تحليل رفتار متقابل شخصیت‌ها در داستان بهرام گور و کنیزش بر اساس نظریۀ اریک برن
محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی
محمد کریمی
1
,
رضا برزویی
2
*
,
عطا شاکریان
3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران. (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه مشاوره، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
کلید واژه: تحليل رفتار متقابل, اریک‌برن, هفت‌پیکر, نظامی‌گنجوی, بهرام‌گور,
چکیده مقاله :
اساس نظریۀ تحليل رفتار متقابل اریک برن، بر سه جنبۀ والد، کودک و بالغ بنا شده‌است. از تعامل بین حالات نفسانی می‌توان در تجزیه و تحلیل رفتارهای آدمی، درامور بالینی، درمانی، ارتباطات و رفتار استفاده کرد. تجزیه و تحلیل حالات من، در متون ادبی، شيوه‌اي مناسب و کاربردی، برای پی بردن به ریشه‌های رفتار می‌باشد. نظامی گنجوی در داستان‌هایش به موقعیت‌های مربوط به روابط انسانی و حالات روحی و روانی شخصيّت‌ها و ارتباطات آن‌ها توجّه کرده‌است، از اینرو گونه‌شناسی رفتاری شخصيّت‌های داستان‌های او از دیدگاه این نظریه قابل بررسی است. در اين پژوهش، با رویکرد میان رشته‌ای و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای به شيوه توصيفی ـ تحليلی، روابط بین شخصيّت‌های داستان¬ بهرام گور و کنیزش را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهیم و برآنیم نشان دهیم داستان‌های متون کهن ادب پارسی، ظرفیت و قابلیت نقد روان‌شناختی را دارند. نگارندگان در این جستار، پس از بیان مبانی نظری و توضیح اصطلاحات روان‌شناسی، ابیات داستان را، با توجّه به سرنخ‌ها و نشانه‌های نظریه رفتار متقابل تفسیر و تبیین نموده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که ابعاد شخصيتی اشخاص در داستان‌ها، در قالب رفتارهایشان آشکار می‌شوند. ماهیت کلی داستان کودک/ والد است که بالغ بر آن غلبه دارد. از جهت مثلث کارپمن، بهرام ستمگر است، کنیز قرباني و سرهنگ منجی.
The basis of Eric Burn's theory of interaction analysis is based on the three aspects of parent, child and adult. The interaction between emotional states can be used in the analysis of human behavior, clinical drama, therapy, communication and behavior. Analyzing my moods in literary texts is a practical way to find out the roots of behavior. In his stories, Nizami-Ye-Ganjavi has paid attention to the situations related to human relationships and the mental and psychological states of the characters and their communication, therefore, the behavioral typology of the characters in his stories can be examined from the perspective of this theory. In this research, with an interdisciplinary approach and relying on library sources in a descriptive-analytical way, we analyze the relationships between the characters in the story of Bahram Gur and his maidservant and show that there is a strong and deep connection between literature and psychology and that the stories of ancient Persian literary texts have the capacity and capability of psychological criticism. In this essay, after stating the theoretical foundations and explaining the psychological terms, the authors have interpreted and explained the verses of the story, paying attention to the clues and signs of the theory of reciprocity. The findings show that the personality dimensions of people in the stories are revealed in the form of their behaviors. The general nature of the story is the child/parent dominated by the adult. According to the Karpman triangle, Bahram is the oppressor, the victim's maid and the savior colonel.
استوارت، یان و ون جونز .(1388). تحلیل رفتار متقابل: روش‌های نوین در روان‌شناسی، ترجمة بهمن دادگستر، تهران: دایره.
استینر، کلود. (١٣٩٥). پیش‌نویس‌هاي زندگی در تحلیل رفتار متقابل. ترجمۀ علی بابایی‌زاد و آزاده سجادي نسب، تهران: آویسا.
برن، اریک.(١٣٨٧). بازي‌ها، ترجمۀ اسماعیل فصیح. تهران: ذهن آویز.
ـــــــــ.. (١٣٨٩). تحلیل روابط متقابل، ترجمۀ اسماعیل فصیح، تهران: نشر نو.
ــــــــــ.. (1394). بعد از سلام چه می‌گویید؟، ترجمۀ مهدی قراچه‌داغی، تهران: پیکان.
بهرامی، منصور. (1400). مفاهیم تحلیل رفتار متقابل، تهران: نسل نو اندیش.
ثروتیان، بهروز. (1372). گزیده مخزن الاسرار، تهران: توس.
سیاسی، علی اکبر، (1374). نظریههای شخصیت، تهران: دانژه.
شفیع‌آبادی، عبداله و غلامرضا ناصری. (1380). نظریههای مشاوره و روان درمانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ضیف، شوقی، (1376). پژوهش ادبی: سرشت، شیوه‌ها، متن‌ها، منابع، ترجمة عبدالله شریفی خجسته، تهران: علمی و فرهنگی.
عطادخت، اکبر و همکاران. (١٣٩٤). «اثربخشی آموزش گروهی تحلیل رفتار متقابل در افزایش انعطافپذیري شناختی و ارتقاي عملکرد خانواده در زنان داراي اختلافات زناشویی. شخصیت و تفاوتهاي فردي»، دورة ٤، شمارة ٨. صص ٤٤-٢٥.
فیروزبخت، مهرداد.( ١٣٨٤). اریک برن بنیانگذار تحلیل رفتار متقابل. تهران: دانژه.
نظامی گنجوی، (1392). هفت پیکر، به تصحیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
هریس، تامس، (1389). وضعیت آخر، ترجمه اسماعیل فصیح، تهران: نشر نو.
هریس، امی.ب. و تامس آ. هریس (١٣٨٨)، ماندن در وضـعیت آخـر، ترجمـه اسـماعیل فصـیح، تهـران، فرهنگ نشر نو.