"بررسی نقش ویژگی های روان شناختی در رابطه بین شخصیت سرمایه گذار و عملکرد سرمایه گذاری"
محورهای موضوعی : پژوهش های مالی و رفتاری در حسابداری
علی لعل بار
1
(استادیار، گروه حسابداری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران)
مهدی میرزایی
2
(گروه مدیریت ، واحد اراک ، دانشگاه آزاد اسلامی ، اراک ، ایران)
نسرین خان کش
3
(دانشجو دکتری گروه مهندسی مالی، واحد اراک ، دانشگاه آزاد اسلامی ، اراک ، ایران)
کلید واژه: ویژگیهای روانشناختی, شخصیت سرمایه‌گذار, عملکرد سرمایهگذاری,
چکیده مقاله :
موضوع مالی رفتاری که معمولاً از آن به‌عنوان کاربرد روانشناسی دردانش مالی تعبیرمی‌شود،به‌ویژه پس ازترکیدن حباب قیمتی سهام دربیشتر کشورها و علی‌الخصوص درایران،به موضوع روز تبدیل شده است.مالی رفتاری بیان می‌کندکه انسان به‌عنوان یک سرمایه‌گذار یک موجود کاملاً منطقی نیست و تصمیمات و عملکرد سرمایهگذاری خود را براساس شرایط و تحت تأثیر عوامل مختلف اتخاذ می‌کند که این تصمیم‌ها می‌تواندبه دوراز منطق نیز باشد، یکی از مهم‌ترین عواملی که عملکرد سرمایهگذاری رامتأثر می‌کند ویژگیهای روانشناختی و شخصیتی سرمایهگذاران است.هدف این پژوهش بررسی نقش ویژگیهای روانشناختی (بیش‌اطمینانی مالی و تحمل ریسک) در رابطه بین ویژگیهای شخصیتی سرمایه‌گذار(مسئولیت‌پذیری، روان‌رنجوری، سازگاری، گشودگی به تجربه و برون‌گرایی) و عملکرد سرمایهگذاری بوده است.روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ ماهیت، توصیفی و پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش شامل سرمایهگذاران بورس اوراق‌بهادار تهران طی سال 1400 است که بر اساس فرمول کوکران تعداد387 تن به‌عنوان نمونه و به روش تصادفی دردسترس انتخاب شدند.ابزار جمع‌آوری اطلاعات در این پژوهش مبتنی برپرسشنامه است.تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز با تکنیک مدل‌یابی معادلات ساختاری(SEM) و تحلیل عاملی تأییدی انجام گشت.نتایج حاصل نشان داد که صفات شخصیتی برعملکرد ادراکی سرمایهگذاری تأثیر می‌گذارند و شخصیت سرمایهگذاران تأثیر معناداری بربیش‌اطمینانی مالی آنها برجای می‌گذارد و سرمایهگذاران با سطح بالاتر(پایین‌تر)بیش‌اطمینانی مالی دارای عملکرد ادراکی سرمایهگذاری بالاتری (پایین‌تری) هستند همچنین شخصیت از طریق بیش‌اطمینانی مالی بر عملکرد ادراکی سرمایهگذاری تأثیر می‌گذارد.شخصیت سرمایهگذاران دارای تأثیر معناداری بر تحمل ریسک مالی آنها می‌باشد.سرمایهگذاران با سطح بالاتر(پایین‌تر) تحمل ریسک مالی دارای عملکرد ادراکی سرمایهگذاری بالاتری(پایین‌تری) هستند.شخصیت از طریق تحمل ریسک مالی برعملکرد ادراکی سرمایهگذاری تأثیر می‌گذارد.
Behavioral finance which is regarded as psychology application in finance, has become an up-to-date topic in the world and specially Iran after crashing the bubble of stock prices in most countries.Behavioral finance’s tries to say that human being as an investor is not completely logical entity and they take their decisions and investment performance according to the existing situations and impressed by a variety of elements that these decisions can be illogical.psychological characteristics and personality are one of the most important factors which affect investment performance.The purpose of this research was to investigate the role of psychological characteristics(financial overconfidence and risk tolerance)in the relationship between investor personality characteristics (responsibility, neuroticism, adaptability, openness to experience and extroversion) and investment performance.The research method is applied in terms of purpose and descriptive and survey in terms of nature.The statistical population of the research includes the investors of Tehran Stock Exchange during the year 1400,based on Cochran's formula, 387 people were selected as a sample and randomly available.The data collection tool in this study is based on a questionnaire.Data analysis is performed by structural equation modeling(SEM)technique Confirmatory factor analysis.According to the data analysis, the results showed that personality traits affect the perceptual performance of investment and the personality of investors has a significant effect on their financial overconfidence and investors with higher(lower)level more Financial confidence has a higher(lower)perceptual performance of the investment.Also, personality affects the perceptual performance of the investment through financial overconfidence.Investors' personality has a significant effect on their financial risk tolerance.
Akhtar, F., & Das, N. (2020). Investor personality and investment performance: from the perspective of psychological traits. #Qualitative Research in financial markets, 12(3), 333-352.
Akhtar, F., Thyagaraj, K. S., & Das, N. (2018). The impact of social influence on the relationship between personality traits and perceived investment performance of individual investors: Evidence from Indian stock market. International Journal of #Managerial Finance, 14(1), 130-148.
Ardalan, M. R., Eskandari, A., Gilani, M., & Ataei, N. (2023). A survey of relationship between employee's personality traits and #organizational intelligence with intellectual capital management. Research and Planning in Higher Education, 20(1), 123-148.
Atkinson, R. L. (2000). Hilgard’s introduction to psychology. Translated by, Mohammad Taghi, Barahani et al. (1390), Tehran, #Roshd Publication (In Persian).
Bakar, S., & Yi, A. N. C. (2016). The impact of psychological factors on investors’ decision making in Malaysian stock market: a #case of Klang Valley and Pahang. Procedia Economics and Finance, 35, 319-328.
Beleska-Spasova, E. (2014). Determinants and measures of export performance–comprehensive literature review. Journal of #contemporary economic and business issues, 1(1), 63-74.
Cesarini, D., Dawes, C. T., Johannesson, M., Lichtenstein, P., & Wallace, B. (2009). Genetic variation in preferences for giving #and risk taking. The Quarterly Journal of Economics, 124(2), 809-842.
#Chen, S. S., Lai, S., Liu, C., & McVay, S. (2014). Overconfident managers and internal controls. SSRN.
Conlin, A., Kyrolainen, P., Kaakinen, M., Jarvelin, M., Perttunen, J., & Svento, R. (2015). Personality traits and stock market #participation. Journal of Empirical Finance, 33(2), 34-50.
Dickason, Z., & Ferreira, S. (2018). Establishing a link between risk tolerance, investor personality and behavioural finance in #South Africa. Cogent Economics & Finance, 6(1), 1519898.
Dostar, M., Mohammad Nejad, A., & Javadian Langroudi, M. (2017). Investigating the effect of mass behavior on the risk-taking of managers of investment companies in Tehran Stock Exchange. Asset Management and Financing, 5(2), 129-148 (In #Persian).
Duckworth, A. L., Weir, D., Tsukayama, E., & Kwok, D. (2012). Who does well in life? Conscientious adults excel in both #objective and subjective success. Frontiers in psychology, 3, 356.
Ebrahimi Lifshagard, A., Pakizeh, K., & Raisifar, K. (2019). Exploring the effect of investors' personality on their investment #performance with mediating role of heuristic biases. Financial Knowledge of Securities Analysis, 12(42), 107-128 (In Persian).
Emami Heydari, N., & Ismaili, H. (2018). The effect of financial literacy on the relationship between investor personality and buying and selling behavior of stocks in Isfahan Stock Exchange. In National Conference on New Models in Business #Management (with the approach of supporting national entrepreneurs) (pp. 1-14) (In Persian).
Garosi Farshi, M. T. (1998). Norm assessment of questionnaire five personality factor, Tarbiat Modares University. #(Unpublished master dissertation) (In Persian).
Gosling, S. D., Rentfrow, P. J., & Swann Jr, W. B. (2003). A very brief measure of the Big-Five personality domains. Journal of #Research in personality, 37(6), 504-528.
Grable, J., & Lytton, R. H. (1999). Financial risk tolerance revisited: the development of a risk assessment instrument☆. #Financial services review, 8(3), 163-181.
Hassas Yeganeh, Y., & Hasani, M. (2019). Financial Reporting Quality and Relation between Managerial Overconfidence and #Investment Efficiency. Empirical Research in Accounting, 9(3), 25-54 (In Persian).
Jamshidi, N., & Galibaf Asl, H. (2018). Studying the effect of investors’ personality on their business behavior and investment #performance: Evidences of Tehran Stock Exchange. Financial Research Journal, 20(1), 75-90 (In Persian).
Kalantari , Kh.(2014). (Structural equation modeling in socio-economic research (with LISREL and SIMPLIS program). #Publication of Farhang Saba (In Persian).
Kannadhasan, M. (2015). Retail investors' financial risk tolerance and their risk-taking behaviour: The role of demographics as #differentiating and classifying factors. IIMB Management Review, 27(3), 175-184.
Kazemi Haji, Y.R. (2020). The impact of human capital Abroad On Corporate Investment Performance (Case study: Investment companies active in the oil industry). Master's thesis, Rah Danesh Institute of Higher Education, Business Management- #Marketing (In Persian).
Khaleghi, N. (2021). Investigating the effect of marketing capabilities on investment performance with the mediating role of technology turmoil and competitive strategy (Case study: Saman Shahr Kermanshah insurance companies). Master's thesis, #Payam Noor University of Kermanshah Province, Department of Humanities (In Persian).
Konjkave Monfared, A. R., Fathi, S., & Ranjbarian, B. (2016). Role of psychological factors and awareness on the intention to invest With Emphasis on the mediate role of perceived risk of Customers of Investment Services. Financial Knowledge of #Securities Analysis, 9(30), 1-15 (In Persian).
Korotkov, D., & Hannah, T. E. (2004). The five-factor model of personality: Strengths and limitations in predicting health #status, sick-role and illness behaviour. Personality and individual differences, 36(1), 187-199.
