بررسی و تحلیل توزیع فضایی پدیده شرجی در سواحل شمالی خلیج فارس
محورهای موضوعی : اقلیم شناسیزهرا کره بندی 1 , محمد سلیقه 2 , بهلول علیجانی 3
1 - دانشجوی تغییر اقلیم دانشگاه خوارزمی، تهران،ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا،دانشگاه خوارزمی، تهران،ایران
3 - استاد آب و هواشناسی گروه جغرافیا،دانشگاه خوارزمی ،تهران،ایران
کلید واژه: سواحل خلیج فارس, دما و رطوبت, الگوی خودهمبستگی فضایی, توزیع فضایی شرجی,
چکیده مقاله :
یکی از پدیده های اقلیمی که توجه کمی در سطح ایران و جهان به آن شده، پدیده‌ی شرجی است. این پدیده به‌ویژه در مناطق ساحلی از افزایش توأم عناصری چون دما و رطوبت به همراه سکون جوی و عدم صعود جریان هوا حاصل میشود. رطوبت‌نسبی در ارتباط با دما، عاملی کلیدی در شکل‌گیری احساس شرجی می‌باشد. هدف از این مطالعه بررسی تغییرات مکانی فراوانی روزهای شرجی در گستره شمال خلیج فارس است. بدین منظور از الگوی خودهمبستگی فضایی طی بازه های زمانی 10 ساله 1965-1975، 1975-1985، 1985-1995، 1995-2005 و 2005 – 2015 استفاده شده و داده های دما و رطوبت113 ایستگاه سینوپتیک از سازمان هواشناسی کشور استخراج گردید. از این رو به کمک این ایستگاه پایگاه داده ای به ابعاد 528×18263 کیلومتر به کمک روش کریجینگ میانیابی شده است و به عنوان پایگاه داده ای نهایی مورد استفاده قرار گرفت. پس از تشکیل پایگاه داده ای به منظور محاسبه روزهای شرجی از نمایه لنکستر-کارستن استفاده شده است و به منظور تحلیل الگوی خودهمبستگی فضایی روزهای شرجی شناسایی شده به کمکنمایه لنکستر-کارستن از دوشاخص فضایی G* و I بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که توزیع فضایی شرجی از توزیع خوشه ای تبعیت می کند. در بازه زمانی اول خوشه خود همبستگی فضایی مثبت در جنوب شرق منطقه مورد مطالعه مشاهده شد. بتدریج این خوشه به سمت نواحی شمالی خلیج فارس بویژه سواحل بوشهر جابجا شده است. در عین حال وضعیت رطوبت نسبت به دما، در پهنه های با الگوی خودهمبستگی فضایی مثبت، افزایش محسوس تری را تجربه کرده است.تغییرات مثبت رطوبت، نسبت به دما، تحت تأثیر گرمایش جهانی، به عوامل دینامیکی جو بخصوص تشدید پدیده پرسینگ جوی نسبت داده می شود.
یکی از پدیده های اقلیمی که توجه کمی در سطح ایران و جهان به آن شده، پدیده‌ی شرجی است. این پدیده به‌ویژه در مناطق ساحلی از افزایش توأم عناصری چون دما و رطوبت به همراه سکون جوی و عدم صعود جریان هوا حاصل میشود. رطوبت‌نسبی در ارتباط با دما، عاملی کلیدی در شکل‌گیری احساس شرجی می‌باشد. هدف از این مطالعه بررسی تغییرات مکانی فراوانی روزهای شرجی در گستره شمال خلیج فارس است. بدین منظور از الگوی خودهمبستگی فضایی طی بازههای زمانی 10 ساله 1965-1975، 1975-1985، 1985-1995، 1995-2005 و 2005 – 2015 استفاده شده و دادههای دما و رطوبت113 ایستگاه سینوپتیک از سازمان هواشناسی کشور استخراج گردید. از این رو به کمک این ایستگاه پایگاه داده ای به ابعاد 528×18263 کیلومتر به کمک روش کریجینگ میانیابی شده است و به عنوان پایگاه داده ای نهایی مورد استفاده قرار گرفت. پس از تشکیل پایگاه داده ای به منظور محاسبه روزهای شرجی از نمایه لنکستر-کارستن استفاده شده است و به منظور تحلیل الگوی خودهمبستگی فضایی روزهای شرجی شناسایی شده به کمکنمایه لنکستر-کارستن از دوشاخص فضایی G* و I بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که توزیع فضایی شرجی از توزیع خوشهای تبعیت میکند. در بازه زمانی اول خوشه خود همبستگی فضایی مثبت در جنوب شرق منطقه مورد مطالعه مشاهده شد. بتدریج این خوشه به سمت نواحی شمالی خلیج فارس بویژه سواحل بوشهر جابجا شده است. در عین حال وضعیت رطوبت نسبت به دما، در پهنه های با الگوی خودهمبستگی فضایی مثبت، افزایش محسوستری را تجربه کرده است.تغییرات مثبت رطوبت، نسبت به دما، تحت تأثیر گرمایش جهانی، به عوامل دینامیکی جو بخصوص تشدید پدیده پرسینگ جوی نسبت داده میشود.
