بررسی ارتباط آموزه‌های دینی با ساختار و مفهوم در قصۀ ضامن آهو

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

حجت اله حسنوند ¹ (دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، گروه تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشگاه آزاد)
محمد خزایی ² (عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس تهران)
غلامعلی حاتم ³ (استاد گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران)
محمد عارف ⁴ (دانشیار گروه نمایش، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران)

تاریخ دریافت : 1401/03/08 تاریخ پذیرش : 1401/07/18 تاریخ انتشار : 1401/08/01

کلید واژه: متون دینی, ادبیات عامیانه, مضمون شیعی, قصۀ‌ ضامن ‌آهو, امام رضا (ع),

چکیده مقاله :

ضامن آهو ازجمله مضامین ارزشمند دارای پیام صریح اخلاقی-تربیتی در باور عامه است. قالب این مضمون، قصۀ عامیانه و شفاهی ضامن آهو است. بررسی‌های اولیه حاکی از پیوند اینقصه با متون دینی و روایات مرتبط با رفتار پیامبر(ص) و برخی امامان معصوم (ع) در قبال حیوانات است. این در حالی است که؛ عدم وجود منابع و مطالعات کافی در این زمینه و درنتیجه نبود علم دقیقی نسبت به اشکال و کیفیت‌های این پیوند، موجبات کم‌توجهی به این مهم را فراهم ساخته است. ازاین‌رو هدف از انجام تحقیق حاضر، دستیابی به کیفیت‌های ارتباط مفاهیم، متون و روایات دینی با اجزاء ساختار در قصه حاضر است. این تحقیق با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و همچنین مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی به انجام رسیده است و به سؤالاتی ازجمله: چیستی و چگونگی رابطه متون و آموزه‌های دینی-اسلامی و شیعی با شکل‌گیری قصه ضامن‌آهو به تفکیک ساختار و مفهوم آن، پاسخ داده است. ‌بررسی‌ها نشان داده است که: به تفکیک، ساختار بیرونی قصه، دارای روابط مستقیم و تنگاتنگی با احادیث و روایات مرتبط با پیامبر(ص) و معصومین (ع) بوده و اشارات موردی را در برمی‌گیرد. همچنین مفاهیم و مضامین(اجزاء درونی) قصه، برگرفته و در پیوند با متون اولیه واصلی اسلامی (قران) و برخی روایات و احادیث است؛ که اشارات کلی (اخلاقی) را شامل می‌شود. ازاین‌رو قصه بستر و قالبی برای بیان محتوا و مضامین دینی- شیعی را فراهم آورده است، که با خیال‌پردازی و به یاری برخی از باورهای ملی و قومی شکل کنونی خود را یافته است.

چکیده انگلیسی:

Zamen ahoo is one of the valuable folk themes with an explicit moral-training message in the popular belief. The format of this theme is "the folk and oral story of Zamen Ahoo". Preliminary studies indicate the link between this "story" with religious texts and narrations related to the behavior of the Prophet (PBUH) and some infallible Imams (AS) towards animals. However, the Lack of sufficient resources and studies in this field and as a result, lack of accurate knowledge about the forms and qualities of this link, has led to less attention to this important issue. Therefore, the purpose of this study is to obtain the qualities of the relationship between religious concepts, texts and narratives with the components of the structure in the present story.This research has been done using descriptive-analytical method as well as library and documentary studies and answers to the questions such as: what is the relationship between religious-Islamic and Shiite texts and teachings with the formation of "The Story of Zamen Ahoo" according to its structure and concept. Studies have shown that: Separately sorted, the external structure of the story has a direct and close relationship with the narrations and events related to the Prophet (PBUH) and the Infallibles (AS) and it includes case references. Also,the concepts and themes (internal components) of the story are derived from and related to the original Islamic texts (Quran) and some hadiths; which includes general (ethical) references. Hence, the story has provided a ground and format to express Shiite-religious...

منابع و مأخذ:

فهرست منابع:

قران کریم (۱۳۷۶). ترجمه فولادوند. محمدمهدی. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

پور جم، سحر، حسینی، مریم (۱۳۹۷). تخیل شناسی شعر و نقاشی «ضامن آهو» در آثار سلیمی تونی و محمود فرشچیان. دوره ۹. شماره ۷. صص ۵۹-۷۱.

تاجدینی، علی (۱۳۸۸). فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا. چاپ دوم. تهران: سروش.

جوکار، نجف (۱۳۹۰). دادخواهی در بیابان با تحلیل قصه‌های شکار (در برخی از متون و منظومه‌های ادب فارسی تا قرن هفتم). فصلنامه بوستان ادب. سال سوم. شماره ۱. صص ۵۳-۷۳.