Larisemnani, B. (2018). Assessing the impact of investors mental status on risk taking behavior of Tehran Stock Exchange #Investors. Journal of Asset Management and Financing, 6(1), 107-120. (In Persian).
Le Luong, P., & Thi Thu Ha, D. (2011). Behavioral factors influencing individual investors decision-making and performance.: A #survey at the Ho Chi Minh Stock Exchange.
Lemaster, P., & Strough, J. (2014). Beyond Mars and Venus: Understanding gender differences in financial risk tolerance. #Journal of Economic Psychology, 42, 148-160.
Pak, O., & Mahmood, M. (2015). Impact of personality on risk tolerance and investment decisions: A study on potential #investors of Kazakhstan. International Journal of Commerce and Management, 25(4), 370-384.
Ramsheh, M. & Molanazari, M. (2014). Managerial Overconfidence and Accounting Conservatism, Journal of Accounting #Knowledge, 5 (16): 55-79 (In Persian).
Riaz, L., & Hunjra, A. I. (2015). Relationship between psychological factors and investment decision making: The mediating #role of risk perception. Pakistan Journal of Commerce and Social Sciences, 9(3), 968-981.
Robbins, S. P. (1998), Organizational behavior: Concepts, controversies &applications, translated by Parsayan, A. & A’arabi, #S.M. (1389), Tehran: Publication Cultural Research Bureau (In Persian).
Sarani, F. (2021). Investigating the Impact of Investors 'Personality Traits on Investors' Performance (Case Study: Informed Brokerage Clients in Sistan and Baluchestan Province). Master's thesis, University of Sistan & Baluchestan, Business #Management- Marketing (In Persian).
Tauni, M. Z., Fang, H. X., & Iqbal, A. (2016). Information sources and trading behavior: does investor personality matter?. #Qualitative Research in Financial Markets, 8(2), 94-117.
Tharp, D. T., Seay, M. C., Carswell, A. T., & MacDonald, M. (2020). Big Five personality traits, dispositional affect, and financial #satisfaction among older adults. Personality and Individual Differences, 166, 110211.
Tran, Q. N. (2017). The behavior patterns of investors in Thailand stock market. Asian Journal of Finance & Accounting, 9(1), #155-165.
Wood, R., & Zaichkowsky, J. L. (2004). Attitudes and trading behavior of stock market investors: A segmentation approach. #The Journal of Behavioral Finance, 5(3), 170-179.
Financial and Behavioral Researches in Accounting
Vol. 3, No. 4, Ser No. (11), Winter 2024, pp.23-42
Investigating the Role of Psychological Characteristics in the Relationship between Investor Personality and Investment Performance
Ali Lal Bar1, Mehdi Mirzaei2, Nasrin Khankesh3
| Received: 2024/01/23 Accepted: 2024/03/07 |
Extended Abstract
Background and Purpose: Behavioral finance, recognized as the application of psychology within finance, has emerged as a contemporary focal point, particularly in Iran, following the precipitous decline of stock prices globally. Behavioral finance posits that investors, as human entities, are not inherently governed by pure rationality; rather, their decisions and investment outcomes are influenced by prevailing circumstances. Various factors contribute to rendering these decisions seemingly irrational. Among these, psychological traits and personality attributes stand out as pivotal elements impacting investment performance. This study aims to explore the nexus between investor personality characteristics—specifically, responsibility, neuroticism, adaptability, openness to experience, and extroversion—and investment performance, with a particular focus on the mediating role played by psychological characteristics, namely financial overconfidence and risk tolerance.
Methodology: The research method is applied in terms of purpose and descriptive and survey in terms of nature. The statistical population includes investors participating in the Tehran Stock Exchange in the year 1400. A sample of 387 individuals was randomly selected through Cochran's formula. The research instrument comprises a questionnaire with 26 questions, encompassing sections on financial overconfidence (four questions), Big Five personality factors (14 questions), financial risk tolerance (four questions), and perceptual investment performance (four questions). Face validity and construct validity, along with reliability, confirmed the questionnaire's validity, the latter verified through Cronbach's alpha. Data analysis is executed through structural equation modeling (SEM), specifically employing confirmatory factor analysis.
Findings: Data analysis reveals a significant influence of personality traits on the perceptual performance of investment. The study indicates a substantial connection between investors' personality and their level of financial overconfidence, signifying a notable impact on perceptual investment performance. Investors with heightened (diminished) financial confidence demonstrate elevated (reduced) perceptual investment performance. Furthermore, personality influences investment perception through the mediating factor of financial overconfidence. The research underscores the considerable effect of investors' personalities on their financial risk tolerance, with those possessing elevated (lower) financial risk tolerance exhibiting heightened (reduced) perceptual investment performance. Personality shapes perceptual investment performance by impacting financial risk tolerance.
Discussion: Different personality traits and psychological characteristics play a pivotal role in shaping trading performance. Individuals with different personality traits tend to exhibit unique behaviors and adopt distinct trading strategies, resulting in divergent performances compared to each other or relative to the market average. This variance can lead to either superior or inferior performance in comparison to the market average. In the domain of behavioral finance, the integration of cognitive psychology and personality psychology is essential, as these two dimensions complement each other. Neglecting either dimension poses the risk of an incomplete understanding of investors' behavioral patterns. To comprehensively assess real investors' performance, it is imperative to consider both dimensions, providing a more holistic framework. Human personality emerges as the primary determinant of behavior and performance, offering insights into differences related to susceptibility to biases, trading style, and behavior, consequently influencing trading performance. Understanding these effects enhances the wealth and efficiency of investors in the capital market. Given the direct connection between the capital market and the broader economy, such insights also generate positive effects on societal economic dynamics. Therefore, it is recommended to incorporate additional behavioral characteristics, including behavioral biases, for a thorough analysis of investors' behavior and performance. Additionally, future research initiatives can explore alternative personality models relevant to investors' performance, contributing to a deeper understanding of the complex interplay between personality and trading outcomes.
Keywords: Psychological Characteristics, Investor Personality, Investment Performance.
JEL Classification: G4, G41, G53 .
[1] . Assistant Professor, Department of Accounting, Arak Branch, Islamic Azad University, Arak Branch, Arak, Iran
(Email: a-lalbar@iau-arak.ac.ir)
[2] . Master of Financial Management, Arak branch, Islamic Azad University, Arak branch, Arak, Iran
(Email: M.nasrin1807@gmail.com)
[3] . PhD student in financial engineering, Arak Branch, Islamic Azad University, Arak Branch, Arak, Iran
(Email: nasrinkhankesh@gmail.com)
DOI: 10.30486/FBRA.1402.928162 
پژوهش‌های مالی و رفتاری در حسابداری
دورۀ سوم، شمارۀ چهارم، پیاپی 11، زمستان 1402، صفحۀ42-23
بررسی نقش ویژگیهای روانشناختی در رابطۀ بین شخصیت سرمایه‌گذار و عملکرد سرمایهگذاری
علی لعل‌بار1، مهدی میرزایی2، نسرین خان‌کش3
|
تاریخ پذیرش: 17/12/1402 |
|
چکیده
موضوع مالی رفتاری که معمولاً از آن به‌عنوان کاربرد روانشناسی در دانش مالی تعبیر می‌شود، در بیشتر کشورها و علی‌الخصوص در ایران، به موضوع روز تبدیل شده است. مالی رفتاری بیان می‌کند که انسان به‌عنوان یک سرمایه‌گذار یک موجود کاملاً منطقی نیست و تصمیم‌ها و عملکرد سرمایهگذاری خود را بر اساس شرایط و تحت‌تأثیر عوامل مختلف اتخاذ می‌کند که این تصمیم‌ها می‌تواند به دور از منطق نیز باشد. یکی از مهم‌ترین عواملی که عملکرد سرمایهگذاری را متأثر می‌کند ویژگیهای روانشناختی و شخصیتی سرمایهگذاران است. در این پژوهش در یک مدل جامع، هم ویژگیهای شخصیتی (مسئولیت‌پذیری، روان‌رنجوری، سازگاری، گشودگی به تجربه و برون‌گرایی) و هم ویژگیهای روانشناختی (بیش‌اطمینانی مالی و تحمل ریسک) لحاظ شده و تأثیری که بر عملکرد سرمایهگذاری دارند سنجیده می‌شود. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ ماهیت، توصیفی و پیمایشی است. جامعۀ آماری پژوهش شامل سرمایهگذاران بورس اوراق بهادار تهران است که بر اساس فرمول کوکران تعداد 387 تن به‌عنوان نمونه و به روش تصادفی در دسترس انتخاب شدند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات در این پژوهش مبتنی بر پرسش‌نامه است. تجزیهوتحلیل داده‌ها نیز با تکنیک مدل‌یابی معادلات ساختاری (SEM) و تحلیل عاملی تأییدی انجام گشت. نتایج حاصل نشان داد که صفات شخصیتی بر عملکرد ادراکی سرمایهگذاری تأثیر می‌گذارند و شخصیت سرمایهگذاران تأثیر معناداری بر بیش‌اطمینانی مالی آنها بر جای می‌گذارد و سرمایهگذاران با سطح بالاتر (پایین‌تر) بیش‌اطمینانی مالی دارای عملکرد ادراکی سرمایهگذاری بالاتری (پایین‌تری) هستند همچنین شخصیت از طریق بیش‌اطمینانی مالی بر عملکرد ادراکی سرمایهگذاری تأثیر می‌گذارد. شخصیت سرمایهگذاران دارای تأثیر معناداری بر تحمل ریسک مالی آنها می‌باشد. سرمایهگذاران با سطح بالاتر (پایین‌تر) تحمل ریسک مالی دارای عملکرد ادراکی سرمایهگذاری بالاتری (پایین‌تری) هستند. شخصیت از طریق تحمل ریسک مالی بر عملکرد ادراکی سرمایهگذاری تأثیر می‌گذارد.
کلیدواژه: ویژگیهای روانشناختی، شخصیت سرمایه‌گذار، عملکرد سرمایهگذاری.
