تأثیر هیدروپلیتیک رودخانه مرزی هیرمند بر امنیت ملی جمهوری اسلامی‌ایران

محورهای موضوعی : کالبدی

سید عباس فروغی نعمت الهی ¹ , مهدی حسنی باقری ² , محمود شیخ اویسی ³

1 - هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی‌واحد بافت
2 - هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی‌واحد بافت
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی‌واحد بافت

تاریخ دریافت : 1398/05/02 تاریخ پذیرش : 1398/05/02 تاریخ انتشار : 1392/04/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

چکیده اهمیت هیدروپلیتیک درعلوم سیاسی در سده اخیر به دلیل بحران کم آبی هر روز بیشتر مشخص می‌گردد. آب به تدریج در حال تبدیل شدن به کالایی استراتژیک است. این روند در مناطق کم آب، از شدت و حدّت فراوانتری برخوردار می‌باشد. اختلاف بر سر کمیت منابع آب و مساله کاهش منابع آب، برخلاف مشکلات مربوط به کیفیت آب به دشواری قابل حل است و در بسیاری از موارد، عاملی برای درگیری ومنازعه میان کشورها می‌باشد. همچنین عدم وجود قوانین و مقرارت بین‌المللی و سازمانی برای تقسیم منابع آب رودهای بین‌المللی نیز احتمال درگیری و منازعه میان کشورها را بیشتر افزایش داده است. اهمیت آب‌های منطقه شرق کشور خاصه رودخانه هیرمند از نظر هیدروپلیتیک از جایگاه بسیار حساسی برخوردار بوده است. در واقع، ادامه حیات این قسمت از منطقه مرزی و شرق کشور با این رود ارتباط مستقیم دارد که بخش مهمی‌از اختلافات، منازعات، معاهدات، حکمیت‌ها، مذاکرات و جریانات مربوط به مرزهای خاوری ایران و افغانستان را به خود اختصاص داده است. هر چند مرزهای بین‌المللی میان ایران و افغانستان در میانه شاخه اصلی هیرمند در شرایط کنونی مورد پذیرش دو کشور است، ولی نحوه تقسیم آب هیرمند، بهره برداری از آن در منطقه دلتا و سایر حقوق مربوط به این رودخانه همچنان لاینحل باقی مانده است. این پژوهش به بررسی نقش و جایگاه هیدروپلیتیکی رودخانه هیرمند بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می پردازد.

منابع و مأخذ:

منابع

اخباری، محمد، عبدی، عطاالله، مختاری هشی، حسین(1386). بررسی پیامدهای انتقال آب رود خانه‌های مرزی به حوضه‌های داخلی، مورد: رودخانه زاب کوچک، مجموعه مقالات همایش مرز، ارومیه، مردادماه.

بای، یارمحمد، (1384). هیدرو پلیتیک رود‌های مرزی، تهران: انتشارات شابک، چاپ اول .

بزی، خدارحم[... و دیگران] (1389). بحران آب در خاورمیانه(چالشها و راهکارها)، مجموعه مقالاتچهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام، زاهدان: دبیرخانه کنگره.

حافظ نیا، محمدرضا[...و دیگران] (1385). هیدرو پلیتیک هیرمند و تأثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان، فصلنامه مدرس علوم انسانی،دوره اول، شماره 2.

حافظ نیا، محمدرضا(1385). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.

حسینی، سید اصغر کیوان(1376). پیامدهای بحران افغانستان بر انیت ملی جمهوری اسلامی‌ایران، مجله سیاست دفاعی، پاییز و زمستان، شماره 20 و 21.

حیدری مکرر، حمید[... و دیگران] (1380). هیرمند بزرگترین رودخانه فلات ایران، زابل: شرکت ایرانچاپ، چاپ اول.

روزنامه همشهری، 18/11/1380، ص11.

زندفرد، فریدون(1378). ایران و جهانی پر تلاطم، تهران: نشر شیرازه، چاپ اول.

زیباکلام، صادق(1387). ماچگونهماشدیم،ریشه یابیعللعقبماندگیایران، تهران: انتشارات روزنه.

سریع القلم، محمود(1372). عقل و توسعه یافتگی، تهران: نشر سفیر

سند همکاریهای جمهوری اسلامی‌ایران و اداره افغانستان، مورخ 5 تا 17 اسفند 1380.

شرکت مهندسین مشاور جاماب(1378). طرح جامع آب کشور، حوضه آبریز هیرمند، تهران: وزارت نیرو.

صادقی، سیدشمس الدین(1385). هیدرولیکوبحرانآب،فصلنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره116- 115.

صفایی، لطف اله(1383). نگرش سنجی بازتابهای سیاسی- اجتماعی انتقال آب کارون، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، تهران: دانشگاه‌تربیت مدرس.

