بررسی نقش واسطه ادراک ریسک در تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیمات سرمایه‌گذاری
محورهای موضوعی : پژوهش های مالی و رفتاری در حسابداریفاطمه صمدی 1 * , عاطفه ابوذر 2
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق
2 - گروه مدیریت ،دانشکده علوم انسانی،دانشگاه ازاد واحد تهران شرق،تهران ،ایران
کلید واژه: ادراک ریسک , عوامل مالی- رفتاری , تصمیمات سرمایه‌گذاری,
چکیده مقاله :
تحقیق پیش رو به بررسی نقش واسطه ادراک ریسک در تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیمات سرمایه‌گذاری می پردازد. از نظر روش شناسی این تحقیق توصیفی از نوع همبستگی و در زمره تحقیقات با ماهیت کاربردی قرار دارد. جامعه آماری این پژوهش می بایست از شش ماهه دوم 1402 تا نیمسال اول 1403 سهامدار بوده باشند تا در ارتباط با بازده یک ساله امکان ارائه پاسخ داشته باشند و ثانیاً سهامدار فعال باشند به این معنی که در یک سال حداقل 2 مرتبه مبادرت به خرید و فروش سهام نمایند. به منظور گردآوری نمونه آماری با استفاده از فراخوانی در شبکه¬های اجتماعی افرادی که مایل به شرکت در پژوهش بودند و شرایط انتخاب را داشتند انتخاب شدند. اساس فرمول کوکران برای جامعه آماری نامحدود تعداد 385 نفر از این افراد است به شیوه نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند. نتایج به دست آمده نشان داد عوامل مالی رفتاری می¬تواند 63% از تغییرات تصمیمات سرمایه¬گذاری را به صورت مثبت و معنادار تبیین نماید و همچنین عوامل مالی رفتاری می¬تواند 63% از تغییرات تصمیمات سرمایه¬گذاری را به صورت مثبت و معنادار تبیین نماید در انتها نیز ریسک سرمایه¬گذاری می¬تواند 65% از تغییرات تصمیمات سرمایه¬گذاری را به صورت مثبت و معنادار تبیین نماید؛ در بررسی متغیر واسطه¬ای نیز نتایج به دست آمده نشان داد ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک)تاثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیمات سرمایه‌گذاری را واسطه‌گری می کند.
The aim of this study was to investigate the mediating role of risk perception in the influence of financial-behavioral factors on investment decisions. The statistical population of this research includes individual investors in Tehran Stock Exchange. The people in question must have been shareholders from the second half of 1402 to the first half of 1403 in order to be able to provide an answer in connection with the one-year return, and secondly, they must be active shareholders, which means that they buy and sell shares at least 2 times in a year. In this way, using a simple random sampling method, they were selected from among the people who had invested in the stock exchange of Iran. Based on Cochran's formula for the unlimited statistical population, 385 of these people were selected by random sampling. The library study method was used to collect the theoretical foundations and background of the research, then the field method was used to collect the data. The obtained results showed that behavioral financial factors can explain 63% of changes in investment decisions in a positive and meaningful way, and also behavioral financial factors can explain 63% of changes in investment decisions in a positive and meaningful way. Finally, investment risk can explain 65% of changes in investment decisions in a positive and meaningful way; In examining the mediating variable, the results showed that investment risk (risk perception) mediates the effect of financial-behavioral factors on investment decisions.
اردکانی، سعید؛ بهلکه، آیناز؛ میرزاد، نگار؛ طاهره السادات، توسلی (1394). بررسی واکنش سرمایه گذاران نسبت به رویدادهای ناگهانی در بورس اوراق بهادار تهران. تحقیقات مالی، دوره 20 ، شماره 2، 54- 78.
آقابابایی محمدابراهیم، خادمی سمانه (1391). بررسی عوامل تأثیرگذار بر رفتار مدیریت مالی شخصی در میان جوانان ایران. راهبرد مدیریت مالی، 6(9)، 34- 47.
آقاجانی،حسنعلی،عباسقلی پور،محسن، الطافی، شقایق (1388) بررسی روش های تأمین مالی در طرحهای کارآفرینانه، مجموعه مقالات سومین کنفرانس توسعه نظام تأمین مالی در ایران.
امامی حیدری ندا و اسماعیلی حسین (1397). تاثیر سواد مالی بر ارتباط بین شخصیت سرمایه گذار و رفتار خرید و فروش سهام در بورس اوراق بهادار اصفهان، کنفرانس ملی الگوهای نوین در مدیریت و کسب و کار با رویکرد حمایت از کارآفرینان ملی، تهران، موسسه آموزش عالی نگاره.
جمشیدی ناصر، قالیباف اصل حسن (1397). بررسی تأثیر شخصیت سرمایه گذاران بر رفتارمعاملاتی و عملکرد سرمایه گذاری آنان؛ شواهدی از بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه تحقیقات مالی، 1(20)، 76- 90.
حساس یگانه یحیی،رئیسی زهره(1388). رابطه بین کیفیت حاکمیت شرکتی و عملکرد شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران،فصلنامه علوم مدیریت ایران،شماره 13
دادخواه،محمدرضا(1392). مشتری مداری "،تهران ،انتشارات شهرآشوب.
دهقانی سلطانی مهدی، جعفری مهرنوش، سلمانی صمدی آرش (1397). بررسی عوامل موثر بر رفتار سرمایه گذاران جوان در بورس اوراق بهادار تهران، اولین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ایران، تهران، مرکز بین المللی همایشها و سمینارهای توسعه پایدار علوم جهان اسلام.
Almansour, B. Y., & Arabyat, Y. A. (2017). Investment decision making among Gulf investors: Behavioural finance perspective. International Journal of Management Studies, 24(1), 41–71.
Derecskei, A. K. (2018). Relations between risk attitudes, culture and the endowment effect. Engineering Management in Production and Services, 10 (4), pp 7-20.
Dewi, V. I., Febrian, E., Effendi, N., Anwar, M., & Nidar, S. R. (2020). Financial literacy and its variables: The evidence from Indonesia. Economics & Sociology, 13(3), 133-154.
Goswami, S., Goswami, B. K., Panicker, A., & Sharma, A. (2020). Exploring the role of emotions and psychology in financial investment decisions in Indian securities market. International Journal of Advanced Science & Technology, 29(1), 532–547.
Hossain, T., & Siddiqua, P. (2022). Exploring the influence of behavioral aspects on stock investment decision-making: A study on Bangladeshi individual investors. PSU Research Review.
Jorgensen, B. L., & Savla, J. (2020). Financial literacy of young adults: The importance of parental socialization. Family relations, 59(4), 465-478.
Kahneman, D. (2013). Thinking fast and slow. New York, United States: Farrar, Straus and Giroux.
Kengatharan, L., & Kengatharan, N. (2014). The influence of behavioral factors in making investment decisions and performance: Study on investors of Colombo Stock Exchange, Sri Lanka. Asian Journal of Finance & Accounting, 6(1), 1.
Kim, J. J., Dong, H., Choi, J., & Chang, S. R. (2022). Sentiment change and negative herding: Evidence from microblogging and news. Journal of Business Research, 142, 364–376.
Lather, A. S., Jain, S., & Anand, S. (2020). The effect of personality traits on cognitive investment biases. Journal of Critical Reviews, 7(2), 221–229.
Madaan, G., & Singh, S. (2019). An analysis of behavioral biases in investment decision-making. International Journal of Financial Research, 10(4), 55–67.
Mahapatra, M. S., & Mishra, R. (2020). Behavioral influence and financial decision of individuals: A study on mental accounting process among Indian households. Cogent Economics and Finance, 8(1), 1827762
Menon, M., Huber, R., West, D. D., Scott, S., Russell, R. B., & Berns, S. D. (2023). Community-based approaches to infant safe sleep and breastfeeding promotion: A qualitative study.
Menon, M., Huber, R., West, D. D., Scott, S., Russell, R. B., & Berns, S. D. (2023). Community-based approaches to infant safe sleep and breastfeeding promotion: A qualitative study. BMC Public Health, 23(1).
Putri Pa, A. N., Wiksuana, I., Suartana, I. W., & Sri Artini, L. G. (2022). The influence of social and personal factors in individual investment decision making. Quality - Access to Success, 23(191), 80–88.
Sharma, D., Misra, V., & Pathak, J. P. (2021). Emergence of behavioral finance: A study on behavioural biases during investment decision-making. International Journal of Economics and Business Research, 21(2), 223–234
Singh, S. K., Chen, J., Del Giudice, M., & El-Kassar, A. N. (2019). Environmental ethics, environmental performance, and competitive advantage: Role of environmental training. Technological Forecasting and Social Change, 146, 203-211.
Titus Jr, V. K., & Anderson, B. S. (2018). Firm Structure and Environment as Contingencies to the Corporate Venture Capital-Parent Firm Value Relationship. Entrepreneurship Theory and Practice, 42(3), 498-522.
Vaznyte, E., & Andries, P. (2019). Entrepreneurial orientation and start-ups' external financing. Journal of Business Venturing, 34(3), 439-458.
Vieira, K. M., Júnior, F. D. J. M., & Potrich, A. C. G. (2020). Measuring financial literacy: proposition of an instrument based on the Item Response Theory. Ciência e Natura, 42, e38-e38.
Financial and Behavioral Researches in Accounting
Vol. 4, No. 2, Ser No. (13), Summer 2024, pp.41-61
Investigating the Mediating Role of Risk Perception in The Influence of Financial-Behavioral Factors on Investment Decisions
Atefeh Abuzar1, Fatemeh Samadi2
| Received: 2024/08/04 Accepted: 2024/09/15 |
Extended Abstract
Background and Purpuse: In recent decades, financial behaviors have become noticeably significant in investment decisions. As fundamental pillar in financial markets, a stock exchange is where investment decisions are intensely influenced by psychological and behavioral factors. Despite conventional financial theories assuming that investors are invariably logical, reality shows that their decisions are often influenced by emotions, cognitive biases, and personal risk perceptions. Risk perception is a key factor shaping investors’ decisions. This research examined the mediating role of risk perception in the relationship between financial-behavioral factors and investment decisions in the Tehran Stock Exchange. A more accurate perception of this relationship can help managers, financial advisors, and investors make proper decisions in the intricate and risky circumstances of the market. Likewise, the results of this study can assist policymakers in formulating more effective strategies for risk reduction and management in the capital market. Lastly, this research attempted to present a better perception of investors’ decision dynamics in the Iranian financial market by offering new insights.