طبقه‌بندی موضوعی: G4, G41, G53
مقدمه
تا اواخر دهۀ 70 میلادی که به اصطلاح عصر تئوری‌های سنتی مالی بود، به انسان یا همان سرمایه‌گذار به‌عنوان یک موجود کاملاً عقلایی نگاه می‌شد؛ اما شروع دهۀ 80 میلادی مباحث جدیدی تحت عنوان مالی رفتاری مطرح گردید. مالی رفتاری بیان می‌کند که انسان به‌عنوان سرمایه‌گذار، یک موجود کاملاً منطقی نیست و عملکرد سرمایهگذاری خود را بر اساس شرایط و تحت‌تأثیر عوامل مختلف اتخاذ می‌کند که این عملکردها می‌تواند به دور از منطق نیز باشد، در دنیای واقعی، انسان‌ها در معرض سوگیری‌های هیجانی و شناختی قرار دارند و ممکن است تصمیم‌های غیرمنطقی بگیرند و عملکرد مناسبی نداشته باشند (ابراهیمی لیفشاگرد و همکاران، 1398). با توجه به تأثیرگذاری حالات رفتاری و شخصیتی سرمایهگذاران در تصمیم‌ها، اهمیت پرداختن به مالی و رفتاری کاملاً ضروری به‌نظر می‌رسد.
مطالعات روانشناسی نشان می‌دهد شخصیت انسان تعیین‌کنندۀ کلیدی رفتار و عملکردش است (کانلین و همکاران، 2015)، بنابراین می‌تواند به توصیف تفاوت‌های بین افراد در ارتباط با مستعد بودن برای بروز سوگیری‌ها و در ارتباط با سبک و رفتار معاملاتی و متعاقب آن، عملکرد معاملاتی کمک کند (جمشیدی و قالیباف‌اصل، 1397). با این حال، تحقیقات مالی رفتاری تاکنون بیشتر بر روانشناسی شناختی (بررسی سوگیری‌های رفتاری) متمرکز بوده و کمتر پیوند میان روانشناسی شخصیت و مالی و رفتاری را نشان داده‌اند. افراد با ویژگیهای شخصیتی و جمعیت‌شناختی مختلف، احتمالاً رفتار و استراتژی‌های معاملاتی مختلفی را ترجیح داده و از خود بروز می‌دهند و این موجب عملکرد متفاوت آنها در مقایسه با یکدیگر یا در مقایسه با میانگین عملکرد بازار می‌شود (عملکرد بهتر یا بدتر از میانگین بازار). به‌نظر می‌رسد در سطح خرد مالی رفتاری، این دو بعد روانشناسی؛ یعنی روانشناسی شناختی و روانشناسی شخصیت می‌توانند مکمل یکدیگر باشند و نادیده گرفتن هر یک از آنها به ایجاد درک ناقصی از واقعیت رفتار سرمایهگذاران منجر خواهد شد. به بیان دیگر، با در نظر گرفتن هر دو بعد می‌توان با چشم‌انداز جامع‌تری به بررسی رفتار و عملکرد سرمایهگذاران حقیقی پرداخت و چارچوب جامع‌تری ارائه کرد.
با توجه به اهمیت ویژگیهای شخصیتی و روانشناختی، بررسی دقیق آنها در قالب یک پژوهش علمی می‌تواند به فهم هر چه بهتر و دقیق‌تر تصمیم‌های سرمایهگذاری افراد در بازار سهام کمک کند. از آن‌جایی که شناخت و مطالعۀ عوامل مؤثر بر تصمیم سرمایهگذاری، هم برای مشاوران مالی و هم برای خود سرمایهگذاران حائز اهمیت و بینش‌آفرین خواهد بود و به آنها در تصمیمگیری بهتر، ارائۀ مشاوره‌های دقیق‌تر متناسب با ویژگیهای شخصیتی و روانشناختی افراد کمک خواهد کرد، لذا پژوهش حاضر گام مهمی در نیل به این اهداف محسوب می‌شود. شناخت این تأثیرات بر سرمایه‌گذاری‌ها باعث افزایش ثروت و بازدهی سرمایهگذاران در بازار سرمایه می‌شود و با توجه به ارتباط مستقیم میان بازار سرمایه و اقتصاد، این امر موجب ایجاد آثار مثبت بر اقتصاد جامعه نیز خواهد شد. تاکنون، منبع اصلی الهام‌بخش دانشمندان مالی رفتاری، روانشناختی شناختی بوده و مفاهیم مرتبط با روانشناسی شخصیت کمتر در کانون توجه قرار گرفته است. از آن‌جا که شخصیت انسان نقش مهمی در تعیین رفتار و عملکردش دارد، در این پژوهش نشان دادیم که چگونه می‌توان این اصل را در زمینه عملکرد سرمایهگذاران برای یک اﻟﮕﻮي ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰرگ ﺷﺨﺼﯿﺖ به‌کار برد. بر این اساس، در تحقیق حاضر در نظر داریم به آنچه در بررسی رفتار سرمایهگذاران حقیقی کمتر توجه شده بپردازیم؛ یعنی ویژگیهای فردی اعم از شخصیتی و روانشناختی سرمایه‌گذار را بررسی کنیم. به بیانی دیگر، تأثیری که ویژگیهای شخصیتی مبتنی بر مدل پنج عامل بزرگ شخصیتی (مسئولیت‌پذیری، روان‌رنجوری، سازگاری، گشودگی به تجربه و برون‌گرایی)، و ویژگیهای روانشناختی (تحمل ریسک و بیش‌اطمینانی مالی) بر رفتار و عملکرد معاملاتی سرمایهگذاران حقیقی دارد را بررسی شد.
مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش
ویژگیهای شخصیتی
ﻋﻤﻠﮑﺮد اﻓﺮاد ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي زﯾﺎدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آنها وﯾﮋگی‌هاي ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ آﻧﺎن اﺳﺖ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه از ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ اﻓﺮاد ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ رﻓﺘﺎر اﻓﺮاد ﺑﻪ منش‌ها و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ آنها ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وﯾﮋگی‌هاي ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ اﻓﺮاد زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز رﻓﺘﺎرﻫﺎي آﻧﺎن اﺳﺖ (اردلان و همکاران، 1393).
همان‌طور که ادراک عامل مهمی در تصمیمگیری است، شخصیت نیز در این امر دخالت دارد و ویژگی شخصیتی مدیران بر عملکردشان تأثیرگذار است و تفاوت در ویژگیهای شخصیتی منجر به عملکردهای متفاوتی می‌گردد (خطیری و همکاران، 1398).
انجمن روان‌شناسان آمریکا شخصیت را به این‌گونه تعریف کرده است: "شخصیت اشاره به تفاوت‌های فردی در الگوهای نهادی تفکر، احساس و رفتار دارد" (صرامی و همکاران، 1400). اﺗﮑﯿﻨﺴﻮن (2000) ﺷﺨﺼﯿﺖ را ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ و ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺗﻔﮑﺮ، ﻫﯿﺠﺎن و رﻓﺘﺎر ﮐﻪ اﺳﻠﻮب ﺷﺨﺼﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ را رﻗﻢ ﻣﯽزﻧﺪ، ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ. مدل پنج‌عاملی یکی از مسلط‌ترین مدل‌هاست و کوستا و پل (1996) آن را مطرح کرده‌اند. ﮔﻠﺪﺑﺮگ4 اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارد ﮐﻪ اﻟﮕﻮي ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰرگ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ تفاوت‌های ﻓﺮدي زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ در ﺷﺨﺼﯿﺖ، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﮐﺸﻒ ﺑﻨﯿﺎدي ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ (کوروتکوو و هانا، 2004). ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰرگ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﯾﮏ ﻣﺪل ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺒﯽ از وﯾﮋگی‌هاي ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺑﺎ ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﮐﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻧﺘﺰاﻋﯽﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد. ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ داراي دو ﻗﻄﺐ اﺳﺖ. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺮونگراﯾﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ درون‌گراﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ وﯾﮋهﺗﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ اﻟﮕﻮ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر OCEAN ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﯾﯽ (ﺑﻠﻨﺪﻧﻈﺮي5)، وﻇﯿﻔﻪﺷﻨﺎﺳﯽ6، ﺑﺮونگراﯾﯽ7، ﺗﻮاﻓﻖﭘﺬﯾﺮي8 و روان‌رنجوری9 اﺳﺖ.
ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﯾﯽ ﯾﺎ ﺑﻠﻨﺪﻧﻈﺮي ﮔﻮﯾﺎي ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﺮد ﺑﻪ ﮐﻨﺠﮑﺎوي، ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻫﻨﺮ، اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮي، ﺧﺮدورزي، ﻣﻘﺮراﺗﯽ ﯾﺎ ﻣﺒﺘﮑﺮ ﺑﻮدن، ﻣﺤﺘﺎط ﯾﺎ ﻧﺘﺮس ﺑﻮدن و ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎر ﯾﺎ آزاداﻧﺪﯾﺶ ﺑﻮدن اﺳﺖ. وﻇﯿﻔﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن، ﮐﺎرآﻣﺪ ﺑﻮدن، ﺧﻮدﻧﻈﻢﺑﺨﺸﯽ، ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻣﺪاري، ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻮدن، آرام ﺑﻮدن، اﻋﺘﻤﺎدﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﯾﺎ اﻋﺘﻤﺎدپذیر ﺑﻮدن و ﺑﯽﺧﯿﺎل ﯾﺎ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﻮدن اﺷﺎره دارد. ﺑﺮونگراﯾﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮدن، ﺟﺮﺋﺖﻃﻠﺒﯽ، ﭘﺮاﻧﺮژي ﺑﻮدن، ﺻﻤﯿﻤﯽ ﺑﻮدن، ﮔﻮﺷﻪﮔﯿﺮ ﯾﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮدن، ﺳﺎﮐﺖ ﯾﺎ ﭘﺮﺣﺮف ﺑﻮدن و ﺧﻮددار ﯾﺎ ﺧﻮدﺟﻮش ﺑﻮدن اﺳﺖ. ﺗﻮاﻓﻖﭘﺬﯾﺮي ﯾﺎ ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ، ﺳﺨﺎوت، ﻫﻤﺪﻟﯽ، ﻧﻮع‌دوﺳﺘﯽ، اﻋﺘﻤﺎدورزي، ﻧﺎﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﯾﺎ رﺋﻮف ﺑﻮدن، ﮐﺞﺧﻠﻘﯽ ﯾﺎ ﺧﻮشﺧﻠقی و ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪي ﯾﺎ ﻓﺪاﮐﺎر ﺑﻮدن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و روان‌رنجوری ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﺗﺠﺰیۀ اﺿﻄﺮاب، ﺗﻨﺶ، ﺗﺮﺣﻢﺟﻮﯾﯽ، ﮐﯿﻨﻪورزي، ﺗﮑﺎﻧشوری، اﻓﺴﺮدﮔﯽ، ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﭘﺎﯾﯿﻦ، آرام ﯾﺎ ﻧﮕﺮان ﺑﻮدن و ﺑﺮدﺑﺎر ﯾﺎ زودرﻧﺞ ﺑﻮدن اﺷﺎره دارد (اردلان و همکاران، 1393).