عبدلی، هیبت اله(1386). دولت سازی در افغانستان پس از 11 سپتامبر 2001 و تأثیر ان بر امنیت ملی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه اصفهان.

عبدی، عطاءالله و مختاری، حسین(1384). نگاهی به فرصتها و تهدیدهای هیدروپلیتیک ایران، دومین کنگره انجمن ژئوپلتیک ایران.

عسگری، محمود(1381). نسبت نوین منابع آبی به اهمیت ملی، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 16.

علیزاده، جعفر(1383). هیدروپلتیک هیرمند و تاثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان؛ پایان نامه کارشناسی ارشد؛ تهران: دانشگاه‌تربیت مدرس.

غیرایاق زندی، داوود(1380). ظهور پدیدة طالبان، ناشر سپاه پاسداران، معاونت پژوهش، چاپ اول.

فخاری، غلامرضا(1370). اختلاف دولتین ایران و افغانستان در مورد هیرمند، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.

کاویانی، محمدرضا(1380).بررسی اقلیمی‌شاخص‌های خشکی و خشکسالی، مشهد: فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 60.

کاویانی، مراد(1384). مناسبات هیدروپلتیک ایران و افغانستان؛ تهران: فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هشتم.

کردوانی، پرویز(1380). خشکسالی و راه‌های مقابله با آن در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.

کیهان، مسعود(1310). جغرافیای مفصل ایران، جلد 1، تهران: نشر خط سوم.

گودرزی طاقانکی، یداله(1379). منافع ملیجمهوری اسلامی‌ایران و تحولات اخیر افغانستان (1994 تاکنون)، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

ماندل، رابرت(1377). چهره متغیر امنیت ملی،‌ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

مجتهدزاده، پیروز(1374). دیدگاههای ایران در رابطه با دریای خزر، آسیای مرکزی، خلیج فارس وخاورمیانه، فصلنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شهریور و مردادماه، شماره 96 – 95.

مجتهدزاده، پیروز(1375). امیرانمرزدار ومرزهایخاوری ایران،‌ترجمه: حمیدرضا ملک محمد نوری، تهران: نشر شیرازه .

مجتهدزاده، پیروز(1376). هیرمند و‌هامون در چشم انداز هیدروپلتیک خاوری ایران، فصلنامه اطلاعات سیاسی - اقتصادی، شماره 102 - 101.

 مجتهدزاده، پیروز(1386). بازیگران کوچک در بازی بزرگ،‌ترجمه: عباس احمدی، تهران: نشرمعین.

مجتهدزاده، پیروز(1386). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی؛ تهران :انتشارات سمت.

مختاری هشی، حسین، قادری حاجت، مصطفی(1387). هیدروپلیتیک خاورمیانه در افق سال 2025م؛ مطالعه موردی: حوضه‌های دجله و فرات، رود اردن و رود نیل، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال چهارم، شماره اول.

ملایی، فتاح(1384). نقش رودخانه هیرمند در تکوین چالشهای سیاسی میان ایران و افغانستان، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران.

ملکی، بهنام(1383). رودخانه هیرمند و چالشهای پیش رو، فصلنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 210- 209.

مطالعات شناسایی حوضه آبریز رودخانه هیرمند(سیستان و پریان) 1351. وزارت آب و برق، تهران: کتابخانه وزارت نیرو.

مهندسین مشاور تهران سحاب(1371). طرح بهره برداری بهینه از آب هیرمند، زاهدان ، گزارش شماره 28.

هاگت، پیتر(1379). جغرافیایی‌ترکیبی نو،‌ترجمه شاپور گودرزی نژاد، جلد دوم، تهران: انتشارات سمت.

Bancroft, Timothy (2001), Water shortage led to war, Pravda Publishers.

Dolateyar Mostafa &Time S. Gray, water politics in The Middle East, London Macmillan Press, 2000.

Kharrazi K, Iran and Afghanhstan. Journal of International Affairs, Vol. VII, No. 1 2002.

Lazerwitz, D. J (1994), The flow of international water law: The international law commission's law of the non-navigational uses of international watercourses. Indiana Journal of Global Studies, volume 1, pp. 1-16.

Lenore, Martin, New Frontiers in Middle East stecurity, London Macmillan 1998.

Millwee, Tom(2001) Stat Of Texas: Drought Preparedness Plan, Texas Department Of Public Safety, Austin.

Molling, ap. p, 2001, water and politics, rational choise and shout Indian canal irrigation, Fvtures, N33.

Tompson, Roy, water as a Confict, Strategic Reviwe, 1978, No 6.

Turton,Anthony ,"Hydropolitics in developing ward",pub. CIPS . Pretovia South AFRICA,2003.

Wolf, Aaron T (1998), Conflict and cooperation along international waterways, Water Policy, No. 1.

Http://southasia. blogfa. com / post-366. aspx.