Methodology: This study was applied in terms of its purpose and descriptive-correlational in terms of its method and investigated the relationships between financial-behavioral factors, risk perception, and investment decisions in the Tehran Stock Exchange. The statistical population consisted of active individual investors in the Tehran Stock Exchange between the last three months of 2023 and the first six months of 2024. They must be active shareholders, which means that they buy and sell shares at least 2 times in a year. In this way, using a simple random sampling method, they were selected from among the people who had invested in the stock exchange of IranThe researchers employed Cochran’s formula to determine the sample size and followed a simple randomized approach to select 385 individuals as the research sample suitably representing the statistical population. The primary data collection tool was a valid and standard questionnaire comprising questions about financial-behavioral variables, risk perception, and investment decisions. The reliability of the questionnaire was estimated and confirmed by the Cronbach alpha coefficient, which indicated the high reliability of the measurement tool. The SPSS software, statistical correlation methods, and path analysis were employed for data analysis. The correlation analysis sought to determine the interrelationships of the variables, and the path analysis examined the mediating contribution of risk perception to the relationship between financial-behavioral factors and investment decisions. These approaches helped researchers deeply perceive how these factors influenced investors’ behaviors.
Findings: The findings revealed that financial-behavioral factors significantly influenced investor’s investment decisions and could explain 13% of the variations in investment decisions. The results also displayed that financial-behavioral factors had a 66% contribution to the investment risk. Investment risk was also investigated as an independent variable. It was found that this factor could explain 60% of the variations in investment decisions. By and large, these results highlight the significance of financial-behavioral factors and the mediation of risk perception in investment decisions and reflect how these factors can shape investors’ behavior and influence their decisions directly or indirectly. On the other hand, risk perception acts as a chief mediator in this relationship. Baron and Kenny’s (1985) proposed steps run by the simultaneous hierarchical regression (path analysis) method were applied to examine the mediating role of investment risk (risk perception) in the relationship between financial-behavioral factors and investment. The obtained results showed that behavioral financial factors can explain 63% of changes in investment decisions in a positive and meaningful way, and also behavioral financial factors can explain 63% of changes in investment decisions in a positive and meaningful way. Finally, investment risk can explain 65% of changes in investment decisions in a positive and meaningful way; In examining the mediating variable, the results showed that investment risk (risk perception) mediates the effect of financial-behavioral factors on investment decisions.
Discussion: The results of this research reflected the high significance of financial-behavioral factors and the mediation of risk perception in making investment decisions. These findings foreground that a thorough perception and analysis of investor behavior should not only assess financial factors but also accentuate behavioral and psychological aspects. The outcomes of this research can help financial advisors and investment managers improve the decision process of their customers. For instance, regarding the crucial role of risk perception, they can design educational or consultative programs assisting investors in developing better perceptions of investment-tied risks and making proper decisions. In this respect, this study suggests future researchers investigate other mediating variables that may impact investor’s decision-making process, e.g. variables like investment experience, educational level, and rate of access to information can be probed as mediating factors in future studies. Finally, this research illuminates the necessity of attending to financial, behavioral, and psychological factors simultaneously to improve investment decisions and exploit mixed analytical models to perceive this complex process well.
Keywords: Financial-behavioral factors, Risk perception, Investment decisions.
JEL Classification:D81, G4, G11.
[1] 1. Master of Financial Management, Management Department; Faculty of Humanities; Tehran East branch; Islamic Azad university; Tehran; Iran. (Email: atefehabozar@gmail.com)
[2] 2. Management Group; Faculty of Humanities; Tehran East branch; Islamic Azad university; Tehran; Iran (corresponding author) (Email: M.samadi53@gmail.com)
DOI: 10.30486/FBRA.1403.1128206 
پژوهش‌های مالی و رفتاری در حسابداری
دورۀ چهارم، شمارۀ دوم، پیاپی 13، تابستان 1403، صفحۀ 61-41
بررسی نقش واسطۀ ادراک ریسک در تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری
|
تاریخ پذیرش: 22/06/1403 |
|
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی نقش واسطۀ ادراک ریسک در تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری است. از نظر روش‌شناسی این تحقیق توصیفی از نوع همبستگی و در زمرۀ تحقیقات با ماهیت کاربردی قرار دارد. جامعۀ آماری این پژوهش شامل سرمایه‌گذاران انفرادی در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشند. افراد موردنظر می‌بایست از شش‌ماهۀ دوم 1402 تا نیمسال اول 1403 سهامدار بوده باشند تا در ارتباط با بازده یک‌ساله امکان ارائۀ پاسخ داشته باشند و سهامدار فعال باشند به این معنی که در یک سال حداقل 2 مرتبه مبادرت به خرید و فروش سهام نمایند. به منظور گردآوری نمونۀ آماری با استفاده از فراخوانی در شبکه‌های اجتماعی افرادی که مایل به شرکت در پژوهش بودند و شرایط انتخاب را داشتند انتخاب شدند. به این صورت که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده از میان افرادی که در بورس اوراق بهادار ایران سرمایه‌گذاری کرده بودند، انتخاب شدند. براساس فرمول کوکران برای جامعۀ آماری نامحدود تعداد 385 نفر از این افراد است به شیوۀ نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند. برای جمع‌آوری مبانی نظری و پیشینۀ تحقیق از روش مطالعۀ کتابخانه‌ای استفاده شده، سپس برای گردآوری داده‌ها، از روش میدانی بهره گرفته شده است. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد عوامل مالی رفتاری می‌تواند 13% از تغییرات تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را به‌صورت مثبت و معنادار تبیین نماید و همچنین عوامل مالی رفتاری می‌تواند 66% از ادراک ریسک را به‌صورت مثبت و معنادار تبیین نماید. در انتها نیز ریسک سرمایه‌گذاری می‌تواند 60% از تغییرات تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را به‌صورت مثبت و معنادار بیان کند؛ در بررسی متغیر واسطه‌ای نیز نتایج به‌دست‌آمده نشان داد ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را واسطه‌گری می‌کند.
کلیدواژه‌ها: ادراک ریسک، عوامل مالی- رفتاری، تصمیم‌های سرمایه‌گذاری.
طبقه‌بندی موضوعی: D81, G4, G11.
مقدمه
تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری به‌طور گسترده در جوامع علمی مطالعه شده است. محققان طیف گسترده‌ای از عوامل مالی- رفتاری را شناسایی کرده‌اند که می‌توانند بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری تأثیر بگذارند، ازجمله سوگیری‌های عاطفی، تأثیرات اجتماعی، ادراک ریسک و ویژگی‌های شخصیتی (منون و همکاران، 2023). مطالعات متعددی تأثیر این عوامل را بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری بررسی کرده‌اند و دریافته‌اند که می‌توانند منجربه تصمیم‌گیری غیربهینه شوند (ماهاپاترا و میشرا، 2020؛ شارما و همکاران، 2021). سرمایه‌گذاران در هنگام سرمایه‌گذاری نگرش ریسک‌گریز از خود نشان می‌دهند و تمایل به ریسک یکنواخت‌تر و پایدارتر دارند، درک ریسک (پا و همکاران، 2022) و تمایل به ریسک، درحالی‌که تصمیم و ریسک سرمایه‌گذاران، همواره امری ثابت است، درک ریسک آن‌ها پویا است و می‌تواند در موقعیت‌های مختلف تغییر کند. افزایش ادراک ریسک منجربه افزایش معاملات و کاهش سرمایه‌گذاری در بازار سهام می‌شود (حسین و سیدیکوا، 2022) . به دلیل درک کم ریسک، فعالان بازار، نوعی ترس دارند که بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد و لذا تأثیر بسزایی بر فرایندهای تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران دارد (مادان و سینگ، 2019). برای نمونه، عوامل رفتاری مانند رفتار توده‌وار در سرمایه‌گذاری، از تأثیر ادراک ریسک بر بازده مورد انتظار ناشی می‌شود، همان‌طور که بالسیلار و همکاران (2014) پیشنهاد کردند، بسیاری از سرمایه‌گذاران تمایل دارند از جمع پیروی کنند یا هنگام تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری، اعتمادبه‌نفس کمی از خود نشان می‌دهند. این رفتار، از تمایل سرمایه‌گذاران به ریسک کم یا اجتناب از ریسک ناشی می‌شود که ناشی از تمایل آن‌ها برای به حداقل رساندن خطر ضرر مالی است. در این حالت، افرادی که منطقی هستند با تکیه بر قضاوت‌های دیگران شروع به رفتار غیرمنطقی می‌کنند. این رفتار ممکن است ناشی از فقدان دانش سرمایه‌گذاری یا تمایل به پیروی از نظرات و دستورالعمل‌های دیگران باشد. بالسیلار و همکاران (2014) یک ارتباط قانع‌کننده بین عامل رفتار و پویایی ریسک- بازده را نشان می‌دهد. آن‌ها مشاهده کردند که رفتار توده‌وار سرمایه‌گذران در دوره‌های عدم‌اطمینان و نوسان زیاد بازار، افزایش می‌یابد. این افزایش رفتار، ریسک‌های بالقوۀ مرتبط با سرمایه‌گذاری‌ها را تقویت می‌کند، زیرا سرمایه‌گذاران بیشتر براساس احساسات بازار تصمیم می‌گیرند تا ارزیابی عینی ریسک.
عصر جهانی‌شدن، تغییرات بسیاری را در کشورهای جهان به ارمغان می‌آورد که تأثیرات مثبت و منفی در رفتار مالی افراد برای تأمین مایحتاج روزمرۀ زندگی آن‌ها می‌گذارد. انسان‌ها باید برای کسب درآمدی که برای تأمین نیازها و خواسته‌هایشان استفاده می‌شود، تلاش کنند. درآمد کسب‌شده باید به‌درستی مدیریت شود تا به‌طور مؤثر و کارآمد استفاده شود (جورجنسن و ساولا، 2020) .
