اثر هشت هفته تمرین استقامتی همراه با مصرف مکمل سیر بر توان هوازی و اسید لاکتیک در زنان دو و میدانی کار میانسال غیرحرفه‌ای
محورهای موضوعی : فیزیولوژی ورزش و علم تمرینفرهاد صفری زنجانی 1 , لیلا توسلیان قماشچی 2
1 - دکتری، گروه فیزیولوژی ورزش، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه آنکارا، آنکارا، ترکیه.
2 - دبیر رسمی آموزش وپرورش و استاد مدعو دانشگاه فرهنگیان
کلید واژه: دویدن, مصرف بیشینه اکسیژن, اسید لاکتیک, مکمل سیر, عملکرد ورزشی,
چکیده مقاله :
تمرین استقامتی طولانی مدت، شاخص‌های توان هوازی و اسید لاکتیک را هنگام استراحت و فعالیت ورزشی بهبود می‌بخشد. افزایش توان هوازی و کاهش اسید لاکتیک با مصرف سیر می‌تواند این آثار مفید را تقویت کند؛ بنابراین می‌تواند عملکرد استقامتی را افزایش دهد. لذا این مطالعه با هدف مقایه اثرات هشت هفته تمرین استقامتی همراه با مصرف مکمل سیر بر توان هوازی و اسید لاکتیک در زنان دوومیدانی کار میانسال غیرحرفه‌ای شهر زنجان انجام شد. زنان دونده سالم، به طور تصادفی، به چهار گروه مکمل سیر (با میانگین سنی 33/52) گروه تمرین (60/53)، گروه مکمل سیر و تمرین (93/53) و گروه کنترل (با میانگین سنی 63/53) تقسیم شدند. پس از اجرای آزمون بروس (پیش آزمون) به یک گروه مکمل سیر، گروه تمرین (فقط تمرین) و گروه مصرف مکمل سیر و تمرین (سیر به همراه تمرین) داده شد و گروه کنترل فعالیت خاصی انجام ندادند. در پایان هفته هشتم، آزمودنی‌ها مجدداً آزمون بروس را اجرا کردند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون تی مستقل و تحلیل کواریانس استفاده شد. سطح معنی داری در تمامی آزمونها 05/0 بود. نتایج نشان داد که بین میزان مصرف مکمل سیر، اجرای تمرین و سیر با تمرین در افزایش توان هوازی و کاهش اسید لاکتیک تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین بعد از هشت هفته، مصرف مکمل سیر، باعث تفاوت معنی دار در حداکثر اکسیژن مصرفی نسبت به گروه کنترل گردید. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که مصرف سیر به همراه تمرین استقامتی تأثیر معنی داری بر افزایش توان هوازی و کاهش اسید لاکتیک زنان دونده دارد.
Long-term endurance training improves aerobic capacity and lactic acid indicators during rest and sports activity. Increasing aerobic capacity and reducing lactic acid by consuming garlic can enhance these beneficial effects and therefore can increase endurance performance. Therefore, this study was conducted with the aim of investigating the effect of 8 weeks of endurance training with garlic supplementation on aerobic capacity and lactic acid in non-professional middle-aged female athletes in zanjan city. Healthy non-athlete women were randomly divided into four groups [garlic supplement (with an average age of 52.33), exercise (53.60), garlic and exercise supplement (53.93) and a control (with an average age of 63.53)]. After Bruce's test (pre-test), a garlic supplement group, a training group (only training) and a garlic supplement and training group (garlic plus training) were given, and the control group did not perform any specific activity. The subjects, at the end of the eighth week, were again Bruce's test was performed to analyze the data, independent t-test and covariance analysis were used, and the significance level was 0.05 in all tests. The results showed that there was a significant difference between the consumption of garlic supplement, exercise, garlic with exercise in increasing aerobic capacity and reducing lactic acid. Also, after 8 weeks, garlic supplementation caused a significant difference in maximum oxygen consumption compared to the control group. The findings of the present study show that consuming garlic during exercise has a significant effect on increasing aerobic capacity and reducing lactic acid in non-athletic women.
[1] Abbasi Deloui, Asia; Tabe, Heda; Ziaul AL Haq, Seyyed Javad; Berari, Alireza (2022). Studying the effect of aerobic exercise and garlic supplementation on the system of heart tissue in obese rats. Plasma and Biomarkers Journal. Volume 14, Number 3 - Number 54, July 2022, pp. 73-84. [Persian].
[2] Ahmadi Azad Sajjad, Sheikhi Siros. (2011). Impact of endurance training and garlic consumption on maximal oxygen consumption in inactive men. Applied research of management and biological sciences in sports. No: 2; 11-18. [Persian].
[3] Ahmadizad S، Ghanimati R، Bagheri A، Sheikhi S، Ghanimati M. the effect of endurance training and garlic consumption on vo2max in non- active men. Management Applications Research and Biological Sciences in Sport 2011; 2: 11-18[in Persian]
[4] Booth, FW., Roberts, CK., Laye, MJ. (2012). Lack of exercise is a major cause of chronic diseases. Compr Physiol., 2(2);1143-211.
[5] Brun JF، Connes P، Varlet-Marie E. Alterations of blood rheology during and after exercise are both consequences and modifiers of body's adaptation to muscular activity. Sci Sports 2007; 22(6): 251-266.
[6] Durkot Mj، De Garavilla L، Caretti D، Francesconi R. The effect of dichloroacetate on lactate accumulation and endurance in an exercising rat model. Int J Sports Med 1995; 16(3): 167-71
[7] Feng, R., Wang, L., Li, Z., Yang, R., Liang, Y., Sun, Y. (2019). A systematic comparison of exercise training protocols on animal models of cardiovascular capacity. Life sciences, 217; 128–140.
[8] Ghyasi, R., Mohaddes, G., Naderi, R. (2019). Combination effect of voluntary exercise and garlic (Allium sativum) on oxidative stress, cholesterol level and histopathology of heart tissue in type 1 diabetic rats. J Cardiovasc Thorac Res, 11(1); 61-67.
[9] Hijazi Seyyed Mahmoud. (2013). The influence of selected aerobic exercises on aerobic capacity and some blood physiological factors in middle-aged men with type 2 diabetes. Journal of Medical Sciences of Islamic Azad University of Mashhad. Summer 2013, Year 6, Number 2 (Payapei 22), pp. 123-130. [Persian].
