تحلیل جرم شناختی عدالت فضایی از رهگذر بازسازی شهری
محورهای موضوعی :
ساسان ملک مطیعی
1
,
مريم عباچي
2
*
,
سید علی جبار گلباغی ماسوله
3
1 - گروه حقوق، واحدلاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران
2 - گروه حقوق، واحد بندر انزلي،دانشگاه آزاد اسلامي، بندر انزلي،ايران
3 - گروه حقوق، واحدلاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.
کلید واژه: عدالت فضایی, بازسازی شهری, پیشگیری از جرم, جرم‌شناسی محیطی, جامعه امن,
چکیده مقاله :
گسترش نابرابری‌های فضایی در ساختار شهرها و تأثیر عمیق آن بر افزایش بزهکاری، عدالت فضایی را به‌عنوان یکی از محورهای اساسی در مطالعات جرم‌شناختی معاصر برجسته ساخته است. این پژوهش با هدف تحلیل دقیق و واکاوی نقش بازسازی شهری در تقویت عدالت فضایی و کاهش بزهکاری، در چارچوبی میان‌رشته‌ای و مبتنی بر رهیافت‌های پیشگیری وضعی و اجتماعی تدوین یافته است. این مقاله با روش تحقیق توصیفی - تحلیلی، با اتکا بر نظریه‌های ساختاری و اجتماعی، جغرافیایی و فضایی و طراحی محیطی، در کنار تحلیل تجربیات داخلی و بین‌المللی، ابعاد گسترده این موضوع را به‌گونه‌ای جامع و دقیق مورد بررسی قرار داده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که طراحی عادلانه و توزیع متوازن منابع در فضاهای شهری، همراه با ارتقای نظارت طبیعی، بهبود نورپردازی، تحکیم هویت مکانی و افزایش مشارکت اجتماعی، نقش مؤثری در کاهش فرصت‌های بزهکاری و تقویت احساس امنیت شهروندان ایفا می‌کند. در نهایت، نتیجه‌گیری می‌شود که عدالت فضایی نه صرفاً یک ارزش اخلاقی بلکه ضرورتی ساختاری و بنیادین برای تحقق امنیت پایدار و تضمین مشروعیت نظام‌های حقوقی و مدیریتی در جوامع شهری است؛ موضوعی که بی‌توجهی به آن می‌تواند پیامدهای ژرفی در ثبات اجتماعی و امنیت شهری به همراه داشته باشد.
The expansion of spatial inequalities within urban structures, and their profound impact on rising crime rates, have positioned spatial justice as a central concern in contemporary criminological research. This study adopts an interdisciplinary framework, drawing on situational and social crime prevention approaches, to examine the role of urban regeneration in promoting spatial justice and reducing crime. Using a descriptive–analytical method and integrating structural–social, geo-spatial, and environmental design theories with domestic and international case studies, the research provides a comprehensive assessment of the issue. Findings indicate that equitable urban design, balanced resource distribution, enhanced natural surveillance, improved lighting, strengthened place identity, and increased community participation significantly reduce crime opportunities and reinforce citizens’ sense of safety. The study concludes that spatial justice is not merely a normative ideal, but a structural prerequisite for sustainable security and the legitimacy of legal and administrative systems in urban societies; neglecting it risks profound consequences for social stability and urban safety.
اخوان، آرمین، و صالحی، اسماعیل (۱۳۸۹). رویکرد جلوگیری از جرایم از طریق طراحی محیطی (C.P.T.E.D) رویکردی مؤثر در کاهش جرم در محیط‌های شهری. ماهنامه بین‌المللی راه و ساختمان، ۶۹، ۵۴ - ۶۱.
انصاری، محمودرضا و پورجواد، هادی (۱۴۰۰). نقش مدیریت شهری در پیشگیری از جرم و افزایش امنیت اجتماعی. تهران: انتشارات جاودانه.
افروغ، عماد (۱۳۷۷). فضا و نابرابری اجتماعی. دانشگاه تربیت مدرس.
بخشنده نصرت، عباس، دریاباری، جمال‌الدین، و اخوان گوران، پدرام (۱۳۹۶). شهرسازی نوین و مدیریت فضاهای بی‌دفاع شهری برای کنترل رفتار مجرمانه. نمونه مطالعاتی شهر تهران. مجله مدیریت شهری تهران، ۴۹، ۲۱۷ - ۲۳۱.