انجمن روان‌شناسان آمریکا شخصیت را به این‌گونه تعریف کرده است: "شخصیت اشاره به تفاوت‌های فردی در الگوهای نهادی تفکر، احساس و رفتار دارد (صرامی و همکاران، 1400). اﺗﮑﯿﻨﺴﻮن (2000) ﺷﺨﺼﯿﺖ را ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ و ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺗﻔﮑﺮ، ﻫﯿﺠﺎن و رﻓﺘﺎر ﮐﻪ اﺳﻠﻮب ﺷﺨﺼﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ را رﻗﻢ ﻣﯽزﻧﺪ، ﺗﻌﺮﯾﻒ می‌کند. ﯾﮑﯽ از اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺑﺎاﻫﻤﯿﺖ در ﺧﺼﻮص ﺷﺨﺼﯿﺖ، اﻟﮕﻮي ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰرگ ﺷﺨﺼﯿﺖ اﺳﺖ. ﮔﻠﺪﺑﺮگ10 اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارد ﮐﻪ اﻟﮕﻮي ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰرگ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺗﻔﺎوت‌هاي ﻓﺮدي زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ در ﺷﺨﺼﯿﺖ، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﮐﺸﻒ ﺑﻨﯿﺎدي ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ (کوروتکوو و هانا، 2004). ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰرگ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﯾﮏ ﻣﺪل ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺒﯽ از وﯾﮋگی‌هاي ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺑﺎ ﭘﻨﺞ ﻋﺎﻣﻞ ﮐﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻧﺘﺰاﻋﯽﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد. ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ داراي دو ﻗﻄﺐ اﺳﺖ. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺮونگراﯾﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ درون‌گراﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ وﯾﮋهﺗﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ اﻟﮕﻮ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر OCEAN ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﯾﯽ (ﺑﻠﻨﺪﻧﻈﺮي11)، وﻇﯿﻔﻪﺷﻨﺎﺳﯽ12، ﺑﺮونگراﯾﯽ13، ﺗﻮاﻓﻖﭘﺬﯾﺮي14 و روان‌رنجوری15 اﺳﺖ.
ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﯾﯽ ﯾﺎ ﺑﻠﻨﺪﻧﻈﺮي ﮔﻮﯾﺎي ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﺮد ﺑﻪ ﮐﻨﺠﮑﺎوي، ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻫﻨﺮ، اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮي، ﺧﺮدورزي، ﻣﻘﺮراﺗﯽ ﯾﺎ ﻣﺒﺘﮑﺮ ﺑﻮدن، ﻣﺤﺘﺎط ﯾﺎ ﻧﺘﺮس ﺑﻮدن و ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎر ﯾﺎ آزاداﻧﺪﯾﺶ ﺑﻮدن اﺳﺖ. وﻇﯿﻔﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن، ﮐﺎرآﻣﺪ ﺑﻮدن، ﺧﻮدﻧﻈﻢﺑﺨﺸﯽ، ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻣﺪاري، ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻮدن، آرام ﺑﻮدن، اﻋﺘﻤﺎدﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﯾﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻮدن و ﺑﯽﺧﯿﺎل ﯾﺎ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﻮدن اﺷﺎره دارد. ﺑﺮونگراﯾﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮدن، ﺟﺮﺋﺖﻃﻠﺒﯽ، ﭘﺮاﻧﺮژي ﺑﻮدن، ﺻﻤﯿﻤﯽ ﺑﻮدن، ﮔﻮﺷﻪﮔﯿﺮ ﯾﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮدن، ﺳﺎﮐﺖ ﯾﺎ ﭘﺮﺣﺮف ﺑﻮدن و ﺧﻮددار ﯾﺎ ﺧﻮدﺟﻮش ﺑﻮدن اﺳﺖ. ﺗﻮاﻓﻖﭘﺬﯾﺮي ﯾﺎ ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ، ﺳﺨﺎوت، ﻫﻤﺪﻟﯽ، ﻧﻮع‌دوﺳﺘﯽ، اﻋﺘﻤﺎدورزي، ﻧﺎﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﯾﺎ رﺋﻮف ﺑﻮدن، ﮐﺞﺧﻠﻘﯽ ﯾﺎ ﺧﻮش‌خلقی و ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪي ﯾﺎ ﻓﺪاﮐﺎر ﺑﻮدن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و روان‌رنجوری ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﺗﺠﺰیۀ اﺿﻄﺮاب، ﺗﻨﺶ، ﺗﺮﺣﻢﺟﻮﯾﯽ، ﮐﯿﻨﻪورزي، ﺗﮑﺎنشوری، اﻓﺴﺮدﮔﯽ، ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﭘﺎﯾﯿﻦ، آرام ﯾﺎ ﻧﮕﺮان ﺑﻮدن و ﺑﺮدﺑﺎر ﯾﺎ زودرﻧﺞ ﺑﻮدن اﺷﺎره دارد (اردلان و همکاران، 1393).
تحمل ریسک
ریسکپذیری به‌عنوان یکی از موضوعات مالی رفتاری، میزانی است که با آن افراد تشویق می‌شوند به ابتکار عمل روی آورند و کارهای مخاطره‌آمیز انجام دهند. در واقع، ریسکپذیری تمایل فرد به قرار گرفتن در سناریوی تصمیمگیری است (لاری‌سمنانی، 1397). مبانی نظری در این زمینه، دو جهت کلی دارد: اول، نظریۀ چشم‌انداز که بیان می‌کند: ممکن است افراد اطلاعات را در مسیری منطقی تحلیل نکنند. براساس این نظریه در شرایط مساوی سود و زیان، تأثیر منفی ناشی از زیان در سرمایه‌گذار بیشتر از تأثیر مثبت کسب سود است. نظریۀ دوم، ریسکپذیری را خصیصه‌ای فردی می‌داند و معتقد است این مسئله به عوامل درونی فرد مرتبط می‌شود. براساس این نظریه، افراد با نیاز به موفقیت زیاد، تمایل بیشتری به قبول مخاطره دارند (بورگه16، 2011). ترن (2017) الگوی رفتاری سرمایهگذاران حقیقی بورس اوراق بهادار تایلند را بررسی کرده است و به چهار تورش رفتاری اطمینان بیش از حد، خوش‌بینی زیاد، روانشناسی ریسک و رفتار توده‌وار اشاره دارد. این عوامل، فرایند تصمیمگیری سرمایه‌گذار را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. به عقیدۀ سزارینی و همکاران (2009) دو دسته عوامل داخلی و خارجی، ریسکپذیری افراد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. آنها معتقدند بخشی از ریسکپذیری، امری ذاتی و ناشی از تفاوت‌های وراثتی است؛ اما بخش دیگر اکتسابی و حاصل تجربه‌های به‌دست‌آمده در طول زندگی افراد است.
پژوهش‌های گرابل و لیتون (1999)، کانادحاسان (2015) همگی دربارۀ تحمل‌پذیری ریسک نشان داده است که چهار نوع ریسکپذیری وجود دارد: فیزیکی، اجتماعی، اخلاقی و مالی. با توجه به تعاریف ارائه‌شده برای ریسک و ریسکپذیری، عواملی مانند حس سرمایهگذاران دربارۀ ریسک (وضعیت روانشناختی سرمایهگذاران همچون قضاوت‌های ذهنی از ریسکپذیری و واکنش‌های عاطفی برای رفتارهای مالی)، میزان ریسکی که سرمایهگذاران می‌خواهند یا می‌توانند متحمل شوند (گرایش به ریسک و ظرفیت ریسکپذیری)، میزان شناخت سرمایهگذاران از ریسک، اهداف سرمایهگذاران (دورۀ نگهداری سبد سرمایهگذاری، هدف از سرمایهگذاری، ترجیحات ریسکپذیری) و وضعیت مالی سرمایهگذاران را اجزای تشکیل‌دهندۀ ریسکپذیری می‌توان دانست (لمستر و استراغ، 2014).