منابع
1- رندو، جی. ام (1371): اصول زمین‌آماری، ترجمه خدایاری، اصغر، انتشارات جهاد دانشگاهی، دانشکده فنی دانشگاه تهران، 1371.
2- عساکره،حسین(1387): کاربرد روش کریجینگ در درون‌یابی بارش،مطالعه موردی درون‌یابی بارش 26/12/1376 در ایران زمین،جغرافیاوتوسعه، شماره 12: 25-45،
3- عساکره، حسین،کاربرد روش کریجینگ در میان یابی بارش، جغرافیا و توسعه (1387):شماره 12، صص 42 – 25.
4- علیجانی، بهلول و مهدی دوستکامیان و سعیده اشرفی و فهیمه شاکری (1394):بررسی تغییرات الگوهای خودهمبستگی فضایی درون دهه‌ای بارش ایران طی نیم‌قرن اخیر، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری و منطقه‌ای، شماره 14، صص 71-88
5- علیجانی، بهلول، دوستکامیان، مهدی، بیات، علی، یدالله، بلیانیو جوانمرد، آزاده (1392): تحلیل فضایی بارش ایران، دومین کنفرانس بین‌المللی مخاطرات محیطی دانشگاه خوارزمی تهران 7-8 آبان 1392
6- مسعودیان، ابوالفضل (1386): شناساییرژیم‌های بارش ایران به روش تحلیل خوشهای، پژوهش‌های جغرافیایی 1386، 52.
7- دوستکامیان،مهدی، حقیقی،اسماعیلو بور بوری،رضا (2017). واکاوی و شناسایی تغییرات مکانی پهنه‌های گرم و سرد دمایی ایران طی دوره‌های مختلف، جغرافیا و مخاطرات محیطی، 6(2), 141-162. doi:10.22067/geo.v6i2.59678
8- مسعودیان، ابوالفضل، کاویانی، محمدرضا (1378):اقلیم‌شناسی ایران، انتشارات دانشگاه اصفهان، 1387،چاپ اول
9- نظری پور حمید، دوستکامیان مهدی، علیزاده سارا(1394): توزیع فضایی الگوی حاکم بر روند دما، بارش و رطوبت طی نیم‌قرن اخیر (مطالعه موردی: نواحی مرکزی ایران)، مجله فیزیک زمین و فضا، شماره 1، صص 99-117.
10- Anselin, L. (1995): Local Indicators of Spatial Association LISA, Geographical Analysis, 27, 93-115.
11- Baaghide,M.Entezari,A.Naiemi,A.and M,Salari, (2013):A Synoptic and Statistical Survey on Sultry Conditions in Northern Provinces of Iran, Journal of Geographic Space, No 43,PP 135-152.
12- Blazejczyk K. (2006): "Climate and Bioclimatic of Poland", GeographicPolemical, NO 77: 31-48.
13- Cliff, A.D. and Ord, J.K.(1981): Spatial Processes: Models and Applications. London: Pion Press.
14- Dieterichs,H. (1980): Frequency and Intensity of Sultriness Back of East FrisianCoast. ArchiveFur Meteorology, Geophysics and Bioclimatology, Series B No 28 (1-2), pp.149-164.
15- Endler C. and A. Matzarakis, (2010): Climate and Tourism in The Black Forest During The Warm Season, International Journal of Biometeorology No 55:173–186.
16- Falarz, M.(2005): Days With Sultry Weather in Poland, Geographical Review, No 5 Pp. 31-32.
17- Kvetak, S.(1986): Desiccative and Sultry Weather in Hurbanovo. Geograficky Casopis,No 38(1), Pp.24-42.
18- Ord, J.K. and Geties, A. (1995): Local Spatial Autocorrelation Statistics: Distributional Issues and an Application, Geographical Analysis, 27(4), 286-306.
19- Steadman, R.G. (1979): TheAssessment of Sultriness. Part I: A Temperature-Humidity Index Based on Human Physiology and Clothing Science. Journal of Applied Meteorology, No 18, pp. 861-873.
20- Turkes, M.(1996): Observed Change Temperature in Turkey, International Journal of Climatology Vol. 16. Pp 463-477.
21- Wang,X. and,Gong,Y.(2010): The Impact of An Urban Dry Island on The Summer Heat Wave and Sultry Weather in Beijing City, Chinese Science Bulletin, 55, Pp 1657-1661.
22- Wypych A. (2009): "Twentieth Century Variability of Surface Humidity As The Climate Change Indicator in Kraków (Southern Poland)", Theoretical and Applied Climatology,No 101 Pp.475-482
23- Zarnowiecki G. (2001): Sultry Weather Characteristics in KIELCE, Poland, Dokumentacja Geograficzna,No 23, Pp. 119-130.