پاکزاد، جهان‌شاه (۱۳۸۶). سیر اندیشه‌ها در شهرسازی (۱)، از آرمان تا واقعیت. آرمان‌شهر.
پاکزاد، جهان‌شاه (۱۳۸۸). سیر اندیشه‌ها در شهرسازی (۳)، از فضا تا مکان. انتشارات شهیدی.
پامیر، سای (۱۳۸۹). آفرینش مرکز شهری سرزنده (ترجمه مصطفی بهزادفر و امیر شکیبا منش). انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
حاتم زاده، جمشید و وروایی، اکبر (۱۳۹۴). پیشگیری از جرم از طریق معماری و شهرسازی. مطالعه مورد خیابان‌های کرمانشاه. فصلنامه انتظام اجتماعی، 7(2)، ۸۳-۱۱۴.
حبیبی، محسن، احمدی، زهرا (۱۳۷۳). تأمین مسکن، ایجاد سرپناه با تأمین محیط مناسب سکونت. مجموعه مقالات سمینار سیاست‌های توسعه مسکن در ایران.
حبیبی، رعنا السادات (۱۳۸۷). تصویرهای ذهنی و مفهوم مکان. مجله هنرهای زیبا، 35، 39-50.
دادور، احمد (۱۳۷۳). الگوی مسکن اجتماعی. خلاصه مقالات دومین سمینار سیاست‌های توسعه مسکن مدیران (جلد اول). بی‌نا.
دی‌اورگسنا، ماریا، پرگ، ماتجاز (۱۴۰۰). فیزیک آماری جرم: یک بررسی اجمالی (ترجمه سارا سلمان‌نژاد). دائرةالمعارف ریاضیات و علوم جنایی، میزان، ۲۵-۴۹.
رحمت، محمدرضا (۱۳۹۰). پیشگیری از جرم از طریق معماری و شهرسازی، راهکارهای نوین پیشگیری از جرم. میزان.
سلطانیان، جواد، خان احمدلو، رضا (۱۴۰۰). نظریه امنیت سلبی در رویکرد جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر مبانی قرآن کریم. فصلنامه پدافند غیرعامل و امنیت، 10(۳۷)، ۸۵-۱۱۵.
شهبازي، نجفعلي؛ صادقي عمروآبادي، بهروز و عزیز موسوی، سید علیرضا (1390). بررسي عوامل اقتصادي مؤثر بر امنيت اجتماعي. فصلنامه آفاق امنیت. 4 (12)، 125-143.
زیاری، کرامت‌اله، عباسی فلاح، وحید، خدابنده‌لو، حسن، و احساسی‌خواه، مهدی (۱۴۰۰). تحلیل جرم‌خیزی فضاهای شهری بر اساس تئوری چیدمان فضا (مطالعه موردی: شهر پاکدشت). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، ۱۶(۱)، ۸۱-۹۴.
شفیعی نیا، محمد شفیع (۱۳۹۸). تدوین سیاست جامعه امن. مجمع تشخیص مصلحت نظام.
شکویی، حسین (1392). دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری. سمت.
شماعی، علی، واحدی نژاد، حسین (۱۳۹۷). تحلیل فضایی جرم‌خیزی در بافت‌های فرسوده شهری موردمطالعه: منطقه ۱۲ شهرداری تهران. فصلنامه پژوهش‌های انتظام اجتماعی، 4، ۱۹۱-۲۱۶.
عامری سیاهویی، حمیدرضا (۱۳۸۷). نقش معماری در پیشگیری از وقوع جرم. مجد.
عصاره، عبدالرحمن و شامبیاتی، هوشنگ (۱۳۹۱). کنش‌های متأثر از محیط و راهبردهای مهار پدیده مجرمانه. فصلنامه حقوقی تطبیقی ایران و بین‌الملل، 7(۱۹،) 127-77.
فرخنده، احمد، فاطمی‌نیا، مهران، و حسین‌قلی‌پور، زهرا (۱۴۰۲). چیدمان فضایی پارک‌های شهری؛ تعیین نقاط القاکننده حس ترس از جرم؛ مطالعه موردی: پارک تپه‌باشی شهر نقده. نشریه هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی، ۲۸(۴)، ۱۵۷-۱۷۰.
قورچی بیگی، مجید (۱۳۸۶). کاربری CPTED برای پیشگیری از جرم در مناطق مسکونی. فصلنامه فقه و حقوق، ۴(۱۵)، 147-172.
