شدید فشاری در تراز دریا شده است. در ترازهای میانی جو کشیده شدن محور فرود از آسیای مرکزی تا جنوب ایران صعود شدید هوا را به همراه داشته است. واکاوی نقشه‌های امگا بر روی ایران حاکی از استقرار میدان بیشینه امگای منفی در شمال ایران می‌باشد. تحلیلنقشه‌های وزش رطوبتی نیز نشان داد که در ترازهای 1000 و 850 هکتوپاسکال دریای سیاه و خزر منابع تأمین‌کننده رطوبت می‌باشند. اما در تراز 700 و 500 هکتوپاسکال دریای عمان، عرب و شبه‌جزیره هند نقش اصلی انتقال رطوبت را بر روی منطقه موردمطالعه بر عهده داشته‌اند. نکته قابل توجه اینکه رودباد تنها در بالای تراز 300 هکتوپاسکال و در بالاتر از عرض 38 درجه شمالی و خارج از محدوده ی رخداد موج بارشی ابر سنگین روزهای پایانی تیرماه94 قرار داشته است و تأثیر آن به صورت غیرمستقیم بوده که موجب تخلیه هوای گرم و مرطوب درون ناوه و در نتیجه تقویت ناپایداری گردیده است.

چکیده انگلیسی:

Dreadful and torrential precipitations in the summer cause heavy damages in the sections of constructive and agricultural installation in different regions of the country because of their unexpected. In this research we proceed to synoptic and thermodynamic of torrential flooding of 28 to 31 july2015 in the half north, west and central of the country. First with using territorial stations data the precipitation of under studied stations analyzed and then with using upper atmospheric data and tracing the related maps, precipitations analyzed. The results showed that spreading the black sea high pressure on north half of the country and penetrating the Warm low pressure of Persian Gulf-Pakistan from south, meanwhile, northern flowing cause severe gradient pressure in the sea level. In the middle levels stretching the trough axis from central Asia till south of Iran cause severe ascending of air. Analyzing the omega maps on Iran indicates the settlement of maximum negative omega in north of Iran. Also analyzing of moisture advection showed that in the levels of 1000 and 850HPA, the black and Caspian seas are the sources of supplying moisture. But in the levels of 700 and 500 HPA, the Oman and Arab Sea and India peninsula has the main rule in transferring the moisture on the studied region.The point worthy of attention is that the jet stream located only above the level of 300 hpa and upper the latitude of 38 northern degree and out of the occurrence boundary of supper heavy precipitation of ending days in July 2015.And it's impact was indirect which caused offloading the warm and humid air to the through and consequently strengthen the instability.

منابع و مأخذ:

1- احمدی، اسماعیل و بهلول علیجانی. (1393):. شناسایی الگوهای همدیدی بارش های سنگین ساحل شمالی خلیج فارس، پژوهش های جغرافیای طبیعی، 3: 296-275.

2-امیدوار،کمال.(1386):تحلیل شرایط سینوپتیکی و ترمودینامیکی رخداد بارش در منطقه شیرکوه، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 59: 98-81.

3-امیدوار؛ کمال، فرشاد صفرپور، مهدی محمود آبادی، سعید الفتی. (1389): تحلیل همدید اثرهای سردچال در وقوع بارش های شدید در نواحی مرکز و جنوب غرب ایران، برنامه ریزی و آمایش فضا، 68: 161-189.

4-احمدی، محمود و فرزانه جعفری.(1394): واکاوی بارش فوق‌سنگین 23 اسفند 1392 مولد سیلاب مخرب در شهرستان بندرعباس، دانش مخاطرات، 2(3): 324-307.

5-براتی، غلامرضا؛ محمد مرادی، رقیه سلیمی. (1394): واکاوی همدید بارش های سنگین بهاره استان زنجان، فصلنامه مخاطرات محیط طبیعی، 4(6): 88-77.

6-حمیدیان پور؛محسن، بهلول علیجانی، علیرضا صادقی. (1389): شناسایی الگوهای همدیدی بارش های شدید شمال شرق ایران، مطالعه جغرافیایی مناطق خشک، 1: 1-16.

7-خوش­اخلاق؛ ­فرامرز، رضا صفایی راد، داود سلمانی.(1393): واکاوی همدید رخداد سیلاب آبان ماه 1390 در شهرستان بهبهان و لیکک، پژوهش های جغرافیای طبیعی، 4(46): 524-509.

8-سبزی­پرور،علی­اکبر.(1370):بررسی­سینوپتیکی­سیستم­های­سیل­زادرجنوبغرب ایران،براهنمایی:محمدخیراندیش، پایان نامه کارشناسی ارشد هواشناسی، دانشگاه تهران،موسسه ژئوفیزیک.

9- علیجانی، بهلول. (1381):آب و هواشناسی سینوپتیک؛ چاپ اول؛ نشر سمت؛ تهران،ص285.

