مفهـوم جبـر و اخـتیار در منظومۀ فکری عین‌القضات همـدانی با تأکید بر(تمهیدات، نامه‌ها، یزدان شناخت و لوایح) با محوریت کلامی و عرفانی
محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی
کلید واژه: عین‌القضات, جبر و اختیار, کلام اسلامی, نامه‌ها, تمهیدات, determinism, Freewill, theology Islamic, &lsquo, Iyn al-Quzzāt&rsquo, s, Tamhīdāt, Nāmi-hā,
چکیده مقاله :
مسئلۀ جبر و اختیار یا حریّت اراده در کنار موضوعاتی چون امامت، حسن و قبح، تشبیه و تنزیه، و ... از مفاهیم پر‌بسامدی است که در حوزۀ کلام، فلسفه و عرفان اسلامی پژوهش‌های وسیعی را به خود اختصاص داده است. این مسئله، از کهن‌ترین و مناقشه آمیزترین مباحثی است که در طی اعصار، نظر متکلمان، فیلسوفان و عارفان بزرگ اسلامی را به خود جلب کرده است. لذا، نظر به اهمیت و گستردگی حوزۀ جبر و اختیار و همچنین وجود ابعاد ناشناخته در این زمینه، این مقاله بر آن است تا نگاه عین‌القضات همدانی را دربارة مفهوم جبر و اختیار در متون منثور عرفانی فارسی در دو حوزۀ عاشقانه و کلامی – فلسفی بررسی کند. امّا، پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که در افق دید عین‌القضات، آیا انسان در چنبر جبر است یا در دایرۀ اختیار؟ برآیند تحقیق نشان می‌دهد که عین‌القضات در حوزۀ عشق، به جبر مطلق عاشقانه – عارفانه، و در حوزۀ کلامی – فلسفی به هر‌سه مسئلۀ جبر، اختیار و امرٌ َبینَ الاَمرَین ملتزم است. روش پژوهش حاضر، تحلیلی-توصیفی و به شیوة کتابخانه‌ای است.
“Determinism and Freewill” along with subjects like: Imamat, good and evil, simile and transcendent and... , of the high frequency concepts in theology, philosophy and Islamic mysticism that were assigned comprehensive research. So, this problematic subject is one of the oldest and the most disputable topics that direct theologians, philosophers and great Islamic mystics’ attention to it over the ages. So, for significance and the extent of “determinism and freewill” and also unknown dimensions of it, the author thies to study ‘Iyn al-Quzzāt’s viewpoint - one of the great Islamic mystics of Khosravani’s school- about “determinism and freewill” from two dimensions: love and theological-philosophical, in mystical Farsi prose texts. This paper also tries to answer this question that in his viewpoint, if the man is in the core of determinism or in the domain of freewill? Outcome of this research show that ‘Iyn al-Quzzāt’s in love believes to absolute amorous- mystical determinism, and in mystical-philosophical viewpoint believes to all three subjects: determinism, freewill and “Amron Bein al-Amrain” (mediocrity, so- so).
_||_