[10] Kashimoto N، Sumioka I، Nishihama T، Hayama M، Takeda H. Aged garlic extract ameliorates physical fatigue. Biol Pharm Bull 2006; 29(5):962-66.
[11] Morris DM، Beloni RK، Wheeler HE. Effects of garlic consumption on physiological variables and performance during exercise in hypoxia. Appl Physiol Nutr Metab. 2013; 38: 363–67
[12] Sadeghi (2000) The six weeks combined training effect on maximal strength and VO2max in non-athletes. Master's thesis. Physical Education and Sports Science. [Persian].
[13] Saki Behzad (2013). The effect of garlic supplementation on the aerobic performance in non-athletes. Iranian journal of nutritional science and food industry, 10(2); 115-120. [Persian].
[14] Saxena KK، Gupta B، Kulshrestha VK، Stivastava RK، Prasad DN. Effect of garlic pretreatment on isoprenalineinduced myocardial necrosis in albino rats. Indian J Physiol Pharmacol 1980; 24: 233 –36
[15] Tartibian Bakhtiar. (2007). Estimation of maximum aerobic capacity indicators of teenagers: comparison of five protocols. Olympic Quarterly of the 15(1); (37). [Persian].
[16] Ushijima M، Sumioka I، Kakimoto M، Yokoyama K. Effect of garlic and garlic preparations on physiological and psychological stress in mice. Phytother Res 1997; 11: 226–30.
[17] Winzer, E. B., Woitek, F., Linke, A. (2018). Physical activity in the prevention and treatment of coronary artery disease. Journal of the American Heart Association, 7(4); e007725.
[18] Wlosinska, M., Nilsson, A. C., Hlebowicz, J., Hauggaard, A., Kjellin, M., Fakhro, M. (2020). The effect of aged garlic extract on the atherosclerotic process - a randomized double-blind placebo-controlled trial. BMC Complementary Medicine and Therapies, 20(1); 132.
[19] Zahedi, Pejman; Bashiri, Jabar; Gholami, Farhad. (2019). Simultaneous effect of aerobic training and garlic supplementation on resting levels of serum aminotransferases in obese men. Medical Journal of Tabriz University of Medical Sciences. Volume: 42, Number: 5, pp. 581-590. [Persian].
[20] Abdullah Karim Al-Shammari, Z., Banaeifar, A.A., Zafari, A., Arshadi, S. (2024). The interaction of interval training and whey protein on the ratio of testosterone to cortisol. Journal of Physiology of Training and Sports Injuries, 1(1):39-46. [Persian].
|
|
|
22 |
|
Accepted: 2024/6/19 (ISSN: 3060 - 6306)
| 2024 (Spring), 2 (1): 21-27 DOR: Research article Journal of Physiology of Training and Sports Injuries (PTSIJournal@gmail.com) https://sanad.iau.ir/journal/eps
|
The effect of eight weeks of endurance training with garlic supplementation on aerobic capacity and lactic acid in middle-aged non-professional female athletes
Farhad Safari Zanjani1, Leila Tavassolian Ghomashchi 2,3
1. Ph.D., Department of Exercise Physiology, Faculty of Sports Sciences, Ankara University, Ankara, Türkiye.
2. M.Sc., Department of Sports Sciences, Teacher of Physical Education, Zanjan district, Zanjan, Iran.
3. M.Sc., Department of Sports Sciences, Farhangian University, Zanjan, Iran. (Corresponding Author).
Email: Leilatavassolian@gmail.com
Abstract:
Long-term endurance training improves aerobic capacity and lactic acid indicators during rest and sports activity. Increasing aerobic capacity and reducing lactic acid by consuming garlic can enhance these beneficial effects and therefore can increase endurance performance. Therefore, this study was conducted with the aim of investigating the effect of 8 weeks of endurance training with garlic supplementation on aerobic capacity and lactic acid in non-professional middle-aged female athletes in zanjan city.
Healthy non-athlete women were randomly divided into four groups [garlic supplement (with an average age of 52.33), exercise (53.60), garlic and exercise supplement (53.93) and a control (with an average age of 63.53)]. After Bruce's test (pre-test), a garlic supplement group, a training group (only training) and a garlic supplement and training group (garlic plus training) were given, and the control group did not perform any specific activity. The subjects, at the end of the eighth week, were again Bruce's test was performed to analyze the data, independent t-test and covariance analysis were used, and the significance level was 0.05 in all tests.
The results showed that there was a significant difference between the consumption of garlic supplement, exercise, garlic with exercise in increasing aerobic capacity and reducing lactic acid. Also, after 8 weeks, garlic supplementation caused a significant difference in maximum oxygen consumption compared to the control group. The findings of the present study show that consuming garlic during exercise has a significant effect on increasing aerobic capacity and reducing lactic acid in non-athletic women.
Keywords: Running, Maximal Oxygen Consumption, Lactic Acid, Garlic Supplementation, Sports Performance.
How to Cite: Safari Zanjani, F., Tavassolian Ghomashchi, L. (2024). The effect of eight weeks of endurance training with garlic supplementation on aerobic capacity and lactic acid in middle-aged non-professional female athletes. Journal of Physiology of Training and Sports Injuries, 2(1):21-27. [Persian].
|
تاریخ پذیرش: 30/3/1403 مقاله پژوهشی
| دورۀ 2 – شماره 1 بهار 1403 - صص: 21-27
|
اثر هشت هفته تمرین استقامتی همراه با مصرف مکمل سیر بر توان هوازی و اسید لاکتیک در زنان
دو و میدانی کار میانسال غیرحرفه‌ای
فرهاد صفری زنجانی1، لیلا توسلیان قماشچی 2و3
1. دکتری، گروه فیزیولوژی ورزش، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه آنکارا، آنکارا، ترکیه.
2. کارشناسی ارشد، گروه علوم ورزشی، دبیر تربیت بدنی، اداره آموزش و پرورش، ناحیه 2، زنجان، ایران.