مطالعات مختلف نشان داده‌اند که نگرش‌های مالی نقش مهمی در شکل‌دهی به تصمیم‌های مالی و به‌طور کلی مدیریت مالی افراد دارند و همچنین نگرش‌های مالی از طریق اعتقادات اقتصادی و غیراقتصادی بر نتایج یک رفتار خاص و در فرایند تصمیم‌گیری فرد حیاتی است (ویرا و همکاران، 2020) بنابراین نگرش‌ها می‌توانند بر رفتار مالی فرد تأثیرگذار باشد. رفتار مالی یک جزء ضروری از واقعیت روزانۀ هر فرد است. درواقع، افراد برای اتخاذ تصمیم‌های مالی آگاهانه در کوتاه‌مدت و بلندمدت، مانند انجام تراکنش‌های مالی، استقراض، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی برای بازنشستگی، باید دانش و مهارت‌های مالی کافی و مناسب داشته باشند (دیوی و همکاران، 2020) . عوامل مالی- رفتاری ادعا می‌کند که نگرش یک سرمایه‌گذار به بازار سرمایه تابعی از روان‌شناسی سرمایه‌گذار، عقاید و نظرات وی و موضع‌گیری او در رابطه با ریسک است. تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل خرد و کلان زیادی که قابل‌اندازه‌گیری و غیرقابل‌اندازه‌گیری هستند، در رفتار سرمایه‌گذاران مؤثر هستند.
نظریۀ مالی سنتی فرض می‌کند که سرمایه‌گذاران همیشه براساس اطلاعات کامل تصمیم‌های منطقی می‌گیرند، اما امور مالی- رفتاری استدلال می‌کند که سرمایه‌گذاران تحت‌تأثیر احساسات، سوگیری‌ها و محدودیت‌های شناختی خود قرار می‌گیرند. بحث بین تئوری مالی مدرن و نظریۀ مالی- رفتاری در مورد تأثیر عوامل غیرمالی بر قیمت سهام همواره ادامه داشته است. نظریۀ مالی مدرن معتقد است که بازار سهام، بازاری کارآمد است و قیمت سهام، منعکس‌کنندۀ تمام اطلاعات موجود است، درحالی‌که نظریۀ مالی- رفتاری ادعا می‌کند که عوامل روانی و عاطفی می‌توانند بر قیمت سهام تأثیر بگذارند (المنصور و آرابیات، 2017).
لذا با توجه به موارد مطرح‌شده، بررسی ویژگی‌های شخصیتی که بر ریسک و البته تصمیم سرمایه‌گذران تأثیر می‌گذارد، لازم و ضروری است. با توجه به مباحث مطرح‌شده، هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش واسطۀ ادراک ریسک در تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری است.
مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش
مالی رفتاری حوزه‌ای میان‌رشته‌ای است که به بررسی تأثیر عوامل روان‌شناختی و اجتماعی بر تصمیم‌های مالی می‌پردازد. برخلاف نظریه‌های کلاسیک مالی که فرض می‌کنند افراد به‌طور کامل عقلانی عمل می‌کنند، مالی رفتاری بر این باور است که تصمیم‌های مالی اغلب تحت‌تأثیر احساسات، تعصبات شناختی و عوامل اجتماعی قرار می‌گیرند. این شاخه از دانش به‌ویژه در توضیح رفتارهای ناهنجار در بازارهای مالی مفید است، چرا که نشان می‌دهد چگونه سرمایه‌گذاران گاهی اوقات به‌جای پیروی از منطق اقتصادی، به‌طور غیرمنطقی و تحت‌تأثیر احساسات خود عمل می‌کنند. یکی از نظریه‌های کلیدی در مالی رفتاری است، نظریۀ چشم‌انداز است که توضیح می‌دهد افراد چگونه ریسک‌ها را در تصمیم‌گیری‌های مالی ارزیابی می‌کنند و نشان می‌دهد که افراد به زیان‌ها بیش از سودها حساس هستند؛ به‌عبارت دیگر، زیان‌ها در مقایسه با سودهای مشابه، تأثیر بیشتری بر افراد دارند. این پدیده به‌عنوان بیزاری از زیان شناخته می‌شود. در چارچوب نظریۀ چشم‌انداز، افراد نه براساس ارزش نهایی دارایی‌ها، بلکه براساس تغییرات در ثروت خود تصمیم می‌گیرند. این نظریه همچنین مفهوم اثر وضعیتی را معرفی می‌کند که براساس آن افراد تمایل دارند دارایی‌های سودده را زودتر بفروشند و دارایی‌های زیان‌ده را نگه دارند به امید اینکه قیمت آن‌ها بهبود یابد. یکی از مهم‌ترین تعصبات شناختی که در تصمیم‌گیری‌های مالی مشاهده می‌شود، اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد است. این تعصب زمانی رخ می‌دهد که افراد توانایی خود را در پیش‌بینی بازار یا مدیریت سرمایه‌گذاری‌ها بیش‌ازحد واقعی تخمین می‌زنند. تحقیقات نشان داده‌اند که سرمایه‌گذاران با اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد، تمایل دارند ریسک‌های بیشتری بپذیرند و به تحلیل‌های اشتباه روی آورند. این تعصب می‌تواند به اتخاذ تصمیم‌های غیرمنطقی و پرخطر منجر شود. برای مثال، سرمایه‌گذارانی که اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد دارند، ممکن است به‌جای تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری خود، بر تعداد محدودی از سهام متمرکز شوند و ریسک‌های بیشتری را پذیرا باشند. این رفتارها می‌توانند درنهایت به زیان‌های سنگینی منجر شوند، چراکه این سرمایه‌گذاران ممکن است ریسک‌ها را به‌طور کامل ارزیابی نکنند. خوش‌بینی بی‌دلیل یکی دیگر از تعصبات رفتاری است که بر تصمیم‌های مالی تأثیر می‌گذارد. این تعصب زمانی رخ می‌دهد که سرمایه‌گذاران به‌طور نامتناسبی به موفقیت‌های آینده باور دارند و ریسک‌ها و تهدیدات را نادیده می‌گیرند. این خوش‌بینی می‌تواند باعث شود که سرمایه‌گذاران به تصمیم‌های پرخطر روی آورند، حتی زمانی که شواهد نشان می‌دهد که این تصمیم‌های منطقی نیستند. برای مثال، سرمایه‌گذارانی که به‌طور غیرمنطقی خوش‌بین هستند، ممکن است به سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی ادامه دهند که در حال از دست دادن ارزش هستند، به این امید که بازار به‌زودی تغییر کند و قیمت‌ها دوباره افزایش یابد. این رفتار می‌تواند به زیان‌های بیشتری منجر شود؛ زیرا سرمایه‌گذاران ممکن است واقعیت‌های بازار را نادیده بگیرند. تأثیرات اجتماعی و فشارهای گروهی علاوه بر تعصبات فردی، تأثیرات اجتماعی نیز نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های مالی دارند. سرمایه‌گذاران اغلب تحت‌تأثیر فشارهای اجتماعی و نظرات دیگران قرار می‌گیرند. این پدیده که به‌عنوان فشار گروهی شناخته می‌شود، می‌تواند به اتخاذ تصمیم‌های نادرست منجر شود. یکی از نمونه‌های بارز تأثیرات اجتماعی در بازارهای مالی، پدیدۀ دنباله‌روی است. در این حالت، سرمایه‌گذاران بدون تحلیل کافی و فقط به دلیل اینکه دیگران در حال خرید یا فروش هستند، اقدام به خرید یا فروش می‌کنند. این رفتار می‌تواند منجربه حباب‌های قیمتی و درنهایت به ترکیدن این حباب‌ها و افت شدید قیمت‌ها شود.
ادراک ریسک به معنای نحوۀ درک و ارزیابی سرمایه‌گذاران از خطرات مرتبط با یک تصمیم مالی است. این ادراک ممکن است براساس تجربیات گذشته، اطلاعات موجود و حتی شخصیت فرد شکل بگیرد. نظریه‌های مختلفی در زمینۀ ادراک ریسک وجود دارد که هر یک به جنبه‌های مختلفی از این پدیده می‌پردازند. یکی از مهم‌ترین نظریه‌ها، نظریۀ چشم‌انداز است که پیش‌تر توضیح داده شد. براساس این نظریه، افراد تمایل دارند که از زیان‌ها اجتناب کنند و حتی ممکن است فرصت‌های سودآور را به خاطر این تمایل از دست بدهند. این تمایل می‌تواند منجربه رفتارهای محافظه‌کارانه‌تری شود که گاهی اوقات به کاهش بازدهی سرمایه‌گذاری منجر می‌گردد.
تصمیم‌های سرمایه‌گذاری، تصمیم‌گیری در سرمایه‌گذاری یکی از پیچیده‌ترین و چندبعدی‌ترین فرایندهای اقتصادی است که علاوه بر تحلیل‌های اقتصادی و مالی، به‌شدت تحت‌تأثیر عوامل رفتاری و روان‌شناختی قرار دارد. نظریه‌های کلاسیک مالی فرض می‌کنند که سرمایه‌گذاران با استفاده از اطلاعات کامل و باهدف به حداکثر رساندن سود خود تصمیم می‌گیرند؛ اما این فرض در دنیای واقعی به‌ندرت صادق است. سرمایه‌گذاران معمولاً در مواجهه با عدم قطعیت و پیچیدگی‌های بازار، تحت‌تأثیر احساسات و ادراکات نادرست از ریسک قرار می‌گیرند. در این زمینه، نظریۀ عادی‌سازی زیان نیز حائز اهمیت است. این نظریه بیان می‌کند که سرمایه‌گذاران ممکن است زیان‌های خود را عادی‌سازی کرده و به‌جای فروش دارایی‌های زیان‌ده، به نگه‌داری آن‌ها ادامه دهند به امید بازگشت بازار. این رفتار که به اثر موهبت معروف است، می‌تواند منجربه ضررهای بیشتر و کاهش ارزش کلی سبد سرمایه‌گذاری شود.