حافظ، شمس‌الدین محمد (۱۳۸۷). دیوان حافظ. قزوینی-غنی. چ هفتم. با مجموعه تعلیقات و حواشی علامه محمد قزوینی. به اهتمام ع. جربزه‌دار. تهران: اساطیر.

حاجیان، خدیجه (۱۳۹۶). تأملی زبانی در مضمون و شگردهای مضمون‌سازی در شعر فارسی. دوماهنامه جستارهای زبانی. شماره ۲. صص ۲۴۹-۲۷۵.

حرانی، ابو محمد (۱۳۹۳). تحف‌العقول عن آل‌الرسول (ص(. ترجمه: صادق حسن‌زاده. قم: آل علی

حنیف، محمد (۱۳۸۸). ویژگی‌های قصه‌های عامه فارسی. فصلنامه فرهنگ مردم ایران. شماره ۱۷. صص ۳-۱۱۸.

داد، سیما (۱۳۷۱). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: نشر مروارید.

دمیرى، کمال‌الدین (۱۴۰۹ ق). حیات الحیوان الکبرى. بیروت: نشر دارالفکر.

ذوالفقاری، حسن (۱۳۹۴). زبان و ادبیات عامه مردم ایران. تهران: سمت.

رضایی، عربعلی (۱۳۸۲). واژگان توصیفی ادبیات. چاپ اول. تهران: فرهنگ معاصر.

رادفر، ابوالقاسم (۱۳۶۸). فرهنگ بلاغی-ادبی. جلد ۱، تهران: اطلاعات.

ربیعی، هادی (۱۳۹۳). جستارهایی در چیستی هنر اسلامی (به اهتمام). چاپ ششم، تهران: متن.

رازی، فخرالدین (۱۴۲۰)، مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

راوندی کاشانی، فضل‌الله بن علی (بی‌تا) النوادر. قم: دار الکتاب.

سلیمی تونی، تاج‌الدین حسن بن سلیمان (۱۳۹۰). دیوان سلیمی تونی؛ به کوشش عباس رساخیز. با مقدمه حسن عاطفی. تهران: کتابخانه و موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه (۱۳۷۳). عیون اخبار الرضا (ع). ترجمه حمیدرضا مستفید و علی‌اکبر غفاری. جلد دوم. چاپ اول. تهران: صدوق.

- (۱۳۹۸). التوحید. چاپ اول قم: جامعه مدرسین.

طباطبایی، محمدحسین (۱۳۸۶). المیزان فی تفسیر القرآن. جلد ۷. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طوسی، محمد بن حسن (۱۳۸۸). التبیان فی تفسیر القران. تهران: ذوی القربی.

طبرسی، حسن بن فضل (۱۴۱۲ ق). مکارم الاخلاق. قم: نشر شریف رضی.

عطاردى قوچانی، عزیز الله (۱۳۹۷ ق‏). اخبار و آثار حضرت امام رضا (ع). تهران: کتابخانه صدر.

قمی، حاج شیخ عباس (۱۳۷۷). منتهی­الامال. چاپ نهم. (بی­جا): چاپخانه احمدی.

قضاعى، قاضى (۱۳۶۱). شهاب الاخبار. کلمات کوتاه پیغمبر خاتم صلی‌الله علیه و اله. با شرح فارسى سید جلال‌الدین ارموى محدث. چاپ دوم. تهران: علمى و فرهنگى.

متقى هندى، حسام‌الدین (۱۴۰۹ ق). کنزالعمال فى سنن الا قوال و الا فعال. چاپ دوم. جلد ۱۵. بیروت: انتشارات مؤسسه الرسالة.

میرآقایی، سید هادی (۱۳۹۱). ضامن آهو و تجلی آن در شعر فارسی. فصلنامه فرهنگ مردم، سال یازدهم. شماره ۴۴ و ۴۳. صص ۱۱-۲۳.

میرصادقی، جمال (۱۳۸۰). عناصر داستان. چاپ ششم. تهران: سخن.

میر صادقی، جمال (۱۳۸۳). داستان و ادبیات. چاپ اول. تهران: انتشارات آیۀ مهر.

ﻣﺠﻠﺴﻰ، ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ (۱۴۰۳ ق). بحارالانوار. جلد ۱۷ و ۴۶. ﺑﻴﺮوت: ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻟﻮﻓﺎء، اﻟﻄﺒﻌﺔ اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ.

مولانا جلا الدین، محمدمولوی (۱۳۸۸). مثنوی معنوی. براساس نسخه­ رینولدالین نیکلسون. چاپ دوم. تهران: فرهنگسرای میردشتی.

منابع اینترنتی:

ایرنا، ۱۳۹۹، پژوهش، https://www.irna.ir/news

 References:

- The Holy Quran (1998). Translated by Fooladvand. Mohammad Mahdi. Tehran: Office of the History and Islamic teachings Studies

- Atardi Quchani, Azizullah (1397 AH). News and works of Imam Reza (AS). Tehran: Sadr Library

- Dad, Sima (1993).Dictionary of Literary Terms. Tehran: Morvarid Publication.