بیش‌اطمینانی مالی
بیش‌اطمینانی یا اعتماد بیش از حد به خود می‌تواند به‌عنوان اعتقادی بی‌اساس در مورد توانایی‌های شناختی، قضاوت‌ها و استدلال شهودی فرد تعریف شود. مفهوم بیش‌اطمینانی در مجموعۀ وسیعی از بررسی‌ها و آزمایش‌های روان‌شناسانه از نوع شناختی بررسی شده است که نشان می‌دهد افراد هم در مورد توانایی‌های خود در پیش‌بینی و هم در مورد دقت اطلاعاتی که در اختیار آنان قرار می‌گیرد، برآوردی بیش از اندازه دارند. همچنین در تخمین احتمالات، عملکردی ضعیف دارند و رویدادهایی را که حتمی می‌دانند، غالباً دارای احتمال وقوع بسیار کمتر از صددرصد است. به‌طور خلاصه می‌توان گفت که افراد خود را از آنچه هست باهوش‌تر می‌پندارند و بر این باورند که اطلاعات بهتری نیز در اختیار دارند. به‌عنوان مثال برای تصمیمگیری به‌منظور سرمایهگذاری در یک شرکت خاص، اغلب انتظار زیان را نادیده گرفته و سپس در صورتی که شرکت عملکرد ضعیفی داشته باشد، احساس تعجب یا نارضایتی می‌کنند (حساس‌یگانه و حسنی‌القار، 1398). وجود ویژگی بیش‌اطمینانی در مدیران بر نحوۀ شناسایی سود و زیان و مبلغ دفتری دارایی‌ها و بدهی‌ها تأثیرگذار است. مدیران بیش‌اطمینان بازده آتی ناشی از پروژه‌های سرمایهگذاری شرکت را بیشتر برآورد می‌کنند؛ لذا ممکن است شناسایی زیان را به تأخیر انداخته و برآوردهای خوش‌بینانه در تعیین ارزش دارایی‌های جاری یا بلندمدت داشته باشند (رامشه و ملانظری، 1393). بيش‌اطمینانی سبب مي‌شود انسان دانش و مهارت خود را بيش از حد و ريـسك‌ها را كمتر از حد تخمين زده، احـساس كند روي مـسائل و رويدادها كنترل دارد درحالي‌که ممكن است درواقع اين‌گونه نباشد. در اغلـب وظـايف شاهد بروز بيش‌اطميناني در افراد هستيم، اما انتخاب، وظيفۀ دشـواري است كه بيـشترين ميـزان بروز بيش‌اطميناني در آن ديده مي‌شود. بيش‌اطمینانی منحصر به سرمايه‌گذاران انفرادي نيست بلكه شواهدي وجود دارد كه تحليلگران مالي نسبت به تجديدنظر دربارۀ برآوردهاي قبلي در زمينۀ عملكرد احتمالي آتي شركت كند عمل مي‌كنند، حتي زماني كـه شـواهد قابل‌توجهي وجود دارد كه ارزيابي‌هاي فعلي آنها نادرست است. انواع مختلف بيش‌اطميناني عبارتند از:
1.درجه‌بندي غلط: رايج‌ترین نوع بيش اطميناني در ادبيات مالي است كه گاهي از آن به بيش‌اطميناني در پيش‌بيني نام برده مي‌شود و در آن معمولاً افراد دقت دانش خود را بيشتر و ريسك و واريانس متغيرهاي تصادفي را كمتر از آنچه هست تخمين مي‌زنند و فاصله اطمينان‌هاي بسيار باريكي در پيش‌بيني‌هاي خود دارند. براي مثال، هنگام برآورد ارزش يك سهم، انحراف بسيار کمي را براي طيف بازده‌هاي مورد انتظار در نظر مي‌گيرند.
2. خودارزيابي مثبت غيرواقع‌بینانه يا اثر بالاتر از ميانگين: در اين نوع از بيش‌اطميناني، افراد مهارت‌های خود را بيش از آنچه هست، تخمين مي‌زنند. تحقيقات روان‌شناسي صورت‌گرفته نشان مي‌دهد كه عموماً افراد تمايل دارند كه ديد مثبت غيرواقع بينانه‌اي از خود و مهارت‌هايشان داشته باشند. بسياري از انسان‌ها هنگامي كه خود را با گروهي (مانند همكلاسي‌ها يا همكاران خود) مقايسه مي‌كنند، سطح توانايي‌ها و مهارت‌هایشان را بیشتر از ميانگين سطح توانايي‌ها و مهارت‌هاي ساير اعضاي گروه مي‌دانند.
3. توهم كنترل يا خوش‌بینی غيرواقع‌بینانه: سبب مي‌شود انسان احساس كند روي مسائل كنترل داشته يا حداقل مي‌تواند بر آنها تأثير بگذارد. درحالي‌که ممكن است در واقع اين‌گونه نبوده و احتمال موفقيت خود را بيش از آنچه هست تخمين بزند. اين نوع بيش‌اطميناني را مي‌توان در بازي‌هايي كه با تاس انجام مي‌شود مشاهده نمود كه در آن افراد هنگام تلاش براي دستيابي به يك شماره بالاتر، خيلي قاطعانه‌تر تاس را پرتاب می‌کنند (چن و همکاران، 2014).
عملکرد سرمایهگذاری
عملکرد سرمایهگذاری یکی از شاخص‌های کلیدی موفقیت فعالیت‌های سرمایهگذاری یک شرکت در نظر گرفته می‌شود (بلسکا- اسپاسوا، 2014). عملکرد سرمایهگذاری موتور محرک رشد اقتصادی کشورها و نیز عنصری حیاتی برای مزیت‌های رقابتی سازمان به‌شمار می‌رود. تاکنون تعریف واحدی از عملکرد سرمایهگذاری ارائه نشده است، زیرا تعاریف مفهومی، به زمینه‌ای که مطالعه در آن انجام گرفته بستگی دارد. عملکرد سرمایهگذاری نتایج برنامۀ سرمایهگذاری را نشان می‌دهد (خالقی، 1400). سرمایهگذاری ممکن است به تعهد منابع و یا وجوه ساخته‌شده در جهت تحقق مزایا که انتظار می‌رود در یک مدت زمان قابل قبول در طول زمان رخ دهد تعریف شود. بنابراین ویژگی اصلی سرمایهگذاری انتظار پاداش یا بازگشت است. سرمایهگذاران نیاز به توجه بیشتری بر عملکرد سرمایهگذاری خود دارند. عملکرد سرمایهگذاری از لحاظ بازدهی حاصل از سرمایهگذاری و رضایت‌مند شدن سرمایهگذاران از سرمایهگذاری ارزیابی می‌شود (کاظمی‌حاجی، 1399). منظور ار ارزیابی عملکرد حقیقت توجه بدین مطلب است که چگونه مدیر سرمایهگذاری می‌تواند بین بازده بالا و ریسک مورد قبول، توازن ایجاد کند. ارزیابی عملکرد عبارت است از یک سیستم بازخورد که در برگیرندۀ ارزیابی مستقیم عملکرد اشخاص یا سازمان‌ها می‌باشد. ارزیابی و اندازه‌گیری عملکرد امکان شناسایی زمینه‌هایی را که مدیریت باید توجه بیشتری به آنها بنماید میسر می‌سازد و به شناسایی فرصت‌ها و محدودیت‌ها کمک می‌کند. ارزیابی عملکرد باعث ایجاد اطلاعات برای مدیران در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی خواهد بود. چرا که بخش زیادی از اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری‌های مدیریتی از طریق اندازه‌گیری و ارزیابی سیستم عملکرد و ارزیابی سیستم عملکرد فراهم می‌آید (سارانی، 1400).
در ادامه به برخی پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه‌ها اشاره می‌شود:
روبا و همکاران (2024) پژوهشی با عنوان آیا سواد مالی برای تصمیم‌های سرمایهگذاری کافی است؟ نقش ویژگیهای روانشناختی ارائه کردند. یافته‌ها نشان داد که علاوه بر سواد مالی، ویژگیهای روانشناختی (یعنی تحمل ریسک، خودکارآمدی مالی و تکانشگری) به طور قابل‌توجهی بر احتمال سرمایهگذاری تأثیر می‌گذارد از طرف دیگر، این پژوهش نشان داد که فرایندهای تصمیمگیری تحت‌تأثیر ویژگیهای روانشناختی سرمایهگذاران نیز قرار دارد. بنابراین، در نظر گرفتن عوامل روانی، مانند نگرش ریسک و تفاوت‌های فردی برای درک بهتر تصمیم‌های سرمایهگذاری ضروری است.
اختر و داس (2020)، رابطۀ بین شخصیت سرمایهگذاران و عملکرد سرمایهگذاری آنان را از منظر صفات شخصیتی بررسی نمودند. هدف از این پژوهش، تأثیر میانجی سوگیری‌های روانشناختی یعنی تحمل ریسک مالی و بیش‌اطمینانی مالی در رابطه بین صفات شخصیتی و عملکرد سرمایهگذاری ادراکی افراد سرمایه‌گذار در بازار سرمایۀ هند بود. یافته‌های پژوهش نشان داد که صفات شخصیتی سرمایهگذاران با تحمل ریسک مالی، بیش‌اطمینانی مالی و عملکرد ادراکی سرمایهگذاری ارتباط دارد. تحمل ریسک مالی و بیش‌اطمینانی مالی رابطۀ منفی با عملکرد ادراکی سرمایهگذاری دارد. همچنین دو ویژگی روانشناختی مورد نظر تحقیق یعنی تحمل ریسک مالی و بیش‌اطمینانی مالی نقش میانجی‌گری در رابطه بین صفات شخصیتی و عملکرد سرمایهگذاری دارد.
اختر و همکاران (2018) تأثیر نفوذ اجتماعی در رابطه بین صفات شخصیتی و عملکرد ادراکی سرمایهگذاری افراد را ارزیابی کردند. نتایج حاکی از آن است که نفوذ اجتماعی نقش تعدیلی مثبت در رابطه بین برون‌گرایی و عملکرد ادراکی سرمایهگذاری است و نقش تعدیلگر منفی در رابطه بین سازگاری و عملکرد ادراکی سرمایهگذاری دارد.
تائونی و همکاران (2016)، پژوهشی با عنوان "آیا شخصیت سرمایه‌گذار نقش واسطه‌ای در رابطه بین منابع اطلاعاتی و رفتار تجاری دارد؟" انجام دادند. هدف از این تحقیق بررسی تأثیر منابع اصلی اطلاعاتی سرمایه‌گذار (توصیه‌های مالی، تبلیغات دهان‌به‌دهان، رسانه‌های جمعی تخصصی) بر رفتارهای تجاری وی با توجه به پنج ویژگی شخصیتی (میزان باز بودن ذهنی، وظیفه‌شناسی، روان‌رنجوری، موافقت، برانگیختگی ذهنی) می‌باشد. نتایج این پژوهش نشان داد که منابع اصلی اطلاعات مالی مورد استفادۀ سرمایه‌گذار تأثیر معناداری بر رفتار تجاری‌اش دارد. از بین سه منبع اصلی اطلاعاتی، توصیه‌های مالی تأثیر مثبت و تبلیغات دهان‌به‌دهان تأثیر منفی برگرایش به سرمایهگذاری دارد. همچنین عامل ویژگیهای شخصی تأثیر میانجی در روابط بین منابع اطلاعاتی و رفتار تجاری سرمایه‌گذار دارد.
باکرو یی و یی (2016)، مقاله‌ای را با عنوان "اثر عوامل روانشناختی بر روی تصمیمگیری سرمایه‌گذران در بازار سهام کشور مالزی" انجام دادند. نتایج نشان داد که اطمینان بیش از حد، محافظه‌کاری و مقبولیت، اثر معناداری بر روی تصمیمگیری سرمایهگذاران دارد. جنسیت نیز در این خصوص نقش معناداری ایفا می‌کند.