چارچوب نظری این تحقیق بر این اساس استوار است که عوامل مالی-رفتاری از طریق تأثیرگذاری بر ادراک ریسک، تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. در این چارچوب، فرض می‌شود که سرمایه‌گذاران تحت‌تأثیر تعصبات رفتاری، ریسک‌ها را به‌صورت ذهنی ارزیابی کرده و براساس این ارزیابی‌های ذهنی تصمیم می‌گیرند. درنتیجه، ادراک ریسک به‌عنوان واسطۀ کلیدی در ارتباط بین عوامل رفتاری و تصمیم‌های سرمایه‌گذاری مطرح می‌شود. این پژوهش با هدف بررسی دقیق‌تر این ارتباط و نقش واسطه‌ای ادراک ریسک در فرایند تصمیم‌گیری، تلاش می‌کند تا به درک عمیق‌تری از رفتار سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی دست یابد. نتایج این تحقیق می‌تواند به ارائۀ راهکارهای عملی برای بهبود فرایند تصمیم‌گیری و کاهش تأثیرات منفی تعصبات رفتاری کمک کند. در ادامه به برخی پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه اشاره می‌گردد:
منون و همکاران (2023) تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را موردمطالعه قراردادند. این محققان طیف گسترده‌ای از عوامل مالی- رفتاری را شناسایی کرده‌اند که می‌توانند بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری تأثیر بگذارند، ازجمله سوگیری‌های عاطفی، تأثیرات اجتماعی، ادراک ریسک و ویژگی‌های شخصیتی.
کیم و همکاران (2022) در پژوهشی دریافتند که ادراک ریسک در رابطه بین عوامل مالی- رفتاری و تصمیم گیری سرمایه‌گذاری نقش واسطه را ایفا می‌کند در حالی که بین رفتار توده‌وار و تصمیم‌های سرمایه‌گذاری این نقش را ندارد.
بلافوتلاو و همکاران (2018) در پژوهش خود به بررسی رابطۀ بین سواد مالی و رفتار سرمایه‌گذاران خرده‌فروشی پرداخت. نتایج نشان داد که سواد مالی ذهنی به تبیین تغییرات مقطعی در رفتار سرمایه‌گذاران خرده‌فروشی کمک کرده، سرمایه‌گذاران که سطح بالای سواد مالی را گزارش می‌کنند، حتی پس از کنترل جنسیت، سن، ارزش اوراق بهادار، تجربۀ تجاری و تحصیل، باهوش‌تر هستند. آن‌ها بیشتر تجارت می‌کنند و کمتر مستعد آثار گرایش هستند. آن‌ها تمایل دارند که سبد سهام خود را بر روی مجموعه کوچکی از سهام متمرکز کرده و از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری به تنوع دست یابند.
بالسیلار و همکاران (2014)، در پژوهش خود نشان دادند بسیاری از سرمایه‌گذاران تمایل دارند از جمع پیروی کنند یا هنگام تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری، اعتمادبه‌نفس کمی از خود نشان می‌دهند. این رفتار، از تمایل سرمایه‌گذاران به ریسک کم یا اجتناب از ریسک ناشی می‌شود که ناشی از تمایل آن‌ها برای به حداقل رساندن خطر ضرر مالی است. در این حالت، افرادی که منطقی هستند با تکیه بر قضاوت‌های دیگران شروع به رفتار غیرمنطقی می‌کنند. این رفتار ممکن است ناشی از فقدان دانش سرمایه‌گذاری یا تمایل به پیروی از نظرات و دستورالعمل‌های دیگران باشد.
رضایی و همکاران (1402) در پژوهشی به بررسی نقش میانجی تحمل ریسک مالی بر ارتباط بین ادراک ریسک و رفتار سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران پرداختند. روش پژوهش حاضر، توصیفی پیمایشی است و به‌منظور اندازه‌گیری متغیرهای پژوهش از پرسش‌نامه استفاده گردید. برای سنجش متغیرهای ادراک ریسک از پرسش‌نامۀ یولاح خان (۲۰۱۷)، برای رفتار سرمایه‌گذاری از پرسش‌نامۀ تین وی و ویویفی (۲۰۱۹) و جهت تحمل ریسک مالی از پرسش‌نامۀ ژوآن و همکاران (۲۰۱۹) استفاده شده است. جامعۀ موردبررسی در این پژوهش شامل سرمایه‌گذاران حقیقی بورس اوراق بهادار تهران بوده است که از بین آن‌ها طبق فرمول کوکران ۳۸۴ نفر به‌عنوان نمونه انتخاب گردیده است. داده‌های پژوهش با استفاده از مدل‌سازی معادلات ساختاری تجزیه‌وتحلیل گشت. نتایج پژوهش نشان داد که تحمل ریسک مالی بر ارتباط بین ادراک ریسک و رفتار سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران نقش میانجی دارد.
قیصری و همکاران (1400)، در پژوهش خود به بررسی نقش دانش مالی سرمایه‌گذاران بر رفتار مالی در بازار سرمایۀ ایران پرداختند. این پژوهش از نوع کیفی و مبتنی بر روش نظریۀ زمینه‌یابی است. با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی به روش گلوله‌برفی با 22 نفر از استادان رشته‌های حسابداری، مدیریت بازرگانی و مالی در دانشگاه‌های کشور و مدیران و کارشناسان ارشد تالار بورس تهران، مصاحبۀ عمیق انجام گرفت. یافته‌ها نشان داد رفتار مالی سرمایه‌گذاران در قالب این مدل روند تصمیم‌های آنان در بازار سرمایه را پیش‌بینی‌پذیر نموده است. به‌کارگیری مدل خصوصیات رفتاری و دانش مالی سرمایه‌گذاران حقیقی بر شناخت رفتار مالی در بازار سرمایۀ ایران، بسیار مهم به نظر می‌رسد.
آقابابایی و خادمی (1398)، در پژوهش خود به بررسی عوامل تأثیرگذار بر رفتار مدیریت مالی پرداختند. نتایج نشان داد نگرش مالی و دانش مالی با رفتار مدیریت مالی رابطۀ مثبت و معنادار دارند؛ دانش مالی رابطۀ بین نگرش مالی و رفتار مدیریت مالی را تعدیل می‌کند. این در حالی است که بین منبع بیرونی کنترل رفتار و رفتار مدیریت مالی رابطۀ معناداری وجود ندارد و منبع بیرونی کنترل، میانجی رابطۀ نگرش مالی و رفتار مدیریت مالی نیست.
جمشیدی و قالیباف اصل (1397)، در پژوهش خود به بررسی تأثیر شخصیت سرمایه‌گذاران بر رفتار معاملاتی و عملکرد سرمایه‌گذاری پرداختند. نتایج نشان داد، فراوانی معاملۀ افراد با مرکز کنترل بیرونی، رفتار نوع A و تمایل به حداکثر سازی زیاد، بیشتر است (بیشتر خریدوفروش می‌کنند). همچنین افراد با مرکز کنترل بیرونی و خودارزیابی و هیجان‌خواهی زیاد، تنوع سبد سهام کمتری داشته، نتیجۀ نهایی این بوده که ویژگی‌های شخصیتی متفاوت، اجزای متمایز رفتار معاملاتی و به دنبال آن عملکرد معاملاتی را متأثر می‌کند.
دهقانی سلطانی و همکاران (1397)، در پژوهش خود به بررسی عوامل مؤثر بر رفتار سرمایه‌گذاران جوان پرداختند. نتایج نشان داد ریسک ادراک‌شده، عدم محافظه‌کاری، بررسی سود و زیان نسبی، سواد مالی، احساسات و مادی‌گرایی بر رفتار سرمایه‌گذاران جوان در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر معناداری دارد.
امامی حیدری و اسماعیلی (1397)، در پژوهش خود به بررسی تأثیر سواد مالی بر ارتباط بین شخصیت سرمایه‌گذار و رفتار خریدوفروش سهام پرداختند. نتایج نشان داد در سرمایه‌گذارانی که فاقد سواد مالی هستند، ابعاد شخصیتی وضوح تجربه و وظیفه‌شناسی اثر منفی و معکوس بر رفتار معامله‌گری داشته و ابعاد شخصیتی برون‌گرایی، سازگاری و روان‌رنجوری، اثر مثبت و مستقیم بر رفتار معامله‌گری (رفتار خریدوفروش) سرمایه‌گذاران دارند. همچنین در سرمایه‌گذارانی که دارای سواد مالی هستند، ابعاد شخصیتی وضوح تجربه، برون‌گرایی و روان رنجوری، اثر منفی و معکوس بر رفتار معامله‌گری آنان دارند و ابعاد شخصیتی وظیفه‌شناسی و سازگاری، اثری بر رفتار معامله‌گری سرمایه‌گذاران نداشته است.
فرضیه‌های پژوهش
فرضیه عبارت است از حدس و گمان اندیشمندانه دربارۀ ماهیت، روابط یا تفاوت بین پدیده‌ها، اشیا و متغیرها که انجام‌دهندۀ پایان‌نامه را در تشخیص نزدیک‌ترین و محتمل‌ترین راه برای کشف مجهول کمک می‌نماید. با توجه به مدل پژوهش فرضیۀ اصلی و پژوهش به‌صورت زیر بیان می‌گردند:
فرضیۀ اصلی پژوهش: ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) در تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری نقش واسطه‌ای دارد.
فرضیه‌های فرعی:
1) عوامل مالی رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری تأثیر دارند.
2) عوامل مالی رفتاری بر ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) تأثیر دارند.
3) ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری تأثیر دارد.
روش‌شناسی پژوهش
انتخاب روش تحقیق درجۀ اول به ماهیت و اهداف موضوع تحقیق بستگی دارد در این پژوهش از روش توصیفی علی استفاده شده است. همچنین این پژوهش از نوع پژوهش‌های کاربردی است. بنا به تعریف تحقیق توصیفی، شامل مجموعه روش‌هایی است که هدف آن‌ها توصیف کردن شرایط یا پدیده‌های موردبررسی است. اجرای تحقیق توصیفی می‌تواند صرفاً برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا یاری‌دادن به فرایند تصمیم‌گیری باشد. پژوهش حاضر از نظر هدف از نوع پژوهش‌های کاربردی و از جهت بررسی روابط بین متغیرها در میان پژوهش‌های توصیفی- پیمایشی با استفاده از رویکرد معادلات ساختاری است. جامعۀ آماری پژوهش حاضر فعالان اقتصادی در شهر تهران در حوزۀ سهام در سال 1402 فعال بودند. در پژوهش حاضر برای گردآوری داده‌ها از پرسش‌نامه استفاده شد و توزیع پرسش‌نامه به شیوۀ نمونه‌گیری در دسترس بوده که با توجه به جدول مورگان و نامحدود بودن اعضای جامعه، 385 نفر به‌عنوان افراد نمونه انتخاب شدند که روایی و پایایی آن موردسنجش واقع گردید. به‌منظور آزمون‌های آماری از نرم‌افزار LESREL استفاده شده است.