- Damiri, Kamal al-Din (1409 AH). The life of the great animal. Beirut: Dar al-Fikr Publication.

- Ghazai, Ghazi (1983). Shahab Al Akhbar. The short words of the last Prophet,peace be upon him.With Persian commentary by Seyyed Jalaluddin Ermoi Mohaddes. Second edition. Tehran: Scientific and cultural

- Hafiz, Shamsuddin. Mohammad (1387). Divan-e-Hafez.Ghazvini.Ghani. 7^th edition. With a collection of comments and notes by Allameh Mohammad Qazvini. The efforts by A.Jorbozedar. Tehran: Asatir

- Hajian, Khadijeh (2018). Linguistic reflection on the theme and thematic techniques in Persian poetry. Bimonthly of linguistic essays. Number 2. p. 249-275

 -Harani, Abu Muhammad (2015). Tahf Al Oghol An All Al Rasool. Translation: Sadeg.Hasanzadeh.Qom: Al Ali.

- Hanif, Mohammad (2010). Features of Persian folk tales. Iranian People Culture Quarterly. No 17. p. 3-۱۱۸

- Jokar, Najaf (1390). Lawsuit in the desert by analyzing hunting stories (in some texts and systems of Persian literature up to the seventh century). Boostan Adab Quarterly. Third year. Number 1. p. ۵۳-۷۳.

- Mottaqi Hindi,Hesamuddin (1409 AH). Kanz Al Aamal fi Sonan Al aghval and ahval. Second edition.Volume 15. Beirut: Moases al-Risalah Publications

 -Mir Aghaei,Seyed Hadi (2013). Zamen Ahoo and its manifestation in Persian poetry. People's Culture Quarterly, Eleventh Year. No. 44 and 43. p. 11-23

- Mirsadeghi, Jamal (2002). Story elements. Sixth edition. Tehran: Sokhan

- Mir Sadeghi, Jamal (2005). Fiction and literature. First Edition. Tehran: Aye Mehr Publications

 -Majlesi.Mohamadbager (1403AH). Behar Al anvar. Volumes 17 and 46. What: Al vafa Al tabat Al sania publications

- Maulana Jala al-Din, Mohammad Maulavi (2010). Masnavi. Based on the version of Reynolds Nicholson. Second edition. Tehran: Mirdashti Cultural Center

- Pourjam, Sahar, Hosseini, Maryam (2019). "Imagination of poetry and painting of Zamen Ahoo in the works of Salimi Toni and Mahmoud Farshchian". Volume 9. Number 7. P.59-۷۱

- Qomi, Haj Sheikh Abbas (2020). Montaha Al Amal. Ninth edition.(Bija): Ahmadi Printing House

- Rezaei, Arab Ali (2004). Descriptive vocabulary of literature. First Edition. Tehran: Contemporary Culture

 -Radfer, Abolghasem (1990). Rhetorical-literary culture. Volume 1, Tehran: Etelaat

 -Rabiee, Hadi (2015). Essays on what is Islamic art (diligently). Sixth Edition, Tehran: Matn

 -Razi, Fakhreddin (1420), The Unseen Keys, Beirut: Darahiyah Al-Tarath Al-Arabi

- Ravandi Kashani, Fazlullah Ibn Ali (Bita) Al-Nawadir. Qom: Dar Al-Kitab

- Salimi Toni, Tajuddin Hassan bin Suleiman (1390). Diwan Salimi Toni; By the efforts of Abbas Rasakhiz. With introduction by Hassan Atefi. Tehran: Library, Museum and Documentation Center of the Islamic Consultative Assembly

- Sheikh Saduq, Muhammad ibn Ali ibn Babawiyyah (1373). Euyon Akhbar Al Reza (AS).Translated by Hamid Reza Mostafid and Ali Akbar Ghaffari. Volume II. First Edition. Tehran: Sadough

.(2020). Al Tohid.First Edition.Qom:Teachers Association

- Tajdini, Ali (1388).The dictionary of symbols and signs in Molana's thought. Second edition. Tehran: Soroush

 -Tabatabai, Mohammad Hussein (2008). Balance in the interpretation of Qur'an. Volume 7. Qom: Qom Seminary Teachers Association

 -Tusi, Muhammad ibn Hassan (2010). Explanations in the interpretation of Qur'an. Tehran: Zavel Ghorba

- Tabarsi, Hassan Ibn Fazl (1412 AH). Makarem Al-Akhlaq. Qom: Sharif Razi Publication

 -Zolfaghari, Hassan (2016). Popular language and literature of Iranian people.Tehran: Samat

Internet sources:

- IRNA, 2021, research,mohammadi https://www.irna.ir/news