ریاض و هانجیرا (2015)، مقاله‌ای را با عنوان "رابطۀ فاکتورهای روانشناختی و تصمیمگیری سرمایهگذاری با توجه به نقش میانجی‌گری ریسک ادراک‌شده " ارائه دادند. هدف از این مقاله بررسی اثر عامل‌های روانشناختی و تصمیمگیری سرمایهگذاری با توجه به نقش میانجی‌گری ریسک ادراک‌شده و عدم تقارن اطلاعاتی در میان سرمایهگذاران پاکستانی بود. نتایج تحقیق نشان داد که عامل‌های روانشناختی ریسک ادراک‌شده و ذهنیت تصمیمگیری اثر مثبتی بر تصمیمگیری در سرمایهگذاری دارد اما عدم تقارن اطلاعاتی اثر منفی و معناداری بر روی تصمیمگیری سرمایهگذاری دارد.
پاک و محمود (2015)، تأثیر شخصیت بر تحمل ریسک و تصمیم‌های سرمایهگذاری را بررسی نمودند. هدف این تحقیق بررسی رابطه بین صفات شخصیتی، نگرش ریسکپذیری و تصمیم‌های سرمایهگذاری در بین سرمایهگذاران بالقوه در قزاقستان بود. یافته‌ها نشان دادند که صفات شخصیتی بر رفتار تحمل ریسک سرمایهگذاران تأثیر دارند و تصمیم‌های سرمایهگذاری آنها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
داک ورث و همکاران (2012)، مقاله‌ای تأثیر ویژگیهای شخصیتی را بر عملکرد سرمایهگذاران بررسی کردند. نتایج نشان داد که باوجدان بودن سرمایهگذاران بیشترین تأثیر را از بین پنچ ویژگی کلی شخصیتی بر عملکرد آنها داشت.
سارانی (1400) پایان‌نامه‌ای با عنوان "بررسی تأثیر ویژگیهای شخصیتی سرمایهگذاران بر عملکرد سرمایهگذاران (مطالعه موردی: مشتریان کارگزاری آگاه استان سیستان و بلوچستان)" ارائه کرد. نتایج نشان داد، ارتباط معنی‌داری بین ویژگی شخصیتی سرمایهگذاران با عملکرد مشتریان کارگزاری آگاه در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد. با توجه به ضریب همبستگی 88/0 رابطۀ این دو متغیر بسیار قوی و مثبت و مورد تأیید است. نتایج مدل رگرسیونی نشان داد که ویژگی وضوح تجربه (با بتای 343/0) بهترین متغیر برای پیش‌گویی متغیر عملکرد سرمایهگذاران Y است. متغیرهای بعدی به ترتیب عبارتند از: بعد برون‌گرایی (با مقدار بتای 255/0)، وظیفه‌شناسی (با مقدار بتای241/0)، ریسکپذیری (با مقدار بتای240/0)، می‌باشد.
امامی حیدری و اسماعیلی (1397)، تأثیر سواد مالی بر ارتباط بین شخصیت سرمایه‌گذار و رفتار خرید و فروش سهام در بورس اوراق بهادار اصفهان را بررسی کردند. هدف این تحقیق ارزیابی تأثیر ویژگیهای شخصیتی بر رفتار و عملکرد معامله‌گری سرمایهگذاران با توجه به سواد مالی آنها بود. بر طبق نتایج، در سرمایه‌گذارانی که فاقد سواد مالی هستند، ابعاد شخصیتی وضوح تجربه و وظیفه‌شناسی اثر منفی و معکوس بر رفتار معامله‌گری داشته و ابعاد شخصیتی برون‌گرایی، سازگاری و روان‌رنجوری، اثر مثبت و مستقیم بر رفتار معامله‌گری (رفتار خرید و فروش) سرمایهگذاران دارند. همچنین در سرمایه‌گذارانی که دارای سواد مالی هستند، ابعاد شخصیتی وضوح تجربه، برون‌گرایی و روان‌رنجوری، اثر منفی و معکوس بر رفتار معامله‌گری آنان دارد و ابعاد شخصیتی وظیفه‌شناسی و سازگاری، اثری بر رفتار معامله گری سرمایهگذاران نداشته است. در این بخش اثر هم‌زمان سواد مالی و ابعاد شخصیتی بر رفتار معامله‌گری سرمایهگذاران دارای سواد مالی بررسی شد. نتایج نشان داد که اثر هم‌زمان سواد مالی - وضوح تجربه، سواد مالی- برون‌گرایی و سواد مالی- روان رنجوری بر رفتار معامله‌گری سرمایهگذاران مثبت و مستقیم می‌باشد.
جمشیدی و قالیباف اصل (1397)، تأثير شخصيت سرمايه‌گذاران بر رفتار معاملاتي و عملكرد سرمايه‌گذاری آنان را بر طبق بورس اوراق بهادار تهران بررسی نمودند. هدف این تحقیق یافتن پاسخی برای این پرسش بود که در زمينۀ مطالعۀ رفتار و عملكرد سرمايه‌گذاران براي يك زيرمجموعۀ مشخص از پنج ویژگی شخصیتی (مركز كنترل، تمايل به حداكثرسازي، خودارزيابي، هيجان‌خواهي و رفتارهای نوع A و B) چه رابطه‌ای را می‌توان در نظر گرفت. نتایج نشان داد که فراواني معاملۀ افراد با مركز كنترل بيروني، رفتار A و تمایل به حداکثرسازی سود، بیشتر است. همچنين افراد با مركز كنترل بيروني و خودارزيابي و هيجان‌خواهي زياد، تنوع پرتفوي كمتري دارند. در نهايت فراواني معاملات بيشتر با عملكرد بهتر مرتبط است، در حالي كه تنوع پرتفوي تأثيري بر عملكرد افراد ندارد.
دوستار و همکاران (1396)، تحقیقی با عنوان "بررسی تأثیر ویژگیهای شخصیت سرمایهگذاران بر میزان ریسکپذیری آنها در بورس اوراق بهادار تهران " انجام دادند. هدف از انجام این پژوهش، شناخت ریسکپذیری سرمایهگذاران و ارتباط آن با شخصیت آنها بود؛ چرا که ریسکپذیری از جمله عواملی است که در ارتقای اقتصاد جامعه و موفقیت در سرمایهگذاری نقش دارد و شناسایی عوامل تأثیرگذار می‌تواند در مسیر سرمایهگذاری درست و موفق تعیین‌کننده باشد. یافته‌های پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه بیانگر آن بود که ریسکپذیری رابطۀ قوی و معنادار با شخصیت سرمایهگذاران ندارد و از بین پنج بعد شخصیت تنها بعد برون‌گرایی است که بر روی ریسکپذیری سرمایهگذاران اثر می‌گذارد.
ابراهیمی لیفشاگرد (1395)، تأثیر ویژگیهای شخصیتی سرمایهگذاران بر عملکرد سرمایهگذاری با نقش میانجی سوگیری‌های مکاشفه‌ای را بررسی کرد. در این تحقیق در یک مدل جامع، هم ویژگیهای شخصیتی (روان‌رنجوری، برون‌گرایی، وظیفه‌شناسی، تطابق‌پذیری، ترجیح برای نوآوری و انگیزۀ ریسکپذیری) و هم سوگیری‌های مکاشفه‌ای (نمایندگی، تورش دسترسی اطلاعات، یافتن نقطۀ اتکا، بیش‌اعتمادی) لحاظ شده و تأثیری که بر عملکرد سرمایهگذاری دارند، مورد سنجش قرار گرفت. نتایج نشان داد که بین ویژگیهای شخصیتی و عملکرد سرمایهگذاری رابطۀ مثبت با ضریب مسیر کم وجود دارد که از 6 رابطۀ متغیرهای شخصیت به جز رابطۀ وظیفه‌شناسی با عملکرد سرمایهگذاری، همگی دارای رابطۀ معنادار بوده و تأیید شدند. همچنین بین 4 رابطۀ متغیرهای سوگیری مکاشفه‌ای و عملکرد سرمایهگذاری رابطۀ مثبت با ضریب مسیر اندک و معناداری وجود داشت. بین ویژگیهای شخصیتی و سوگیری‌های مکاشفه‌ای رابطۀ مثبت با ضریب مسیر کمی به دست آمد که از 24 رابطه بین آنها 5 رابطه که شامل روان‌رنجوری با نمایندگی، برون‌گرایی با تورش دسترسی اطلاعات، ترجیح برای نوآوری با نمایندگی، ترجیح برای نوآوری با یافتن نقطه اتکا و انگیزۀ ریسکپذیری با بیش‌اعتمادی، بی‌معنا بوده و تأیید نشدند، در حالی که مابقی روابط معنادار بودند. در مورد تأثیر غیرمستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته چنین نتیجه‌گیری شد که ویژگیهای شخصیتی با نقش میانجی سوگیری‌های مکاشفه‌ای بر عملکرد سرمایهگذاری تأثیر مثبت با ضریب مسیر پایین و معنادار دارد.
کنجکاو منفرد و همکاران (1395)، در تحقیقی تحت عنوان "نقش متغیرهای روانشناختی و آگاهی بر تمایل به سرمایهگذاری با تأکید بر نقش واسطه‌ای ریسک ادراک شده مشتریان خدمات سرمایهگذاری" به بررسی نقش واسطه‌ای ریسک ادراک‌شده در ارتباط بین متغیرهای روانشناختی و آگاهی و تمایل به سرمایهگذاری مشتریان خدمات سرمایهگذاری پرداختند. نتایج نشان داد که ریسکپذیری، اعتماد، خودکارآمدی و آگاهی سرمایه‌گذران تأثیر معنی‌داری بر ریسک ادراک‌شدۀ آنها دارند. در این راستا، بیشترین اثرگذاری بر ریسک ادراک‌شده مربوط به دانش و آگاهی سرمایه‌گذران است. علاوه بر این ریسک ادراک‌شده بر نگرش و تمایل به سرمایهگذاری اثرگذار می‌باشد.
فرضیه‌های پژوهش
فرضیۀ اول: صفات شخصیتی بر عملکرد ادراکی سرمایهگذاری تأثیر معناداری دارد.