جامعۀ آماری این پژوهش شامل سرمایه‌گذاران انفرادی در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشند. افراد موردنظر می‌بایست از شش‌ماهۀ دوم 1402 تا نیمسال اول 1403 سهامدار بوده باشند تا در ارتباط با بازده یک‌ساله امکان ارائه پاسخ داشته باشند و سهامدار فعال باشند به این معنی که در یک سال حداقل 2 مرتبه مبادرت به خریدوفروش سهام نمایند. به‌منظور گردآوری نمونۀ آماری با استفاده از فراخوانی در شبکه‌های اجتماعی افرادی که مایل به شرکت در پژوهش بودند و شرایط انتخاب را داشتند انتخاب شدند. به این صورت که با استفاده از روش نمونه‌گیری دردسترس از میان افرادی که در بورس اوراق بهادار ایران سرمایه‌گذاری کرده بودند، انتخاب شدند. براساس فرمول کوکران برای جامعۀ آماری نامحدود تعداد 385 نفر از این افراد است به شیوۀ نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند.
در این تحقیق از ابزار پرسش‌نامه برای جمع‌آوری پاسخ‌های سهام‌داران استفاده شد. پرسش‌نامه مجموعه‌ای از سؤالات مکتوب است که حول متغیرهای یک مسئلۀ تحقیق سازمان‌دهی می‌شود که توسط پاسخ‌دهنده به‌صورت حضوری یا حضوری، مستقیم یا غیرمستقیم تکمیل می‌شود. در این تحقیق سؤالات پرسش‌نامه با استفاده از مقیاس اسمی و رتبه‌ای اندازه‌گیری شد. مقیاس‌های اندازه‌گیری واحدهایی هستند که برای اندازه‌گیری کیفیات در ابزار جمع‌آوری اطلاعات استفاده می‌شوند. موارد پرسش‌نامۀ به‌کاررفته در این مطالعه بر مبنای مروری بر ادبیات توسعه‌یافته و مطابق با بررسی‌ها اصلاح شد. پرسش‌نامه موجود مقیاس پنج نقطه‌ای لیکرت، پاسخ‌ها را از ۵ (به‌شدت موافق) به ۱ (به‌شدت مخالف) تقسیم می‌کند.
پرسش‌نامۀ تصمیم‌گیری در سرمایه‌گذاری: این پرسش‌نامه دارای 7 سؤال است که المنصور و آربیات (2017) آن را طراحی کرده و هدف آن بررسی تصمیم گیری در سرمایه‌گذاری است. شیوۀ نمره‌گذاری براساس طیف لیکرت از 1 تا 5 (خیلی‌کم تا خیلی‌زیاد) است. روایی و پایایی این پرسش‌نامه در پژوهش المنصور و آربیات (2017) به ترتیب برابر با 78/0 و 86/0 گزارش شده است. آلفای کرونباخ نیز برابر با 81/0 گزارش شد.
پرسش‌نامۀ ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک): این پرسش‌نامه را حسین و سیدیکوا، (2020) تدوین کرده‌اند. پرسش‌نامل ریسک سرمایه‌گذاری دارای 10 سؤال است و هدف آن بررسی ادراک افراد از ریسک سرمایه‌گذاری است. نمره‌گذاری این پرسش‌نامه براساس طیف لیکرت (خیلی‌کم تا خیلی‌زیاد) است. آلفای کرونباخ به‌دست‌آمده در پژوهش برابر با 83/0 است. پایایی باز آزمون آن نیز برابر با 92/0 گزارش شده است.
متغیرهای پژوهش:
عوامل مالی- رفتاری: شامل فاکتورهای روانی افراد در حوزۀ سرمایه‌گذاری است که مواردی مانند سوگیری‌های عاطفی، تأثیرات اجتماعی، اعتمادبه‌نفس، اطمینان، ادراک ریسک و ویژگی‌های شخصیتی است (منون و همکاران، 2023). در این پژوهش برای اندازه‌گیری این متغیر از پرسش‌نامۀ استاندارد حسین و سیداکو (2022) استفاده شده است.
ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک): ریسک ادراک‌شده یک قضاوت ذهنی در مورد شدت عدم قطعیت‌هایی است که فرد با آن روبه‌رو است و به تجربه و اطلاعات، وضعیت روحی و احساسی شخص بستگی دارد. همچنین به‌صورت ادراک مصرف‌کننده از عدم اطمینان و عواقب نامطلوب خرید یک محصول یا یک خدمت تعریف می‌شود. در این پژوهش برای اندازه‌گیری این متغیر از پرسش‌نامۀ استاندارد حسین و سیداکو (2022) استفاده شده است.
تصمیم‌های سرمایه‌گذاری: به میزان تمایل، خرید، رفتار و اطمینان افراد از سرمایه‌گذاری‌شان با توجه به مواردی مانند میزان بازدهی، ریسک سرمایه‌گذاری، اعتبار، قدرت تحلیل داده‌های مالی و دارایی افراد است. در این پژوهش برای اندازه‌گیری این متغیر از پرسش‌نامه استاندارد المنصور و آربیات (2017) استفاده شده است.
در این پژوهش به‌منظور اندازه‌گیری متغیرها و طراحی پرسش‌نامه از تمامی متغیرها تعریف عملیاتی ارائه گردیده که در جدول زیر آمده است:
جدول(۱). تعاریف عملیاتی متغیرها
عوامل مالی-رفتاری | من اهداف مالی بلندمدتی را تعیین می‌کنم که بر مدیریت هزینه‌های من تأثیر می‌گذارد. |
من یک برنامۀ هفتگی یا ماهانه برای هزینه‌های را دنبال می‌کنم. | |
من هنگام خرید چیزی قیمت‌ها را مقایسه می‌کنم. | |
من وضعیت مالی خود را قبل از خرید بزرگ تجزیه‌وتحلیل می‌کنم. | |
من برنامه‌هایی برای رسیدن به اهداف مالی خود دارم (بازنشستگی، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری و غیره). | |
تصمیم‌گیری در سرمایه‌گذاری
| تا حدودی از فعالیت‌های بازار سهام در بازار بورس و نیز کسب‌وکار آگاه هستم. |
معمولاً حداقل دو بار در هفته بازار سهام و کسب و کار را از طریق اخبار مالی در تلویزیون پیگیری می‌کنم. | |
به راحتی به آخرین گزارش‌های صورت‌های مالی شرکت خود و دیگر شرکت‌ها و کارخانجات همسو دسترسی دارم. | |
معمولاً حداقل سه بار در سال در جلسات سمینارها کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی مرتبط با امور مالی حضور دارم. | |
معمولاً حداقل هر ۳ ماه یک‌بار در وب سایت‌ها به بررسی اخبار و تازه‌های مالی و اقتصادی در زمینۀ کسب و کار خود می‌پردازم. | |
زمانی که به دنبال مشاورۀ مالی هستم با کارگزاران مجاز واسطه‌ها یا شرکتهای خدمات مالی تعامل دارم. | |
سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار پر از خطر است. | |
ریسک سرمایه‌گذاری | دوست دارم هرازگاهی خود را با انجام کاری که تا حدودی ریسکی باشد، محک بزنم. |
گاهی من تنها برای تفریح ریسک مي‌کنم. | |
گاهی من انجام کارهایی را که ممکن است به خاطر آن‌ها به دردسر بیفتم، هیجان‌انگیز مي‌بینم. | |
هیجان و ماجراجویی از امنیت مهم‌تر هستند. | |
وب‌سایت ممکن است سفارش خرید مرا به درستی پردازش نکند. | |
داده‌های شخصی من ممکن است گم شود یا یه به طرز اشتباهی به کار گرفته شود. | |
زمان مورد نیاز جهت خرید و دست یافتن به محصولات طولانی‌تر خواهد شد. | |
در بعضی موارد که کالایی را به صورت ناگهانی خریده‌ام، همچنان از آن کالا استفاده می‌کنم. | |
گاهی اوقات که بدون قصد قبلی کالایی را خریدم، هنوز از آن استفاده نکرده‌ام و یا استفاده از آن‌ها را به آینده موکول کرده‌ام. | |
پیش آمده ناگهان تصمیم گرفتم کالایی را بخرم، اما پس از مدتی استفاده آن را برای همیشه کنار گذاشته و یا دور انداخته‌ام. |
جدول(۲). سؤالات مربوط به ابعاد و مؤلفه‌های پژوهش در پرسش‌نامه
متغیر | تعداد سؤالات | منبع |
عوامل مالی- رفتاری | 5 سؤال | پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته |
ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) | 10 سؤال | حسین و سیداکو (2022) |
تصمیم‌های سرمایه‌گذاری | 7 سؤال | المنصور و آربیات (2017) |
پرسش‌نامۀ پژوهش حاضر شامل دو بخش اصلی است. بخش اول مشخصات دموگرافیک مربوط به نمونه آماری و بخش دوم سؤالات اصلی پژوهش برای سنجش متغیرها است.
1. سؤالات عمومی یا دموگرافیک: که اطلاعات کلی و جمعیت شناختی پاسخ‌دهنده را در نظر می‌گیرد.
2. سؤالات تخصصی: این بخش شامل سؤالات اصلی پژوهش است. هر یک از سؤالات در یک پیوستار پنج‌گزینه‌ای از خیلی مخالفم تا خیلی موافقم قرار دارد.