3. کارشناسی ارشد، گروه علوم ورزشی، دانشگاه فرهنگیان، زنجان، ایران. (نویسندۀ مسئول). Leilatavassolian@gmail.com
چکیده:
تمرین استقامتی طولانی مدت، شاخص‌های توان هوازی و اسید لاکتیک را هنگام استراحت و فعالیت ورزشی بهبود می‌بخشد. افزایش توان هوازی و کاهش اسید لاکتیک با مصرف سیر می‌تواند این آثار مفید را تقویت کند؛ بنابراین می‌تواند عملکرد استقامتی را افزایش دهد. لذا این مطالعه با هدف مقایه اثرات هشت هفته تمرین استقامتی همراه با مصرف مکمل سیر بر توان هوازی و اسید لاکتیک در زنان دوومیدانی کار میانسال غیرحرفه‌ای شهر زنجان انجام شد.
زنان دونده سالم، به طور تصادفی، به چهار گروه مکمل سیر (با میانگین سنی 33/52) گروه تمرین (60/53)، گروه مکمل سیر و تمرین (93/53) و گروه کنترل (با میانگین سنی 63/53) تقسیم شدند. پس از اجرای آزمون بروس (پیش آزمون) به یک گروه مکمل سیر، گروه تمرین (فقط تمرین) و گروه مصرف مکمل سیر و تمرین (سیر به همراه تمرین) داده شد و گروه کنترل فعالیت خاصی انجام ندادند. در پایان هفته هشتم، آزمودنی‌ها مجدداً آزمون بروس را اجرا کردند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون تی مستقل و تحلیل کواریانس استفاده شد. سطح معنی داری در تمامی آزمونها 05/0 بود.
نتایج نشان داد که بین میزان مصرف مکمل سیر، اجرای تمرین و سیر با تمرین در افزایش توان هوازی و کاهش اسید لاکتیک تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین بعد از هشت هفته، مصرف مکمل سیر، باعث تفاوت معنی دار در حداکثر اکسیژن مصرفی نسبت به گروه کنترل گردید. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که مصرف سیر به همراه تمرین استقامتی تأثیر معنی داری بر افزایش توان هوازی و کاهش اسید لاکتیک زنان دونده دارد.
واژگان کلیدی: دویدن، مصرف بیشینه اکسیژن، اسید لاکتیک، مکمل سیر، عملکرد ورزشی.
شیوه استناددهی: صفری زنجانی، فرهاد و توسلیان قماشچی، لیلا. اثر هشت هفته تمرین استقامتی همراه با مصرف مکمل سیر بر توان هوازی و اسید لاکتیک در زنان دو و میدانی کار میانسال غیرحرفه‌ای. فصلنامه فیزیولوژی تمرین و آسیب های ورزشی، بهار 1403، 2(1)؛ 21-27.
1. مقدمه
موفقیت ورزشکاران در مسابقات مرهون داشـتن آمـادگی جـسمانی و عملکـردی مطلوب است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که فعالیت بدنی روزانه و تمرین ورزشی رابطه‌ای تنگاتنگ با آمادگی قلبی - تنفسی دارد. از طرفی، اسید لاکتیک محصول نهایی گلیکولیز در شرایط کمبود اکسیژن است و عامل اصلی خستگی عضلانی به شمار می‌رود. فواید یک سبک زندگی فعال برای سلامتی انسان کاملاً مشخص می باشد. ورزش به طور مثبتی بر ساختار، متابولیسم و عملکرد تعدادی از بافت ها تأثیر می گذارد تا هموستاز متابولیک کل بدن را بهبود بخشد و خطر کلی بیماری را کاهش دهد [4]. فعالیت ورزشی منظم به عنوان یک راهکار موثر و کم هزینه برای پیشگیری و درمان بیماری های قلبی - عروقی توصیه شده است [7]. استفاده از تمرینات هوازی در مدل های تجربی با موش های صحرایی سالم به عنوان ابزاری ارزشمند برای شناسایی سازگاری های مثبت عملکرد قلبی معرفی شده است[17]. با این حال، درک این نکته که ورزش منظم چگونه و با چه سازوکاری باعث بهبود ساختار بافت قلبی به ویژه در آزمودنی های چاق می‌شود، به طور ضعیفی درک شده است. علاوه بر این، بسیاری از مکمل ها به منظور اثرات مفید آن ها بر سلامتی و عملکرد ورزشی مورد بررسی قرار گرفته اند [20]. در همین زمینه اثرات درمانی گیاه سیر در کاهش بیماری قلبی عروقی گزارش شده است [18].
آمادگی جسمانی از مقوله‌هایی است که توجه کامل جامعه را به خود جلب کرده است. افراد جامعه با شرکت در فعالیت‌های سلامتی بخش چون دویدن نرم و آهسته، تمرینات موزون و هوازی در تلاش هستند تا آمادگی جسمانی خود را بهبود بخشند و در نهایت طول عمر خود را افزایش دهند. سلامت جسمانی و داشتن وضعیت بدنی مطلوب در زندگی افراد از اهمیت خاصی برخوردار است. تغییرات مثبت و منفی آن می‌تواند بر سایر ابعاد زندگی انسان اثر بگذارد. در جوامع امروزی که متکی بر فناوری پیشرفته است، زندگی بی تحرک، ضعف آمادگی هوازی و سطح چاقی بدن از عوامل مهم بیماری کرونری قلبی به شمار می‌رود. توان هـوازی افراد تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله داشتن دستگاه قلبـی عروقی کارآمد جهت انتقال اکسیژن به عضلات فعال و توانایی عضلات در برداشتن اکسیژن خون می‌باشد که افراد با داشتن امادگی جسمانی مناسب سعی در افزایش توان هوازی می‌نمایند[13].
توان هوازی یکی از رایج‌ترین اندازه گیری‌ها در فیزیولوژی ورزشی است که ظرفیت فرد را برای مصرف، انتقال و دریافت اکسیژن بیان میکند. مقادیر واقعی و عینی حداکثر اکسیژن مصرفی از اهمیت فیزیولوژیکی و بالینی برخوردار است. توان هوازی شامل شاخص‌هایی است که در محاسبه آن کاربرد دارد، از جمله حداکثر اکسیژن مصرفی، اوج اکسیژن مصرفی، درصد حداکثر اکسیژن مصرفی و درصد ضربان قلب بیشینه [15]. در موارد مقایسۀ گروهی افراد با یکدیگر یا ارزیابی برنامه‌های مختلف تمرینی، هر عاملی که بر توانـایی اکسـیژن رسـانی خون تـأثیر داشـته باشـد، بـر تـوان هـوازی نیـز تـأثیر می‌گذارد [13].
