• صفحه اصلی
  • بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد بانک با نقش میانجی قابلیت نوآوری در بانک‌های دولتی جمهوری اسلامی ایران

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : FED-2202-2664 (R4) بازدید : 246 صفحه: 183 - 206

10.30495/ECJ.1403.1062480

نوع مقاله: پژوهشی

بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد بانک با نقش میانجی قابلیت نوآوری در بانک‌های دولتی جمهوری اسلامی ایران

محورهای موضوعی : اقتصاد مالی

بهزاد زارعیان مراد آبادی 1 , علیرضا اسلامبولچی 2 , کامبیز حمیدی 3 , تحفه قبادی لموک 4

1 - دانشجوی دکتری، مدیریت دولتی - منابع انسانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان
2 - منابع انسانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان
3 - استادیار، مدیریت دولتی – خط و مشی گذاری عمومی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان،
4 - استادیار، مدیریت بازرگانی- بازاریابی، دانشگاه آزاد اسلامی، گنبدکاووس

تاریخ دریافت : 1400/12/10 تاریخ پذیرش : 1403/02/21 تاریخ انتشار : 1403/04/20

کلید واژه: &quot, سرمایه انسانی&quot, , &quot, سرمایه ساختاری&quot, , &quot, سرمایه رابطه ای&quot, , &quot, قابلیت نوآوری&quot, , &quot, عملکرد بانک&quot, .,

چکیده مقاله :

چکیده: هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد بانک با نقش میانجی قابلیت نوآوری در بانک‌های دولتی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. روش تحقیق از نظر هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت توصیفی- پیمایشی است. نمونه تحقیق با روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای به تعداد 285 انتخاب شد. داده‌ها با کمک نرم‌افزار ایموس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که سرمایه ساختاری و رابطه‌ای بر قابلیت نوآوری تأثیر دارند و بر عملکرد بانک تأثیر ندارند، سرمایه انسانی بر عملکرد بانک تأثیر دارد و بر قابلیت نوآوری تأثیر ندارد. همچنین قابلیت نوآوری نقش متغیر میانجی بین سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه‌ای با عملکرد بانک را دارد و نقش میانجی بین سرمایه انسانی و عملکرد بانک را ندارد. نتایج برازش شاخص مدل نهایی تأیید شد. با توجه به‌نتایج این مطالعه، مدیران بانک‌های دولتی باید به سرمایه فکری و قابلیت نوآوری توجه بیشتری داشته باشند تا عملکرد بانک را افزایش دهند.چکیده

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study is to investigate the effect of intellectual capital on bank performance with the mediating role of innovation capability in Islamic Republic of Iran state-owned banks. The research method is applied in terms of purpose and descriptive-survey in terms of nature. The research sample was selected by stratified random sampling method of 285. Data were analyzed using Emus software. The results showed that structural and relational capital affect the ability to innovate and do not affect the performance of the bank, human capital affects the performance of the bank and does not affect the ability to innovate. Also, the ability to innovate has a mediating variable role between structural capital and capital related to the bank's performance and does not have a mediating role between human capital and bank performance. The results of fitting the final model index were confirmed. According to the results of this study, managers of state-owned banks should pay more attention to intellectual capital and innovation capability to increase bank performance.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع
ابوالحسنی، اصغر، آل¬عمران، رویا، رحیم¬زاده، فرزاد، و شکوهی¬فرد، سیامک. (1400). اثرات تعداد و توزیع جغرافیایی شعب بر سودآوری بانکی. فصلنامه اقتصاد مالی، 15(4)، 38-23.
اسماعیل¬زاده قندهاری، محمدرضا، و آقاجانی، عذرا (1396). بررسی رابطه سرمایه فکری و عملکرد شغلی کارکنان ادارات ورزش و جوانان خراسان رضوی. جهارمین کنفرانس بین¬امللی تربیت بدنی و علوم ورزشی، آذرماه، تهران.
بهرامی زنوز، پریما، محرابیان، آزاده، سیفی¬پور، رویا، و امین¬رشتی، نارسیس. (1400). بررسی عوامل مؤثر بر نسبت کفایت سرمایه در نظام بانکداری اسلامی (مطالعه موردی ایران و مالزی). فصلنامه اقتصاد مالی، 15(54)، 160-137.
پورقرایی، پانته¬آ، آوینده، محمدعلی، و پورقرایی، پوریا (1399). تأثیر قابلیت¬های نوآوری و کیفیت محصول بر عملکرد صادراتی (مورد مطالعه: شهرک صنعتی خوارزمی تهران). پژوهش¬های کاربردی در مدیریت و حسابداری، شماره 18، 73-59.
زاده¬گرگان، محمد، و محقق¬زاده، فاطمه (1399). تأثیر قابلیت نوآوری و تسهیم دانش بر عملکرد نوآوری و عملکرد بازاریابی (مورد مطالعه: بانک پارسیان استان تهران). چهارمین کنفرانس ملی اقتصاد، مدیریت و حسابداری، شیروان.
سیدنقوی، میرعلی، سپندارند، صادق، و رامین¬مهر، حمید (1391). بررسي اثرات سرمايه¬هاي فكري بر عملكرد سازماني با تأكيد بر نقش ميانجي قابليت يادگيري در شعب بانك صادرات استان تهران. نشریه مدیریت بازرگانی، 4(12)، 70-53.
سیف، سمیرا، و بهرامی، سمیه (1393). تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد بانک¬ها و مؤسسات مالی پذیرفته-شده در بورس اوراق بهادار تهران. کنفرانس بین¬المللی اقتصاد، حسابداری، مدیریت و علوم اجتماعی.
شیرازی، حسین، هاشم¬زاده خوراسگانی، غلامرضا، رادفر، رضا، و ترابی، تقی. (1398). تأثیر قابلیت نوآوری بر عملکرد تجاری¬سازی فناوری سازمان¬های دانش¬بنیان با تاکید بر نقش میانجی نوآوری سازمانی. مدیریت نوآوری در سازمان¬های دفاعی، 2(3)، 106-81.
شیرازی، حسین، هاشم¬زاده خوراسگانی، غلامرضا، رادفر، رضا، و ترابی، تقی. (1397). نقش منابع سازمانی و قابلیت نوآوری در خلق مزیت رقابتی شرکت¬های دانش¬بنیان نوپا با تعدیلگری عملکرد تجاری¬سازی فناوری. نشریه علمی – پژوهشی مدیریت نوآوری، 7(4)، 132-115.
فرج¬پور، مقداد، صالح¬اردستانی، عباس (1399). شناسایی عوامل تأثیرگذار بر بازارگرایی بر اساس تکنولوژی-های نوین در صنعت بیمه به¬منظور ارائه الگو. فصلنامه اقتصاد مالی، 14(53)، 192-173.
نصرت¬پناه، سیاوش، حصیرچی، امیر، و دهقانی، محبعلی (1397). طراحی الگوی ارزیابی عملکرد سازمانی بانک انصار. فصلنامه پژوهش¬های مدیریت منابع انسانی دانشگاه جامع امام حسین (ع)، 10(1)، 210-187.
Aas, T. H., & Breuning, K. J. (2017). Conceptualizing Innovation Capabilities: A Contingency Perspective. J Entrep Manag Innov. 13, 7–24.
Ali, M. A., Hussin, N., Haddad, H., Al-Araj, R., & Abed, I. A. (2021). A multidimensional view of intellectual capital: The impact on innovation performance. J Open Innov Technol Mark Complex. 7, 216.
Ali, M. A., Hussin, N., Jabbar, H.K., Abed, I.A., Othman, R., & Mohammed, A. (2020). Intellectual Capital and Firm Performance Classification and Motivation: Systematic Literature Review. TEST Eng Manag. 3, 28691–28703.
Aljuboori, Z. M., Singh, H., Haddad, H., Al-Ramahi, N. M., & Ali, M. A. (2022). Intellectual Capital and Firm Performance Correlation: The Mediation Role of Innovation Capability in Malaysian Manufacturing SMEs Perspective. Sustainability, 14, 154.
AlTaweel, I. R., & Al-Hawary, S. I. (2021). The Mediating Role of Innovation Capability on the Relationship between Strategic Agility and Organizational Performance. Sustainability, 13, 7564.
Amin, S., Usman, M., Sohail, N., & Aslam, S. (2018). Relationship between intellectual capital and financial performance: The moderating role of knowledge assets. Pak J Commer Soc Sci. 12, 521–547.
Asiaei, K., Jusoh, R., & Bontis, N. (2018). Intellectual capital and performance measurement systems in Iran. J Intellect Cap. 19, 294–320.
Bedford, A., Ma, L., Ma, N., & Vojvoda, K. (2020). Patenting activity or innovative originality? Account. Financ, 12730.
Bogers, M., Chesbrough, H., Heaton, S., & Teece, D. J. (2019). Strategic management of open innovation: A dynamic capabilities perspective. Calif Manage Rev. 62, 77–94.
Camisón, C., & Villar-López, A. (2014). Organizational innovation as an enabler of technological innovation capabilities and firm performance. Journal of business research, 67, 2891-2902.
Cheng, Y., Awan, U., Ahmad, S., & Tan, Z. (2021). How do technological innovation and fiscal decentralization affect the environment? A story of the fourth industrial revolution and sustainable growth. Technol Forecast Soc Change 162, 120398.
Cisneros, M. A. I., & Hernandez-Perlines, F. (2018). Intellectual capital and Organization performance in the manufacturing sector of Mexico. Manag Decis, 56, 1818–1834.
Danquah, M., & Amankwah-Amoah, J. (2017). Assessing the relationships between human capital, innovation and technology adoption: Evidence from sub-Saharan Africa. Technol Forecast Soc Change, 122, 24–33.
Darus, N. M., Yunus, A. R., Othman, N. A., Sani, N. A., & Rahman, N. (2018). Integration of intellectual capital and innovation in SMEs’ performance: A conceptual framework. J Fundam Appl Sci, 10, 339–354.
Deeb, K. A., Merhej, M. M. (2016). The impact of structural capital on the innovation performance in Syrian Universities: A field study in Tishreen University. Eur Online J Nat Soc Sci, 5, 664.
Ferreira, J., Coelho, A., & Moutinho, L. (2020). Dynamic capabilities, creativity and innovation capability and their impact on competitive advantage and firm performance: The moderating role of entrepreneurial orientation. Technovation, 92, 102061.
Ganguly, A., Kumar, C., Saxena, G., & Talukdar, A. (2020). Firms’ Reputation for Innovation: Role of Marketing Capability, Innovation Capability, and Knowledge Sharing. J Inf Knowl Manag, 19, 2050004.
Hamidi, F., & Gharneh, N. S. (2017). Impact of co-creation on innovation capability and firm performance: A structural equation modeling. AD-Minister, 30, 73–90.
Hussain, F., & Mehar, A. K. (2021). Intellectual Capital, Political Uncertainty and Firm Performance: Evidence from Pakistan. J Bus Soc Rev Emerg Econ, 7, 265–278.
Kengatharan, N. (2019). A knowledge-based theory of the firm: Nexus of intellectual capital, productivity and firms’ performance. Int J Manpow.
Khalique, M., Bontis, N., Bin Shaari, J. A. N., Yaacob, M. R., & Ngah, R. (2018). Intellectual capital and organisational performance in Malaysian knowledge-intensive SMEs. Int J Learn Intellect Cap, 15, 20–36.
Kianto, A., Sáenz, J., & Aramburu, N. (2017). Knowledge-based human resource management practices, intellectual capital and innovation. J Bus Res, 81, 11–20.
Lenart-Gansiniec, R. (2016). Relational capital and open innovation–in search of interdependencies. Procedia-Soc Behav Sci, 220, 236–242.
Li, X., Guo, S., Peng, Y., He, Y., Wang, S., Li, L., Zhao, M. (2018). Anaerobic digestion using ultrasound as pretreatment approach: Changes in waste activated sludge, anaerobic digestion performances and digestive microbial populations. Biochem Eng J, 139, 139–145.
Limijaya, A., Hutagaol-Martowidjojo, Y., & Hartanto, E. (2021). Intellectual capital and firm performance in Indonesia: The moderating role of corporate governance. Int J Manag Financ Account, 13, 159–182.
Mahmood, T., & Muhammad Shujaat Mubarik, M. S. (2020). Balancing innovation and exploitation in the fourth industrial revolution: Role of intellectual capital and technology absorptive capacity. Technological Forecasting & Social Change, 160. 120248.
Martín-de Castro, G., Díez-Vial, I., Delgado-Verde, M. (2019). Intellectual capital and the firm: Evolution and research trends. J Intellect Cap, 20, 555–580.
Meles, A., Porzio, C., Sampagnaro, G., & Verdoliva, V. (2016). The impact of intellectual capital efficiency on commercial bank performance: evidence from the US. Journal of Multinational Financial Management, 36, 64–74.
Migdadi, M. M. (2020). Knowledge management processes, innovation capability and organizational performance. Int J Product Perform Manag.
Mir, M., Casadesús, M., Petnji, L. H. (2016). The impact of standardized innovation management systems on innovation capability and business performance: An empirical study. J Eng Technol Manag, 41, 26–44.
Miranda, A. L. B. B., Nodari, C. H., Nobre, L. H. N., Schmidt, S. (2020). Analysis of The Correlation Between the Companies’ Investment in Research, Development and Profitability, and The Countries’ Competitiveness and Innovation Capability. Rev Tecnol, 20, 35–58.
Najafi-Tavani, S., Najafi-Tavani, Z., Naudé, P., Oghazi, P., & Zeynaloo, E. (2018). How collaborative innovation networks affect new product performance: Product innovation capability, process innovation capability, and absorptive capacity. Ind Mark Manag, 73, 193–205.
Ozkan, N., Cakan, S. & Kayacan, M. (2017). Intellectual capital and financial performance: a study of the Turkish Banking Sector. Borsa Istanbul Review, 17(3), 190–198.
Palazzi, F., Sgrò, F., Ciambotti, M., & Bontis, N. (2020). Technological intensity as a moderating variable for the intellectual capital performance relationship. Knowl Process Manag, 27, 3–14.
Pang, K., & Lu, C. S. (2018). Organizational motivation, employee job satisfaction and organizational performance: An empirical study of container shipping companies in Taiwan. Marit Bus Rev, 3, 36–52.
Poh, L. T., Kilicman, A., & Ibrahim, S. N. I. (2018). On intellectual capital and financial performances of banks in Malaysia. Cogent Economics & Finance, Cogent, 6(1), 1–15.
Reza, S., Mubarik, M. S., Naghavi, N., & Nawaz, R.R. (2020). Relationship marketing and third-party logistics: evidence from hotel industry. J Hosp Tour Insights, 3(3), 371–391.
Scafarto, V., Ricci, F., Scafarto, F. (2016). Intellectual capital and firm performance in the global agribusiness industry. J Intellect Cap, 17, 530–552.
Singh, R. D. & Narwal, K. P. (2018). Examining the relationship between intellectual capital and financial performance: an empirical study of service and manufacturing sector of India. International Journal of Learning and Intellectual Capital, 15(4), 309–340.
Sun, X., Li, H., & Ghosal, V. (2020). Firm-level human capital and innovation: Evidence from China. China Econ Rev, 59, 101388.
Neves, E., & Proença, C. (2021). Intellectual capital and financial performance: evidence from Portuguese banks. Int J Learning and Intellectual Capital, 181, 93–108.
Torre, C., Tommasetti, A., & Maione, G. (2020). Technology usage, intellectual capital, firm performance and employee satisfaction: The accountants’ idea. TQM J, 33, 545–567.
Wang, Z., Cai, S., Liang, H., Wang, N., & Xiang, E. (2021). Intellectual capital and firm performance: The mediating role of innovation speed and quality. Int J Hum Resour Manag, 32, 1222–1250.
Xu, J., Shang, Y., Yu, W., Liu, F., Han, Y., Li, D., Singh, B., Rao, M.K., Xin, J., Ansari, R., et al. (2019). Intellectual Capital, Knowledge Sharing, and Innovation Performance: Evidence from the Chinese Construction Industry. Res J Bus Manag, 20, 603–630.
Yan, Y., & Guan, J. (2018). Social capital, exploitative and exploratory innovations: The mediating roles of ego-network dynamics. Technol Forecast Soc Change, 126, 244–258.
Zhang, M., & Hartley, J. L. (2018). Guanxi, IT systems, and innovation capability: The moderating role of proactiveness. Journal of Business Research, 90, 75-86