فرضیۀ دوم: شخصیت سرمایهگذاران تأثیر معناداری بر بیش‌اطمینانی مالی آنها دارد.
فرضیۀ سوم: سرمایه‌گذارانی که بیش‌اطمینانی مالی بیشتری (کمتری) دارند دارای عملکرد ادراکی سرمایهگذاری بیشتری (کمتری) هستند.
فرضیۀ چهارم: شخصیت از طریق بیش‌اطمینانی مالی بر عملکرد ادراکی سرمایهگذاری تأثیر غیرمستقیم و معناداری دارد.
فرضیۀ پنجم: شخصیت سرمایهگذاران تأثیر معناداری بر تحمل ریسک مالی آنها دارد.
فرضیۀ ششم: سرمایه‌گذارانی که تحمل ریسک مالی بیشتر (کمتر) دارند، دارای عملکرد ادراکی سرمایهگذاری بیشتری (کمتری) هستند.
فرضیۀ هفتم: شخصیت از طریق تحمل ریسک مالی بر عملکرد ادراکی سرمایهگذاری تأثیر غیرمستقیم و معناداری دارد.
روش‌شناسی پژوهش
این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت در زمرۀ تحقیقات توصیفی پیمایشی و از نوع همبستگی قرار دارد. جامعۀ آماری پژوهش، شامل سرمایهگذاران بورس اوراق بهادار تهران بود که با استفاده از فرمول کوکران 387 تن تعیین شد و افراد نمونه به روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند. روش گردآوری داده‌ها میدانی بوده و ابزار آن پرسش‌نامۀ استاندارد است که در جدول(1) به تشریح ابزار پژوهش پرداخته شد.
روایی پرسش‌نامه به شیوۀ روایی صوری و روایی سازه تأیید شده و پایایی آن نیز بر اساس آلفای کرونباخ تأیید گردیده است. نتایج جدول(2) دربارۀ میزان پایایی شاخص‌های پرسش‌نامه نشان می‌دهد مقادیر آلفای به‌دست‌آمده، نشان‌دهندۀ میزان بالای همسازی درونی گویه‌های مربوط به شاخص‌هاست. داده‌های گردآوری‌شده براساس مدل‌یابی معادلات ساختاری و تحلیل عاملی تأییدی در نرم‌افزار Lisrel تجزیهوتحلیل گشت.
جدول(1): تشریح ابزار پژوهش
متغیر | تعداد سؤال | شمارۀ سؤال | منبع |
بیش‌اطمینانی مالی | 4 | 4-1 | وود و زایکوفسکی17، 2004 |
پنج عامل بزرگ شخصیتی | 14 | 18-5 | تارپ و همکاران18، 2020 |
تحمل ریسک مالی | 4 | 22-19 | گربل و لایتون19، 1999 |
عملکرد سرمایهگذاری ادراکی | 4 | 26-23 | لیونگ و دتیوها20، 2011 |
جدول(2): بررسی پایایی پرسش‌نامه با استفاده از آلفای کرونباخ
متغير مورد سؤال | آلفای کرونباخ |
بیش‌اطمینانی مالی | 778/0 |
پنج عامل بزرگ شخصیتی | 871/0 |
تحمل ریسک مالی | 842/0 |
عملکرد سرمایهگذاری ادراکی | 849/0 |
یافته‌های پژوهش
تجزیهوتحلیل توصیفی یافته‌ها (جمعیت‌شناختی)
موضوع آمار توصیفی، تنظیم و طبقه‌بندی داده‌ها و محاسبۀ مقادیری از قبیل فراوانی و درصد و ... می‌باشد که حاکی از مشخصات یکایک اعضای جامعۀ مورد بحث است. در ادامه توصیف پاسخ‌گویان در سطوح هر یک از متغیرهای جمعیت‌شناختی آمده است.
جدول(3): فراوانی و درصد فراوانی پاسخ‌گویان بر اساس متغیرهای جمعیت‌شناختی (منبع: یافته‌های پژوهش)
نام متغیر | فراوانی | درصد | |
|---|---|---|---|
سن | 30 تا 35 سال | 92 | 24/0 |
36 تا 40 سال | 172 | 44/0 | |
بیشتر از 41 سال | 123 | 32/0 | |
سابقۀ سرمایهگذاری | کمتر از 10 سال | 89 | 23/0 |
بین 11 تا 15 سال | 74 | 19/0 | |
بیشتر از 16 سال | 224 | 58/0 | |
سطح تحصیلات | دیپلم | 19 | 05/0 |
فوق‌دیپلم | 147 | 38/0 | |
لیسانس | 93 | 24/0 | |
فوق‌لیسانس و بالاتر | 128 | 33/0 | |
جمع کل |
| 387 | 100 |
ارزیابی بخش اندازه‌گیری مدل
تحلیل عاملی تأییدی به‌منظور بررسی روایی سازۀ سؤال‌های پرسش‌نامه انجام می‌شود که این آزمون دو خروجی دارد. خروجی اول تخمین استاندارد و خروجی دوم معناداری ضرایب است. در خروجی اول تخمین استاندارد بار عاملی هر شاخص و در خروجی دوم معناداری ضرایب یا مقادیر تی نشان داده می‌شود. بار عاملی نشان‌دهندۀ سهم هر شاخص در شکل‌گیری متغیر است که مقدار آن بین 0 تا 1 است. مقدار بالای 4/0 برای این شاخص قابل قبول است و کمتر از آن حذف می‌شود. هر چه مقدار بار عاملی به یک نزدیک‌تر باشد، نشان از همبستگی زیاد شاخص با متغیر دارد. معناداری ضرایب یا مقادیر تی نشان‌دهندۀ سطح معناداری یک شاخص است.
در صورتی‌که مقدار آمارۀ تی کمتر از 96/1 باشد، در سطح اطمینان 95 درصد شاخص حذف می‌شود. اگر مقادیر بیشتر از 96/1 باشد، شاخص قابل قبول است (کلانتری، 1392).
جدول(4): نتایج بارهای عاملی و آمارۀ تی (منبع: یافته‌های پژوهش)
متغیرها | نماد | بار عاملی | آمارۀ تی |
|---|---|---|---|
پیش اطمینانی مالی | PM1 | 67/0 | - |
| PM2 | 79/0 | 18/15 |
| PM3 | 68/0 | 88/13 |
| PM4 | 61/0 | 70/12 |
پنج عامل بزرگ شخصیتی | PS5 | 51/0 | 97/12 |
| PS6 | 56/0 | 59/14 |
| PS7 | 44/0 | 04/11 |
| PS8 | 50/0 | 83/12 |
| PS9 | 56/0 | 54/14 |
| PS10 | 59/0 | 58/15 |
| PS11 | 65/0 | 63/17 |
| PS12 | 58/0 | 31/15 |
| PS13 | 59/0 | 36/15 |
| PS14 | 48/0 | 10/16 |
| PS15 | 61/0 | 10/18 |
| PS16 | 67/0 | 43/15 |
| PS17 | 59/0 | 07/18 |
| PS18 | 67/0 | 12/13 |
تحمل ریسک | TR19 | 75/0 | - |
| TR20 | 87/0 | 53/20 |
| TR21 | 60/0 | 53/14 |
| TR22 | 81/0 | 59/19 |
عملکرد سرمایهگذاری ادراکی | AS23 | 78/0 | - |
| AS24 | 86/0 | 26/22 |
| AS25 | 63/0 | 72/15 |
| AS26 | 80/0 | 70/20 |
نتایج تحلیل عاملی مندرج در جدول(4) نشان می‌دهد تمامی شاخص‌های مربوط به متغیرهای پژوهش از مقادیر تی (بیشتر از 96/1) و بار عاملی (بیشتر از 4/0) مورد قبولی برخوردارند و برای متغیرهای پژوهش، شاخص‌های مناسبی محسوب می‌شوند.
معادلات ساختاری
مدل معادلات ساختاری رویکرد آماری جامع برای آزمون فرضیه‌هایی دربارۀ روابط بین متغیرهای مشاهده‌شده21 و متغیرهای مکنون22 است که گاه تحلیل ساختاری کوواریانس، مدل‌یابی علّی و گاه نیز لیزرل23 نامیده شده است؛ اما اصطلاح غالب در این روزها، مدل‌یابی معادلۀ ساختاری یا به گونۀ خلاصه SEM است (هومن، 1395). در این موضوع، سه مسئله در نظر گرقته می‌شود:
1-علائم (مثبت یا منفی) مؤلفه‌های مربوط به مسیرهای ارتباطی بین متغیرهای نهفته نشان می‌دهند که آیا مؤلفه‌های محاسبه‌شده جهت روابط فرضی را تأیید کرده‌اند یا خیر.
2-مقدار مؤلفه‌های برآوردشده نشان می‌دهد که تا چه حد روابط پیش‌بینی شده، قوی هستند. در این‌جا مؤلفه‌های تخمینی باید معنی‌دار باشند (یعنی مقدار قدرمطلق t باید بیشتر از 96/1 باشد).
3- مجذور همبستگی چندگانه (R2) برای معادلات ساختاری، مقدار واریانس هر متغیر نهفتۀ درونی را که به‌وسیلۀ متغیرهای نهفتۀ مستقل (بیرونی) تبیین می‌شود، نشان می‌دهد. هر چه مقدار R2 بزرگ‌تر باشد، قدرت تبیین واریانس بالاتر است (کلانتری، 1392).