اسید لاکتیک به طور معمول از تخمیر گلوکز که یک کربوهیدرات است و از طریق پروسه گلیکولیز حاصل می‌گردد که یک پروسه شیمیائی است که در آن گلوکز با شکسته شدن به اسید پیروویک مبدل شده و دی اکسیدکربن، آب و انرژی آزاد می‌گردد. تولید اسید لاکتیک از طریق کاهش اسیدیته خون، به کاهش رهاسازی کلسیم و میل ترکیبی آن با تروپونین منجر می‌شود. در نتیجه، افزایش مقدار اسیدلاکتیک سبب اختلال در عملکرد عضلات و محدود شدن ظرفیت استقامتی ورزشکار می‌شود [6]. با مرور بر مطالعات گذشته، افـزایش سـیالیت خـون و بـه تـأخیر انداختن خستگی بر اثر مصرف سیر نشان داده شـد که می‌توانند باعـث تقویـت عوامـل مؤثر در افـزایش عملکـرد استقامتی ناشی از تمرینات استقامتی شوند. اما مطالعـات توان هوازی بسیار محدود است [13] و در مورد مصرف کوتاه مدت سیر مطالعه‌ای صورت نگرفته است. اکثر مطالعات در ایران به طور معمول نشان داده است که آمادگی جسمانی و تغذیه با اکسیژن مصرفی افراد ارتباط دارد و بیشتر این تحقیقات روی افراد مسن، چاق و غیرفعال صورت گرفته است. همچنین از شاخص حداکثر اکسیژن مصرفی استفاده شده است[2].
تحقیقات زیادی نشان داده‌اند که استفاده از لاکتات خون برای برآورد عملکرد استقامتی و طراحی برنامه‌های تمرین ممکن است شاخص بهتری از عملکرد استقامتی باشد تا حداکثر اکسیژن مصرفی. عوامل متفاوتی پاسخ لاکتات خون و حداکثر اکسیژن مصرفی را به فعالیت ورزشی معلوم میکند. حداکثر اکسیژن مصرفی به عوامل قلبی عروقی مانند برون ده قلبی و حجم ضربه‌ای بستگی دارد، درحالی که پاسخ لاکتات خون به عوامل محیطی مانند نوع تار عضلانی یا تعداد میتوکندری ها وابسته است. میزان اسید، در ورزشکاران ورزیده در سرعت‌های پایین اسید لاکتیک کمی تأمین می‌شود زیرا بیشتر نیاز انرژی به صورت هوازی تأمین می‌شود [10].
با توجه به نقش مهم ورزش و فعالیت بدنی و مصرف مکمل های گیاهی در سلامت و پیشگیری و کاهش عوارض قلبی ناشی از چاقی [20] به نظر می رسد بررسی اثرات تمرین هوازی و مصرف مکمل های گیاهی بر ساختار بافت قلب از اهمیت بالایی برخوردار باشد، اما مطالعات و تحقیقات انجام شده در این زمینه بسیار محدود است. هم چنین اثرات تعاملی گیاهان دارویی به همراه فعالیت ورزشی بر ساختار بافت قلب در آزمودنی های چاق مشخص نیست، با توجه به مزایای بالقوه سیر و تمرینات منظم بدنی در کاهش چاقی و پیامدهای احتمال مفید اثر تعاملی آن ها بر بافت قلب، هدف از تحقیق حاضر بررسی اثر هشت هفته تمرین استقامتی همراه با مصرف مکمل سیر بر توان هوازی و اسید لاکتیک در زنان دو و میدانی کار میانسال غیرحرفه‌ای شهر زنجان می باشد. لذا با توجه به آن چه مطرح شد و نظر به این که ارتباط متغیرهای تمرین‌های استقامتی و مصرف سیر برتوان هوازی و اسید لاکتیک تاکنون در پژوهش‌های داخلی مورد مطالعه قرار نگرفته است، از این رو، مطالعه حاضر به دنبال بررسی این سؤال است که آیا فعالیت‌های استقامتی می‌تواند بر توان هوازی و اسید لاکتیک بانوان ورزشکار تأثیر گذار باشد؟ آیا مصرف سیر می‌تواند بر توان هوازی و اسید لاکتیک بانوان ورزشکار تأثیر گذار باشد؟
2. روش پژوهش
پژوهش حاضر کـاربردی و روش تحقیق، نیمه تجربی می‌باشد. در این پژوهش زنان دو و میدانی کار میانسال غیرحرفه‌ای زنجان به صورت داوطلبانه به روش تصادفی در چهار گروه مکمل سیر، تمرین، تمرین- مکمل و گروه کنترل تقسیم شدند که تعداد آنان 225 نفر می باشد. در این پژوهش نمونه گیری در دسترس به صورت تصادفی انتخاب شده است که تعداد آن ها برابر با 60 نفر می‌باشد. برای مقایسه داده‌ها، از آزمون تحلیل کواریانس و آزمون t مستقل جهت مقایسه مراحل آزمون در مرحله پیش آزمون و پس آزمون استفاده شد. داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 22 تجزیه و تحلیل شد. سطح معنی داری برای تمام تحلیل‌های آماری در سطح P≤0/05 در نظر گرفته شد. پروتکل و برنامه انجام شده به منظور اجرای پژوهش به این صورت تنظیم شد که گروه اول، هر روز به مدت 8 هفته دو عدد قرص حاوی 500 میلی گرم سیر (یک عدد بعد از صبحانه و یک عدد بعد از شام) را مصرف کردند. گروه دوم، در مدت مشابه، سه جلسه در هفته (به مدت هشت هفته) هر روز 45 دقیقه به اجرای تمرینات استقامتی روی تردمیل پرداختند. تمرینات استقامتی برای افراد به صورت این بود که ابتدا شیب دستگاه روی یک درصد گذاشته و سپس 5 دقیقه آرام دویدند تا بدن گرم بشود. سپس، سرعت به 8 کیلومتر رسانده شده و باز هم 5 دقیقه دویدند. در مرحله بعدی، سرعت تا عدد 9.5 بالا برده شد و 9 دقیقه دویدند. پس از این مرحله سرعت تا 8 کاهش داده و باز هم 5 دقیقه دویدند. در مرحله آخر برای سرد کردن بدن، 5 دقیقه با سرعت بین 8 تا 5 به دویدن ادامه دادند. گروه سوم در مدت مشابه هم مصرف مکمل سیر و هم تمرین داشته‌اند. گروه چهارم یا گروه کنترل برنامه خاصی نداشتند (نه تمرین کردند و نه مکمل سیر دریافت کردند).