متن کامل:


بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد بانک با نقش میانجی قابلیت نوآوری در بانک­های دولتی جمهوری اسلامی ایران

 

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد بانک با نقش میانجی قابلیت نوآوری در بانک­های دولتی جمهوری اسلامی ایران می­باشد. روش تحقیق از نظر هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت توصیفی- پيمايشي است. نمونه تحقیق با روش نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای به تعداد 285 انتخاب شد. داده­ها با کمک نرم­افزار ایموس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتايج پژوهش نشان داد كه سرمایه ساختاری و رابطه­ای بر قابلیت نوآوری تأثیر دارند و بر عملکرد بانک تأثیر ندارند، سرمایه انسانی بر عملکرد بانک تأثیر دارد و بر قابلیت نوآوری تأثیر ندارد. همچنین قابلیت نوآوری نقش متغیر میانجی بین سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه­ای با عملکرد بانک را دارد و نقش میانجی بین سرمایه انسانی و عملکرد بانک را ندارد. نتایج برازش شاخص مدل نهایی تأیید شد. با توجه به­نتایج این مطالعه، مدیران بانک­های دولتی باید به سرمایه فکری و قابلیت نوآوری توجه بیشتری داشته باشند تا عملکرد بانک را افزایش دهند.

کلمات کلیدی: سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه رابطه­ای، قابلیت نوآوری، عملکرد بانک.

طبقه­بندی JEL: E24، C25، G12.


 

 

Investigating the effect of intellectual capital on bank performance with the mediating role of innovation capability in state-owned banks of the Islamic Republic of Iran

 

Abstract

The purpose of this study is to investigate the effect of intellectual capital on bank performance with the mediating role of innovation capability in Islamic Republic of Iran state-owned banks. The research method is applied in terms of purpose and descriptive-survey in terms of nature. The research sample was selected by stratified random sampling method of 285. Data were analyzed using Emus software. The results showed that structural and relational capital affect the ability to innovate and do not affect the performance of the bank, human capital affects the performance of the bank and does not affect the ability to innovate. Also, the ability to innovate has a mediating variable role between structural capital and capital related to the bank's performance and does not have a mediating role between human capital and bank performance. The results of fitting the final model index were confirmed. According to the results of this study, managers of state-owned banks should pay more attention to intellectual capital and innovation capability to increase bank performance.

Keywords: Human capital, structural capital, relational capital, innovation capability, bank performance.


1- مقدمه

محیطی که بانک­ها امروزه در آن فعالیت می­کنند محیطی در حال رشد و بسیار رقابتی می­باشد و بانک­ها برای ادامه حیات مجبور به رقابت با عوامل متعددی در سطح ملی و بین­المللی هستند. بانک­ها به مثابه شریان حیاتی اقتصاد هر کشور محسوب شده و به­عنوان نهاد مالی، دارایی­ها را از منابع مختلف جمع­آوری کرده و در اختیار بخش­های اقتصادی قرار می­دهد (ابوالحسنی و همکاران، 1400). در عین­حال، بانک­ها برای افزایش سهم بازار و سودآوری، دائماً در حال ارتقای وضعیت عملکرد برای جذب مشتریان هستند (نصرت­پناه و همکاران، 1397). قبلی در اقتصادهای در حال توسعه نشان داد که عملکرد بانک تحت تأثیر سرمایه فکری به­عنوان منبع مهمی از مزیت رقابتی می­باشد (کیسنروس و همکاران، 2018؛ علی و همکاران، 2020؛ وانگ و همکاران، 2021). سرمایه فکری یک دارایی نامشهود است که جایگزین ماشین­آلات صنعتی و منابع طبیعی شده است و امروزه یکی از باارزش­ترین عوامل برای ایجاد ثروت محسوب می­شود (محمودا و مباریکب1،2020). محققان مختلف از زمینه­های متمایز، مفهوم سرمایه فکری را متفاوت توضیح می­دهند؛ اما سه مفهوم سرمایه فکری تقریباً در هر تعریف یافت می­شود: سرمایه انسانی2، سرمایه ساختاری3 و سرمایه رابطه­ای4 (گرانت و همکاران، 2019). آسیایی و همکاران (2018) استدلال می­کنند که تجربه، تحصیلات، مهارت­ها و آموزش از ابعاد مهم سرمایه انسانی هستند و آن­ها به رفتارهای متفاوتی کمک می­کنند. سطح بالاتر از تجربه و دانش کارکنان را قادر می­سازد تا در یک مسئله سریع و موثر مشکلات را حل کنند. به­همین ترتیب، این سازه­های سرمایه انسانی همچنین کارمندان را قادر می­سازد تا هوشمندانه و موثر کار کنند، بنابراین ویژگی­های برجسته آن­ها را افزایش می­دهند (موباریک و همکاران، 2019). سرمایه ساختاری فرآیندها و ساختارهای سازمانی را نشان می­دهد که از طریق آن­ها معاملات تجاری خود را انجام می­دهد. این ساختارها از موارد مشهود تا موارد نامشهودی است که سازمان ارائه می­دهد، به عنوان مثال، حق چاپ، حق ثبت اختراع، سیستم­های نرم­افزاری، پایگاه داده، فرایندها و علائم تجاری، پاسخگویی، فرهنگ سازمانی، اعتماد در بین کارکنان و کارایی (رضا و همکاران، 2020). از سوی دیگر، سرمایه رابطه‌ای حاوی دانشی است که در تمام روابط خارجی که یک سازمان می‌تواند با ذینفعان خود مانند مشتریان، تامین‌کنندگان و شرکای تجاری ایجاد کند که سازمان‌ها را در به­دست آوردن مزیت قابلیت نوآوری تقویت می­کنند (آل­جبوری و همکاران، 2022). اکثر مطالعات انجام­شده در زمینه سرمایه فکری در مورد مؤلفه سرمایه انسانی بوده که می­توان آن را مهمترین مؤلفه سرمایه فکری دانست (بوگرس5 و همکاران، 2019). تأثیر سرمایه انسانی بر عملکرد سازمان به مهارت­ها، تجربه، خلاقیت، دانش و توانایی حل مسئله کارکنان اشاره دارد. بنابراین، یک سازمان با کارکنان ماهر و متخصص می­تواند عملکرد خود را با سرمایه­گذاری کارآمد دانش و خلاقیت خود در سازمان افزایش دهد. سرمایه انسانی به­طور مثبت بر عملکرد مالی تأثیر می­گذارد، بنابراین فروش را افزایش می­دهد و هزینه­های سازمان را کاهش می­دهد (کنسروس و همکاران، 2018). مطالعات گذشته همچنین نتایج مثبت و معناداری را در رابطه سرمایه ساختاری در برابر عملکرد مالی یافتند (آسیایی و همکاران، 2018؛ علی و همکاران، 2020؛ ژو6 و همکاران، 2019). نتایج نشان می­دهد که سرمایه ساختاری باعث افزایش سودآوری سازمان­ها و کاهش هزینه­های عملیاتی از طریق ارتباط مثبت با عملکرد سازمان می­شود (پالازی7 و همکاران، 2020؛ لی8 و همکاران، 2018؛ ژو و همکاران، 2019). بسیاری از محققین دریافتند که بین سرمایه رابطه­ای و عملکرد سازمان رابطه مثبت معناداری وجود دارد (کینسروس و همکاران، 2018؛ آسیایی و همکاران، 2018؛ علی و همکاران، 2020؛ ژو و همکاران، 2018). به­طور منطقی، سرمایه رابطه‌ای می‌تواند عملکرد سازمان را از طریق ارتباط قوی با مشتریان، تامین‌کنندگان و توزیع‌کنندگان افزایش دهد. این روابط می­تواند به بنگاه­ها در کاهش هزینه­های خود و کاهش قیمت با همان کیفیت کمک کند (آسیایی و همکاران، 2018). از طرف دیگر مطالعات مکرر نشان داد که سطوح بالاتر سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه­ای می­تواند منجر به بهبود قابلیت نوآوری شود (آل­جبوری و همکاران، 2022؛ سان9 و همکاران، 2020؛ امین و همکاران، 2018؛ دانکو و امانکاو10، 2017؛). چندین مطالعه ارتباط مثبتی بین سرمایه ساختاری و قابلیت نوآوری گزارش کردند. سرمایه رابطه­ای تأثیر مثبت قابل توجهی بر روی شیوه­های نوآوری و عملکرد سازمانی دارد که در مطالعات گذشته آشکار شد که در آن ارتباط معنادار سرمایه رابطه­ای با قابلیت نوآوری مشخص شد (دیب و مرحج، 2016؛ یان و گان11، 2018). 