جهت تعیین اعتبار صوری پرسش‌نامۀ پژوهش، عرضۀ پرسش‌نامه به افراد برای تعیین قابل‌فهم بودن سؤالات صورت گرفت و جهت تخمین اعتبار محتوای آن در میان جمعی از خبرگان توزیع و سپس با استفاده از روش سنجش روایی محتوایی لاوشه موردبررسی و تأیید قرار گرفت. روایی محتوایی که به آن اعتبار منطقی نیز گفته می‌شود به این امر دلالت دارد که آیا شیوه یا ابزار جمع‌آوری داده‌ها به‌خوبی، معرف همان محتوایی است که باید اندازه‌گیری شود. لاوشه یک روش پرکاربرد را برای سنجش اعتبار محتوا ابداع کرد و فرمولی برای آن ارائه داد که به آن نسبت اعتبار محتوا گفته می‌شود که در این روش میزان موافقت میان ارزیابان یا داوران در خصوص مناسب یا اساسی بودن یک گویۀ خاص اندازه‌گیری می‌شود. لاوشه پیشنهاد کرد که هر گویه یا پرسش به مجموعه‌ای از ارزیابان یا داوران داده شود و از آن‌ها پرسیده شود که آیا گویۀ موردنظر برای سنجش سازۀ موردنظر اساسی یا سودمند است یا نه؟ طبق نظر لاوشه، اگر بیش از نیمی از ارزیابان یا داوران بیان داشتند که آن اساسی یا سودمند است، آن گویه از اعتبار محتوا برخوردار است. لاوشه با استفاده از این فرض، فرمول زیر را برای سنجش اعتبار محتوا ابداع کرد که به آن نسبت اعتبار محتوا گفته می‌شود:
CVR =
پس از تحلیل پاسخ‌های خبرگان، پرسش‌نامۀ نهایی تنظیم و تأیید گردید و برای سنجش روایی معیار یا ملاک از سنجش همبستگی نمرات آزمون و اندازه‌گیری بیرونی استفاده گردیده است و همچنین برای سنجش روایی سازه یا مفهومی نیز از تحلیل عاملی در LESREL استفاده گردید.
قابلیت اعتماد یکی از ویژگی‌های فنی ابزار اندازه‌گیری است. این مفهوم با این امر سروکار دارد که ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به‌دست می‌دهد. روش آلفای کرونباخ اشاره کرد. ازآنجاکه آلفای کرونباخ معمولاً شاخص کاملاً مناسبی برای سنجش قابلیت اعتماد ابزار اندازه‌گیری و هماهنگی درونی میان عناصر آن است، بنابراین قابلیت اعتماد پرسش‌نامه مورداستفاده در این پژوهش به کمک آلفای کرونباخ ارزیابی می‌گردد. بدین منظور ابتدا یک نمونۀ اولیه شامل 30 پرسش‌نامه پیش‌آزمون گردید و سپس با استفاده از داده‌های به‌دست‌آمده از این پرسش‌نامه‌ها و به کمک نرم‌افزار آماری SPSS میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ برای این ابزار محاسبه شد که در ادامه جدول مقادیر آلفای کرونباخ برای هرکدام از ابعاد آورده شده است. با توجه به موارد فوق‌الذکر برای هرکدام از ابعاد مدل موردبررسی به کمک نرم‌افزار ذکرشده آلفای کرونباخ محاسبه شده که نتایج آن در جدول زیر آورده شده است:
جدول(۳). ضرایب اعتبار پرسش‌نامۀ پژوهش براساس ضریب آلفای کرونباخ
ضرایب آلفای پرسش‌نامه | تعداد پاسخ‌دهندگان | تعداد سؤالات | ضریب آلفا |
عوامل مالی- رفتاری | 30 | 5 | 74/0 |
ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) | 30 | 10 | 77/0 |
تصمیم‌های سرمایه‌گذاری | 30 | 7 | 75/0 |
با توجه به اینکه حداقل ضریب پایایی لازم در پرسش‌نامه‌های پژوهشی 7/0 است لذا می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که پرسش‌نامۀ استفاده‌شده در این پژوهش از پایایی زیادی برخوردار است، همچنین برای تک‌تک متغیرها آلفای کرونباخ نیز محاسبه شده است که همگی بیشتر از 7/0 می‌باشند.
یافته‌های پژوهش
آمار توصیفی ضرایب اطلاعاتی مختصری است که مجموعه داده‌های معین را خلاصه می‌کند که می‌تواند نمایشی از کل جمعیت یا نمونه‌ای از یک جامعه باشد. در این پژوهش از ویژگی‌های جمعیت‌شناسی جهت برآورد آمار توصیفی استفاده نمودیم که ویژگی‌های مختلف یک جمعیت است. نمونه‌هایی از جمعیت‌شناسی می‌تواند شامل عواملی مانند نژاد، جنس و سن جمعیتی باشد که در حال مطالعه است. اطلاعات آماری در مورد شرایط اجتماعی-اقتصادی جمعیت به‌عنوان داده‌های جمعیتی شناخته می‌شود.
جدول(۴). آمار توصیفی پاسخ‌دهندگان
جنسیت | فراوانی | درصد |
مرد | 230 | 7/59 |
زن | 155 | 3/40 |
جمع کل | 385 | ۱۰۰ |
وضعیت سنی | فراوانی | درصد فراوانی |
کمتر از 30 سال | 57 | 8/14 |
30 تا 40 سال | 70 | 2/18 |
41 تا 50 سال | 171 | 4/44 |
بالاتر از 50 | 87 | 6/22 |
کل | 385 | 0/100 |
سابقۀ کار | فراوانی | درصد |
کمتر از 5 سال | 95 | 7/24 |
50 تا 10 سال | 157 | 8/40 |
11 تا 20 سال | 69 | 9/17 |
20 سال به بالا | 64 | 6/16 |
مجموع | 385 | 0/100 |
تحصیلات | فراوانی | درصد |
دیپلم | 24 | 2/6 |
فوق‌دیپلم | 51 | 2/13 |
لیسانس | 205 | 2/53 |
فوق‌لیسانس و بالاتر | 105 | 3/27 |
کل | 385 | 0/100 |
برای آزمون مدل مفهومی پژوهش از PLS که یک فن مدل‌سازی معادلات ساختاری واریانس‌محور است و امکان بررسی نظریه و سنجه‌ها را به‌طور هم‌زمان فراهم می‌سازد، استفاده شد. به دلیل اینکه یکی از پیش‌شرط‌های روش‌های نسل اول نرمال بودن توزیع داده‌ها است برای همین منظور در این پژوهش از آزمون معتبر کلموگروف-اسمیرنوف3 برای بررسی فرض نرمال بودن داده‌های پژوهش استفاده شده است .
جدول(5). آزمون نرمال بودن متغیرهای بررسی‌شده
متغیر | سطح معنی‌داری | نتیجه |
012/0 | غیر نرمال | |
تصمیم‌های سرمایه‌گذاری | 046/0 | غیر نرمال |
ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) | 017/0 | غیر نرمال |
همان‌طور که در جدول(5) مشاهده می‌شود، سطح معنی‌داری تمامی متغیرهای تحقیق کمتر از 5 درصد بوده و توزیع آن‌ها از توزیع غیرنرمال پیروی می‌کند؛ بنابراین از روش حداقل مربعات جزئی (PLS) برای آزمون فرضیات تحقیق استفاده می‌شود.
در این بخش ابتدا روایی و پایایی داده‌ها با آزمون KMO و بارتلت، سپس نرمال بودن داده‌ها، همبستگی متغیرها و درنهایت فرضیه‌های تحقیق بررسی می‌شوند.
شاخص KMO شاخص کفایت نمونه‌گیری است و در دامنۀ صفر تا یک قرار دارد. اگر مقدار شاخص نزدیک به یک باشد، داده‌های موردنظر برای تحلیل عاملی مناسب هستند. در غیر این صورت (معمولاً کمتر از 5/0) نتایج تحلیل عاملی برای داده‌های موردنظر چندان مناسب نخواهد بود. از سوی دیگر اگر سطح معنی‌داری در آزمون بارتلت کوچک‌تر از 05/0 باشد تحلیل عاملی مناسب است. بعد از مناسب تشخیص دادن مقدار شاخص KMO و معنادار شدن آزمون بارتلت به‌منظور بررسی روایی سازه به بارهای عاملی مراجعه می‌شود. در مورد مبنای معنادار بودن این بارها نظرات متفاوتی وجود دارد؛ اما به‌طور معمول بارهای عاملی بزرگ‌تر از 3/0± معنی‌دار تلقی می‌شوند. بارهای عاملی بزرگ‌تر از 4/0± دارای سطح معنی‌داری بالا و بارهایی که بزرگ‌تر از 5/0± باشند بسیار معنی‌دار تلقی می‌شوند. جهت حصول اطمینان از مناسب و بالا بودن روایی در این تحقیق درصورتی‌که مقدار بار عاملی برای یک گویه کمتر از 5/0± باشد گویه موردنظر از تجزیه‌وتحلیل کنار گذاشته می‌شود.
برای سنجش پایایی از ضرایب پایایی ترکیبی4 (پایایی ترکیبی بزرگ‌تر از 7/0) و آلفای کرونباخ5 آلفای کرونباخ بزرگ‌تر از 7/0 استفاده می‌شود که در صورت مناسب بودن این ضرایب می‌توان گفت پرسش‌نامه پژوهش پایاست. برای تعیین روایی همگرا از شاخص میانگین واریانس استخراج‌شده6 استفاده می‌شود. حداقل میزان قابل‌قبول برای میانگین واریانس استخراج‌شده 4/0 است (آدکوک و کولیر7،2001). جدول(6) میزان ضرایب میانگین واریانس استخراج‌شده، پایایی ترکیبی و آلفای کرونباخ را نشان می‌دهد.
جدول(6). ضرایب میانگین واریانس استخراج‌شده، پایایی ترکیبی و آلفای کرونباخ
| میانگین واریانس استخراج‌شده | پایایی ترکیبی | آلفای کرونباخ |
عوامل مالی- رفتاری | 4465/0 | 8945/0 | 8674/0 |
تصمیم‌های سرمایه‌گذاری | 4113/0 | 9467/0 | 9411/0 |
ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) | 4089/0 | 8767/0 | 8449/0 |
همان‌طور که در جدول(6) مشخص است همۀ متغیرها از پایایی فراوانی در مدل برخوردارند. پایایی ترکیبی متغیرها بالای 7/0 است و همچنین ضریب آلفای کرونباخ نیز در همه متغیرها بیشتر از 7/0 است، همچنین ضرایب روایی همگرا بیشتر 4/0 هستند.