قبل از شروع پروتکل پژوهش، از آزمودنی ها آزمون بروس که برای اندازه گیری حداکثر اکسیژن مصرفی استفاده می شود اخذ شد (پیش آزمون). آزمون بروس یا پروتکل بروس یکی از رایج‌ترین آزمونها برای تعیین توانایی دستگاه قلب وتنفس است که توسط آقای بروس در سال 1973 ابداع شد و در پزشکی، تحت عنوان تست ورزش برای تعیین سلامتی قلب کاربرد فراوانی دارد. آزمون بروس روی نوار گردان انجام می‌شود و 7 مرحله دارد. معمولاً در آغاز، فرد روی نوار گردان راه می‌رود و با افزایش سرعت و شیب از مرحله سوم و چهارم به راه رفتن سریع می‌پردازد و در صورت توانایی برای ادامه فعالیت شروع به دویدن میکند هر مرحله از آزمون بروس 3 دقیقه طول می‌کشد و شیب و سرعت دستگاه در هر مرحله افزایش می‌یابد.
جدول 1. شیب وسرعت درآزمون بیشینه بروس
سرعت | شیب (درصد) | مرحله | ||
متر در دقیقه | کیلو متردرساعت | مایل بر ساعت | ||
45 | 7/2 | 7/1 | 10 | اول |
67 | 4 | 5/2 | 12 | دوم |
92 | 5/5 | 4/3 | 14 | سوم |
113 | 8/6 | 2/4 | 16 | چهارم |
133 | 8 | 5 | 18 | پنجم |
147 | 8/8 | 5/5 | 20 | ششم |
160 | 6/9 | 6 | 22 | هفتم |
تغییرات سطح لاکتات خون با دستگاه لاکتومتر اسپکتروفتومتری اندازه گیری شد. این دستگاه با ابعاد کوچک دستی از طریق اسپکتروفتومتری آنزیمی میزان غلظت لاکتات خون را به واحد میلی مول در لیتر نشان می‌دهد. تغییرات مقدار توان هوازی (حداکثر اکسیژن با آزمون بروس) در هرچهارگروه نسبت به قبل از مکمل گیری محاسبه شد.
3. یافته ها
جداول زیر میانگین و انحراف استاندارد امتیازات آمار توصیفی (سن، قد، وزن) نمونه‌های تحقیق را نشان می‌دهد.
جدول 2. میانگین و انحراف معیار سن، وزن و قد .
| سن | وزن | قد |
گروه کنترل | 63/53 (24/2) | 40/71 (64/5) | 46/163 (34/6) |
گروه مصرف سیر | 33/52 (22/2) | 53/69 (53/2) | 93/161 (24/7) |
گروه تمرین | 60/53 (29/2) | 33/71 (34/5) | 20/163 (32/4) |
گروه مصرف سیر و تمرین | 93/53 (28/2) | 20/72 (94/5) | 86/165 (35/6) |
آمارة لوین که جهت آزمون همگنی واریانس‌ها به دست آمده است، مقدار F در سه گروه (سیر، تمرین و سیر و تمرین) به ترتیب برابر با (501/0، 645/0، 845/0، 754/0) می‌باشد و از مقدار بحرانی 05/0 بیشتر است، دلیلی برای ناهمگنی واریانس‌ها وجود ندارد. لذا t جدول با درجة آزادی 28، t محاسبه‌شده، به ترتیب برابر با (33/3، 72/2، 00/3، 10/3) و مقدار سطح معناداری، از 05/0 کوچک‌تر است. لذا بین میانگین نمرات مرحله پیش آزمون و مرحله پس آزمون در میان زنان دوومیدانی کار میانسال غیر حرفه‌ای تفاوت معناداری در سطح 05/0= α وجود دارد.
آمارة لوین که جهت آزمون همگنی (یک‌نواختی) واریانس‌ها به دست آمده است، مقدار F در سه گروه (سیر، تمرین و سیر و تمرین) به ترتیب برابر با (461/0، 474/0، 307/0، 290/0) می‌باشد و از مقدار بحرانی 05/0 بیشتر است، دلیلی برای ناهمگنی واریانس‌ها وجود ندارد. لذا t جدول با درجة آزادی 28، t محاسبه‌شده، به ترتیب برابر با (94/6، 48/3، 82/6، 45/5) و مقدار سطح معناداری، از 05/0 کوچک‌تر است. لذا بین میانگین نمرات مرحله پیش آزمون و مرحله پس آزمون در میان زنان دوومیدانی کار میانسال غیر حرفه‌ای تفاوت معناداری در سطح 05/0= α وجود دارد.
4. بحث و نتیجه گیری
نتایج اجرای 8 هفته مصرف مکمل سیر بر توان هوازی زنان دوومیدانی کار میانسال غیر حرفه‌ای تفاوت دارد که این نتایج با یافته‌های پژوهش مشابه‌ای که توسط یوشیجیما همکارانش (1997) و ساکسنا و همکاران (2011) و ساکی و همکاران (1393) همخوانی دارد [13، 14، 16]. آنان معتقد بودند هر عاملی که بر توانایی اکسیژن رسانی خون تـأثیر داشـته باشـد، بـر تـوان هـوازی افراد نیز تأثیر می‌گذارد. از مهمترین مزایای مصرف سیر می‌توان کاهش ویسکوزیته خـون و غلظـت فیبرینوژن و همچنین افزایش جریـان خـون محیطـی و سیالیت خـون را برشمرد. بـا ممانعت از تجمـع پلاکت‌های خـون و افـزایش فیبرینولیز، سیر قادر است از تشکیل لخته درون عروق و وقوع مشکلات قلبی جلوگیری کند [11]. با افـزایش مقاومـت محیطـی در برابر جریان خون، میزان خـون رسـانی بـه بافت‌ها کاهش می‌یابد و چون اکسیژن در اصل توسط گلبول‌های قرمز موجود در خون به بافت‌ها انتقال می‌یابد، اکسیژن در دسترس بافت‌ها کاهش می‌یابد و در نتیجه مصرف بیشینه اکسـیژن کـاهش می‌یابد. سیر با داشتن خاصیت افزایش جریان خون محیطی و سیالیت خون می‌تواند باعث افزایش مصرف بیشـینه اکسـیژن شود و توان هوازی را افزایش دهد [13].