قابلیت نوآوری به­عنوان یک قابلیت سازمانی از مهمترین منابع داخلی شرکت­ها در جهت خلق عملکرد برتر محسوب می­شوند. قابلیت نوآوری شامل قابلیت نوآوری در محصول و فرایند است که منتهی به توسعه محصولات و فرایندهای جدید و یا تغییرات مشهود در آن­ها می­گردد (ژانگ و هارتلی12، 2018). قابلیت نوآوری در محصول به­عنوان قابلیت ارائه محصولات و خدمات جدید به بازار برای برآورده کردن نیاز کاربران بیرونی و قابلیت نوآوری در فرایند به­عنوان قابلیت عناصر جدید معرفی­شده در تولید و یا عملیات یک شرکت برای تولید یک محصول و یا ارائه یک خدمت تعریف می­شود (کامیژن و ویلار13، 2014). امروزه نوآوری به­عنوان عامل اصلی موفقیت در محیط­های رقابتی و پویا شناخته شده است و یافتن صنعت بدون نوآوری امکان­پذیر نیست. موفقیت در نوآوری و دستاوردهای تجاری، از جمله بهبود عملکرد، به کاربرد قابلیت­های نوآوری در صنایع و شرکت­ها بستگی دارد (پورقرآیی و همکاران، 1399). بنگاه­ها از نوآوری فرایند و سیستم­ها به­عنوان راهی برای بهبود بیشتر محصولات خود و افزودن ارزش به مشتریان، استفاده می­کنند. این ترکیب یک موقعیت استراتژیک پویا و پایدار ایجاد کرده و سازمان را به­طور هدفمند و در حال حرکت دائم به سمت رقبا سوق می­دهد (دالوند و همکاران، 2015). تحقیقات نشان داده است که بین قابلیت نوآوری و عملکرد رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد (میر14 و همکاران، 2016؛ حمیدی و قارنه15، 2017). قابلیت نوآوری به­عنوان یکی از مهمترین ابعاد در رقابت­پذیری در نظر گرفته می­شود. مطالعات نشان می­دهد که هر چه بانک نوآورتر باشد، توانایی بیشتری در فرآیندهای خود دارد و احتمال این­که عملکرد بالاتری داشته باشد، بیشتر است. از طرف دیگر قابلیت نوآوری به­عنوان متغیر میانجی می­تواند همبستگی بین سرمایه فکری و عملکرد را توسعه می­یابد. سرمایه انسانی به­عنوان ورودی برای نوآوری مداوم ایده­ها عمل می­کند که خصوصیات فیزیکی و غیرفیزیکی کارکنان را تشویق می­کند (آل­جبوری و همکاران، 2020). نتایج نشان داد که رابطه بین سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه­ای نسبت به عملکرد سازمان می­تواند از طریق قابلیت نوآوری به­عنوان یک میانجی قوی­تر شود (آل­جبوری و همکاران، 2022).

تغییرات اساسی که در اثر پیشرفت و تحولات رو به جلوی تکنولوژی و فناوری اطلاعات و ارتباطات در دهه­های اخیر رخ داده است، شرکت­ها و مؤسسات را به این فکر واداشته است که به دنبال راهکارهایی در راستای افزایش حفظ قدرت خود باشند (فرج­پور و صالح اردستانی، 1399). صنعت بانکداری از جمله مهترین بخش­های فعال در اقتصاد هر کشور به­شمار می­رود، این بخش به­عنوان واسطه منابع مالی در کنار دیگر منابع مالی بورس و بیمه از ارکان اصلی بازارهای مالی محسوب می­شوند (بهرامی­زنوز و همکاران، 1400). بانک­ها به­عنوان متولی مسائل مالی و پولی کشوری از رونق فعالیت­های زیادی برخوردارند. این مراکز به­دلیل تعددشان در رقابتی ناخواسته برای جذب منابع از جامعه و اعطای تسهیلات به آن­ها وارد شده­اند. عمدتاً کالای مورد معامله در این مراکز، پول می­باشد که باید به­صورت داغ به مصرف برسد زیرا با کاهش ارزش در اوضاع اقتصادی ایران روبه­رو خواهد شد. با توجه به رقابتی بودن عصر حاضر به­نظر می­رسد که بانک­ها برای رسیدن به اهداف و انجام صحیح وظایف بایستی عملکرد خود را بهبود بخشیده تا بتوانند از رقبای خود پیشی بگیرند. از عوامل موثر بر عملکرد بانک­ها، سرمایه فکری و قابلیت نوآوری می­باشد. پژوهش حاضر نیز با مد نظر قرار دادن اهمیت سرمایه فکری و قابلیت نوآوری در دنیای کسب­وکار امروز، به بررسی این ارتباط پرداخته است. بنابراین پرسش اصلی پژوهش این است که آیا سرمایه فکری بر عملکرد بانک با نقش میانجی قابلیت نوآوری در بانک­های دولتی جمهوری اسلامی ایران تأثیر دارد.

 

2- مبانی نظری

1-2- سرمایه فکری

برای اولین بار اصطلاح "سرمایه فکری" در سال 1969 بیان شد. از نظر ادوینسون (1997) و یورگنسن و بوژه (2010)، این اصطلاح شامل درجاتی از "عمل فکری" نسبی است (گرانت16 و همکاران، 2019). سرمایه فکری یک مفهوم جدید است و توسط محققان به اشکال مختلف تعریف شده است. مفهوم سرمایه فکری از تفاوت بین ارزش بازار و ارزش حسابداری شرکت اسکاندیا در دهه 1990 توسط مدیر دانش آن نشات گرفت. پتی و گاتری (2000) به این نتیجه رسیدند که اصطلاح «سرمایه فکری» همراه با اصطلاحات «نامشهود»، «دارایی نامشهود» یا «منابع دانش» استفاده می‌شود. سپس سرمایه فکری به عنوان تجمیع دانش و مهارت‌هایی که مزیت رقابتی و ثروت ایجاد می‌کنند، تعریف می‌شود (نواس و پروئنسا17، 2021). سرمایه فکری یک منبع با ارزش است و می­تواند به­طور گسترده به­عنوان مجموعه­ای از تمام منابع اطلاعاتی یک سازمان تعریف شود که می­تواند برای افزایش درآمد، جذب مصرف­کنندگان جدید، توسعه محصولات جدید یا بهبود تجارت مورد استفاده قرار گیرد (لیمیجایا18 و همکاران، 2021). این سرمایه به صراحت در ترازنامه سازمان­ها نشان داده نمی­شود زیرا سیستم­های حسابداری سنتی دارایی­های نامشهودی را که در شرکت­ها ایجاد ارزش می­کنند منعکس نمی­کنند (ازکان19 و همکاران، 2017). اما این سرمایه مهم­ترین دارایی سازمان­ها محسوب می­شود. تحقیق در مورد موضوع سرمایه فکری نیز در سه مرحله تکامل یافته و مشخص می­شود (نواس و بروئنسا، 2021). مرحله اول در اواخر دهه 1980 با درک این موضوع آغاز شد که سرمایه فکری در توسعه پایدار سازمان­ها از منظر نظری ضروری است. متعاقباً، مرحله دوم با مطالعاتی مشخص شد که روش‌های اندازه‌گیری، مدیریت و گزارش سرمایه فکری را بررسی می‌کرد. در نهایت، مرحله سوم فاز حاضر است که در آن تمرکز بر پیاده­سازی مدیریت سرمایه فکری در سازمان­ها، تحلیل تاثیر وارث بر عملکرد آن­ها وجود دارد. سرمایه فکری از سه جزء سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه­ای تشکیل شده است (سینگ و ناروال20، 2018). سرمایه انسانی مربوط به کارکنانی است که مهارت‌ها، شایستگی‌ها، دانش و تجربیات را برای سازمان تولید می‌کنند (پو21 و همکاران، 2018) و دانشی که با رفتن کارکنان سازمان را ترک می‌کند (ازکان و همکاران، 2017). سرمایه انسانی دانش ضمنی و آشکاری است که می‌تواند برای سازمان ارزش‌هایی ایجاد کند (کیسنروس22 و همکاران، 2018). سرمایه انسانی می­تواند کاتالیزوری برای ایجاد رشد و مزیت­های رقابتی و افزایش سودآوری سازمان باشد (کنگازران23، 2019). اساساً، مدیریت مهارت­ها باید یک محیط کار خلاقانه، به­ویژه تخصص و ویژگی­های شخصی ایجاد کند. بنابراین، به­منظور اطمینان از ایمنی، کارکنان باید خلاقیت و شیوه­های نوآورانه­ای داشته باشند که عملکرد را به­طور مثبت افزایش دهد (آل­جبوری و همکاران، 2020). سرمایه ساختاری به­عنوان منابع و ابزارهایی تعریف می­شود که به کارکنان مؤسسات کمک می­کند تا خلاقیت و دانش خود را بهبود بخشند (پو و همکاران، 2018)، مانند پایگاه­های داده، نمودارهای سازمانی، فرآیندهای مدیریت و استراتژی­های تجاری. سرمایه ساختاری اجازه می­دهد تا اطلاعات در یک سیستم پایگاه داده ذخیره شود و در صورت لزوم در دسترس مردم قرار گیرد. بنابراین، تصمیم­گیرندگان می­توانند از چنین اطلاعاتی بهره ببرند (دیب و مرحج24، 2016). سرمایه ساختاری تجربه­ای است که با خروج کارگران در سازمان باقی می­ماند. این سرمایه دانش ریشه‌دار و تجربه رسمی می‌تواند شیوه‌های نوآوری را افزایش دهد زیرا تولید محصولات، فرآیندها یا تکنیک‌های جدید عموماً مستلزم ترکیب و اجرای اجزای جداگانه دانش فعلی است (کیانتو25 و همکاران، 2017). هدف اصلی سرمایه ساختاری جمع­آوری و انتقال اطلاعات در سراسر یک سازمان است که امکان تعامل با دیگران را فراهم می­کند (علی و همکاران، 2021). سرمایه ساختاری؛ عملیات، رویه­های کاری، فرهنگ کاری، جو و واکنش سریع بازار یک سازمان را مشخص می­کند (آسیایی26 و همکاران، 2018). در نهایت، سرمایه رابطه­ای تعامل و رابطه بین ذینفعان داخلی و خارجی سازمان است، یعنی روابط سازمان با مشتریان، تامین کنندگان، سهامداران و سایر ذینفعان را درک می­کند (ملس27 و همکاران، 2016). اگر یک سازمان اجرای موفقیت­آمیز سرمایه رابطه­ای را تضمین کند، در نهایت عملکرد سازمان را افزایش می­دهد (آل­جبوری و همکاران، 2022).  پتانسیل یک سازمان برای نوآوری را می­توان از طریق سرمایه­گذاری سنگین در سرمایه رابطه­ای افزایش داد (لنارت28، 2016). تکنیک‌های سرمایه رابطه‌ای در ایجاد برنامه‌های استراتژیک سازمان به­منظور بهبود فرآیندهای نوآوری حیاتی هستند (وانگ29 و همکاران، 2016). سازمان­ها با سرمایه­گذاری هنگفت در سرمایه رابطه­ای مؤثرتر و سودآورتر می­شوند و در نتیجه از ایجاد فرآیندهای نوآورانه حمایت می­کنند (اسکافارتو30 و همکاران، 2016). بنابراین، این سه مؤلفه برای یک سازمان ضروری هستند، زیرا آن­ها ویژگی­های متمایزی را نشان می­دهند که موفقیت یا شکست رقبای آن را تعیین می­کند (ملس و همکاران، 2016). همچنین، این مؤلفه‌ها روشن می‌سازند که سرمایه فکری پدیده‌ای از تعاملات و مکمل‌های دانش، تجربیات، شایستگی‌های درون و بیرون سازمان است، به این معنی که بهره‌وری یک منبع را می‌توان از طریق سرمایه‌گذاری در منابع دیگر بهبود بخشید (نواس و بروئنسا، 2021). 