10-عسگری؛احمد، فاطمه رحیم زاده، نوشین محمدیان، ابراهیم فتاحی.(1386): تحلیل روند نمایه های بارش های حدی در ایران، تحقیقات منابع آب، 3: 42-55.

11-عزیزی؛ قاسم، محسن سلطانی، علی حنفی، عباس رنجبر، ابراهیم میرزایی.(1390): تحلیل اثر سامانه بلوکینگ در ایجاد بارش های شدید(مطالعه موردی بارش های شدید 4 تا 7 آبان ماه1387 شمال غرب ایران)، تحقیقات جغرافیایی،103: 117-148.

12-کرمی، فریبا؛شیراوند،هنگامه، درگاهیان، فاطمه.(1389): بررسی الگوی سینوپتیک سیل بهمن 1384 شهرستان پلدختر. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال دوم. شماره 4: 99-106.

13- کارساز، سکینه و سید ابوالفضل مسعودیان.(1393): تحلیل همدید الگوهای ضخامت بارش های سنگین ناحیه زاگرس جنوبی، جغرافیا و توسعه،37: 27-15.

14-گندمکار، امیر.(1389): بررسی همدید بارش شدید روزهای سوم و چهارم اردبیهشت سال 1389، مجموعه مقالات همایش کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی محیطی، لرستان، دانشگاه آزاد اسلامی.

15- لشکری، حسن.(1381): مسیریابی سامانه های کم فشار سودانی ورودی به ایران، برنامه ریزی و آمایش فضا، 2: 142-180.

16- لشکری، حسن.(1382):مکانیسم تکوین، تقویت و توسعه مرکز کم‌فشار سودان و نقش آن بر بارش‌های جنوب و جنوب غرب ایران، پژوهش‌های جغرافیایی،شماره 46،

17- مرادی، حمیدرضا. (1385):پیش‌بینی وقوع سیلاب‌ها بر اساس موقعیت سینوپتیکی در سال جنوبی دریای خزر، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره55: 131-109.

18- مفیدی، عباس. (1383):اقلیم‌شناسی همدیدی بارش‌های سیل زا با منشأ منطقه دریای سرخ در خاورمیانه؛ فصلنامه تحقیقات جغرافیایی؛ شماره75: 25-51.

19- مفیدی، عباس؛ زرین، آذر.(1384): بررسی سینوپتیکی تاثیر سامانه های کم‌فشار سودانی در وقوع بارش‌های سیل زا در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 77:136-113.

20- مسعودیان،سید ابوالفضل.(1384): شناسایی الگوهای گردشی پدیدآورنده‌یسیلاب‌های بزرگ در کارون،جغرافیا و توسعه،شماره­182:5-161.

21- محمدی، بختیار؛ مسعودیان، سید ابوالفضل. (1388): تحلیل همدید بارش‌های سنگین ایران، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره19: 70-47.

22-A, Lana, (2007): Atmospheric patterns for heavy rain events in the Balearic Island. International journal of climatology.12: 27-32

23- Alijani, B., J.O’Brien, B. Yarnal., (2008): Spatial analysis of precipitation intensity and concentration in Iran. Theoretical and Applied Climatology, 94: 107–124.

24- Akbari, T.,Azizi, GH., Asadi,A.,Davodi, M.,(2016): The role of blocking system in heavy precipitation of Iran (a case study: southeast of Iran January 2008), Arab J Geosci 9: 591-606.

25-Barnes, G. M., (2010): Meteorological hazards in the Tropics: Severe convective storms and
flash floods. Chapter in Tropical Meteorology, Encyclopedia of Life Support Systems
(EOLSS) (www.eolss.net), sponsored by the UNESCO, 109 pp.

26- Ch,Chen.,(2011):Orographic effects on localized heavy rainfall events over southwestern Taiwan on 27 and 28 June 2008 during the post-Mei-Yu period. Atmospheric Research, 101:595–610.

27-Chen, C, S., Lin, C. Y., Chuang, Y. J., Yeh, H. C., (2001):A Study of Afternoon Heavy Rainfall in Taiwan During the Mei-yu Season, Atmospheric Research, No. 65:129-149.

28-C, hellstrom,Atmospheric condition during extreme and non-extreme precipitation events in Sweden.,(2005): international journal of climatology,25:631-648.

29- Koji Nishiyama, Schneider, S., Ch, Chen, (2007):Identification of typical synoptic patterns causing heavy rainfall in the rainy season in Japan by a Self-Organizing Map. Atmospheric Research, 83:185–200.

30- Kömüşcü, A. Ü., & Çelik, S. (2013): Analysis of the Marmara flood in Turkey,
7–10 September 2009: an assessment from hydrometeorological perspective. Natural hazards, 66(2): 781-808.

31- M,Jessen,(2005):Analysis of heavy rainfall events in North Rhine–Westphalia with radar and rain gauge data, Atmospheric Research, 77:337–346.

32-www.esrl.noaa.gov/psd/data/gridded.