اجرای 8 هفته تمرین استقامتی بر توان هوازی زنان دوومیدانی کار میانسال غیر حرفه‌ای اثر معناداری دارد را تأیید میکند که با یافته‌های پژوهش مشابه‌ای که توسط حجازی (1389) و صادقی (1379) همخوانی دارد [9، 12]. می‌توان گفت این تمرینات برای توان هوازی مفید و مؤثر می‌باشد به طوری که تمرین توانایی بدن برای اجرای فعالیت‌های طولانی مدت را، عمدتاً از طریق افزایش توان هوازی یا اکسیژن اوج مصرفی، افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، تمرین مقاومتی فعالیت‌هایی را شامل می‌شود که اغلب در آنها از مقاومت خارجی استفاده می‌شود و توانایی بدن برای به کارگیری نیروی بیشتر افزایش می‌دهد. تمرین استقامتی از راه افزایش توان هوازی موجب توانایی عضلات اسکلتی برای تولید انرژی از طریق متابولیسم اکسیداتی و بدون افزایش قدرت و هیپرتروفی عضلانی گردد. بدین شکل تمرین استقامتی، عملکرد و وضعیت سلامت را توسط تغییر در ترکیب بدن افزایش می‌دهند. از این رو، تجویز تمرین استقامتی برای بهبود ظرفیت عملکردی و ترکیب بدن در افراد سالمند توصیه شده است [19].
اجرای 8 هفته مکمل سیر و تمرین بر توان هوازی زنان دوومیدانی کار میانسال غیر حرفه‌ای تفاوت معناداری وجود دارد که نتایج با یافته احمدی زاد و همکاران (1391) همخوانی دارد [3]. در واقع تمرین استقامتی طولانی مدت شاخص‌های توان هوازی را هنگام استراحت و فعالیت ورزشی بهبود می‌بخشد به طوری که افزایش سیالیت خون با مصرف سیر می‌تواند این آثار مفید را تقویت کند و باعـث تقویـت عوامـل مؤثر در افـزایش عملکـرد استقامتی ناشی از تمرینات استقامتی شود [13]. بنابراین می‌تواند موجب بهبود توان هوازی شود. یکی از مهمتـرین عواملی که در انتقال اکسیژن از ریه‌ها به عضلات فعـال نقـش دارد خون می‌باشد. هر عاملی که بر توانـایی اکسـیژن رسـانی خون تـأثیر داشـته باشـد، بـر تـوان هـوازی افـراد نیـز تـأثیر می‌گذارد. مطالعات نشـان داده‌اند تمـرین مـنظم بـه کاهش چسبندگی خون و هماتوکریت منجر می‌شود. در نتیجه سیالیت خون افـزایش یافتـه و بـه دنبـال آن ظرفیـت انتقـال اکسیژن و برون ده قلبی نیز افزایش می‌یابد. ایـن امـر باعـث افزایش اکسیژن رسانی به عضلات فعـال و در نتیجـه افـزایش توان هوازی می‌شود [5].
اجرای 8 هفته مصرف مکمل سیر بر اسید لاکتیک زنان دوومیدانی کار میانسال غیر حرفه‌ای تفاوت معناداری وجود دارد که تحقیقات مشابه در مورد تأثیر مکمل سیر بر اسید لاتیک یافت نشده است. با بررسی نتیجه این تحقیق می‌توان گفت که کمبود اکسیژن باعث تولید اسید لاکتیک می‌شود. اسید لاکتیک بعد از تجمع در عضلات وارد خون و مایع میان سلولی می‌شود و به تمام نقاط بدن می‌رسد. این کار سبب می‌شود بدن خسته شود و این خستگی گاهی به مغز هم می‌رسد. علاوه بر این، برخی مطالعات گزارش کرده‌اند مصرف سـیر می‌تواند باعث کاهش خستگی و به تأخیر انـداختن شـروع آن شود که ایـن آثـار می‌توانند باعـث تقویـت تأخیر انداختن آستانه لاکتاک خون شود. سیر از طریق تأثیر بر گران روی خون و پلاسما، تأثیر مثبتی بر شاخص‌های تنفسی گذاشته و همچنین باعث به تأخیر افتادن خستگی می‌شود [19].
اجرای 8 هفته تمرین استقامتی بر اسید لاکتیک زنان دوومیدانی کار میانسال غیر حرفه‌ای تفاوت دارد که این نتایج با یافته‌های پژوهش های مشابه‌ای همخوانی دارد. در واقع معلوم شده است که تمرینات استقامتی می‌تواند توده چربی را کاهش و مقاومت عضلات به خستگی را افزایش دهد و به سازگاری های مرکزی و محیطی منجر شود. تمرین استقامتی موجب افزایش توان و قابلیت انعطافپذیری و توان عضلات و برقراری حرکات طبیعی مفاصل می‌شود. تمرینات ورزشی به ویژه از نوع هوازی، سبب کاهش توانایی وابسته به سیستم عصبی مرکزی شده و کاهش شدت خستگی را موجب می‌شود. با افزایش فعالیت عضلات اسکلتی در ورزش و تمرینات بدنی، مقدار جریان خون وارده به عضلات افزایش می‌یابد. هنگام ورزش تعداد ضربان قلب، حجم ضربه‌ای بطن چپ و به تبع آن برونده قلب افزایش می‌یابد. از طرفی با باز شدن آرتریول ها در عضلات اسکلتی، حمل خون و اکسیژن به بافت عضلانی بیشتر می‌شود. با افزایش فعالیت فیزیولوژیکی بدن هنگام ورزش، نیاز بدن به اکسیژن افزون شده و با افزایش تعداد تنفس و ظرفیت حیاتی ریه و تهویة آلوئولی این نیاز رفع می‌شود و در نتیجه به آستانه خستگی دیرتر می‌رسند[11].