 

2-2- قابلیت نوآوری

قابلیت نوآوری عبارت است از قابلیت­های یک بنگاه برای توسعه و بهبود فناوری­های موجود و یا خلق فناوری­های جدید. این تعریف انواع فناوری، یعنی فناوری محصول، فناوری فرآیند و فناوری­های سازمانی را شامل می­شود (شیرازی و همکاران، 1397). اکثر کشورهای جهان و سازمان­هایی که به­دنبال تعالی و رهبری در بخش صنعتی خود هستند، بودجه­های هنگفتی را برای نوآوری اختصاص می­دهند که عمدتاً مبتنی بر فرآیندهای تحقیق و توسعه است، زیرا تأثیر آن­ها بر تسریع سرعت رشد و شکوفایی است (میراندا31 و همکاران، 2020). با این حال، نوآوری به در دسترس بودن مجموعه­ای از قابلیت­های نوآورانه و تمایل افراد یا سازمان­ها برای تبدیل ایده­های نظری خلاقانه به عمل مربوط می­شود (بدفورد32 و همکاران، 2020). فریرا33 و همکاران (2020) قابلیت­های نوآوری را به­عنوان فعالیت­های پیچیده­ای که به تولید و پذیرش ایده­های جدید برای ایجاد مجموعه­ای از محصولات، خدمات یا مدل­های کسب و کار کمک می­کند، برچسب گذاری کردند (فریرا و همکاران، 2020). گانگولی34 و همکاران (2020) قابلیت­های نوآوری را به­عنوان توانایی ترکیب و مدیریت منابع برای تولید طیف وسیعی از محصولات و خدمات جدید تعریف کردند (گانگولی و همکاران، 2020). لامپکین و دیس35 (2015) چنین قابلیت­هایی را به­عنوان بخشی از «باز بودن فرهنگی به نوآوری» توصیف کردند که سازمان­ها با تکیه بر بسیج انرژی­ها و مهارت­ها و سپس هدایت آن­ها به سمت ایجاد یک مدل کسب و کار پیشرفته یا ارائه محصولات و خدمات خلاقانه و رقابتی سازگار می­شوند که بخش اساسی کارآفرینی است(آلتول و آل­هاواری36، 2021). یک دیدگاه مبتنی بر منبع37 نشان می­دهد که نوآوری مشارکتی به دستیابی به مزیت رقابتی پایدار کمک می­کند (آس و برونینگ38، 2017). دو بعد عمده برای اندازه­گیری این نوع نوآوری استفاده می­شود: الف) قابلیت نوآوری محصول و ب) قابلیت نوآوری فرآیند (مغدادی39، 2020). قابلیت نوآوری محصول به میزانی اشاره دارد که سازمان­ها می­توانند منابع ملموس و ناملموس خود را توسعه دهند. قابلیت نوآوری محصول به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا پیشنهادات جدیدی ارائه دهند که شامل مجموعه‌ای از محصولات و خدمات خلاقانه است یا برای برآورده کردن خواسته‌های مشتری توسعه یافته‌اند. بعد دوم، قابلیت نوآوری فرآیند، به توانایی تغییر روش­ها و تکنیک­های مورد استفاده سازمان­ها برای ارائه این پیشنهادات اشاره دارد (آلتوال و آل­هاواری، 2021). این بعد نشان­دهنده توانایی سازمان­ها برای توسعه ورودی­ها یا فرآیندهای جدید در تولید یا فعالیت­های سازمانی خود، از جمله جریان اطلاعات، منابع، مشخصات، و وظایف است که با هم برای ارائه بهترین پیشنهادات از نظر کیفیت یا هزینه به­کار می­روند (نجفی­توانی40، 2018).

 

3-2- عملکرد بانک

در زمینه کلی کسب و کار، مدیریت سازمان ها اهداف برنامه ریزی شده خود را با نتایج واقعی کار خود مقایسه می کند. بنابراین، عملکرد سازمانی به عنوان یکی از مفاهیم مدیریتی ظاهر می شود که محققان به اتفاق آرا در مورد اهمیت آن در شناسایی نتایج سازمان ها توافق کرده اند. عملکرد سازمانی به عنوان توانایی یک سازمان برای دستیابی به اهداف برنامه ریزی شده خود از طریق بهره برداری موثر و کارآمد از منابع موجود تعریف شده است (آلتوال و آل­هاواری، 2021). علاوه بر این، ژو و همکاران (2019) آن را به عنوان یک سیستم اندازه گیری و تجزیه و تحلیل برای خروجی های کار در نظر گرفت که توسط آن سهامداران قادر به رفع کمبودها هستند (ژو و همکاران، 2019). در واقع، شاخص های مورد استفاده برای سنجش عملکرد سازمانی در زمینه های علمی و عملی متفاوت است. نمونه هایی از معیارهای عملکرد سازمانی شامل عملکرد بازار و بازگشت سرمایه است. شاخص های عملکرد مالی مانند بازده فروش، بازده سرمایه گذاری و بازده حقوق صاحبان سهام؛ و همچنین شاخص های عملکرد غیر مالی مانند رضایت مشتری (پنگ و لو41، 2018). با توجه به مطالب بیان­شده مدل مورد بررسی در پژوهش حاضر در شکل 1 گزارش شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1. مدل مفهومی پژوهش

منبع: (آل­جبوری و همکاران، 2022)

 

3- پیشینه­ی تجربی پژوهش

زاده­گرگان و محقق­زاده (1399) به­بررسی تاثیر قابلیت نوآوری و تسهیم دانش بر عملکرد نوآوری و عملکرد بازاریابی پرداختند جامعه­ آماری این پژوهش کلیه کارکنان بانک پارسیان استان تهران بودند. بر اساس روش نمونه­گیری تصادفی خوشه­ای و با استفاده از فورمول کوکران 217 نفر به­عنوان حجم نمونه پژوهش انتخاب شدند. روش­های جمع­آوری اطلاعات از طریق کتابخانه­ای میدانی و پرسشنامه بوده است. نتایج تحقیق نشان داد که قابلیت نوآوری بر عملکرد نوآوری، عملکرد نوآوری بر عملکرد بازاریابی، تسهیم دانش بر عملکرد نوآوری تاثیر دارد. همچنین نوآوری سازمانی بر عملکرد نوآوری، نوآوری فرآیند بر عملکرد نوآوری، نوآوری خدمات بر عملکرد نوآوری، نوآوری بازاریابی بر عملکرد نوآوری تاثیر مثبت و معناداری دارد.

شیرازی و همکاران (1397) به­بررسی نقش منابع سازمانی و قابلیت نوآوری در خلق مزیت رقابتی شرکت­های دانش­بنیان نوپا با تعدیلگری عملکرد تجاری­سازی فناوری پرداختند. شرکت­هاي دانش­بنيان مي­توانند از طريق به­کارگيري بهره­ور از منابع سازماني و ارتقا پيوسته قابليت نوآوري به مزيت رقابتي دست يابند. مهم است که بدانيم عملکرد تجاري­سازي فناوري به­عنوان مهم­ترين مرحله مديريت فناوري، چقدر مي­تواند تاثير منابع سازماني و قابليت نوآوري بر مزيت رقابتي را تعديل کند. ابزار گردآوري داده­های این پژوهش پرسشنامه استاندارد بوده و جامعه آماري پژوهش حاضر 166 شرکت دانش­بنيان نوپا مستقر در مراکز رشد مي­باشند که از ميان 166 مدير ارشد آن­ها، تعداد نمونه با استفاده از فرمول کوکران و با توجه به اطمينان از برگشت پرسشنامه کافي 128 نفر تعيين شد، که در نهايت 117 پرسشنامه به روش نمونه­گيري طبقه­اي تصادفي ساده براي تحليل جمع­آوري گرديد. یافته­ها نشان می­دهند که منابع سازمانی و قابلیت نوآوری بر مزیت رقابتی شرکت­های دانش­بنیان نوپا تأثیر مثبت و معناداری دارند. همچنین عملکرد تجاری­سازی فناوری، تأثیر منابع سازمانی بر مزیت رقابتی و تأثیر قابلیت نوآوری بر مزیت رقابتی را تعدیل می­کند.

شیرازی و همکاران (1398) به­بررسی تأثیر قابلیت نوآوری بر عملکرد تجاری­سازی فناوری سازمان­های دانش­بنیان با تاکید بر نقش میانجی نوآوری سازمانی پرداختند.  پژوهش حاضر از جنبه هدف در دسته پزوهش­های کاربردی قرار دارد و از نظر ماهیت، پژوهشی از نوع پیماشی است که در آن از ابزار پرسشنامه استاندارد برای گردآوری داده­ها استفاده شد. جامعه آماری شامل 99 شرکت دانش­بنیان مستقر در پارک علم و فناوری مدرس بود که با توزیع پرسشنامه، تعداد 81 پرسشنامه بعد از غربال برای تحلیل استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد قابلیت نوآوری بر عملکرد تجاری­سازی فناوری تاثیر معناداری می­گذارد و همچنین میانجی­گری نوآوری سازمانی در اثرگذاری قابلیت نوآوری بر عملکرد تجاری­سازی فناوری مورد تایید قرار گرفت. حفظ مزیت رقابتی و بقا سازمان­های دانش­بنیان در گرو ارتقا پیوسته قابلیت نوآوری، فراهم نمودن بستری جهت توسعه نوآوری سازمانی و تقویت تجاری­سازی فناوری می­باشد.