به‌منظور سنجش روایی واگرا از روایی تشخیصی استفاده می‌شود. منطق انجام این کار بر این اصل استوار است که یک متغیر مکنون یا سازه باید دارای واریانس تبیین‌کنندۀ بیشتر با سنجه‌ها، یا شاخص‌ها و متغیرهای مشاهده‌گر خود در مقایسه با سایر سازه‌ها در مدل باشد. برای سنجش روایی واگرا از شاخص میانگین واریانس استخراج‌شده استفاده می‌شود. بر این اساس شاخص میانگین واریانس استخراج‌شده باید از واریانس بین آن سازه یا متغیر مکنون با سایر سازه‌ها یا متغیرهای مکنون بزرگ‌تر باشد یا به‌بیان‌دیگر جذر شاخص میانگین واریانس استخراج‌شده مطلق همبستگی بین آن متغیر مکنون و سایر متغیرهای مکنون آن مدل بزرگ‌تر باشد. در جدول زیر اعداد روی قطر اصلی جذر شاخص میانگین واریانس استخراج‌شده یا میانگین واریانس استخراج‌شده می‌باشند و سایر اعداد قدر مطلق ضرایب همبستگی می‌باشند.
| 1 | 2 | 3 |
عوامل مالی- رفتاری | 1 | 0 | 0 |
تصمیم‌های سرمایه‌گذاری | 612/0 | 1 | 0 |
ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) | 466/0 | 602/0 | 1 |
با توجه نتایج در جدول(7) جذر میانگین واریانس استخراج‌شده همه متغیرها بزرگ‌تر از همبستگی آن‌ها با سایر متغیرها است بنابراین از بعد روایی واگرا می‌توان متغیرهای مشاهده‌شده را قابل‌قبول دانست.
آزمون فرضیه‌های پژوهش
مدل معادلات ساختاری روشی برای بررسی روابط میان متغیرهای پنهان است که هم‌زمان متغیرهای مشاهده‌پذیر را نیز در نظر می‌گیرد. منظور از متغیرهای پنهان همان عوامل اصلی هستند که در یک الگو یا مدل مفهومی نمایش داده می‌شوند. متغیرهای مشاهده‌پذیر نیز همان گویه‌ها یا سؤالات مربوط به سنجش عوامل اصلی می‌باشند. این روش یک ساختار علّی ویژه بین مجموعه‌ای از متغیرهای پنهان و متغیرهای مشاهده‌پذیر است. با استفاده از روش مدل‌یابی معادلات ساختاری روابط بین متغیرهای پنهان با یکدیگر و نیز گویه‌های سنجش هر متغیر پنهان با متغیر مربوط قابل‌بررسی است. برای انجام محاسبات این روش از نرم‌افزار PLS استفاده می‌شود. روش مدل‌یابی معادلات ساختاری آن است که این روش برای ساخت مدل استفاده نمی‌شود بلکه برای ارزیابی و اعتبارسنجی مدل کاربرد دارد. درواقع پژوهشگر باید یک مدل اولیه را ترسیم کند سپس با استفاده از این روش به اعتبارسنجی مدل بپردازد. نظر به کاربرد وسیع این روش در مدیریت و علوم اجتماعی در این مقاله به تشریح کامل مدل معادلات ساختاری پرداخته شده است. در این پژوهش جهت آزمون فرضیات از روش معادلات ساختاری استفاده نمودیم.
نشان می‌دهد عوامل مالی رفتاری می‌تواند 13% به‌صورت منفی و معنادار بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری تأثیر مثبت و معناداری داشته باشد.
فرضیۀ دوم پژوهش به بررسی تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) می‌پردازد و نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد عوامل مالی رفتاری می‌تواند 66% به‌صورت مثبت و معنادار بر ادراک ریسک تأثیر مثبت و معناداری داشته باشد.
فرضیۀ سوم پژوهش به بررسی تأثیر ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری می‌پردازد و نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد ریسک سرمایه‌گذاری می‌تواند 60% به‌صورت منفی و معنادار بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری تأثیر مثبت و معناداری داشته باشد.
فرضیۀ اصلی پژوهش به بررسی ریسک‌های سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) که در تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری نقش واسطه‌ای دارند، می‌پرازد. برای آزمون نقش واسطه‌گری ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) در تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری، از مراحل پیشنهادی بارون و کنی (1985) به روش رگرسیون سلسله‌مراتبی هم‌زمان (تحلیل مسیر) استفاده شد. براساس این روش، بررسی نقش واسطه‌ای یک متغیر در ارتباط بین دو متغیر دیگر چهار مرحله دارد. این مراحل عبارت‌اند از:
مرحلۀ اول: مسیر مستقیم بین متغیر برون‌زاد و درون‌زاد مدل بررسی می‌شود؛
مرحلۀ دوم: ضرایب مسیر مستقیم از متغیر برون‌زاد به متغیر واسطه‌ای بررسی می‌شود؛
مرحلۀ سوم: ضرایب مسیر مستقیم از متغیر واسطه‌ای به متغیر درون‌زاد بررسی می‌شود؛
مرحلۀ چهارم: ضرایب مسیر درون‌زاد قبل و بعد از اضافه کردن متغیر واسطه‌ای محاسبه می‌شود.
کاهش معنادار ضرایب مستقیم بعد از گنجاندن متغیر واسطه‌گر، ملاک اصلی مؤید وجود اثر واسطه‌ای است. این مراحل عبارت‌اند از:
1) رگرسیون هم‌زمان تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری؛
2) رگرسیون هم‌زمان تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر ریسک سرمایه‌گذاری؛
3) رگرسیون هم‌زمان ریسک سرمایه‌گذاری و تصمیم‌های سرمایه‌گذاری؛
4) بررسی اثر واسطه‌ای.
جدول(8). الگوی ساختاری، مسیرها و ضرایب استاندارد آن‌ها در الگوی نهایی پژوهش حاضر را نشان می‌دهد.
جدول(8). الگوی ساختار مسیرها (ادراک ریسک)
| مسیر |
| β | سطح معناداری |
عوامل مالی رفتاری |
| تصمیم‌های سرمایه‌گذاری | 226/0- | 001/0 |
عوامل مالی رفتاری |
| ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) | 268/0 | 001/0 |
ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) |
| تصمیم‌های سرمایه‌گذاری | 250- | 006/0 |
جدول(9). نشان می‌دهد که همۀ ضرایب مسیرهای مستقیم در الگوی نهایی معنی‌دار هستند.
جدول(9). نتایج تحلیل مسیر برای اثر واسطه‌ای
متغیر | اثر واسطه | داده‌ها | سوگیری | سطح معنی‌داری | حد پایین | حد بالا |
عوامل مالی رفتاری ادراک ریسک تصمیم‌های سرمایه‌گذاری | 32/0 | 0921/0 | 0016/0 | 0152/0 | 0276/0 | 1769/0 |
مطابق با جدول(9) حد پایین فاصلۀ اطمینان برای ریسک سرمایه‌گذاری به‌عنوان متغیر واسطه‌ای عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری (0276/0) و حد بالای آن (1769/0) است. سطح اطمینان برای این فاصله اطمینان 95 و تعداد نمونه‌گیری مجدد بوت استراپ 5000 است. با توجه به اینکه صفر بیرون از این فاصلۀ اطمینان قرار می‌گیرد، این رابطه واسطه‌ای معنی‌دار بوده و فرضیه تأیید می‌شود؛ بنابراین با اطمینان 95 درصد می‌توان گفت که ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را واسطه‌گری می‌کند.
بحث و نتیجه‌گیری
نظریه‌های مالی سنتی فرض می‌کنند که سرمایه‌گذاران همیشه براساس اطلاعات کامل تصمیم‌های منطقی می‌گیرند، اما عوامل رفتاری مالی استدلال می‌کنند که سرمایه‌گذاران تحت‌تأثیر احساسات، سوگیری‌ها و محدودیت‌های شناختی خود قرار می‌گیرند (المنصور و اربیات، 2017). نظریۀ مالی مدرن بیان می‌کند که بازار سهام کارآمد است و قیمت سهام منعکس‌کنندۀ تمام اطلاعات موجود است، درحالی‌که نظریۀ مالی رفتاری ادعا می‌کند که عوامل روانی و عاطفی می‌توانند بر قیمت سهام تأثیر بگذارند. محققان طیف وسیعی از عوامل مالی رفتاری را شناسایی کرده‌اند که می‌توانند بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری تأثیر بگذارند، ازجمله سوگیری‌ها، سوگیری‌های عاطفی، تأثیرات اجتماعی، درک ریسک و ویژگی‌های شخصیتی.
دانش مالی رفتاری مبتنی بر همزیستی سرمایه‌گذاران منطقی و سرمایه‌گذاران غیرمنطقی است و رفتار سرمایه‌گذار هنگامی غیرمنطقی است که نتواند به‌درستی تمام اطلاعات موجود در مورد آیندۀ عملکرد شرکت را کنترل کند و این نتیجۀ اعتماد به پیام‌های نادرست یا استفاده از استراتژی‌های غیرمنطقی است، به‌عنوان مثال این امکان وجود دارد که سرمایه‌گذار اهمیت زیادی به وقایع و نتایج فعلی در مورد شرکت بدهد که منجربه موقعیت قوی شرکت است، در مقابل وی هرگونه اطلاعات که نشان‌دهندۀ کاهش عملکرد شرکت است نادیده می‌گیرد بنابراین باید ارزیابی آن بیش از آنچه باشد و نسبت این سرمایه‌گذاران زیاد است و منجربه انتظارات غیرمنطقی می‌شود در بازارهای مالی و این نوع سرمایه‌گذار به‌جای لغو یکدیگر، با روش تقلیدی، شبیه‌سازی می‌کند و غیره و در همان جهت جمع می‌شوند.
رفتار مالی به ما اجازه می‌دهد تا درک کنیم که ارزیابی ذهنی افراد از ریسک چگونه می‌تواند بر تمایل آن‌ها برای ریسک کردن و درنهایت شکل دادن به انتخاب‌های سرمایه‌گذاری آن‌ها تأثیر بگذارد؛ بنابراین، ادراک ریسک به‌عنوان یک واسطه می‌تواند تعامل پیچیده بین عوامل رفتاری، درک ریسک و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری را نشان دهد و درک جامعی از فرایند تصمیم‌گیری در امور مالی ارائه دهد.