اثر اجرای 8 هفته مکمل سیر و تمرین بر اسید لاکتیک زنان دوومیدانی کار میانسال غیر حرفه‌ای تفاوت معناداری وجود دارد. در واقع مصرف عصاره سیر بر شاخص‌های خستگی تأثیر گذار است. مصرف سیر باعث کاهش شاخص‌های خسـتگی و شاخص‌های آسیب عضلانی ناشی از تمرین شدید می‌شود [16]. نتایج مطالعه آنها نشان داد تأثیر ترکیب تمرین استقامتی منظم و مصرف سیر بر اسید لاکتات خون می‌تواند مؤثرتر از تأثیر هریک از آنها به تنهایی باشد. در واقع هر یک از آنان به تنهایی آستانه خستگی افراد را افزایش می‌دهند و ترکیب آنان تأثیر بیشتری می‌گذارد.
ورزش منظم به مدت طولانی فرم و عملکرد قلب را تغییر می دهد در همین زمینه، گزارش شده است که این تغییرات به نوع، شدت و زمان تمرینات بستگی دارد. بنابراین، تمرینات هوازی طولانی مدت توانایی تغییرات ساختاری بافت قلبی یا ایجاد تغییر در هیپرتروفی بطنی را دارند. تعامل تمرین هوازی و مصرف مکمل سیر می تواند مزایای بیشتری نسبت به اعمال هر یک از آن ها به تنهایی داشته باشد، به طوری که با بهبود تغییرات پاتولوژیک بافتی عضله قلب و سلول های قلبی همراه بود. در بافت قلب موش های صحرایی گروه چاق که عصاره سیر دریافت کرده اند و تمرینات ورزشی انجام دادند، به صورت کلی و به لحاظ نظم و انسجام در بافت قلب مشاهده شد، هم چنین تغییراتی در سلول ها و سیتوپلاسم آن ها و نیز هسته ها وجود نداشته و شکل آنها طبیعی و دوشاخگی ها و اتصالات بین سلولی در بافت قلب نیز نرمال بود. هم خوان با یافته های مطالعه ما، قیاسی و همکاران (2019) در تحقیقی به ارزیابی تأثیر ترکیبی 6 هفته تمرین اختیاری و سیر بر مارکرهای متابولیک و تغییرات بافت قلب موش صحرایی دیابتی پرداختند. حیوانات، سیر(250 میلی گرم در کیلوگرم) دریافت کردند. یافته ها نشان داد که درمان ترکیبی با سیر و تمرین اختیاری ممکن است اثرات مفیدتری در بازسازی بافت شناسی قلب در موش های دیابتی نسبت به استفاده از سیر یا تمرین اختیاری به تنهایی داشته باشد [8].
در تحقیق عباسی دلویی و همکاران (1400) تحت عنوان تمرین هوازی روی تردمیل، 5 روز در هفته به مدت هشت هفته اجرا شد. پس از بیهوشی، کالبد شکافی انجام و بافت قلب برداشته و ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎی ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ در ﺑﺎﻓﺖ ﻗﻠﺐ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺎﻓﺖ ﻗﻠﺐ، ﺳﻠﻮل ﻫﺎی ﻋﻀﻼﻧﻲ، ﻧﻜﺮوز، اﻟﺘﻬﺎب و ﭘﺮﺧﻮﻧﻲ بود ﻛـﻪ ﺷﺪت و درﺟﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻴﻜﺮوﺳـﻜﻮﭘﻴﻚ و ﺗﻬﻴﻪ ﻓﺘﻮﻣﻴﻜﺮوﮔﺮاف ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ. یافته ها نشان داد که در موش های چاق تغییرات پاتولوژیک بافتی عضله قلب و سلول های قلبی در مقایسه با گروه کنترل مشاهده شد. تمرین هوازی و مصرف سیر هر کدام به تنهایی موجب کاهش تغییرات پاتولوژیک بافتی عضله قلب و سلول های قلبی بود. هم چنین، تعامل تمرین هوازی و مصرف مکمل سیر با بهبود تغییرات بافتی و سلولی در بافت قلب همراه گشته بود [1].
هنگام فعالیت بدنی شدید، مصرف اکسیژن می‌تواند به بیش از ۲۰ برابر زمان استراحت افزایش یابد. در این زمان مصرف اکسیژن در تارهای عضلانی فعال ممکن است به ۲۰۰ برابر برسد. این مورد می‌تواند تولید رادیکال‌های آزاد را افزایش دهد. بنابراین، بدن باید بتواند برای اجرای این نوع فعالیت انرژی مورد نیاز را در طولانی مدت تأمین کند. توان هوازی افراد تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله داشتن دستگاه قلبی عروقی کارآمد جهت انتقال اکسیژن به عضلات فعال و توانایی عضلات در برداشتن اکسیژن خون می‌باشد. یکی از مهمترین عواملی که در انتقال اکسیژن از ریه‌ها به عضلات فعال نقش دارد خون می‌باشد . هر عاملی که بر توانایی اکسیژن رسانی خون تأثیر داشته باشد، بر توان هوازی افراد نیز تأثیر می‌گذارد. برخی مطالعات نشان داده‌اند سیر دارای خاصیت همورئولوژیکی می‌باشد. لذا پیشنهاد می‌شود که یک دوره تمرینی تمرینات هوازی و بی هوازی به همراه مصرف مکمل‌های مختلف بر توان هوازی و اسید لاکتیک خون انجام گیرد. که مصرف سیر و دوره تمرین استقامتی را نیز مورد بررسی قرار دهند. با در نظر گرفتن جوانب احتیاط، به ورزشکاران پیشنهاد می شود به منظور جلوگیری از افت توان هوازی و افزایش اسید لاتیک ناشی از انجام فعالیت‌های ورزشی شدید از مکمل عصاره‌ی سیر استفاده نمایند. پیشنهاد می‌شود به ورزشکاران تا به جای مصرف مکمل‌های شیمیایی که عمدتاً عوارض جانبی دارند، مصرف مکمل های گیاهی مانند سیر را که هم در دسترس هستند و هم احتمال می‌رود خستگی را رفع کند، استفاده نمایند.