سیدنقوی و همکاران (1391) به­بررسي اثرات سرمايه­هاي فكري بر عملكرد سازماني با تأكيد بر نقش ميانجي قابليت يادگيري در شعب بانك صادرات استان تهران پرداختند. در دو دهه اخير، عملكرد سازماني به يكي از موضوع­هاي مورد توجه و جذاب تبديل شده است و اين تمايل هم در زمينه­هاي تحقيقاتي و هم در زمينه­هاي كاربردي به بروز نوآوري­هاي بسياري منجر شده است. اهميت بررسي عملكرد سازماني در تحقيقات و مطالعات مختلفي مورد تاييد و بررسي قرار گرفته است. بنابراين تحقيق حاضر قصد دارد به بهبود وضعيت عملكرد بانك صادرات با در نظر گرفتن متغيرهاي سرمايه هاي فكري و يادگيري سازماني بپردازد. جامعه آماري اين پژوهش روسا و مديران شعب بانك صادرات استان تهران مي­باشد. براي سنجش متغيرهاي تحقيق از پرسشنامه­اي با طيف 5 گزينه­اي ليكرت كه شامل 31 سوال بود استفاده شد. اين پرسشنامه ميان 250 نفر از روسا و مديران شعب بانك صادرات استان تهران توزيع گرديد. نتايج تحقيق نشان داد قابليت­هاي يادگيري تأثير سرمايه­هاي فكري بر عملكرد سازماني را ميانجي­گري مي­كند و در نهايت پيشنهاداتي براي بهبود وضعيت عملكرد سازماني ارائه گرديده شده است.

آل­جبوری و همکاران (2022) به­بررسی همبستگی سرمایه فکری و عملکرد شرکت با نقش میانجی قابلیت نوآوری پرداختند. درک تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد شرکت در سال‌های اخیر مورد توجه زیادی قرار گرفته است. در این دیدگاه، تأثیر مؤلفه‌های مختلف سرمایه فکری از جمله سرمایه انسانی، ساختاری و رابطه‌ای بر عملکرد شرکت‌های تولیدی کوچک و متوسط ​​مالزی مورد بررسی قرار گرفت. یک همبستگی بین سرمایه فکری و عملکرد شرکت بر اساس نقش واسطه ای قابلیت نوآوری ایجاد شد. برای دستیابی به این هدف، از روش نمونه‌گیری طبقه‌ای استفاده شد که در آن پاسخ ۲۶۲ شرکت‌کننده از شرکت‌های تولیدی متمرکز به‌دست آمد و از طریق مدل معادلات ساختاری تحلیل شد. نتایج نشان داد که رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد شرکت به­دلیل میانجیگری قابلیت نوآوری تقویت شده و در نتیجه مزیت­های رقابتی بالاتری به­دست می­آید. بیان شد که تحلیل‌های جامع حاضر ممکن است اطلاعات و راهنمایی مفیدی را برای دانشگاهیان، مالکان/مدیران و سیاست‌گذاران مرتبط با تأثیر توسعه سرمایه فکری در جهت بهبود عملکرد شرکت‌های کوچک و متوسط ​​مالزی ارائه دهد.

وانگ و همکاران (2021) به­بررسی نقش میانجی سرعت و کیفیت نوآوری در تأثیر سرمایه فکری و عملکرد شرکت پرداختند. نتایج نشان می‌دهد که سه مؤلفه سرمایه فکری یعنی سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه‌ای با سرعت و کیفیت نوآوری رابطه مثبت دارند. تأثیرات سرمایه انسانی و ساختاری بر عملکرد مالی به طور کامل توسط سرعت و کیفیت نوآوری میانجی می­شود، در حالی­که تأثیر سرمایه رابطه­ای بر عملکرد مالی تا حدی میانجی است. سرعت و کیفیت نوآوری تا حدی واسطه تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد عملیاتی است.

حسین و مهار (2021) به­بررسی سرمایه فکری، عدم قطعیت سیاسی و عملکرد شرکت پرداختند. پژوهش حاضر در پاکستان انجام گرفته است. نتایج نشان می‌دهد که سرمایه فکری شرکت‌های پاکستانی توسط سرمایه فیزیکی و مشتری هدایت می‌شود که در درجه اول دلالت بر نیاز به استفاده کارآمد از منابع فیزیکی و رابطه‌ای دارد. این تحقیق اولین تلاش برای بررسی اهمیت نسبی موفقیت سرمایه فکری هر شرکتی در شرایط عدم اطمینان سیاسی است.

علی و همکاران (2020) مروری بر ادبیات سیستماتیک در مورد طبقه­بندی و انگیزه سرمایه فکری و عملکرد شرکت داشته­اند. با طبقه‌بندی مطالعات قبلی در یک طبقه‌بندی به­منظور برجسته کردن مسائل مهم در مورد موضوع تحقیق، درک فعلی را افزایش می‌دهد. این تحقیق مشخص کرد که چالش اصلی که همه محققان با آن مواجه هستند اندازه­گیری سرمایه فکری است. پیچیدگی روابط بین عناصر سرمایه فکری، که نشان می­دهد هر عنصر از عناصر فرعی تشکیل شده است که هر عنصر سرمایه فکری نسبت به سایر عناصر دارای اهمیت متفاوتی است. نتیجه‌گیری در بهترین روش ارزیابی و اندازه‌گیری سرمایه فکری، بر اساس داده‌های واقعی استخراج‌شده از شرکت است.

 

4- روش­شناسی پژوهش

پژوهش حاضر کاربردی است و سعی دارد با استفاده از مدلسازی معادلات ساختاری مشخص سازد. جامعه مورد مطالعه پژوهش شامل (مدیران کل، رؤسای شعب ممتاز، کارشناسان ارشد و مدیران امور ستادی بانک­های دولتی در جمهوری اسلامی ایران شامل: 1. بانک ملی ایران، 2. بانک سپه، 3. بانک توسعه صادرات ایران، 4. پست بانک ایران، 5. بانک صنعت و معدن، 6. بانک کشاورزی، 7. بانک مسکن و 8. بانک توسعه تعاون) می­باشد. با توجه به اطلاعات کسب­شده از بانک مرکزی حجم جامعه آماری 1100 نفر برآورد بود، که با توجه به جدول مورگان 285 نفر به­عنوان نمونه آماری محاسبه و برای انتخاب آن­ها از روش نمونه­گیري تصادفی طبقاتی استفاده شد. ابزار پژوهش در مطالعه حاضر پرسشنامه بود. در این مدل سرمایه فکری به سه مؤلفه: سرمایه انسانی (5 سؤال)، سرمایه ساختاری (7 سؤال) و سرمایه رابطه­ای (5 سؤال)، قابلیت نوآوری (6 سؤال) و عملکرد بانک (5 سؤال) تقسیم شده است. برای جمع­آوری داده­ها، پس از اخذ کد اخلاق و کسب مجوز از معاونت­های محترم پژوهش بانک، رئیس محترم بانک­ها و مدیران ذیربط، به کارکنان واجد شرایط مراجعه و اهداف پژوهش به­صورت فردی برای هر یک تشریح شد. لازم به ذکر است مراجعه پژوهشگرها به بخش­ها جهت توزیع پرسشنامه­ها در شیفت­های کاری متفاوت بود. پژوهشگرها به تمام مشارکت­کنندگان این اطمینان را دادند، سازمان آن­ها در پژوهش کاملاً اختیاری است و اطلاعات حاصل محرمانه بوده و هیچ تأثیری بر روند ارزشیابی­های آن­ها ندارد. برای جمع­آوری اطلاعات، پرسشنامه­ها در اختیار مشارکت­کنندگان قرار گرفت تا در زمان مناسب به­صورت خودگزارشی به تکمیل آن­ها بپردازند. مشارکت­کنندگان، بدون نوشتن نام و نام خانوادگی در این پژوهش سازمان کردند. به هر کدام یک کد اختصاص داده شد و در تمامی مراحل پژوهش نیز داده­ها بر اساس کد سازمان­کننده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. جمع­آوری داده­ها در حدود 3 هفته به طول انجامید. در تحلیل داده­ها، وضعیت جمعیت­شناختی با فراوانی و درصد فراوانی، توصیف متغیرها با شاخص­های توصیفی میانگین و انحراف معیار، نرمال بودن داده­ها با آزمون چولگی و کشیدگی، ارتباط بین متغیر کمی با آزمون همبستگی پیرسون به کمک نرم­افزار SPSS23 و برای بررسی الگوی مفهومی از الگوسازی معادلات ساختاری به کمک نرم­افزار ایموس استفاده شد.

 

5- یافته­های پژوهش

یافته­های جمعیت­شناختی در نمونه­ی 285 نفری در جدول 1 گزارش شده است. 

 

جدول 1. مشخصات جمعیت­شناختی افراد شرکت­­کننده پژوهش

وضعیت

معیار

فراوانی

درصد

وضعیت

معیار

فراوانی

درصد

جنسیت

مرد

238

5/83

تحصیلات

لیسانس

86

2/30

زن

47

5/16

فوق­لیسانس

184

6/64

سن

30-40

78

4/27

دکتری

15

3/5

41-50

142

8/49

بانک

ملی

58

4/20

بالای 50

65

8/22

سپه

40

14

سابقه خدمت

15-21

126

2/44

توسعه صادرات

21

4/7

21-25

124

5/43

پست بانک

38

3/13

بالای 25

35

3/12

صنعت و معدن

15

3/5

رشته تحصیلی

مدیریت

112

3/39

کشاورزی

42

7/14

ریاضی

18

3/6

مسکن

53

6/18

حسابداری

95

3/33

توسعه تعاون

18

3/6

اقتصاد

38

3/13

-

-

-

-

کامپیوتر

22

7/7

-

-

-

-

 

یافته­های توصیفی مربوط به میانگین، انحراف معیار، چولگی و کشیدگی متغیرهای پژوهش در جدول 2 مورد بررسی قرار گرفته است. آلفای کرونباخ به­عنوان یک معیار سنتی و پایایی ترکیبی (CR) به­عنوان یک معیار مدرن برای ارزیابی پایایی معادل است. مقدار مناسب برای آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی 7/0 می­باشد که نشان­دهنده پایایی معادل مورد قبول برای مدل­های اندازه­گیری خواهد بود. یکی دیگر از معیارهای ارزیابی مدل­های اندازه­گیری واریانس استخراج­شده (AVE) است. برای این شاخص حداقل مقدار 5/0 در نظر گرفته شده است؛ بدین­معنا که متغیر پنهان مورد نظر حداقل ۵۰ درصد واریانس مشاهده­پذیرهای خود را مورد ارزیابی قرار دهد.

 

جدول 2. وضعیت توصیفی، پایایی و روایی متغیرهای پژوهش

متغیر / مؤلفه

میانگین

انحراف معیار

ضریب چولگی

ضریب کشیدگی

آلفای کرونباخ

پایایی ترکیبی

AVE

سرمایه انسانی

456/3

697/0

173/0-

166/0

75/0

90/0

44/0

سرمایه ساختاری

246/3

555/0

251/0

055/0-

64/0

84/0

49/0

سرمایه رابطه­ای

574/3

785/0

384/0-

224/0-

90/0

89/0

72/0

قابلیت نوآوری

949/3

616/0

460/0-

253/0-

92/0

83/0

76/0

عملکرد بانک

416/3

733/0

078/0-

498/0-

87/0

81/0

61/0

 

بر اساس نتایج جدول 2، نتایج نشان می­دهد که میانگین مشاهده (تجربه) شده که از نظر کارکنان به­دست آمده، بالاتر از 3 می­باشد؛ مقادیر ضریب چولگی در سطح خطای 144/0 و ضریب کشیدگی در سطح خطای 288/0 نیز در بازه (2 و 2-) است که نشان­دهنده نرمال بودن توزیع داده­ها برای تمام متغیرها است. مقدار آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی از 7/0 بیشتر می­باشد، لذا پایایی معادل مورد تأیید قرار می­گیرد. مقدار واریانس استخراج­شده (AVE) از 5/0 بیشتر می­باشد که نشان­دهنده نقش بالای سنجش­پذیری متغیرهای پژوهش مبتنی بر شاخص­های هر کدام از آن­ها است.

آزمون همبستگی پیرسون: ارتباط بین متغیرها با آزمون همبستگی پیرسون بررسی شده است.