کتاب‌اللهی، کسری، علیمردانی، مسعود، قنبران، عبدالحمید (۱۳۹۸). نگرش فرایندمحور در تبیین مؤلفه‌های توسعة کالبدی فضاهای شهری با روش (QSPM) مطالعة موردی: میدان آزادی شهر سنندج. مجله برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 4(۳)، ۴۹-۷۲.
کلینگ، جرج، و ویلسون، جیمز (۱۳۸۲). نظریه پنجره‌های شکسته (ترجمه محمد صادری توحیدخانه). مجله حقوقی و قضایی دادگستری، ۶۷(43)، ۱۷۹- ۲۰۴.
گرجی‌زاده اطاقسرا، امیر، حاجی‌تبار فیروزجایی، حسن، و اسماعیلی، مهدی (1403). تبیین علت‌شناختی مکانی ـ فضایی جرایم در نقاط جرم‌خیز و پیشگیری از آن از نگاه پلیس با تأکید بر رویکرد CPTED (مطالعه موردی: شهر بابل). فصلنامه پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، 12(24)، 189-214.
گل، یان (۱۳۹۶). زندگی در فضای میان ساختمان‌ها (ترجمه شیما شصتی). جهاد دانشگاهی.
لطفی، صدیقه؛ آنامرادنژاد، رحیم بردی و ساسانی پور، محمد (۱۳۹۳). بررسی احساس امنیت در فضاهای عمومی (کلان‌شهر شیراز). مجله برنامه‌ریزی شهری، 5(۱۹) 39-56.
لنگ، جان (۱۳۹۵). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط (ترجمه علیرضا عینی). دانشگاه تهران.
لینچ، کوین (۱۳۷۳). سیمای شهر (ترجمه منوچهر مزینی). انتشارات دانشگاه تهران.
موسوی، علی (۱۳۹۶). نظریه‌های جرم‌شناسی و امنیت اجتماعی. تهران: انتشارات سروش.
مهدنژاد، حافظ، پرهیز، زهرا، و قلی‌نژاد، زهره (۱۴۰۴). تحلیل فضایی بزه حمل مواد مخدر در محیط‌های شهری (مطالعه موردی: کلان‌شهر کرمانشاه). پژوهش‌های محیطی در قلمروهای کوهستانی، ۱(۲)، ۱-۱۲.
مهدنژاد، حافظ، زنگانه، احمد، و بزرگوار، علیرضا (۱۴۰۱). رتبه‌بندی عوامل تأثیرگذار بر شکل‌گیری کانون‌های جغرافیایی جرم در فضاهای پیراکلان‌شهری (مورد: شهر جدید هشتگرد). مجله توسعه فضاهای پیراشهری، ۴(۱)، ۲۲۱-۲۳۴.
مهدنژاد، حافظ، زنگانه، احمد، و پرهیز، فریاد (۱۴00). تبیین علل شکل‌گیری کانون‌های جرم‌خیز در بافت‌های فرسوده بر اساس نظریۀ مکان انحرافی در منطقۀ ۱۲ کلان‌شهر تهران. جغرافیای اجتماعی شهری، ۹(۲)، ۲۳۷-۲۵۵.
نجفی ابرندآبادی، علی حسین (۱۳۹3). تازه های علوم جنایی: مجموعه مقالات. چاپ دوم. تهران: میزان.
نوغانی، محسن، میرمحمدتبار، سیداحمد. (1394). بررسی عوامل اقتصادی بر جرم. مجله پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 11، 85-101.
نیازپور، امیرحسن (۱۳۸۳). حقوق پیشگیری از بزهکاری در ایران. مجله حقوقی دادگستری، 68(۴۸-۴۹) 196-22۶.
وایت، ویلیام (۱۳۹۴). زندگی اجتماعی در فضاهای شهری کوچک (ترجمه میترا حبیبی و محمدمهدی غیابی). دانشگاه هنر.
Armitage, R. (2013). Crime prevention through housing design. Policy and Practice.
Clancey, G. (2015). Think crime! Using evidence, theory and crime prevention through environmental design (CPTED) for planning safer cities. Crime Prevention and Community Safety, 17(1), 67-69.
Merton, R. K. (2017). Social structure and anomie. In Gangs (pp. 3-13). Routledge.
Paulsen, D. J. (2012). Crime and planning: Building socially sustainable communities. CRC press.
Soja, E. W. (2013). Seeking spatial justice (Vol. 16). University of Minnesota Press.