جدول 3. تغییرات توان هوازی
گروهها | مرحله | آزمون لوین | T آزمون | |||||
F | P | (SD) M | t | df | P | |||
سیر | pre | 501/0 | 485/0 | 40/38 (12/1) | 33/3 | 28 | 002/0 | |
post | 93/40 (38/1) | |||||||
تمرین | pre | 645/0 | 240/0 | 83/39 (75/3) | 72/2 | 28 | 006/0 | |
post | 67/40 (81/0) | |||||||
سیر و تمرین | pre | 845/0 | 247/0 | 47/35 (63/5) | 00/3 | 28 | 006/0 | |
post | 87/37 (64/0) | |||||||
کنترل | pre | 754/0 | 254/0 | 49/33 (62/4) | 10/3 | 28 | 001/0 | |
post | 59/35 (53/4) | |||||||
جدول 4. تغییرات اسید لاکتیک
گروهها | مرحله | آزمون لوین | T آزمون | |||||
F | P | (SD) M | t | df | P | |||
سیر | pre | 461/0 | 161/0 | 67/8 (61/0) | 94/6 | 28 | 00/0 | |
post | 73/6 (88/0) | |||||||
تمرین | pre | 474/0 | 527/0 | 60/8 (05/1) | 48/3 | 28 | 008/0 | |
post | 00/7 (20/1) | |||||||
سیر و تمرین | pre | 307/0 | 097/0 | 67/8 (61/0) | 82/6 | 28 | 00/0 | |
post | 80/6 (86/0) | |||||||
کنترل | pre | 290/0 | 0142/0 | 69/6 (59/0) | 45/5 | 28 | 00/0 | |
post | 79/4 (49/0) | |||||||
منابع
[1] Abbasi Deloui, Asia; Tabe, Heda; Ziaul AL Haq, Seyyed Javad; Berari, Alireza (2022). Studying the effect of aerobic exercise and garlic supplementation on the system of heart tissue in obese rats. Plasma and Biomarkers Journal. Volume 14, Number 3 - Number 54, July 2022, pp. 73-84. [Persian].
[2] Ahmadi Azad Sajjad, Sheikhi Siros. (2011). Impact of endurance training and garlic consumption on maximal oxygen consumption in inactive men. Applied research of management and biological sciences in sports. No: 2; 11-18. [Persian].
[3] Ahmadizad S، Ghanimati R، Bagheri A، Sheikhi S، Ghanimati M. the effect of endurance training and garlic consumption on vo2max in non- active men. Management Applications Research and Biological Sciences in Sport 2011; 2: 11-18[in Persian]
[4] Booth, FW., Roberts, CK., Laye, MJ. (2012). Lack of exercise is a major cause of chronic diseases. Compr Physiol., 2(2);1143-211.
[5] Brun JF، Connes P، Varlet-Marie E. Alterations of blood rheology during and after exercise are both consequences and modifiers of body's adaptation to muscular activity. Sci Sports 2007; 22(6): 251-266.
[6] Durkot Mj، De Garavilla L، Caretti D، Francesconi R. The effect of dichloroacetate on lactate accumulation and endurance in an exercising rat model. Int J Sports Med 1995; 16(3): 167-71
[7] Feng, R., Wang, L., Li, Z., Yang, R., Liang, Y., Sun, Y. (2019). A systematic comparison of exercise training protocols on animal models of cardiovascular capacity. Life sciences, 217; 128–140.
[8] Ghyasi, R., Mohaddes, G., Naderi, R. (2019). Combination effect of voluntary exercise and garlic (Allium sativum) on oxidative stress, cholesterol level and histopathology of heart tissue in type 1 diabetic rats. J Cardiovasc Thorac Res, 11(1); 61-67.
[9] Hijazi Seyyed Mahmoud. (2013). The influence of selected aerobic exercises on aerobic capacity and some blood physiological factors in middle-aged men with type 2 diabetes. Journal of Medical Sciences of Islamic Azad University of Mashhad. Summer 2013, Year 6, Number 2 (Payapei 22), pp. 123-130. [Persian].
[10] Kashimoto N، Sumioka I، Nishihama T، Hayama M، Takeda H. Aged garlic extract ameliorates physical fatigue. Biol Pharm Bull 2006; 29(5):962-66.
[11] Morris DM، Beloni RK، Wheeler HE. Effects of garlic consumption on physiological variables and performance during exercise in hypoxia. Appl Physiol Nutr Metab. 2013; 38: 363–67
[12] Sadeghi (2000) The six weeks combined training effect on maximal strength and VO2max in non-athletes. Master's thesis. Physical Education and Sports Science. [Persian].
[13] Saki Behzad (2013). The effect of garlic supplementation on the aerobic performance in non-athletes. Iranian journal of nutritional science and food industry, 10(2); 115-120. [Persian].
[14] Saxena KK، Gupta B، Kulshrestha VK، Stivastava RK، Prasad DN. Effect of garlic pretreatment on isoprenalineinduced myocardial necrosis in albino rats. Indian J Physiol Pharmacol 1980; 24: 233 –36
[15] Tartibian Bakhtiar. (2007). Estimation of maximum aerobic capacity indicators of teenagers: comparison of five protocols. Olympic Quarterly of the 15(1); (37). [Persian].
[16] Ushijima M، Sumioka I، Kakimoto M، Yokoyama K. Effect of garlic and garlic preparations on physiological and psychological stress in mice. Phytother Res 1997; 11: 226–30.
[17] Winzer, E. B., Woitek, F., Linke, A. (2018). Physical activity in the prevention and treatment of coronary artery disease. Journal of the American Heart Association, 7(4); e007725.
[18] Wlosinska, M., Nilsson, A. C., Hlebowicz, J., Hauggaard, A., Kjellin, M., Fakhro, M. (2020). The effect of aged garlic extract on the atherosclerotic process - a randomized double-blind placebo-controlled trial. BMC Complementary Medicine and Therapies, 20(1); 132.
[19] Zahedi, Pejman; Bashiri, Jabar; Gholami, Farhad. (2019). Simultaneous effect of aerobic training and garlic supplementation on resting levels of serum aminotransferases in obese men. Medical Journal of Tabriz University of Medical Sciences. Volume: 42, Number: 5, pp. 581-590. [Persian].
[20] Abdullah Karim Al-Shammari, Z., Banaeifar, A.A., Zafari, A., Arshadi, S. (2024). The interaction of interval training and whey protein on the ratio of testosterone to cortisol. Journal of Physiology of Training and Sports Injuries, 1(1):39-46. [Persian].