 

جدول 3: بررسی ارتباط بین متغیرها با آزمون همبستگی پیرسون

ردیف

متغیر

1

2

3

1

1

سرمایه انسانی

1

 

 

 

2

سرمایه ساختاری

**635/0

1

 

 

3

سرمایه رابطه­ای

**574/0

**608/0

1

 

4

قابلیت نوآوری

**429/0

**352/0

**406/0

1

5

عملکرد بانک

**536/0

**501/0

**453/0

**371/0

 

نتایج نشان داد که مؤلفه­های سرمایه فکری با قابلیت نوآوری و عملکرد بانک رابطه مثبت و مستقیم دارند.

مدلسازی معادلات ساختاری: به­منظور تحلیل داده­های پژوهش و استنباط آماری از نرم­افزار ایموس جهت تحلیل­ مدل مفهومی و بررسی فرضیه­های پژوهش استفاده شده است. یکی از روش­های معتبر علمی برای مطالعه ساختار داخلی یک مجموعه از شاخص­ها، اندازه­گیری روایی سازه­ای می­باشد که مبتنی بر تحلیل عاملی مورد بررسی قرار می­گیرد که به برآورد بار عاملی و روابط بین مجموعه­ای از شاخص­ها و متغیرها می­پردازد. بار عاملی، معرف شدت تأثیر شاخص با عامل مربوطه است و مانند هر گونه ضریب تأثیر دیگر تفسیر می­شود. بر این اساس هر چه بار عاملی یک شاخص در یک عامل بزرگ­تر باشد، در تفسیر آن عامل باید وزن بیشتری به آن شاخص داده شود. در این پژوهش روایی سازه­ای متغیرهای تحقیق و شاخص­های منتج از هر متغیر با استفاده از آزمون تحلیل عاملی و مبتنی بر تکنیک مدلسازی معادلات ساختاری در جدول 4 ارائه شده است.

 

جدول 4. نتایج تحلیل عاملی شاخص­های منتج از متغیرهای پژوهش

متغیر

معیار

بار عاملی

T

متغير

معیار

بار عاملی

T

متغیر

معیار

بار عاملی

T

سرمایه انسانی

Q1

782/0

130/5

سرمایه ساختاری

Q11

644/0

497/6

قابلیت نوآوری

Q21

737/0

889/6

Q2

739/0

655/3

Q12

590/0

626/5

Q22

551/0

595/5

Q3

502/0

236/4

Q13

504/0

412/5

Q23

532/0

308/5

Q4

674/0

154/6

سرمایه رابطه­ای

Q14

731/0

171/6

عملکرد

بانک

Q24

540/0

064/5

Q5

548/0

068/4

Q15

746/0

624/6

Q25

656/0

720/6

سرمایه ساختاری

Q6

540/0

862/5

Q16

703/0

745/6

Q26

613/0

991/6

Q7

568/0

003/4

Q17

583/0

849/6

Q27

679/0

377/6

Q8

687/0

713/5

قابلیت نوآوری

Q18

719/0

265/6

Q28

702/0

914/6

Q9

662/0

947/5

Q19

727/0

655/6

 

 

 

Q10

634/0

870/6

Q20

801/0

320/7

 

 

 

 

 

بر اساس اطلاعات مندرج در جدول 4 به­دلیل این­که مقادیر ضرایب بارهای عاملی برای تمام سؤال­ها بالا­تر از 5/0 است لذا واریانس بین سازه و شاخص­های آن از واریانس خطای اندازه­گیری آن سازه بیشتر بوده و پایایی در مورد آن سازه قابل قبول است. بنابراین سؤالات با بار عاملی کم از مدل حذف شدند و مدل به صورت مجدد در نرم­افزار ایموس اجرا گردید.

مدل ساختاری: مدل ساختاری در حالت تخمین استاندارد (شکل 2) گزارش شده است.

C:\Users\datalink\Desktop\zareianAmos\مدل\جدید\استاندارد.jpeg 

شکل 2. مدل ساختاری در حالت تخمین استاندارد در نرم­افزار ایموس

 

شاخص­های برازش مدل تحقیق: در نتایج مقادیر برازش، برای شاخص CMIN/DF کمتر از 3، RMSEA کمتر از 08/0 و PNFI بیشتر از 05/0، GFI و AGFI بیشتر از 8/0 و سه مورد از پنج مورد NFI، GFI، RFI و IFI بالای 9/0 می­باشد.

 

جدول 5: شاخص­های برازش مدل پژوهش

شاخص­های برازش

حد مجاز شاخص­ها

مقدار

نتیجه

CMIN/DF

3 >

799/2

تأیید

RMSEA

08/0>

067/0

تأیید

PNFI

5/0<

638/0

تأیید

GFI

8/0<

919/0

تأیید

AGFI

8/0<

901/0

تأیید

NFI

9/0<

933/0

تأیید

CFI

9/0<

970/0

تأیید

RFI

9/0<

925/0

تأیید

IFI

9/0<

971/0

تأیید

 

طبق نتایج جدول 5 مدل تحقیق از برازش بسیار مناسبی برخوردار شد.

ضریب تأثیر R2: شاخص ضریب تعیین (R2) معيار بررسي مدل ساختاري است و نشان­دهنده تأثير يك متغير برون­زا بر متغيرهای درون­زا است که سه مقدار 19/0، 33/0 و 67/0 به­عنوان مقدار ملاك براي مقادير ضعيف، متوسط و قوي در نظر گرفته مي­شوند. در معادله ساختاری (رگرسیونی) اول ضریب تأثیر معادله­ی اول 29/0 می­باشد، یعنی مؤلفه­های سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه­ی توانسته­اند 29 درصد از قابلیت نوآوری را پیش­بینی کنند که متوسط ارزیابی می­شود. در معادله ساختاری (رگرسیونی) دوم ضریب تأثیر معادله­ی دوم 40/0 می­باشد، مؤلفه­های سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه­ی و متغیر قابلیت نوآوری توانسته­اند 40 درصد از عملکرد بانک را پیش­بینی کنند که ضعیف ارزیابی می­شود.

فرضیه­های پژوهش: نتایج فرضیه­های پژوهش در جدول 6 گزارش شده است.

 

جدول 6. نتایج فرضیه­های پژوهش

ردیف

فرضیه

ضرایب مسیر

سطح معناداری

نتیجه فرضیه

اول

تأثیر سرمایه انسانی بر قابلیت نوآوری

28/0

116/1

رد

دوم

تأثیر سرمایه ساختاری بر قابلیت نوآوری

42/0

334/2

تأیید

سوم

تأثیر سرمایه رابطه­ای بر قابلیت نوآوری

36/0

167/2

تأیید

چهارم

تأثیر سرمایه انسانی بر عملکرد بانک

37/0

222/2

تأیید

پنجم

تأثیر سرمایه ساختاری بر عملکرد بانک

25/0

651/1

رد

ششم

تأثیر سرمایه رابطه­ای بر عملکرد بانک

20/0

120/1

رد

هفتم

تأثیر قابلیت نوآوری بر عملکرد بانک

45/0

342/2

تأیید

هشتم

تأثیر سرمایه انسانی بر عملکرد بانک با نقش میانجی قابلیت نوآوری

مستقیم 28/0

غیرمستقیم 45/0

مستقیم  116/1

غیرمستقیم 242/2

رد

نهم

تأثیر سرمایه ساختاری بر عملکرد بانک با نقش میانجی قابلیت نوآوری

مستقیم 42/0

غیرمستقیم 45/0

مستقیم 234/2

غیرمستقیم 242/2

تأیید

دهم

تأثیر سرمایه رابطه­ای بر عملکرد بانک با نقش میانجی قابلیت نوآوری

مستقیم 36/0

غیرمستقیم 45/0

مستقیم  167/2

غیرمستقیم 242/2

تأیید

 

6- بحث و نتیجه‏گیری

هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد بانک با نقش میانجی قابلیت نوآوری در بانک­های دولتی جمهوری اسلامی ایران بود.

نتایج فرضیه اول نشان داد که سرمایه انسانی بر قابلیت نوآوری تأثیر دارد که نتیجه این فرضیه با یافته­های آل­جبوری و همکاران (2022) مطابقت دارد. نتایج فرضیه­های دوم و سوم نشان داد که تأثیر سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه­ای بر قابلیت نوآوری مورد تأیید قرار گرفت. نتایج این فرضیه­ها با یافته‌های علی و همکاران (2021)؛ دیب و مرحج (2016) و یان و گان (2018) مطابقت دارد. فرضیه­ی چهارم نشان داد که سرمایه انسانی تأثیر مثبت بر عملکرد بانک دارد که با یافته­های علی و همکاران (2020)؛ وانگ و همکاران، (2021) و ژو و همکاران (2019) مطابقت دارد. فرضیه­ی پنجم نشان داد که سرمایه ساختاری بر عملکرد بانک تأثیر ندارد. این نتایج با یافته­های حسین و مهار42 (2021) و آل­جبوری و همکاران (2022) مطابقت دارد. فرضیه­ی ششم نشان داد سرمایه رابطه‌ای بر عملکرد بانک تأثیر ندارد. این نتایج با یافته­های داروس و همکاران (2018) و چنگ43 و همکاران (2021) مطابقت دارد. فرضیه هفتم نشان داد قابلیت نوآوری بر عملکرد بانک تأثیر مثبت و مستقیم دارد که با یافته­های مارتین44 و همکاران (2019) و آل­جبوری و همکاران، (2022) مطابقت دارد. نتایج نشان داد که فرضیه­ی هشتم نشان داد که قابلیت نوآوری نقش میانجی بین سرمایه انسانی و عملکرد بانک را ندارد. همچنین فرضیه­ی نهم و دهم نشان داد که قابلیت نوآوری نقش میانجی بین سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه­ای و عملکرد بانک را دارد. افزایش قابلیت­های نوآوری در بانک­ها باعث بهبود توانایی سازمان خدماتی و عملکرد بانک می­شود (خلیق و همکاران، 2018). 

