«ترجمۀ شرح کشتی‌های جنگی انگریز»؛ رساله‌ای مهم در دریانوردی و تحوّل نثر فارسی در دورۀ قاجار
محمدرضا معصومی
1
(
دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.
)
امین مجلی زاده
2
(
دکتری زبان و ادبیّات فارسی و مدرّس دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید باهنر اصفهان، اصفهان، ایران.
)
مهدی سلمانی
3
(
استادیار گروه معارف و ادبیّات فارسی دانشگاه صنعتی، اصفهان، ایران.
)
کلید واژه: کشتی‌های جنگی انگلیس, مسیو میچل, اسماعیل ولد صحاف‌باشی.,
چکیده مقاله :
دورة قاجار با دگرگونی‌های اجتماعی و فکری در غرب و اوج گیری پیشرفت‌های علمی و فنی و گسترش نیروهای استعماری اروپاییان در جهان آن روزگار و آوردن کارشناسان فنی در امور نظامی و مهندسی و ایجاد مدارس برای کارآموزی در این فنون و فرستادن دانشجو و کارآموز به کشورهای اروپا علی الخصوص فرانسه و انگلستان همزمان است.گروهی از فرزندان رجال و متمکنین و شاهزادگان با زبان و ادبیات فرانسوی و انگلیسی آشنا شدند. ترجمة کتب مختلف از رمان و داستان گرفته تا کتب علمی و فنی و نظامی به زبان فارسی آغاز گردید. در این میان مدرسة دارالفنون به همت میرزا محمد تقی خان امیرکبیر افتتاح یافت و آشنایی ایرانیان را با علوم جدید بیشتر معمول و میسر ساخت. از این دوره ترجمه‌های مختلفی در زمینه‌های گوناگون برجای مانده است. بررسی این رساله‌ها علوم مورد نیاز عهد قاجاری را آشکار می‌سازد. یکی از رساله‌های برجای مانده از این دوره «ترجمۀ شرح کشتی‌های جنگی انگریز» تألیف «مسیو میچل» است که «اسماعیل ولد صحاف‌باشی» از تربیت‌یافتگان مدرسة دارالفنون به زبان فارسی ترجمه کرده است. نگارندگان این مقاله با روش توصیفی– تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای به معرفی نسخ برجای مانده از این اثر پرداخته و ویژگی‌های زبانی و تاریخی این رساله را بررسی کرده‌اند.
چکیده انگلیسی :
The Qajar period coincides with the social and intellectual transformations in the West and the rise of scientific and technical advances and the expansion of European colonial forces in the world at that time and bringing technical experts in military and engineering affairs and establishing schools for training in these techniques and sending students and interns to European countries, especially France and England. A group of noblemen's children and princes got acquainted with French and English language and literature. The translation of various books from novels and stories to scientific, technical and military books in Persian language began. In the meantime, the Dar al-Funun school was opened with the efforts of Mirza Mohammad Taqi Khan Amirkabir and made it more common and easy for Iranians to get acquainted with new sciences. Various translations in different fields have survived from this period. The research in these treatises reveals the required sciences of the Qajar era. One of the surviving treatises from this period is "Translation of the description of British warships" written by "Monsieur Mitchell", which was translated into Persian by Ismail Valad Sahafbashi, a graduate of the Dar al-Funun school. In this article, the authors intend to introduce the remaining manuscripts of this treatise by analytical-descriptive method and by referring to library sources and examine the linguistic and historical characteristics of this treatise.
منابع
ابن ماجد، شهاب‌الدین احمد بن ماجد(1372). الفوائد فی اصول علم البحر و القواعد. ترجمۀ احمد اقتداری. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ابوالقاسمی، محسن(1393). ریشه‌شناسی. تهران: ققنوس.
ارزشمند، اکبر(1396). ناوگان دریایی ایران عصر قاجار در خلیج فارس. تهران: اندیشة طلایی.
اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا(1370). اکسیرالتواریخ. به اهتمام جمشید کیانفر. تهران: ویسمن.