شکل(1): مدل‌سازی معادلات ساختاری مدل مفهومی پژوهش (تخمین استاندارد)
شکل(2): مدل‌سازی معادلات ساختاری مدل مفهومی پژوهش (معناداری ضرایب)
جدول(5): ضرایب مسیر و آمارۀ t (منبع: یافته‌های پژوهش)
فرضیه |
| ضریب β | آمارۀ t | نتیجۀ فرضیه |
فرضیۀ 1 | صفات شخصیتی و عملکرد ادراکی سرمایهگذاری | 48/0 | 57/8 | تأیید |
فرضیۀ 2 | شخصیت سرمایهگذاران و بیش‌اطمینانی مالی | 59/0 | 34/11 | تأیید |
فرضیۀ 3 | سرمایهگذاران با بیش‌اطمینانی مالی و عملکرد ادراکی سرمایهگذاری بیشتر(کمتر) | 18/0 | 45/3 | تأیید |
فرضیۀ 4 | تأثیر غیرمستقیم شخصیت از طریق بیش‌اطمینانی مالی و عملکرد ادراکی سرمایهگذاری | 08/0 | 30/3 | تأیید |
فرضیۀ 5 | شخصیت سرمایهگذاران و تحمل ریسک مالی | 37/0 | 36/6 | تأیید |
فرضیۀ 6 | سرمایهگذاران با تحمل ریسک مالی و عملکرد ادراکی سرمایهگذاری بیشتر(کمتر) | 09/0 | 10/2 | تأیید |
فرضیۀ 8 | تأثیر غیرمستقیم شخصیت از طریق تحمل ریسک مالی بر عملکرد ادراکی سرمایهگذاری | 03/0 | 99/1 | تأیید |
شاخص‌های برازش مدل مفهومی پژوهش
از شاخص‌های متفاوتی برای سنجش برازش الگوی مطالعه در این پژوهش استفاده شد که عبارتند از: ریشۀ میانگین خطای دوم تقریب: اولین معیار برای تعیین برازش کل مدل، ریشۀ میانگین توان دوم خطای تقریب است که 24RMSEA نشان داده می‌شود. زمانی‌که مقدار این آماره کمتر از 05/0 باشد، مدل از برازش خوبی برخوردار است.
مقادیر بالاتر از 9/0 حاکی از برازش قابل قبول مدل است. شاخص‌های نسبی برازش نشان می‌دهند که تا چه حد برازش مدل نسبت به مدل خط پایه که در واقع مدل استقلال است، مناسب‌تر است. این شاخص‌ها عبارتند از: 25NFI، 26NNFI، 27CFI. به استثنای شاخص NNFI مقادیر تمام شاخص‌های این گروه، بین صفر و یک قرار دارند و هر چه مقدار آنها به یک نزدیک‌تر باشد، نشان‌دهندۀ برازش خوب مدل است (مقدار NNFI می‌تواند بزرگ‌تر از یک باشد). به‌طور کلی در کار با برنامۀ لیزرل، هر یک از شاخص‌های به‌دست‌آمده برای مدل، به‌تنهایی دلیل برازندگی مدل یا برازندگی آن نیستند؛ بلکه شاخص‌ها را باید در کنار یکدیگر و با هم تفسیر کرد.
جدول(6): شاخص‌های برازش مدل مفهومی پژوهش (منبع: یافته‌های پژوهش)
شاخص برازش |
| RMSEA | RMR | NFI | NNFI | CFI | IFI | GFI | AGFI | ||
میزان استاندارد | کمتر از 3 | کمتر از 08/0 | بیشتر از 9/0 | بیشتر از 8/0 | |||||||
میزان تحقیق | 29/2 | 069/0 | 077/0 | 96/0 | 95/0 | 97/0 | 97/0 | 87/0 | 80/0 | ||
بحث و نتیجه‌گیری
همان‌طور که از یافته‌های آماری بهدست آمد، صفات شخصیتی بر عملکرد ادراکی سرمایهگذاری تأثیر معناداری دارد نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش با نتایج پژوهش‌های مطابق با پژوهش‌های اختر و داس (2020) و دیکاسون و فریرا (2018) همسو بوده بر این اساس می‌توان بیان داشت که هر چه شخصیت مدیران بیشتر دربرگیرندۀ صفاتی از قبیل، تحمل محرک‌های استرس و عوامل تنش‌زا، ثبات عاطفی پایین (ویژگی روان‌رنجوری) علاقه‌مندی به کسب تجربه‌های جدید، مشتاق تنوع، قدرت تحمل بالا در برابر ابهام (ویژگی پذیرا بودن) و شایستگی، نظم، وظیفه‌شناسی، تلاش برای موفقیت و نظم درونی (ویژگی وجدانی بودن) بوده باشد؛ عملکرد آنها بهتر ارزیابی شده است. شخصیت سرمایهگذاران تأثیر معناداری بر بیش‌اطمینانی مالی دارد که با یافتۀ اختر و داس (2020) مطابقت داشته و در یک راستا می‌باشد. سرمایهگذاران با بیش‌اطمینانی مالی بیشتر (کمتر) دارای عملکرد ادراکی سرمایهگذاری بیشتری (کمتری) هستند. نتایج به‌دست‌آمده با یافته‌های اختر و داس (2020) و جمشیدی و قالیباف اصل(1397) همسو است. سرمایهگذاران گاه تمایل به برآورد بیش از واقع دانش خود دارند، توانایی‌های خود را با دیگران مقایسه می‌کنند و فکر می‌کنند که قادر به کنترل رویدادهای آینده هستند. این افراد با بیش‌اطمینانی مالی، عملکرد مالی خود را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. پژوهشگران دریافته‌اند که سرمایه‌گذارانی که دچار بیش‌اطمینانی هستند، در مقایسه با سرمایهگذاران منطقی، دارای سطح عملکرد پایین‌تری می‌باشند. شخصیت از طریق بیش‌اطمینانی مالی بر عملکرد ادراکی سرمایهگذاری تأثیر غیرمستقیم و معناداری دارد (مطابق با اختر و داس (2020) و جمشیدی و قالیباف اصل(1397)) سرمایهگذاران دچار بیش‌اطمینانی اغلب در هنگام تصمیمگیری غیرمنطقی، سود بالاتری را انتظار دارند و از این رو عملکرد نهایی آنها در مقایسه با سرمایهگذاران منطقی، تضعیف می‌گردد (اختر و داس،2020). شخصیت سرمایهگذاران دارای تأثیر معناداری بر تحمل ریسک مالی آنها می‌باشد مطابق با اختر و داس (2020) و جمشیدی و قالیباف اصل(1397)). سرمایهگذاران با سطح بالاتر (پایین‌تر) تحمل ریسک مالی دارای عملکرد ادراکی سرمایهگذاری بالاتری (پایین تری) هستند (مطابق با پژوهش جمشیدی و قالیباف اصل(1397)). میزان پذیرش ریسک و قبول آن در شرکت‌های سرمایهگذاری و بازارهای مالی از جمله مهم‌ترین عواملی است که در هنگام تصمیمگیری در رفتار آنها اثرگذار است. شخصیت از طریق تحمل ریسک مالی بر عملکرد ادراکی سرمایهگذاری تأثیر معناداری دارد (مطابق با پژوهش اختر و داس (2020)). شخصیت نقش تعیین‌کننده‌ای در رفتار سرمایهگذاری دارد و رفتار افراد را تحت شرایط خاص تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. به‌عنوان مثال، مشاوران مالی یا سرمایهگذاری باید پیش از پیشنهاد پورتفوی مناسب، ویژگیهای شخصیتی مراجعان خود را بررسی کنند (دیکاسون و فریرا،2018)؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود برای تحلیل کامل‌تر رفتار و عملکرد سرمایهگذاران، سایر ویژگیهای رفتاری آنان، از جمله سوگیری‌های رفتاری و ... به‌کار گرفته شود. همچنین پژوهشگران می‌توانند در پژوهش‌های آتی، سایر مدل‌های شخصیتی مرتبط با عملکرد سرمایهگذاران را بررسی کنند. یکی از محدودیت‌های این پژوهش این است که ویژگیهای روانشناختی می‌تواند تحت‌تأثیر عوامل مختلف از جمله عوامل محیطی، ویژگیهای جمعیت‌شناختی، ویژگیهای روانشناختی دیگر و ... قرار گیرند که حذف، کنترل و یا بررسی همۀ این عوامل امکان‌پذیر نیست و این امر بر پیچیدگی انجام پژوهش می‌افزاید.
Akhtar, F., Thyagaraj, K. S., & Das, N. (2018). The impact of social influence on the relationship between personality traits and perceived investment performance of individual investors: Evidence from Indian stock market. International Journal of Managerial Finance, 14(1), 130-148. Bakar, S., & Yi, A. N. C. (2016). The impact of psychological factors on investors’ decision making in Malaysian stock market: a case of Klang Valley and Pahang. Procedia Economics and Finance, 35, 319-328. Beleska-Spasova, E. (2014). Determinants and measures of export performance–comprehensive literature review. Journal of contemporary economic and business issues, 1(1), 63-74.
Cesarini, D., Dawes, C. T., Johannesson, M., Lichtenstein, P., & Wallace, B. (2009). Genetic variation in preferences for giving and risk taking. The Quarterly Journal of Economics, 124(2), 809-842.
Emami Heydari, N., & Ismaili, H. (2018). The effect of financial literacy on the relationship between investor personality and buying and selling behavior of stocks in Isfahan Stock Exchange. In National Conference on New Models in Business Management (with the approach of supporting national entrepreneurs) (pp. 1-14) (In Persian).
Le Luong, P., & Thi Thu Ha, D. (2011). Behavioral factors influencing individual investors decision-making and performance.: A survey at the Ho Chi Minh Stock Exchange.
[1] . استادیار، گروه حسابداری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، ایران، ایمیل: (Email: a-lalbar@iau-arak.ac.ir )
[2] . کارشناسی‌ارشد مدیریت مالی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، اراک، ایران، ایمیل ( M.nasrin1807@gmail.com: (Email
[3] . دانشجوی دکترای گروه مهندسی مالی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، اراک، ایران، ایمیل: ( nasrinkhankesh@gmail.com: (Email
DOI: 10.30486/FBRA.1402.928162
[4] 3. Goldberg
[5] 5. Openness to Experience
[6] 6. Conscientiousness
[7] 7. Extraversion
[8] 8. Agreeableness
[9] 9. Neuroticism
[10] 2. Goldberg
[11] 4. Openness to Experience
[12] 5. Conscientiousness
[13] 6. Extraversion
[14] 7. Agreeableness
[15] 8. Neuroticism
[16] 9. Borge
[17] 1. Wood & Zaichkowsky
[18] 2. Tharp et al.
[19] 3. Grable & Lytton
[20] 4. Le Luong & Thi Thu Ha
[21] 1. Observed Variables
[22] 2. Latent Variables
[23] 3. Liner Structural Relationships (LISREL(
[24] 1. Root Mean Square Error of Approximation
[25] 2. Normed Fit Index
[26] 3. Non- Normed Fit Index
[27] 4. Comparative Fit Index