در تبیین نتایج پژوهش حاضر می­توان بیان نمود که در اقتصاد دانش­محور از سرمایه فکری به­منظور خلق و افزایش ارزش سازمانی استفاده می­شود و موفقیت یک سازمان به توانایی آن سازمان در مدیریت این منابع کمیاب و با ارزش بستگی دارد. با توجه به نقش پر رنگ سرمایه­های فکری در افزایش سهم شرکت­ها از بازارهای جهانی، سودآوری پایدار و در نهایت افزایش ثروت سهامداران و نیز با عنایت به پیچیدگی­های فضای کنونی تجارت جهانی، سرمایه­گذاران، اعتباردهندگان و سایر گروه­های استفاده­کننده قادرند میزان سرمایه فکری شرکت­ها را به­عنوان شاخصی جهت ارزیابی عملکرد و وضعیت فعلی واحدهای تجاری و همچنین پیش­بینی­های آتی مورد توجه قرار دهند. امروزه نقش سرمایه فکری بر پیشرفت و افزایش کارایی عملکرد سازمان­ها به­عنوان یک موضوع بسیار حائز اهمیت مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین یکی از مواضع قدرت سازمان­ها داشتن سرمایه فکری قوی و مطلوب بوده تا با این مهم بتواند افزایش عملکرد سازمان­ها را محقق سازند (سیف و بهرامی، 1393). در میان صنایع خدماتی مالی، امروزه صنعت بانکداری با چالش­های متعددی مواجه است: افزایش رقابت، مقررات سخت­تر و مشتریانی که به­طور فزاینده خبره و ماهر هستند و به قیمت حساسیت نشان می­دهند و به­طور متمایزی خدمات بانکی را ارزیابی می­کنند. در این محیط شدیداً رقابتی از دست دادن مشتریان بسیار پرهزینه است و حفظ مشتری و جلب وفاداریش از طریق ایجاد یک رابطه سودمند دوطرفه و درازمدت قابل دسترسی است (سیف و بهرامی، 1393). امروزه در سازمان­ها سرمایه فکری اهمیت کلیدی در راستای موفقیت هرچه بیشتر سازمان­ها دارد، چرا که این منابع جزئی از منایع بی­پایان و از عناصر مهم موفقیت هر سازمان به شمار می­رود. سرمایه فکری زاده علم و دانش است و می­تواند نقش بسیار موثری را در راستای موفقیت مستمر سازمان ایفا نماید. از آن­جا که در جهان علم­گرای امروز، موفقیت سازمان­ها به توانایی مدیریت دارایی­های نامحسوسی مانند سرمایه فکری بستگی دارد برای مدیریت این دارایی­ها باید آن را شناسایی و مدیریت کرد. در این راستا در بانک­های دولتی سرمایه فکری به­­عنوان یکی از عوامل نامحسوس سازمانی در حد مطلوب شناخته شده است که می­تواند در این سازمان عامل مهمی جهت توسعه موفقیت به شمار رود. با اهمیتی که دانش در سازمان­های قرن بیست و یکم دارد و از آن به­عنوان یکی از مهم­ترین عامل­های حیات سازمان یاد شده است، لزوم توجه مدیران بانک­های دولتی به شاخص­های سرمایه فکری و ایجاد جوی مناسب برای یادگیری ضرورت پیدا می­کند؛ زیرا بهره­مندی از این سرمایه و به­کارگیری آن موجب بروز ادراکات مشترک در بین کارمندان و افزایش همکاری، بهبود مسئولیت­پذیری و یادگیری و توسعه سازمانی می­شود. لذا توصیه می­شود نسبت به آشنایی بیشتر مدیران و کارکنان سطوح مختلف بانک­های دولتی با برگزاری کارگاه­های آموزشی اقدام شود (اسماعیل­زاده قندهاری و آقاجانی، 1396). سرمایه فکری برای حفظ کارکنان آگاه و ماهر و تقویت شیوه­های نوآوری در داخل بانک­ها از اهمیت بالایی برخوردار است. علاوه بر این، افرادی که مهارت و تجربه بالایی دارند، توانایی فوق­العاده بیشتری در خلق ایده­های جدید دارند که منجر به افزایش عملکرد بانک می­شود. نتایج نشان می­دهد که تأثیر قوی سرمایه فکری بر قابلیت نوآوری می‌تواند عملکرد یک سازمان را افزایش داده و به توسعه پایدار منجر شود. سرمایه فکری می­تواند به بهبود تصمیمات اتخاذشده توسط بانک کمک کند. موفقیت مبتنی بر سرمایه فکری یک جزء و الزام حیاتی در پایداری هر بانک است و در عین حال بستری ثابت برای ذینفعان برای استفاده بهتر از دارایی‌های سرمایه فکری فراهم کند. این استدلال می‌تواند به مدیران کمک کند تا برنامه‌های موفق و عملی در بازارهای رقابتی طراحی کنند و اطلاعات بیشتری در مورد رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد بانک به دانشگاهیان بدهد. به­منظور دستیابی به درجه بالایی از عملکرد بانک، محققان باید ادغام سرمایه فکری و قابلیت نوآوری، به­ویژه در بخش خدمات را بررسی کنند. یافته‌های کنونی، نوآوری را به­عنوان قابلیتی شناسایی می‌کند که اثرات مثبت افزایش سرمایه فکری را بر عملکرد سازمان تولیدی را افزایش می‌دهد (آل­جبوری و همکاران، 2022). از سوی دیگر، بقا و تداوم فعالیت­های بانک­ها به چگونگی عملکرد کارکنان بستگی دارد و در بانک­های دولتی، سرمایه­گذاری زیادی برای بالا بردن عملکرد کارکنان می­شود چون عملکرد همان بازده افراد طبق وظایف قانونی مقرر است و میزان تلاش و حدود موفقیت کار در اجرای وظایف شغلی و تکالیف رفتاری مورد انتظار را بیان می­کند. در واقع بالا بودن عملکرد کارکنان مزایای بی­شماری برای بانک­های دولتی به همراه می­آورد؛ زیرا عملکرد کارکنان به­عنوان ارزش­های کلی مورد انتظار سازمان از تکه­های مجزای رفتاری تعریف شده است که یک فرد در طول دوره معینی از زمان انجام می­دهد پس بانک­های دولتی باید در نظر داشته باشند که عملکرد پیامدی از تاثیر متقابل توانایی و انگیزش است که موانع سازمانی می­تواند آن­ها را مهار کند؛ آموزش ضعیف می­تواند در عملکرد کارکنان خوب مداخله داشته که برای جلوگیری از آن، مدیران باید در جهت افزایش آموزش بهتر کارکنان تلاش کنند و از سویی باید به الزامات شغلی کارکنان بانک­های دولتی توجه ویژه داشته و به تشکیل تیم­های کاری و حمایتی دقت داشته و کارکنان را در این جهت ترغیب کنند. سرمایه فکری ترکیبی از سه عامل منابع انسانی، ساختاری و رابطه­ای است، در واقع سازمانی که از حد مطلوب سرمایه فکری برخوردار است، از فکر و اندیشه منابع انسانی و همچنین ساختار سازمانی مناسب برخوردار بوده و توانسته است بین ساختار سازمانی و مفهوم سازمانی و شرح شغل و شرایط آن با عامل انسانی ارتباط خوبی به وجود آورد. در واقع بانک­های دولتی به­دلیل این­که بخش­های متفاوتی را مدیریت می­کند، باید منابع انسانی با ویژگی­های خاص داشته باشد که بتواند بین ساختار و افکار و اندیشه­های گوناگون ارتباط برقرار کند؛ پس بهتر است مدیران به اهمیت این سرمایه توجه و آن را حفظ و برای افزایش هرچه بیشتر عملکرد کارکنان از آن بهره­مند شوند و نسبت به افزایش آن کوشا باشند تا از بخش­های مختلف سرمایه های فکری در بانک­ها بهره­مند شوند. هرچه افراد از سرمایه فکری بیشتری برخوردار باشند، به خلق ایده­های نوین و خلاقانه بیشتر می­پردازند و سازمان را به سوی موفقیت، کارایی و عملکرد مناسب سوق می­دهند. زیرا کارآیی و عملکرد بالا در سازمان بر گرفته از سرمایه ذهن و فکر کلیه کارکنان است پس برخوردداری از عملکرد مناسب در بانک­های دولتی نیازمند استفاده و مدیریت سرمایه فکری در آن می­باشد که باعث می­شود جنبه­های مختلف کار و فعالیت در بانک بر پایه دانش و علم کارکنان استوار باشد. با توجه به آن­چه که در این پژوهش به­دست آمد برای ارتباط بهتر سرمایه­های فکری و تاثیر آن در ایجاد عملکرد کارکنان با نقش میانجی قابلی نوآوری بهتر پیشنهاد می­شود؛ بانک­های دولتی بازخورد مراجعان را دریافت و بررسی و آن را در طراحی نحوه ارائه خدمات وارد کند و پیگیری مستمر و پاسخگویی به موقع (ایجاد خطوط تلفن مجانی) به مراجعان و نیز آموزش کار تیمی و تکنیک­های آن به کارکنان خود داشته باشد و در گزینش و استخدام افراد به مهارت­های گروهی و استعداد و توانایی­های انسانی و ارتباطی و تحلیل ذهنی و فنی آنان توجه کند و نیز به بحث جانشین­پروری در سازمان دقت لازم را داشته باشد و از اطلاعات عملکردی افراد هنگام ارتقای شغلی و پاداش اطمینان حاصل کند و برای بهبود عملکرد کارکنان اندازه­گیری مستمر عملکرد در بازده­های زمانی انجام دهد و از تجزیه و تحلیل آن کارکنان را مطلع نماید و اقدامات مقتضی از قبیل تشویق، تنبیه و بازخوردهای مناسب در آن زمینه بهره گیرد. با توجه به اهمیت سرمایه فکری در این باره به پژوهشگران پیشنهاد می­کند: به شناسایی عوامل محیطی موثر بر سرمایه فکری بانک­های دولتی خود و نیز طراحی الگویی برای مدیریت سرمایه فکری و همچنین به بررسی تاثیر نظام مدیریت منابع انسانی بر بهبود سرمایه­های انسانی بپردازند. به­منظور دستیابی به سطح بالایی از عملکرد سازمان، به محققان آینده توصیه می­شود که ادغام سرمایه فکری و قابلیت­های نوآوری، به­ویژه در بخش تولید را بررسی کنند. تحقیقات آتی می‌تواند عوامل دیگری را نیز بررسی کند که می‌توانند بر سرمایه فکری و قابلیت‌های نوآوری یا سرمایه فکری در برابر عملکرد تأثیر بگذارند. تحقیقات آتی همچنین می‌تواند سایر عوامل میانجی یا تعدیل‌کننده را که می‌توانند چارچوب نظری مطالعه حاضر را تقویت کنند، بررسی کند. تحقیقات آینده می­تواند مکانیسمی را ارزیابی کند که از طریق آن قابلیت نوآوری مبتنی بر پایداری سازمان و تصمیم­گیری تحقیق و سرمایه­گذاری بر نوآوری پایدار و عملکرد کارکنان تأثیر بگذارد.

 

7- منابع

ابوالحسنی، اصغر، آل­عمران، رویا، رحیم­زاده، فرزاد، و شکوهی­فرد، سیامک. (1400). اثرات تعداد و توزیع جغرافیایی شعب بر سودآوری بانکی. فصلنامه اقتصاد مالی، 15(4)، 38-23.

اسماعیل­زاده قندهاری، محمدرضا، و آقاجانی، عذرا (1396). بررسی رابطه سرمایه فکری و عملکرد شغلی کارکنان ادارات ورزش و جوانان خراسان رضوی. جهارمین کنفرانس بین­امللی تربیت بدنی و علوم ورزشی، آذرماه، تهران.

بهرامی زنوز، پریما، محرابیان، آزاده، سیفی­پور، رویا، و امین­رشتی، نارسیس. (1400). بررسی عوامل مؤثر بر نسبت کفایت سرمایه در نظام بانکداری اسلامی (مطالعه موردی ایران و مالزی). فصلنامه اقتصاد مالی، 15(54)، 160-137.

پورقرایی، پانته­آ، آوینده، محمدعلی، و پورقرایی، پوریا (1399). تأثیر قابلیت­های نوآوری و کیفیت محصول بر عملکرد صادراتی (مورد مطالعه: شهرک صنعتی خوارزمی تهران). پژوهش­های کاربردی در مدیریت و حسابداری، شماره 18، 73-59.

زاده­گرگان، محمد، و محقق­زاده، فاطمه (1399). تأثیر قابلیت نوآوری و تسهیم دانش بر عملکرد نوآوری و عملکرد بازاریابی (مورد مطالعه: بانک پارسیان استان تهران). چهارمین کنفرانس ملی اقتصاد، مدیریت و حسابداری، شیروان.

سیدنقوی، میرعلی، سپندارند، صادق، و رامین­مهر، حمید (1391). بررسي اثرات سرمايه­هاي فكري بر عملكرد سازماني با تأكيد بر نقش ميانجي قابليت يادگيري در شعب بانك صادرات استان تهران. نشریه مدیریت بازرگانی، 4(12)، 70-53.

سیف، سمیرا، و بهرامی، سمیه (1393). تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد بانک­ها و مؤسسات مالی پذیرفته­شده در بورس اوراق بهادار تهران. کنفرانس بین­المللی اقتصاد، حسابداری، مدیریت و علوم اجتماعی.

شیرازی، حسین، هاشم­زاده خوراسگانی، غلامرضا، رادفر، رضا، و ترابی، تقی. (1398). تأثیر قابلیت نوآوری بر عملکرد تجاری­سازی فناوری سازمان­های دانش­بنیان با تاکید بر نقش میانجی نوآوری سازمانی. مدیریت نوآوری در سازمان­های دفاعی، 2(3)، 106-81.