افشار، ایرج(1345).کتاب‌های علم نظامی. بررسی‌های تاریخی، 1(1-2)، 89-92.
برهان، محمد حسین بن خلف(1342). برهان قاطع. تهران: ابن سینا.
بهار، محمد تقی(1373). سبک‌شناسی. تهران: امیرکبیر.
بیگ باباپور،یوسف(1393). فهرست توصیفی دست‌نویس‌های صنایع. تهران:سفیر اردهال.
پرنیان، موسی(1391). هنر در شاهنامه. بهار ادب، ش 15، صص263-276.
حسن¬دوست، محمد(1393). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خاچاطوریان، آرسینه(1390). نهضت ترجمه در عصر قاجار. پیام بهارستان، ش 11، صص 787-797.
خسروبیگی، هوشنگ(1391). ترجمه در دورة قاجار. ادب فارسی، 2(2)، 125-146.
خیامپور، عبدالرسول(1328). غلط مشهور. نشریه زبان و ادب فارسی، ش 12 و 13.صص 98- 118.
درایتی، مصطفی(1389). فهرستوارة دستنوشت‌های ایران(دنا). تهران:کتابخانة موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
درایتی، مصطفی(1390). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران(فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانة ملّی جمهوری اسلامی.
رایت، دنیس(1357). انگلیسیان در ایران. ترجمۀ غلامحسین صدری افشار. تهران: دنیا.
رائین، اسماعیل(1356). دریانوردی ایرانیان. تهران: بهار. سعیدی،حوریه(1387). آموزش نظامی در ایران (دورة قاجاریه) بر اساس کتاب‌های آموزش خطی و چاپ سنگی. کتاب سال، 19(4)، 13-52.
سعیدی، حوریه(1398). آموزش نظامی در دورة قاجار. تهران:کانی مهر.
شریعت، محمد جواد(1368). زمینة بحث دربارةآیین نگارش. تهران: اساطیر.
شریعت، محمد جواد(1384). دستور زبان فارسی. تهران: انتشارات اساطیر.
صادقی، علی اشرف(1395). ارابه، عرابه. ایرانشهر امروز، ش سوم، صص48-51.
صدیق، عیسی(1347). تاریخ فرهنگ اروپا. تهران: دانشگاه تهران.
فرشیدورد، خسرو(1389). ترکیب و تحول آن در زبان فارسی. تهران: قلم.
فلاورز، سارا(1383). عصر اکتشافات. ترجمۀ فرید جواهرکلام. تهران: ققنوس.
مدرسی، یحیی(1380). فرهنگ دورة قاجار، قشون و نظمیه. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
مورا، آندره(1366). تاریخ انگلستان. ترجمۀ عنایت الله شکیبایی پور. تهران: جمهوری اسلامی.
مهدوی، عبدالرضا هوشنگ(1375). تاریخ روابط خارجی ایران. تهران: امیرکبیر.
میچل (بی‌تا). فهرست كشتی‌های جنگی دولت انگلستان. ترجمۀ صحاف‌باشی، نسخۀ خطی شمارۀ 10009، تهران: کتابخانۀ ملی.
میچل (بی‌تا). فهرست كشتی‌های جنگی دولت انگلستان. ترجمۀ صحاف‌باشی. نسخۀ خطی شمارۀ 11859، تهران: کتابخانۀ ملی.
میچل (بی‌تا). فهرست كشتی‌های جنگی دولت انگلستان. ترجمۀ صحاف‌باشی. نسخۀ خطی شمارۀ 10177، تهران: کتابخانۀ ملی.
نجفی، ابوالحسن(1387). غلط ننویسیم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
نفیسی، سعید(1383). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورۀ معاصر. به اهتمام عبدالکریم جربزه دار. تهران: اساطیر.
یاحقی، محمد جعفر(1385). راهنمای نگارش و ویرایش. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
یغمایی، اقبال(1376). مدرسة دارالفنون. تهران: سروا.
یفیموف، آلکسی ولادیمیروویچ(1359). تاریخ عصر جدید. ترجمۀ فریدون شایان. تهران: شباهنگ.