تصمیم گیری به دلیل ریسک‌ها و عدم قطعیت‌ها فرایندی پیچیده است و پیش‌بینی نتیجه آینده و انتخاب از بین چندین گزینه دشوار است. مردم اغلب به‌جای دنبال کردن گزینه‌های بهینه، راه‌حلی را پیدا می‌کنند که نیازهای آن‌ها را برآورده کند. اکثریت دانشمندان بیان می‌کنند که سرمایه‌گذاران براساس ویژگی‌های وضعیت سطحی تحت کلیشه‌ها یا در معرض عواملی مانند طمع، ترس، خوش‌بینی و غریزه گله تصمیم‌های سرمایه‌گذاری می‌گیرند. بعد مهم دیگر فقدان دانش مالی است که نه‌تنها تصمیم‌های غیرمنطقی سرمایه‌گذاری را تعیین می‌کند، بلکه اغلب عامل عدم سرمایه‌گذاری است. دو نوع عامل روانی که در تصمیم‌های سرمایه‌گذاری متمایز می‌شوند: سوگیری‌های شناختی (استدلال معیوب) و عاطفی (شهود، انگیزه‌ها و احساسات).
در پژوهش حاضر به بررسی نقش واسطۀ ادراک ریسک در تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری پرداخته شد. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون مدل پژوهش نشان داد که عوامل مالی رفتاری می‌تواند 13% از تغییرات تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را به‌صورت مثبت و معنادار تبیین نماید و همچنین عوامل مالی رفتاری می‌تواند 66% از ادراک ریسک را به‌صورت مثبت و معنادار تبیین نماید. در انتها نیز ریسک سرمایه‌گذاری می‌تواند 60% از تغییرات تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را به‌صورت مثبت و معنادار تبیین نماید؛ در بررسی متغیر واسطه‌ای نیز نتایج به‌دست‌آمده نشان داد ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را واسطه‌گری می‌کند، آن را همراهی کردند.
نتایج حاصل از فرضیۀ اول مبنی بر تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری بیانگر تأثیر معکوس و معنادار این رابطه است و این یافته همسو با نتایج قیصری و همکاران(1400)، پا (2023)، منون و همکاران (2023) بود.
نتایج حاصل از فرضیۀ دوم مبنی بر تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر ریسک سرمایه‌گذاری بیانگر تأثیر مثبت و معنادار این رابطه است و این یافته‌ها همسو با نتایج آقا بابایی و خادمی (1398)، دهقانی سلطانی و همکاران (1397) بود.
نتایج حاصل از فرضیۀ سوم مبنی بر تأثیر ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری بیانگر تأثیر معکوس و معنادار این رابطه است و این یافته‌ها همسو با نتایج آقا بابایی و خادمی (1398)، دهقانی سلطانی و همکاران (1397) منون و همکاران (2023) بود.
نتایج حاصل از فرضیۀ چهارم مبنی بر ریسک سرمایه‌گذاری (ادراک ریسک) در تأثیر عوامل مالی- رفتاری بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری نقش واسطه‌ای دارد؛ نتایج به‌دست‌آمده نشان داد ادراک ریسک و ریسک سرمایه‌گذاری می‌تواند ارتباط میان عوامل مالی رفتاری و تصمیم‌های سرمایه‌گذاری را واسطه‌گری کند. این بخش از یافته‌ها همسو با نتایج رضایی و همکاران (1402)، اردکانی و همکاران (1400) و کنجکاو منفرد و همکاران (1398) بود که نشان دادند عوامل روان‌شناختی می‌توانند با نقش واسطه‌ای ریسک درک‌شده بر تمایلات سرمایه‌گذاران مؤثر باشد.
با توجه به پژوهش صورت‌گرفته پیشنهادهای حاصل از یافته‌های آن را می‌توان بدین‌صورت نتیجه‌گیری کرد که سرمایه‌گذاران فردی قبل از تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری، با استفاده از دانش تجاری معقول، عوامل سرمایه‌گذاری را به‌دقت تحلیل کنند. همچنین سرمایه‌گذاران باید بتوانند شاخص‌های بازار و اقتصادی صنایع و شرکتهای مختلف را تفسیر کنند. مشاوران مالی، مدیران صندوق و سایر متخصصان صنعت سرمایه‌گذاری با شناخت تأثیر عوامل مالی رفتاری بر درک ریسک و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری، این متخصصان می‌توانند استراتژی‌ها و شیوه‌های خود را بر این اساس تطبیق دهند. مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز می‌توانند بینش‌های مالی رفتاری را در فرایندهای سرمایه‌گذاری خود برای بهینه‌سازی سبد سهام و مدیریت ریسک ادغام کنند. با در نظر گرفتن سوگیری‌های رفتاری، متخصصان سرمایه‌گذاری می‌توانند نتایج سرمایه‌گذاری مشتریان خود را افزایش دهند و موفقیت مالی بلندمدت را تقویت کنند.
یافته‌های این مطالعه پیامدهای مهمی برای مشاوران مالی، مدیران صندوق و سایر متخصصان صنعت سرمایه‌گذاری دارد. با شناخت تأثیر عوامل مالی رفتاری بر درک ریسک و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری، این متخصصان می‌توانند استراتژی‌ها و شیوه‌های خود را بر این اساس تطبیق دهند. مشاوران مالی باید به مشتریان خود در مورد سوگیری‌های ذاتی در فرایندهای تصمیم‌گیری آموزش دهند و در جهت کاهش نفوذ آن‌ها تلاش کنند. آن‌ها می‌توانند بر اهمیت تنوع، استراتژی‌های سرمایه‌گذاری منضبط و تفکر بلندمدت برای مقابله با سوگیری‌هایی مانند رفتار گله‌داری، تأثیر تمایل و اعتماد بیش از حد تأکید کنند.
سرمایه‌گذاران همچنین باید هنگام تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری ذهنی باز داشته باشند و از نگاه کردن به تصورات گذشته با نگاهی به گذشته خودداری کنند، زیرا ممکن است آینده را منعکس کنند چون بورس اوراق بهادار یک بازار پویا است که تحولات جدید به سرعت در حال ورود است. آن‌ها باید به جای در نظر گرفتن تنها یک متغیر، تمام متغیرهای محیط را ارزیابی کنند. علاوه بر این برای به حداقل رساندن عدم تقارن اطلاعاتی که بزرگترین عامل در ایجاد آن است تلاش نمایند.
[1] 1. کارشناسی ارشد مدیریت مالی، گروه مدیریت، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
(Email: atefehabozar@gmail.com)
[2] 2. گروه مدیریت، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسندۀ مسئول).
(Email: M.samadi53@gmail.com)
DOI: 10.30486/FBRA.1403.1128206
1. [3] Kolmogorov Smirnov
2. [4] Composite Reliability.
3. [5] Chronbach’s Alpha.
4. [6] Average Variance Extracted (AVE).
5. [7] Adcock & Collier.
References
Aghababaei, M. E., & Khademi, S. (2019). Factors Affecting Personal Financial Management Behaviors – The Case Of Iranian Youth. Financial Management Strategy, 7(1), 123-143. (In Persian)
Almansour, B. Y., & Arabyat, Y. A. (2017). Investment decision making among Gulf investors: behavioural finance perspective. International Journal of Management Studies, 24(1), 41-71.
Ardakani, S., Bahlakeh, A., Mirzad, N., & Tavassoly, T. S. (2015). A review of investors’ reaction to unexpected events in Tehran Stock Exchange. Financial Research Journal, 17(1), 103-122. (In Persian)
Bellofatto, A., D’Hondt, C., & De Winne, R. (2018). Subjective financial literacy and retail investors’ behavior. Journal of Banking & finance, 92, 168-181.
Dehghani Soltani,,M., Jafari, M., Salmani Samadi, A. (2017). Investigating the influencing factors on the behavior of young investors in Tehran Stock Exchange, The First National Conference on Sustainable Development in the Humanities and Cultural Studies of Iran،Tehran. (In Persian)
Dewi, V. I., Febrian, E., Effendi, N., Anwar, M., & Nidar, S. R. (2020). Financial literacy and its variables: The evidence from Indonesia. Economics & Sociology, 13(3), 133-154.
Emami Heydari, N., Esmaili, H. (2017). The effect of financial literacy on the relationship between investor personality and stock buying and selling behavior in Isfahan Stock Exchange. National conference of new models in management and business (with the approach of supporting national entrepreneurs). Tehran, Institute of Higher Education. (In Persian)
Hossain, T., & Siddiqua, P. (2022). Exploring the influence of behavioral aspects on stock investment decision-making: a study on Bangladeshi individual investors. PSU Research Review, (ahead-of-print).
Jamshidi, N., & ghalibaf asl, H. (2018). Studying the Effect of Investors’ Personality on their Business Behavior and Investment Performance: Evidences of Tehran Stock Exchange. Financial Research Journal, 20(1), 75-90. (In Persian)
Jorgensen, B. L., & Savla, J. (2010). Financial literacy of young adults: The importance of parental socialization. Family relations, 59(4), 465-478.
Kim, J. J., Dong, H., Choi, J., & Chang, S. R. (2022). Sentiment change and negative herding: Evidence from microblogging and news. Journal of Business Research, 142, 364-376.
Madaan, G., & Singh, S. (2019). An analysis of behavioral biases in investment decision-making. International Journal of Financial Research, 10(4), 55-67.
Mahapatra, M. S., & Mishra, R. (2020). Behavioral influence and financial decision of individuals: A study on mental accounting process among Indian households. Cogent Economics & Finance, 8(1), 1827762.
Menon, M., Huber, R., West, D. D., Scott, S., Russell, R. B., & Berns, S. D. (2023). Community-based approaches to infant safe sleep and breastfeeding promotion: a qualitative study. BMC public health, 23(1), 437.
Pa, A. N. P., Wiksuana, I. G. B., Suartana, I. W., & Artini, L. G. S. (2022). The influence of social and personal factors in individual investment decision making. Calitatea, 23(191), 80-88.
Qaysari, R., Salehi, A., and Ghobadi, S.. (2021). Investigating the role of investors' financial knowledge on financial behavior in Iran's capital market. Financial Economics (Financial Economics and Development), 15(54), 325-353. (In Persian)
Rezaei, Sh., Salmanpourznouz, A. (2023). Investigating the mediating role of financial risk tolerance on the relationship between risk perception and investment behavior of investors, The 8th National Conference on Modern Research in Humanities, Economics and Accounting of Iran،Tehran.
Sharma, D., Misra, V., & Pathak, J. P. (2021). Emergence of behavioural finance: A study on behavioural biases during investment decision-making. International Journal of Economics and Business Research, 21(2), 223-234.
Vieira, K. M., Júnior, F. D. J. M., & Potrich, A. C. G. (2020). Measuring financial literacy: Proposition of an instrument based on the Item Response Theory. Ciência E Nat, 42, 38.