شیرازی، حسین، هاشم­زاده خوراسگانی، غلامرضا، رادفر، رضا، و ترابی، تقی. (1397). نقش منابع سازمانی و قابلیت نوآوری در خلق مزیت رقابتی شرکت­های دانش­بنیان نوپا با تعدیلگری عملکرد تجاری­سازی فناوری. نشریه علمی – پژوهشی مدیریت نوآوری، 7(4)، 132-115.

فرج­پور، مقداد، صالح­اردستانی، عباس (1399). شناسایی عوامل تأثیرگذار بر بازارگرایی بر اساس تکنولوژی­های نوین در صنعت بیمه به­منظور ارائه الگو. فصلنامه اقتصاد مالی، 14(53)، 192-173.

نصرت­پناه، سیاوش، حصیرچی، امیر، و دهقانی، محبعلی (1397). طراحی الگوی ارزیابی عملکرد سازمانی بانک انصار. فصلنامه پژوهش­های مدیریت منابع انسانی دانشگاه جامع امام حسین (ع)، 10(1)، 210-187.

Aas, T. H., & Breuning, K. J. (2017). Conceptualizing Innovation Capabilities: A Contingency Perspective. J Entrep Manag Innov. 13, 7–24.

Ali, M. A., Hussin, N., Haddad, H., Al-Araj, R., & Abed, I. A. (2021). A multidimensional view of intellectual capital: The impact on innovation performance. J Open Innov Technol Mark Complex. 7, 216.

Ali, M. A., Hussin, N., Jabbar, H.K., Abed, I.A., Othman, R., & Mohammed, A. (2020). Intellectual Capital and Firm Performance Classification and Motivation: Systematic Literature Review. TEST Eng Manag. 3, 28691–28703.

Aljuboori, Z. M., Singh, H., Haddad, H., Al-Ramahi, N. M., & Ali, M. A. (2022). Intellectual Capital and Firm Performance Correlation: The Mediation Role of Innovation Capability in Malaysian Manufacturing SMEs Perspective. Sustainability, 14, 154.

AlTaweel, I. R., & Al-Hawary, S. I. (2021). The Mediating Role of Innovation Capability on the Relationship between Strategic Agility and Organizational Performance. Sustainability, 13, 7564.

Amin, S., Usman, M., Sohail, N., & Aslam, S. (2018). Relationship between intellectual capital and financial performance: The moderating role of knowledge assets. Pak J Commer Soc Sci. 12, 521–547.

Asiaei, K., Jusoh, R., & Bontis, N. (2018). Intellectual capital and performance measurement systems in Iran. J Intellect Cap. 19, 294–320.

Bedford, A., Ma, L., Ma, N., & Vojvoda, K. (2020). Patenting activity or innovative originality? Account. Financ, 12730.

Bogers, M., Chesbrough, H., Heaton, S., & Teece, D. J. (2019). Strategic management of open innovation: A dynamic capabilities perspective. Calif Manage Rev. 62, 77–94.

Camisón, C., & Villar-López, A. (2014). Organizational innovation as an enabler of technological innovation capabilities and firm performance. Journal of business research, 67, 2891-2902.

Cheng, Y., Awan, U., Ahmad, S., & Tan, Z. (2021). How do technological innovation and fiscal decentralization affect the environment? A story of the fourth industrial revolution and sustainable growth. Technol Forecast Soc Change 162, 120398.

Cisneros, M. A. I., & Hernandez-Perlines, F. (2018). Intellectual capital and Organization performance in the manufacturing sector of Mexico. Manag Decis, 56, 1818–1834.

Danquah, M., & Amankwah-Amoah, J. (2017). Assessing the relationships between human capital, innovation and technology adoption: Evidence from sub-Saharan Africa. Technol Forecast Soc Change, 122, 24–33.

Darus, N. M., Yunus, A. R., Othman, N. A., Sani, N. A., & Rahman, N. (2018). Integration of intellectual capital and innovation in SMEs’ performance: A conceptual framework. J Fundam Appl Sci, 10, 339–354.

Deeb, K. A., Merhej, M. M. (2016). The impact of structural capital on the innovation performance in Syrian Universities: A field study in Tishreen University. Eur Online J Nat Soc Sci, 5, 664.

Ferreira, J., Coelho, A., & Moutinho, L. (2020). Dynamic capabilities, creativity and innovation capability and their impact on competitive advantage and firm performance: The moderating role of entrepreneurial orientation. Technovation, 92, 102061.

Ganguly, A., Kumar, C., Saxena, G., & Talukdar, A. (2020). Firms’ Reputation for Innovation: Role of Marketing Capability, Innovation Capability, and Knowledge Sharing. J Inf Knowl Manag, 19, 2050004.

Hamidi, F., & Gharneh, N. S. (2017). Impact of co-creation on innovation capability and firm performance: A structural equation modeling. AD-Minister, 30, 73–90.

Hussain, F., & Mehar, A. K. (2021). Intellectual Capital, Political Uncertainty and Firm Performance: Evidence from Pakistan. J Bus Soc Rev Emerg Econ, 7, 265–278.

Kengatharan, N. (2019). A knowledge-based theory of the firm: Nexus of intellectual capital, productivity and firms’ performance. Int J Manpow.

Khalique, M., Bontis, N., Bin Shaari, J. A. N., Yaacob, M. R., & Ngah, R. (2018). Intellectual capital and organisational performance in Malaysian knowledge-intensive SMEs. Int J Learn Intellect Cap, 15, 20–36.

Kianto, A., Sáenz, J., & Aramburu, N. (2017). Knowledge-based human resource management practices, intellectual capital and innovation. J Bus Res, 81, 11–20.

Lenart-Gansiniec, R. (2016). Relational capital and open innovation–in search of interdependencies. Procedia-Soc Behav Sci, 220, 236–242.

Li, X., Guo, S., Peng, Y., He, Y., Wang, S., Li, L., Zhao, M. (2018). Anaerobic digestion using ultrasound as pretreatment approach: Changes in waste activated sludge, anaerobic digestion performances and digestive microbial populations. Biochem Eng J, 139, 139–145.

Limijaya, A., Hutagaol-Martowidjojo, Y., & Hartanto, E. (2021). Intellectual capital and firm performance in Indonesia: The moderating role of corporate governance. Int J Manag Financ Account, 13, 159–182.

Mahmood, T.,  & Muhammad Shujaat Mubarik, M. S. (2020). Balancing innovation and exploitation in the fourth industrial revolution: Role of intellectual capital and technology absorptive capacity. Technological Forecasting & Social Change, 160. 120248.

Martín-de Castro, G., Díez-Vial, I., Delgado-Verde, M. (2019). Intellectual capital and the firm: Evolution and research trends. J Intellect Cap, 20, 555–580.

Meles, A., Porzio, C., Sampagnaro, G., & Verdoliva, V. (2016). The impact of intellectual capital efficiency on commercial bank performance: evidence from the US. Journal of Multinational Financial Management, 36, 64–74.

Migdadi, M. M. (2020). Knowledge management processes, innovation capability and organizational performance. Int J Product Perform Manag.

Mir, M., Casadesús, M., Petnji, L. H. (2016). The impact of standardized innovation management systems on innovation capability and business performance: An empirical study. J Eng Technol Manag, 41, 26–44.

Miranda, A. L. B. B., Nodari, C. H., Nobre, L. H. N., Schmidt, S. (2020). Analysis of The Correlation Between the Companies’ Investment in Research, Development and Profitability, and The Countries’ Competitiveness and Innovation Capability. Rev Tecnol, 20, 35–58.

Najafi-Tavani, S., Najafi-Tavani, Z., Naudé, P., Oghazi, P., & Zeynaloo, E. (2018). How collaborative innovation networks affect new product performance: Product innovation capability, process innovation capability, and absorptive capacity. Ind Mark Manag, 73, 193–205.

Ozkan, N., Cakan, S. & Kayacan, M. (2017). Intellectual capital and financial performance: a study of the Turkish Banking Sector. Borsa Istanbul Review, 17(3), 190–198.

Palazzi, F., Sgrò, F., Ciambotti, M., & Bontis, N. (2020). Technological intensity as a moderating variable for the intellectual capital performance relationship. Knowl Process Manag, 27, 3–14.

Pang, K., & Lu, C. S. (2018). Organizational motivation, employee job satisfaction and organizational performance: An empirical study of container shipping companies in Taiwan. Marit Bus Rev, 3, 36–52.

Poh, L. T., Kilicman, A., & Ibrahim, S. N. I. (2018). On intellectual capital and financial performances of banks in Malaysia. Cogent Economics & Finance, Cogent, 6(1), 1–15.

Reza, S., Mubarik, M. S., Naghavi, N., & Nawaz, R.R. (2020). Relationship marketing and third-party logistics: evidence from hotel industry. J Hosp Tour Insights, 3(3), 371–391.

Scafarto, V., Ricci, F., Scafarto, F. (2016). Intellectual capital and firm performance in the global agribusiness industry. J Intellect Cap, 17, 530–552.

Singh, R. D. & Narwal, K. P. (2018). Examining the relationship between intellectual capital and financial performance: an empirical study of service and manufacturing sector of India. International Journal of Learning and Intellectual Capital, 15(4), 309–340.

Sun, X., Li, H., & Ghosal, V. (2020). Firm-level human capital and innovation: Evidence from China. China Econ Rev, 59, 101388.

Neves, E., & Proença, C. (2021). Intellectual capital and financial performance: evidence from Portuguese banks. Int J Learning and Intellectual Capital, 181, 93–108.

Torre, C., Tommasetti, A., & Maione, G. (2020). Technology usage, intellectual capital, firm performance and employee satisfaction: The accountants’ idea. TQM J, 33, 545–567.

Wang, Z., Cai, S., Liang, H., Wang, N., & Xiang, E. (2021). Intellectual capital and firm performance: The mediating role of innovation speed and quality. Int J Hum Resour Manag, 32, 1222–1250.

Xu, J., Shang, Y., Yu, W., Liu, F., Han, Y., Li, D., Singh, B., Rao, M.K., Xin, J., Ansari, R., et al. (2019). Intellectual Capital, Knowledge Sharing, and Innovation Performance: Evidence from the Chinese Construction Industry. Res J Bus Manag, 20, 603–630.

Yan, Y., & Guan, J. (2018). Social capital, exploitative and exploratory innovations: The mediating roles of ego-network dynamics. Technol Forecast Soc Change, 126, 244–258.

Zhang, M., & Hartley, J. L. (2018). Guanxi, IT systems, and innovation capability: The moderating role of proactiveness. Journal of Business Research, 90, 75-86.

 

[1]  Mahmooda & Mubarikb

[2]  Human Capital

[3]  Structural capital

[4]  Relational capital

[5]  Bogers

[6]  Xu

[7]  Palazzi

[8]  Li

[9]  Sun

[10]  Danquah & Amankwah

[11]  Yan & Guan

[12]  Zhang & Hartley

[13]  Camisón & Villar-López

[14]  Mir

[15]  Hamidi & Gharneh

[16]  Grant

[17]  Neves & Proença

[18]  Limijaya

[19]  Ozkan

[20]  Singh and Narwal

[21]  Poh

[22]  Cisneros

[23]  Kengatharan

[24]  Deeb & Merhej

[25]  Kianto

[26]  Asiaei

[27]  Meles

[28]  Lenart

[29]  Wang

[30]  Scafarto

[31]  Miranda

[32]  Bedford

[33]  Ferreira

[34]  Ganguly

[35]  Lumpkin and Dess

[36]  AlTaweel & Al-Hawary

[37]  resource-based view

[38]  Aas &Breuning

[39]  Migdadi

[40]  Najafi-Tavani

[41]  Pang & Lu

[42]  Hussain & Mehar

[43]  Cheng

[44]  Martín

 

 


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]