_||_منابع
1- رندو، جی. ام (1371): اصول زمین‌آماری، ترجمه خدایاری، اصغر، انتشارات جهاد دانشگاهی، دانشکده فنی دانشگاه تهران، 1371.
2- عساکره،حسین(1387): کاربرد روش کریجینگ در درون‌یابی بارش،مطالعه موردی درون‌یابی بارش 26/12/1376 در ایران زمین،جغرافیاوتوسعه، شماره 12: 25-45،
3- عساکره، حسین،کاربرد روش کریجینگ در میان یابی بارش، جغرافیا و توسعه (1387):شماره 12، صص 42 – 25.
4- علیجانی، بهلول و مهدی دوستکامیان و سعیده اشرفی و فهیمه شاکری (1394):بررسی تغییرات الگوهای خودهمبستگی فضایی درون دهه‌ای بارش ایران طی نیم‌قرن اخیر، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری و منطقه‌ای، شماره 14، صص 71-88
5- علیجانی، بهلول، دوستکامیان، مهدی، بیات، علی، یدالله، بلیانیو جوانمرد، آزاده (1392): تحلیل فضایی بارش ایران، دومین کنفرانس بین‌المللی مخاطرات محیطی دانشگاه خوارزمی تهران 7-8 آبان 1392
6- مسعودیان، ابوالفضل (1386): شناساییرژیم‌های بارش ایران به روش تحلیل خوشهای، پژوهش‌های جغرافیایی 1386، 52.
7- دوستکامیان،مهدی، حقیقی،اسماعیلو بور بوری،رضا (2017). واکاوی و شناسایی تغییرات مکانی پهنه‌های گرم و سرد دمایی ایران طی دوره‌های مختلف، جغرافیا و مخاطرات محیطی، 6(2), 141-162. doi:10.22067/geo.v6i2.59678
8- مسعودیان، ابوالفضل، کاویانی، محمدرضا (1378):اقلیم‌شناسی ایران، انتشارات دانشگاه اصفهان، 1387،چاپ اول
9- نظری پور حمید، دوستکامیان مهدی، علیزاده سارا(1394): توزیع فضایی الگوی حاکم بر روند دما، بارش و رطوبت طی نیم‌قرن اخیر (مطالعه موردی: نواحی مرکزی ایران)، مجله فیزیک زمین و فضا، شماره 1، صص 99-117.
10- Anselin, L. (1995): Local Indicators of Spatial Association LISA, Geographical Analysis, 27, 93-115.
11- Baaghide,M.Entezari,A.Naiemi,A.and M,Salari, (2013):A Synoptic and Statistical Survey on Sultry Conditions in Northern Provinces of Iran, Journal of Geographic Space, No 43,PP 135-152.
12- Blazejczyk K. (2006): "Climate and Bioclimatic of Poland", GeographicPolemical, NO 77: 31-48.
13- Cliff, A.D. and Ord, J.K.(1981): Spatial Processes: Models and Applications. London: Pion Press.
14- Dieterichs,H. (1980): Frequency and Intensity of Sultriness Back of East FrisianCoast. ArchiveFur Meteorology, Geophysics and Bioclimatology, Series B No 28 (1-2), pp.149-164.
15- Endler C. and A. Matzarakis, (2010): Climate and Tourism in The Black Forest During The Warm Season, International Journal of Biometeorology No 55:173–186.
16- Falarz, M.(2005): Days With Sultry Weather in Poland, Geographical Review, No 5 Pp. 31-32.
17- Kvetak, S.(1986): Desiccative and Sultry Weather in Hurbanovo. Geograficky Casopis,No 38(1), Pp.24-42.
18- Ord, J.K. and Geties, A. (1995): Local Spatial Autocorrelation Statistics: Distributional Issues and an Application, Geographical Analysis, 27(4), 286-306.
19- Steadman, R.G. (1979): TheAssessment of Sultriness. Part I: A Temperature-Humidity Index Based on Human Physiology and Clothing Science. Journal of Applied Meteorology, No 18, pp. 861-873.
20- Turkes, M.(1996): Observed Change Temperature in Turkey, International Journal of Climatology Vol. 16. Pp 463-477.
21- Wang,X. and,Gong,Y.(2010): The Impact of An Urban Dry Island on The Summer Heat Wave and Sultry Weather in Beijing City, Chinese Science Bulletin, 55, Pp 1657-1661.
22- Wypych A. (2009): "Twentieth Century Variability of Surface Humidity As The Climate Change Indicator in Kraków (Southern Poland)", Theoretical and Applied Climatology,No 101 Pp.475-482
23- Zarnowiecki G. (2001): Sultry Weather Characteristics in KIELCE, Poland, Dokumentacja Geograficzna,No 23, Pp. 119-130.